¿Imanötaq familiata cuidashwan?

1. ¿Imanirtaq kanan witsankuna familiata cuidëqa sasaraq?

“KË MUNDUPA rikëninqa jukläyam tikrakïkan.” (1 Corintius 7:31, NM.) Kë palabrakuna qellqakanqampitaqa 1.900 watakunanam pasarishqa, peru kanan witsankunapis cumplikëkanmi. Awmi, imëkakunam jukläya tikrëkan, y masqa familiachö kawakïmi. Unë witsan allitanö rikäyanqankunataqa, 40 o 50 watana pasashqa këkaptimpis, kanankunaqa mana allitanönam rikäyan. Tsëmi familiata cuidëqa sasaraq (ajaraq). Tsënö kaptimpis, Biblia consejakunqanta wiyakushqaqa manam alläpa sasatsu.

TARINQANTSIKLLAWAN KAWAKUSHUN

2. ¿Ima problëmakunapataq familiakuna pasayan?

² Kanan witsanqa mëtsika nunakunam tariyanqanllawanqa kushishqanatsu kawayan. Tukïläya mushoq cösaskunatam jorqarëkäyämun, y tsëkunata nunakuna rantiyänampaqmi tukïläya propagandakunata rurayan, tsëmi mëtsika millon teytakuna y mamakuna tsëkunata rantiyänampaq atska hörakuna trabajayan. Peru mëtsika millon nunakunam mana jamashpa trabajayan familian mikunanllapaq. Unë witsankunapitapis masmi trabajayan, y höranäqa ishkë trabäjuchöraq këkarmi wanayanqanllata tariyan. Wakinkunapaqnäqa, më tsëchöpis trabäju mana kaptinmi alläpa sasa trabäjuta tariyänampaq. Awmi, kanan witsan familiakuna kushishqa kawakïta tariyänampaqqa sasaraqmi, peru Bibliapa musyatsikïninkunaqa yanapëta puëdinmi tariyanqanllawan kushishqa kawakuyänampaq.

3. ¿Ima nirqantaq apostul Pablu Timoteuman cartakur, y tsëqa imanötaq familiata cuidëchö yanapakun?

³ Apostul Pablupaqpis höraqa sasaraqmi karqan wananqankunata tarinan. Peru tukïpa o imëkapa pasanqanchö juk precisaqta yachakunqantam amïgun Timoteuta nirqan kënö cartakurnin: “Manam que bidaman shamur imatapis apamorqantsictsu; wanucurpis manam ni imata apashuntsu. Tsemi micunantsicpaq y yacacunantsicpaq [churakunapaq] capamashqaqa, cushi cushi cawacushun” (1 Timoteu 6:7, 8). Rasumpa kaqchöqa, familiakunaqa manam mikïllatatsu ni ratashllatatsu wanayan. Jina wanayanmi täräyänampaq wayitapis. Wamrakunapis wanayanmi estudiatsiyänanta. Y mëqampis qeshyaptin jampitsiyänampaq y imëkakunapaqpis qellëta wanayanmi. Imanö kaptimpis, Pablu qellqanqanqa alläpam yanapakun. Munënintsikkunata qepaman churëkur wananqantsikkunallata ashirqa, mas kushishqam kawakushun.

4, 5. Tarinqantsikkunata imachö y imanö utilisänapaq kaqta puntallapitana rikanqantsik, ¿imakunachötaq yanapakun?

⁴ Jina juk igualatsikïwan Jesus yachatsikunqampis tsë asuntuchöqa yanapakunmi. Kënömi nirqan: “Meqequicunapis jatun wayita sharcatsita munarqa, [manaku] manaraq qallarnin, tëcur llapan gastuta tantiyayanqui, ‘Mä, ¿qellenï tinconqacush ushatsinäpaq?’ nirnin” (Lücas 14:28). Tsënö nirqa, imatapis manaraq qallar gastukunataraq puntata rikänapaqmi Jesusqa yachatsikïkarqan. Ishkë kaq capïtuluchö rikanqantsiknöpis, kë musyatsikïqa alläpam yanapan casakïta munëkaqkunata. Y casakushqakunatapis yanapanmi familianta cuidëta yachayänampaq. Tariyanqankunata imachö y imanö utilisäyänampaq kaqta puntallapitana rikäyänanqa alläpam precisan. Tsëta rurayanqanmi familiakunata yanapan lluta gastayänampa rantin, cada junaqpaq o cada semänapaq wanayanqankunallata rantiyänampaq, y tariyanqampita masta mana gastayänampaq.

