Mesïastam shuyaräyaq
“Juan yachatsicunganta runacuna wiyarmi, alläpa cushishga quiquillancunachö niyargan: ‘Diospa Tsurin shuyangantsic Cristoch[i] cayga.’” (LUC. 3:15, NTCN.)
1. ¿Imatataq ángel willarqan üsha mitseqkunata?
AMPIRISHQANAM, üsha mitseqkunam pampachö animalninkunata täpakïkäyan. Illaqpita Jehoväpa huk angelnin yurirkur pasëpa atsikyëkuptinmi mantsakëkuyan. Kë angelmi kushishqa kënö willakurqa: “Ama mantsacäyëtsu. Llapan nunacunawan cushicuyänequipaqmi, canan willayashqequi: [...] Belenchomi salbayäshoqniquicuna canan yuricurishqa. ¡Pëqa Teytantsic Dios Acrashqanmi!”. Rasumpam huk ollqu wambra yurishqa karqan, pëmi Mesïasman tikranan karqan. Y animalkuna llawirayänan y mikïninkuna churayänanchö punïkaqta tariyänampaq kaqtam willarin. “Anjel tseno nicaptinnam, juclla atscaq anjelcuna yurircur, Diosta alabarnin, queno niyarqan: —¡Sielucho Dios, alabecuyaqmi! ¡Cananpitam que patsacho Dios cushitseqcuna alli pasaquichona cayanqa!” (Luc. 2:8-14.)
2. ¿Ima ninantaq “Mesias” y imanötaq musyakanman karqan akrashqa kanqanta?
2 Kikin üsha mitseqkunapis judío karmi, “Mesias” o “Cristu” palabra “Akrashqa” ninan kanqantaqa alleq musyayaq, o Jehoväpa munëninta ruranampaq akrashqa kanqanta (Éxo. 29:5-7). Tsënö kaptimpis, ¿imanöraq pëkuna Mesïaspita más yachakuyanman karqan y wakin nunakunatapis kë ángel ninqannö tsë wambra Mesias kanampaq akrashqa kanqanta willayanman karqan? Escrituras Hebreaschö Mesïaspaq parlaq profecïakunata estudiarnin y pëchö imanö cumplikanqanta rikarninmi.
¿Imanirtaq alläpa shuyaräyarqan?
3, 4. ¿Imanötaq Daniel 9:24, 25 textota entiendeshwan?
3 Watakuna pasarinqanchömi Bautizakoq Juanqa yachatsikur qallarqan. Yachatsikunqampita y ruranqankunapitam llapan nunakuna tapukuyaq itsa pë Mesias kanqanta o manapis (lei Lucas 3:15a). ¿Imanirtaq wakinkunaqa Cristu chämunampaq tiempona kanqanta pensayaq? Itsachi qanchis semänakunapaq parlaq profecïakunata alleq entienderiyarqan, tsë profecïam kënö nin: “Qanchis semänakunam patsätsikashqa markëkipaq [...]. Y musyanëkim y tanteanëkim Jerusalenta altsayätsun nishpa orden yarqamunqampita hasta pushakoq Mesïasyaqqa, kanqa qanchis semänakunam, hina hoqta chunka ishkë semänakunapis kanqam” (Dan. 9:24, 25). Tukï librokunam willakuyan tsë semänakunaqa atska watakuna kanqanta. Këllata rikärishun, La Palabra de Dios para Todos ninqan Bibliapa ura kuchunchömi ichisaq letrakunawan këpaq más claro willakurin kënö nir: “Qanchis chunka semana watakuna, tsëqa chusku pachak isqon chunka watakunam”.
4 Kananqa Jehoväta sirveq kaqqa allim musyantsik Daniel 9:25 textochö 69 semänakunapaq parlanqanqa, Jesus manaraq shamuptin 455 watachö qallanqanta, tsëqa karqan Persiapa reynin Artajerjes Jerusalenpa perqankunata Nehemiasta altsanampaq ninqan watam (Neh. 2:1-8). Tsëpita patsë 69 semänakunata o 483 watakunata yupashqaqa, chärintsik Jesus shamushqancho 29 watamanmi, y tsë watachömi Jesus bautizakurqan. Tsë höram Santo espïrituwan akrashqa karirqan y Mesïasman tikrarirqan (Mat. 3:13-17).b
5. ¿Ima profecïakunapitataq kanan yachakushun?