⁵ Wakin nacionkunachöqa, mana wanayanqankunata rantiyänampaqmi bancupita qellëta prestakuriyan, tsëmi familiakunaqa alliraq kallpachakuyänan tsëta mana rurayänampaq. Wakinkunanam kallpachakuyänan jatusaq tiendakunapita imëkatapis letrachö mana jorqayänampaq (Proverbius 22:7). Jina kallpachakuyänanmi imatapis rantiyänampaqqa, wanayanqanta o mana wanayanqantaraq puntata pensayänampaq. Jinamampis, tariyanqankunata imachö y imanö utilisäyänampaq kaqta familiakuna puntallapitana rikäyanqanqa, washkuchö, cigärrukunachö o qellëpaq pukllakunachö mana gastayänampaqpis yanapakunmi, y musyanqantsiknöpis, tsë rurëkunataqa Biblia condenanmi (Proverbius 23:20, 21, 29-35; Romänus 6:19; Efesius 5:3-5).

6. ¿Bibliapa ima yachatsikïninkunataq waktsalla kawakoqkunata yanapan?

⁶ ¿Ima nishwanraq sinchi trabajarpis waktsalla kawakoq familiakunapaqqa? Pëkunataqa alläpam yanapan waktsa kë ichik tiempullachöna ushakärinampaq kaqta musyayanqan. Këllachöna këkaq mushoq Patsachöqa, Jehovämi waktsa këta y llapan llakitsikoq cösaskunata chipyëpa ushakäratsimunqa (Salmu 72:1, 12-16). Peru tsëyaqqa, waktsalla kawakoq rasumpa kaq cristiänukunaqa manam alläpaqa yarpachakuyantsu, sinöqa, “manam qonqashqequitsu ni jaqirishqequitsu” nir Jehovä awnikunqanmanmi markäkuyan o yärakuyan. Tsëmi Diosta sirweqqa, shonqupita patsë kënö nïta puëdin: “Diosmi yanapaman y manam mantsacushaqtsu” (Hebrëus 13:5, 6). Kë sasa tiempukunachö kawëkarpis Bibliapa musyatsikïninkunata wiyakoqkunata, y Diospa Gobiernunta puntaman churaqkunataqa, tukïnöpam Jehovä yanapashqa (Mateu 6:33). Tsënö kaptinmi mëtsikaq cristiänukuna apostul Pablunö pensayan, pëqa kënömi nirqan: “Yachacushqam cä ima eca captinpis, imano bida pasana cashqanta, öra pacha junta öra mallaqpis. Jina yachämi imecapis atsca capamaptin o mana capamaptinpis cawaquita. Imecapaqpis listum quecä, puedeq Jesucristu callpanwan yanapamaptin” (Filipensis 4:12, 13).

YANAPANAKUYÄNANMI

7. ¿Jesus ima ninqantaq yanapakun familiata cuidëchö?

⁷ Wanunampaq ichikllana pishikaptinmi Jesus kënö nirqan: “Nuna mayiquita cuyanqui quiquiquitano” (Mateu 22:39). Kë consëjuqa alläpam yanapakun familiata cuidëchö. ¿Manaku alläpa kuyanqantsik nuna mayintsikqa majantsik, teytantsikkuna o wamrantsikkuna kayan? ¿Imanötaq rikätsikushwan familiachö kuyanakunqantsikta?

8. ¿Imanötaq familiachö kuyanakunqantsikta rikätsikushwan?