5 Kananna rikärishun Mesias yurikunqampaq, kawar qallanqan watankunapaq y yachatsikur purinampaq profecïakuna parlaqta. Imanöpis cumplikaqta rikarmi, Bibliaman más markäkushun o yärakushun, hina shuyaranqantsik Mesias Jesus kanqantapis más clärom musyashun.
Kawar qallanqan watankuna
6. ¿Imanötaq Génesis 49:10 cumplikärirqan?
6 Juda kastapitam kanan karqan. Wanukunampaqna cämanchö hitarëkarmi Jacob tsurinkunata bendecirqan. Tsëchömi shamoq tiempopaq kënö nir parlarqan: “Judäpitaqa manam vara rakikanqatsu, ni chakimpita mandakunan tukrumpis Siló shamunqanyaq, y Pëllatam llapan markakuna wiyakuyanqa” (Gén. 49:10). Atskaq estudiöso judío nunakuna niyanqannömi kë profecïaqa Mesïaspaq parlëkarqan. Y ¿ima ninantaq vara y mandakunan tukruqa? Autoridadyoq y mandakunampaq poderyoq kanqanmi. Tsëmi kë profecïaqa rikätsikun llapan reykuna Juda kastallapita yarquyänampaq kaqta, këqa David rey këman chanqampita patsëmi karqan. ¿Ima ninantaq Siló shutiqa? “Pipaq kanampaq kaq” o “Pëllapaq kanampaq kaq” ninanmi. Tsëta musyanapaqqa yanapamantsik Jerusalenpa último kaq reynin Sedequiasta Dios ninqanmi. Davidpa kastampita huk rey kanampaq kaqta y tsëta rey churanampaq kaqtam awnirqan (Eze. 21:26, 27). Davidpa kastan Sedequïaspitaqa rey këta chaskinan karqan Jesusllam. Awmi, yurinampaq atska killakunaraq pishikaptinmi, ángel Gabrielqa Marïata nirqan: “Pepa une awilitun Davidta mandacoq cananpaq churashqannollam, Jesusta Dios churanqa mandacunanpaq. Israel nunacunapa mandacoqninmi canqa imecamayaqpis; y pepa mandaquinenqa manam ushacanqatsu” (Luc. 1:32, 33). Këchömi claro rikakärin Silöqa Jesus kanqanta, pëmi Juda kastapita y Davidpa kastampita karqan (Mat. 1:1-3, 6; Luc. 3:23, 31-34).
7. ¿Mëchötaq Mesias yurirqan y imanirtaq tsëqa alläpa yarparëpaq?
7 Belenchömi yurinan karqan. Miquëasmi kënö qellqarqan: “Qam Belen Efrata, Judächö waranqakunapita más ichikllëlla kaq, qampitam yarqamunqa Israelpa huk gobernanten, pëqa qallanan tiempokunapitam, hunaqkuna manaraq yupakar qallakanqampita” (Miq. 5:2). Rikanqantsiknömi Mesïasqa Belenchö yurinan karqan, unëqa kë markataqa Efrata nirmi qayayaq. Marïawan qowan Josëqa manam kë markanchötsu täräyaq, sinöqa Nazaret markachömi. Pero romänokuna censochö inscribikuyänampaq mandakuyaptinmi Belenta ëwayarqan, y tsëchömi Jesus yurirqan ishkë wataraq Cristu shamunampaq tiempo pishikaptin (Mat. 2:1, 5, 6). ¡Imanö precïsom kë profecïaqa cumplikärirqan!
8, 9. Profecïakuna ninqannö, ¿pipitataq Mesias yurinan karqan y yuririptin imataq pasakunan karqan?
8 Huk virgen warmipitam yurinan karqan. Isaïasmi kënö willakurqan: “Doncëllam [...] qeshyaq tikrarinqa” (lei Isaías 7:14c). Awmi kë versïculochöqa ‘virgenpaq’ (bethuláh) hebreo palabrataqa manam churantsu, sinöqa doncella (‘almáh) palabratam. Pero kë (‘almáh) palabraqa ollquwan manaraq punushqa soltera warmikunapaqpis parlanmi, tsënö kanqantam maslla musyarintsik, manaraq casakuptim Rebëcapaq doncella nir Biblia parlaptin (Gén. 24:16, 43). Hinamampis Diospa espïritun yanapaptinmi, Mateoqa “virgen” (parthénos) palabrapaq griëgochö tsë palabrawan igualaqta churarqan, këtaqa churarqan Jesus yuriptin Isaías 7:14 profecía cumplikanqampaq parlarmi. Y Mateowan Lücasqa clärom willakuyan Marïaqa pï ollquwampis mana punushpa qeshyaq tikrarinqanta, sinöqa santo espïritupa poderninwan kanqantam (Mat. 1:18-25; Luc. 1:26-35).