⁸ Tsëtaqa rikätsikushun wayichö llapantsik yanapanakurmi. Wamrankunataqa yachatsiyanman pukllanankunata o röpankunata jitarëkaqta mana jaqiriyänampaqmi. Itsachi llapan junaqkuna cämata qopinanqa sasaraq y tiempupaqraq kanqa, peru tsëta rurëqa alläpam yanapakun familiachö. Höraqa itsa puëdiyanqatsu llapanta shumaq churapakushqata katsitaqa, tsënö kaptimpis, llapankunam yanapakuyänan imëkapis sitiunchö kanampaq, y mikur usharirpis, llapanta limpiuta y churapakushqata jaqiyänampaq. Qela kë y mana munëkar imatapis rurëqa manam familiachö yanapakuntsu (Proverbius 26:14-16). Peru kushi kushilla y empëñuwan imëkatapis rurëqa familiachö kushishqa kawakï kanampaqmi yanapakun. “Diosnintsicqa cuyan cushi cushilla ofrendaq nunatam.” (2 Corintius 9:7.)

9, 10. a) ¿Ima rurëkunatataq warmikunallata unëpitana jaqipuyashqa, y pikunataq yanapayanman? b) ¿Wayichö rurëkunata familiakuna imanö rikäyänampaqtaq Biblia yachatsikun?

⁹ Llakipänakï y kuyanakïmi yanapakun familiachö kushishqa kawakïta juk jatun problëma mana ushakätsinampaq. Tsë problëmaqa mëtsika tiempupana wayichö rurëkunata warmi kaqllata jaqipuyanqanmi. Pëllam wamrakunata cuidan, wayita pitsapakun, röpata taqshan, rantipakoq ëwan y cocinakun. Jina wakin nacionkunachöqa chakrachömi warmikuna trabajayan, mercäduchö qatukuyan y tukïnöpa yanapakuyan familiata mantinichö. Y wakin markakunachönam, warmikuna trabajapakuyänan costumbri mana kashqa kaptimpis, kanan witsanqa mëtsika millon casäda warmikuna tsëta rurayan. Wayinchö imëkata ruraq y trabajapakoq warmiqa alläpa valorëpaqmi. Biblia parlanqan ‘yachaq warminöpis’, imëka rurëyoqmi. “Manam ni ima rurëchöpis qeläkuntsu.” (Proverbius 31:10, 27.) Peru kë textuqa manam warmilla wayichö trabajanampaq kaqtatsu rikätsikïkan. Casädukuna ishkan trabajapakuyaptinqa, ¿nunan y familiachö wakin kaqkuna jamayanqanyaqtsuraq warmi kaqlla wayichö llapan rurëkunata ruranman? Manam tsënötsu kanman (igualaratsi 2 Corintius 8:13, 14 textuwan). Këllaman pensarishun, mama kaq cocinakunqanyaq wakin kaqkuna mësata alistar, pishinqankunata ranteq ëwar, wayita pitsapakur y imëkatapis rurapakur yanapakuyaptinqa, alläpam kushikunqa. Awmi, familiachöqa llapankunam imëka rurëchöpis yanapakuyanman (igualaratsi Gälatas 6:2 textuwan).

¹⁰ Itsa pipis kënö ninman: “Noqa täranqächöqa manam ollqukuna tsëta rurayantsu”. Peru tsënö costumbrinkuna kaptimpis, ¿manatsuraq yarpachakuriyanman tsëpaq Jehovä imata pensanqanman? Casädu kawakïta Jehovä Dios patsätsirqa, manam wakin trabäjukunata warmilla ruranampaq kaqtatsu nirqan. Juk kutim Jehoväpa willakïninta puritseq angelkuna Abrahanpa wayinman chäriyaptin, mikïta rurëchö yanapakurir tsë angelkunata kikin sirwirirqan (Genesis 18:1-8). Bibliaqa “quiquiquicunapa cuerpiquicunata cuyanqequino warmiquicunatapis cuyayë” ninmi (Efesius 5:28). Ollqu kaq trabäjupita utishqa chärir jamëta munaptinqa, ¿manatsuraq warmimpis tsënö utishqa sientikun o itsa pëpitapis masraq? (1 Pëdru 3:7). Tsënö këkaptinqa, ¿manatsuraq kuyakoq kanqanta rikätsikur warminta yanaparinman? (Filipensis 2:3, 4.)

11. ¿Familiachö kaqkuna imanö kayänampaqtaq kawëninwan Jesus rikätsikurqan?

¹¹ Jesusqa pipitapis masmi Diospa munëninta y nunakunata kushitsinqanta rurarqan. Mana casakushqa karpis, rurëninkunawanmi yachatsikurqan familiachö ollqu kaq, warmi kaq y wamrakuna shumaq yanapanakuyänampaq. Kikimpaqmi kënö nirqan: “Diospita Shamushqa Nunapis que patsaman shamushqa nunacunata sirwinanpaq[mi], y manam nunacuna sirwiyänanpaqtsu” (Mateu 20:28). ¡Alläpa kushishqam kawakuyan Jesusnö pensaq familiakunaqa!

¿IMANIRTAQ LIMPIU KË ALLÄPA PRECISAN?

12. ¿Sirweqninkuna imanö kayänantataq Jehovä munan?

¹² Jina 2 Corintius 7:1 (NM) textuchö këkaq Bibliapa musyatsikïnimpis yanapakunmi, tsëchömi kënö nin: “Ëtsata y espïrituta rakchataqkunapita limpiu kashun”. Kë textu ninqanta wiyakoqkunataqa Jehovä chaskinmi, porqui “limpiu Dios Yayapa puntanchö pay munangannö shumag [y] alli cawacu[natam]” pëqa munan (Santiägu 1:27, NTCN). Tsënö limpiu këqa alläpam familiata yanapan.

13. ¿Imanirtaq familiachö limpiu kë alläpa precisan?

¹³ Rikärishun imakunachö yanapakunqanta. Bibliaqa nimantsik nanapäkïkuna y qeshyakuna ichikllachöna ushakärinampaq kaqtam. Tsë witsankunaqa, “manam ni pï: ‘Qeshyämi ninqanatsu’” (Isaïas 33:24; Apocalipsis 21:4, 5). Peru tsë witsankuna chämunqanyaqqa, llapan familiakunam höra höraqa tukïläya qeshyakunawan sufriyanqa. Pabluwan Timoteupis qeshyapäkuyarqanmi (Gälatas 4:13; 1 Timoteu 5:23). Tsënö kaptimpis, doctorkunaqa niyan mëtsika qeshyakunapita cuidakïta puëdinqantsiktam. Alli yachaq familiakunaqa, Diospa kaqchö y cuerpunkunachö limpiu karmi mëtsika qeshyakunapita librakuyan. Imakunapita cuidakuyanqanta rikärishun (igualaratsi Proverbius 22:3 textuwan).

14. ¿Imakunapitataq familiakunata tsapan portakïninkunachö limpiu kayanqan?

¹⁴ Diospa kaqchö limpiu kanqantsiktaqa portakïnintsikchöpis rikätsikuntsikmi. Musyanqantsiknöpis, Bibliaqa clärum willakun ima rurëkuna mana alli kanqanta, tsëmi nimantsik mana majanwan pununakï o ima rakchatapis rurëqa alläpa mana alli kanqanta. Kënömi nin: “Ama pensayëtsu jucwan jucwan pununacur cacoqcuna, [...] majayoq quecar jucwan jucwan pununacoqcuna, warmi ricoqcuna [...] Diospa mandaquininman yecuyänanta” (1 Corintius 6:9, 10). Kë mana alli tiempukunachö tsë mandakïkunata cristiänukuna wiyakuyänanqa alläpam precisan, tsëta rurayanqanqa Diosta alläpam kushitsin y familiatam tsapan jukwan jukwan punukuyanqampita tsarikoq qeshyakunapita; wakinmi kayan sida, sïfilis, gonorrëa y clamidia (Proverbius 7:10-23).