9 Yuririnqanchömi llullu wambrakunata wanïkatsiyänan karqan. Atska pachak watakuna Cristu shamunampaq pishikaptinmi, y hebreokuna Egiptollachöraq këkäyaptinmi, Faraonqa llapan tsëraq yuririshqa ollqu wambrakunata Nilo mayuman hitarkuyänampaq mandakurqan (Éxo. 1:22). Tsëpita atska watakuna pasanqanchömi, Jeremías 31:15, 16 parlarqan ollqu wambrakunata wanutsiyänampaq kaqta. Tsë profecïaqa parlan “chikeqninkunapa markanman” apakuyashqa kayaptin “wambrakunarëkur Raquel waqanqanpaqmi”. “Qaparipa, qayaripa” waqanqantaqa Benjamin kastapa karu “Rama” markanyaq wiyakanqantam nin, kë markaqa këkarqan Jerusalenpa norte kaq lädompam. Y Mateoqa rikätsikun rey Herodes llapan llullu ollqu wambrakunata Belen markachö y hiruroq markankunachö wanutsiyänampaq mandakuptin kë profecía cumplikanqantam (lei Mateo 2:16-18). ¡Imanöraq llakikuyarqan tsë markakunachö familiakunaqa!
10. ¿Imanötaq Oseas 11:1 ninqan cumplikarqan Jesuschö?
10 Israel markatanöllam, Diosqa Egipto markapita wambranta horqanan karqan (Ose. 11:1). Llapan wambrakunata ushakätsinampaq Herodes manaraq mandakuptinmi, huk ángel Josëta willarqan Marïatawan Jesusta Egipto markaman apakunampaq. Herodes wanurinqanchönam Egiptopita yarquyarqan, këqa pasakurqan profëtan Osëastawan Jehová kënö willatsinqan cumplikänampaqmi: “Egiptu nasionpitam Tsurïta qayarqä” (Mat. 2:13-15). Jesusqa manam controlëkarqantsu yurikunan y kawar qallanqan watakuna witsan ima pasakunampaq kaqtapis, manachi puntallapitana patsätsinmantsu karqan.
Diospita yachatsikur qallanqan
11. ¿Imanötaq Cristupa puntanta nänita kichaq cuenta ëwayarqan?
11 Pëpa puntantam yachatsikur ëwayänan karqan. Malaquiasqa “profeta Elias” Mesias chänampaq nänita alistaq cuenta yachatsikur qallanampaq kaqtam willakurqan (lei Malaquías 4:5, 6d). Kikin Jesusmi willakurqan kë “Eliasqa” Bautizakoq Juan kanqanta (Mat. 11:12-14). Hinamampis, Isaías unë willakunqan Juanpa yachatsikïninkunachö cumplikanqantam Marcosqa rikätsikurqan (Isa. 40:3; Mar. 1:1-4). Jesusqa manam Juanta mañarqantsu pëpa puntanta Elïasnö yachatsikur ëwanampaq. Tsëta ruranampaqqa Jehovämi mandarqan, tsëta rurarmi Juanqa yanaparqan judïokunata pï Mesias kanqanta musyayänampaq.
12. ¿Jesus ima ruranqantaq Mesias kanqanta rikätsikurqan?
12 Diosnintsik mandanqanta ruranampaq kaqpitam reqishqa kanan karqan. Huk kutichömi winanqan Nazaret markachö templota watukarqan. Isaías qellqanqan röllota tsarirkurmi kë textota leirirqan: “Diospa Espiritunmi noqacho. Pemi acramashqa wactsacunata alli willaquita willapänäpaq, llaquishqacunata cushitsinäpaq, presu cuenta caquicaqcunata libranäpaq, wiscucunata cachacätsinapaq, y ancupëpaq sirwipacoqcunata libranäpaq. Y tsenolla que tiempucho Diospa ancupäquininta willayänaqpaq.” Manam pipis Jesus Mesias kanqantaqa neguëtaqa puëdenmantsu karqan, tsëmi kikimpaq qellqarëkanqanta kënö nirqan: “Wiyecayanqequi öram cumplicärerqon librucho escribirëcanqan” (Luc. 4:16-21).