15. Willakaramï cuerpuntsikta imapita limpiuta katsinantsik alläpa precisanqanta.

¹⁵ ‘Ëtsata rakchataqkunapita limpiu kayanqanqa’ juk qeshyakunapitapis familiakunata tsapanmi. Wakin qeshyakunaqa tsarikun cuerpunkunata limpiuta mana katsiyanqampitam. Tsëmi pasan cigärruta shoquyaptin. Cigärruta shoqïqa pulmonkunata, röpata y shütanqantsik vientutam rakchatan, peru manam tsëllatsu, jina nunakunatapis qeshyatsinmi. Atska millon nunakunam cigärrupa culpan cada wata wanuyan. Tsëman pensari, atska millon nunakunam cada wata qeshyayanmantsu ni jövinllaraq këkar wanuyanmantsu karqan, ‘ëtsata rakchataqkunapita limpiu’ karqa.

16, 17. a) ¿Jehovä ima leyta qonqantaq israelïtakunata qeshyakunapita tsaparqan? b) ¿Imanötaq familiakuna wiyakuyanman Deuteronomiu 23:12, 13 textuchö këkaq musyatsikïta?

¹⁶ Jina ima maschö limpiu kë precisanqanta rikärishun. 3.500 watakunanam pasarishqa, imanö adorayänampaq y imanö kawayänampaq willakoq Diospa Leyninta israelïtakuna chaskiyanqampita. Tsë Leychöqa parlaq limpiu karnin mana qeshyayänampaq imakunata rurayänampaq kaqtam. Juk mandakïninqa karqan täräyanqampita karuman ëwëkur-raq ismakuyänampaq y allpawan pampayänampaqmi, tsënöpa llapankuna täräyanqan sitiuta mana rakchatäyänampaq (Deuteronomiu 23:12, 13). Tsë leyqa kanan witsampis alläpam yanapakun. Mëtsika nunakunam kanan witsankunapis qeshyayan y wanuyan tsë leyta mana wiyakuyanqampita.a

¹⁷ Israelïtakunata Dios qonqan Leypa musyatsikïninta wiyakurmi, familiakunaqa bäñunkuna wayi rurinchö o waqtachö kaptimpis, limpiuta katsiyänan. Ishpakuyänan uchku o water nishqan tsapashqa y limpiu mana kaptinqa, chuspikunam tsëman ratarir, qeshyatsikoq rakchakunata wayipa më lädunmampis o hasta mikïkunamampis apayanqa. Jinamampis, bäñuta ëwarirqa wamrakuna y mayorkunapis makinkunatam alli paqayänan (awiyänan). Tsëta mana rurarqa, makinkunachömi qeshyatsikoq rakchakunata katsiyanqa. Franciapita juk doctora ninqannöpis, makita paqakïqa, pachata nanatseq, shütanata mana jaqikoq y qarata rataq qeshyakunapitam tsapäkun.

18, 19. ¿Imanötaq waktsa markakunachö täraqkuna wayinkunata limpiuta katsiyanman?

¹⁸ Musyëmi waktsalla sitiukunachö limpiu kë sasaraq (ajaraq) kanqanqa. Tsënö sitiukunata alli reqeq nunam kënö nirqan: “Alläpa achachaptinmi imëkatapis limpiuta katsinanqa sasaraq. Alläpa vientuptinmi polvupis wayipa qatsaraqninkunaman yëkurin. [...] Jina jatusaq y taksha markakunachö nunakuna raslla mirayanqampis salortam peligruman churan. Tsënö sitiukunachöqa desägüekunam kicharäkun, basürakunam qoturäkun, cällichö bäñukunam rakcha kayan y qeshyata puritseq rätakuna, cucarächakuna y tushpikunam [chuspikunam] mirayan”.