13. Cristu Galilëachö yachatsikunan kaqpita, ¿imatataq unëllapitana Isaías willakurqan?
13 Galileachömi Diospita yachatsikunan karqan. Zabulonpa y Neftalïpa patsanchö ‘Galileapaq’ parlarmi, Isaïasqa këta nirqan: “Paqaschö pureq markam rikashqa aktsita. Pasëpa paqas patsachö täraqkunamanmi aktsi atsikyashqa” (Isa. 9:1, 2). ¿Mëchötaq Diospita yachatsikur Jesus qallëkurqan? Galilea distritochömi, täranqan distrïtopa huk kaq markanchö. Tsënöpam Zabulonchö y Neftalïchö täraqkunaqa Diosnintsikpa yachatsikïninta wiyayarqan (Mat. 4:12-16). Hinamampis, hirkapita yachatsikïnintaqa Galileachömi rurarqan, hina tsëllachömi apostolninkunata akrarqan y punta kaq milagrontapis rurarqan. Y itsa tsëchöchi pitsqa pachak discïpulonkunatapis kawarirkamurnin yuripurqan (Mat. 5:1–7:27; 28:16-20; Mar. 3:13, 14; Juan 2:8-11; 1 Cor. 15:6). Rikanqantsiknömi Isaías willakunqannölla “Zabulonpa y Neftalïpa patsanchö” Diospita yachatsikurqan. Awmi, Diospa Gobiernompa yachatsikïtaqa hinantin israelpam yachatsikurqan.
Hukkunata ruranampaqpis qellqarëkarqannam
14. ¿Imanötaq Salmo 78:2 ninqanta Jesus cumplirqan?
14 Igualatsikïkunawanmi yachatsikuna karqan. Salmista Asafmi këta cantarqan: “Huk igualatsikïwan parlarmi shimïta kichashaq” (Sal. 78:2). ¿Imanirtaq salmista qellqanqanta Jesuspaqmi parlan nintsik? Mateo niptinmi. Diospa Gobiernonta mostäzapa muruntawan y tantapaq levadüratawan Jesus igualatsinqanta willakurirmi, Mateoqa këta nin: “Mana iwalatsiquiwanqa manam imatapis yachatsicorqantsu. Tseno yachatsicuptinmi, profeta queno escribishqan cumplirerqan: ‘Imawanpis iwalatsiquiwanmi yachatsicushaq y que patsa camacashqanpita canancamayaq mana pipis musyayanqantam willacushaq’, nenqan” (Mat. 13:31-35). Awmi, igualatsikïkunawanmi Jesusqa yachatsikurqan.
15. ¿Imanötaq cumplikärirqan Isaías 53:4 ninqan?
15 Milagrokunata rurarmi qeshyaqkunata hampinan karqan. Tsënö kanampaq kaqtam Isaías willakurqan: “Llapan qeshyantsikkunatapis pëmi aparqan, nanatsikïnintsikkunatapis aparqanmi” (Isa. 53:4). Pëdrupa suegranta kachakäratsirnin wakin nunakunatapis Cristu kachakätsinqantam Mateoqa willakurqan, “tseno ruraptinmi, cumplicärerqan profeta Isaias queno escribishqan: ‘Pe quiquinmi rantintsic qeshyacunata y nanatsiquicunata jipashqa’” (Mat. 8:14-17). Y kë willakïwanqa hukllëllatam rikärirquntsik Jesus atskaqta kachakätsinqampitaqa.
16. ¿Imanötaq apóstol Juan rikätsikurqan Isaías 53:1 ninqan Jesuschö cumplikanqanta?
16 Mana creipaqnö rurëkunata rurëkaptimpis, manam wakin nunakunaqa chaskiyänantsu karqan (lei Isaías 53:1e). Apóstol Juanmi rikätsikurqan kë profecïata Jesus cumplinqanta, kënömi nirqan: “Tsetsica milagrucunata ruranqanta riquecarpis, nunacuna manam Jesusman creyiyarqantsu. Tsenomi cumplicärerqan profeta Isaias queno escribishqan: ‘Teyta, ¿picunaraq creyiyanqa willaconqantsicta? ¿Manacu llapan nunacuna ricayashqa puedeq queniquita, Teyta?’” (Juan 12:37, 38). Kë profecïaqa atska watakuna pasashqanchöpis cumplikëkarqanllam, tsëmi Pablu yachatsikur puriptimpis nunakunaqa Cristuman creita munayarqantsu (Rom. 10:16, 17).
17. Salmo 69:4 ninqampita, ¿imatataq Juan rikätsikurqan?
17 Mana imarëkurmi chikishqa kanan karqan (Sal. 69:4). Jesus kënö parlanqantam Juan yarpärin: “Sitsun pipis mana ruranqan milagrucunatano [judïokunachö] ruräman carqan, manam jutsayoqtsu cayanman carqan. Peru tse rurashqäcunata riquecarninpis, noqata y Papänïta chiquiyämantaq. Leynincuna escribirëcanqannomi pecuna chiquiyäman. Tsechomi queno escribirëcan: ‘Porgustum chiquiyaman’ nir” (Juan 15:24, 25). ¿Imanirtaq profecïaqa Leykunachömi këkan, nirqan salmochö qellqarëkaptinqa? Ley nishpam Escrituras Hebreaschö llapan qellqarëkaqta reqiyaq (Juan 10:34; 12:34). Apostolkuna qellqayanqanmi rikätsimantsik Jesuspa atskaq chikeqninkuna kanqanta, judío pushakoq religiösokunaran masqa kayarqan. Kikinmi wiyaqninkunata nirqan: “Qamcunataqa nunacuna manam chiquiyäshunquitsu, peru noqataqa chiquiyäman, mana alli ruraq cayanqanta niptïmi” (Juan 7:7).
18. Jesus Mesias kanqanta creinapaqqa, ¿imaraq yanapamäshun?
18 Punta cristiänokuna witsan discïpulokunaqa, Nazaretpita Jesus kanqantaqa manam negayarqantsu, Escrituras Hebreaschö llapan qellqarëkaq profecïakunata cumplishqa kaptin (Mat. 16:16). Rikanqantsiknömi wakinqa cumplikärirqan yurikunqan watakunachö y wakinnam yachatsikur purinqan witsankunachö. Qateqnin kaq yachatsikïchömi rikäshun más profecïakunata. Allim tsë profecïakunaman yarpachakunantsik, tsënöpam Jehová Diospa akrashqan Jesus kanqanman más creishun.
[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]
a Lucas 3:15 (NTCN): “Juan yachatsicunganta runacuna wiyarmi, alläpa cushishga quiquillancunachö niyargan: ‘Diospa Tsurin shuyangantsic Cristoch[i] cayga’”.
b ‘Qanchis chunka semänakunapaq’ parlaqtaqa tarinki Prestemos atención a las profecías de Daniel libropa 11 kaq capïtulonchömi.
c Isaías 7:14: “Tsëmi, kikin Jehová huk señalta qoyäshunki: ¡Rikäyë! Doncëllam qeshyaq tikrarinqa, y huk ollqu wambram yuririnqa, y Emmanuel nishpam shutin churanqa”.
d Malaquías 4:5, 6: “¡Rikäyë! Jehoväpa mantsakëpaq hatun piñakïnin hunaq manaraq chämuptinmi Eliasta kachamö. Pëmi teytakunapa shonqunkunata alliyätsinqa wambrakunawan alli kayänampaq, y wambrakunapa shonquntam alliyätsinqa teytankunawan alli kayänampaq; tsënöpa shamurnin Patsata chipyëpa mana ushakätsinäpaq”.
e Isaías 53:1: “¿Pitaq ninqantsikkunata wiyar markäkushqa? Y puëdeq kanqëkita Jehová, ¿pitaq musyashqa?”.
¿Imatataq yachakurquntsik?
• ¿Ima profecïakunataq Jesus yuririptin cumplikärirqan?
• Mesias chämunampaq, ¿pitaq nänita alistaq cuenta yachatsikurqan?
• Isaías 53 capïtulochö profecïakuna, ¿imanötaq Cristuchö cumplikarqan?