¹⁹ Tsënö sitiukunachö limpiu këqa sasaran. Tsënö kaptimpis, alläpam precisan limpiu kanapaq kallpachakunantsik. Hospitalkunachö gastëpita y jampikunata rantipitapis mas barätum jabuntawan yakuta ranti y limpiu kanapaq kallpachakïqa. Tsënö sitiukunachö tärarqa, wayikita y patiuta animalkunapa ismënimpita y ima rakchakunapitapis limpiuta katsinëkipaq kallpachakï. Tamya witsan wayikiman yëkuna näni leqita tikraptinqa, allim rumikunata churankiman o aqushata jichankiman, tsënöpa wayikiman leqita mana yëkunampaq. Llanqita o zapatutaqa yëkunallachömi jaqiriyankiman. Jina yaku winaränankunatapis mana rakcha kanampaqmi cuidayankiman. Willakuyanqannöpis, wata watam ishkë millonnö nunakuna wanuyan rakchatashqa yakuta utilisäyanqampita y bäñukuna limpiu mana kanqampita qeshya tsariptin.

20. ¿Pikunataq yanapakuyanman wayi limpiu kanampaq?

²⁰ Wayi limpiu kanampaqqa llapankunam yanapakuyänan: mama, teyta, wamrakuna y watukakoqkunapis. Kenia nacionpita puwaq wamrayoq warmim kënö nin: “Familiächöqa llapanmi yanapakïta yachakuyashqa”. Wayinta alli pitsashqata y churapakushqata katseq familiapaqqa allitam parlayan. Nunakuna niyanqannöpis, “waktsa karpis manam yakuwan pelyashqaqa purishwantsu”. Juk jatun wayichö, ichikllan wayichö, waktsalla wayichö o tsukllallachö tärarpis, familia alli saludyoq kanampaqqa alläpam precisan llapanchö limpiu kanantsik.

SHUMAQ PARLAPÄNAKÏQA ALLÄPAM YANAPAKUN

21. Proverbius 31:28 textu ninqannöpis, ¿imataq yanapakun familiachö kushishqa kawakï kanampaq?

²¹ Proverbius librum juk yachaq warmipaq kënö nin: “Wamrankunapis sharkurmi allita pëpaq parlayan, y duëñumpis sharkurmi alabapärin” (Proverbius 31:28). ¿Imëllaraqtaq familiëkichö mëqantapis alli ruranqampita kuyëpa parlapärirqunki? Rasun kaqchöqa, imëka wëta cuentam kantsik. Wëtakunaqa yakuta y aktsitam wanayan shumaq wëtayänampaq, tsënöllam noqantsikpis familiantsik kuyëpa parlapäramänata wanantsik. Warmiqa alläpam kushikun sinchi trabajanqampita y familianta kuyëpa atiendinqampita nunan agradecikuptin y alläpa valoraptin (Proverbius 15:23; 25:11). Ollqu kaqpis alläpam kushikun, trabajapakunqampita y wayichö yanapakunqampita warmin alabapäriptinqa. Jina wayichö, escuëlachö y congregacionchö rurayanqankunapita wamrankunata teytankuna alabayaptinqa, pëkunapis masmi kallpachakuyan allikunata rurayänampaq. Ichikllapitapis agradecikïta yachëqa alläpam precisan. ¿Alläpa sasaku “gracias” ninan? Manam, peru familiachö tsënö ninakïqa alläpam yanapakun.

22. ¿Imataq alläpa precisan familiakuna alli ‘tsarakuyänampaq’, y imanötaq tsëta lograntsik?

²² Familiata cuidëqa sasaran. Peru puëdintsikmi tsëta logrëta. Bibliachö qellqarëkaq proverbium kënö nin: “Yachëwanmi wayitaqa sharkatsintsik, y alli juiciuwanmi tsarakoqta rurantsik” (Proverbius 24:3). Familiakunaqa Diospa munëninta yachakur y yachakuyanqanmannö kawarninmi yachaq y alli juiciuyoq tikrayan. Familia kushishqa kawakunampaq kallpachakïqa alläpa allim.