Wamrankunata japallan wätaqkunapis kushishqa kawayanmanmi

1-3. ¿Imanirtaq wamrankunata japallan wätaqkuna mirashqa, y imakunapataq tsënö familiakuna pasayan?

ESTADOS UNÏDOSCHÖQA alläpam miran wamrankunata japallan wätaqkuna. Jina juk nacionkunachöpis tsënöllam pasëkan. Imëpitapis mas divorciakuyanqan, wayinkunapita ëwakuyanqan, rakikäyanqan y wachapakuyanqanmi millonyëpayan teytakunata y wamrakunata imëka problëmakunapa pasatsin.

² Juk mamam kënö nin: “Ishkë wamrakunata wätaq 28 watayoq viudam kä. Wamräkunata japallä wätëta mana munarmi alläpa llakikö. Noqapaq pipis mana yarpachakunqantam pensä. Imëpis waqëkaqta rikäyämarnïmi wamräkunapis llakikuyan”. Wamrankunata japallan wätaqkunaqa piñashqa, culpayoq y pïninnaqmi sientikuyan; peru manam tsëllatsu, trabajapakurirpis, wayichö kaqkunataraq rurapakuyänanqa sasaran (ajaran). Juk mamanam kënö nirqan: “Wamrakunata japallantsiklla wätëqa sasaran. Alli y atska tiempu kallpachakur-ran familiata rikëta yachakunki. Peru alleqlla manaraq yachakuptikim mas rurëkuna yuriramun”.

³ Jina juknin teytanllawan täraq jövinkunapapis tukïläya problëmankunam kan. Itsa juknin teytan ëwakuptin o wanukïkuptin llakikurlla mana kayänampaq kallpachakuyänanraq. Mëtsika jövinkunam juknin teytanllawan winarqa imëka problëmakunapa y llakikïkunapa pasayan.

4. ¿Imanötaq musyantsik wamrankunata japallan wätaqkunapaq Jehovä yarparëkanqanta?

⁴ Wamrankunata japallan wätaqkunaqa unëpitana kanqantam Bibliaqa rikätsikun. Atska kutim ‘teytannaq’ wamrapaq y ‘viudapaq’ parlan (Exodu 22:22; Deuteronomiu 24:19-21; Job 31:16-22). Jehovä Diosqa manam rikaräkurqantsu imëka sasa kawëkunapa pasayaptin. Salmu qellqaqmi Diospaq nirqan ‘teytannaqkunapa teytan y viudakunapa jueznin’ kanqanta (Salmu 68:5). Kanan witsankunapis Jehoväqa yarparëkanllam wamrankunata japallan wätaqkunapaq. Jina shumaq kawakuyänampaqmi consëjukunata Palabran Bibliaman qellqatsishqa.

WAYICHÖ RURËKUNA

5. ¿Ima problëmakunapataq pasayan wamrankunata japallan wätaqkuna?

⁵ Wayichö rurëkunaman pensari. Juk divorciakushqa warmim kënö nin: “Alläpam wananki wayichö juk ollqu kananta. Höraqa wayichö imallapis altsëpaq kaptinqa manam musyankitsu mëpa qallëllatapis”. Jina tsëraq divorciakushqa o viuduyashqa ollqukunapis wakinqa manam imanö këta musyayantsu wayichö mëtsika rurapakïkuna kanqanta rikar. Y wamrakunapis wayichö imapis mana churapakushqata rikarqa alläpam yarpachakuyan y llakikuyan.

6, 7. a) ¿Imatataq yachatsikun Proverbius parlanqan “yachaq warmi”? b) Wamrankunata japallan wätaqkuna wayichö rurëkunata cumpliyanqan, ¿imanötaq familianta yanapan?

⁶ ¿Imataq yanapanqa? Proverbius 31:10-31 textu parlanqan ‘yachaq warmipaq’ yarpärishun. Tsë warmiqa imëkatam rurarqan: rantipakoq, rantikoq, jirapakoq, cocinakoq, chakrakunata muroq, chakrakunata ranteq y negociukunata ruraq. ¿Imanötaq tsë llapanta rurarqan? Sinchi trabajarmi. Inti (Rupay) jeqanqanyaqmi trabajaq y patsa tsëraq warëkaptinmi shärikoq. Puntallapitanam imëkatapis patsätseq; wakin rurëkunataqa jukkunapa makinchömi jaqeq y wakinkuna wanayanqantaqa kikinmi atiendeq. Tsëchi familiampis alabarqan.

⁷ Wamrantsikkunata japallantsik wätarqa, wayichö rurënintsikkunata cumplinapaqmi kallpachakunantsik. Tsë rurëkunata kushishqa rurashqaqa, wamrantsikkunapis kushishqam sientikuyanqa. Tsënö kanampaqqa puntallapitanam imata, imë y imanö ruranapaq kaqta patsätsinantsik. Bibliam kënö nin: “Alli yarpachakoq nunaqa, imëkachöpis allim yarqapukunqa” (Proverbius 21:5). Wamrankunata japallan wätaq teytam kënö nin: “Mallaqar-ran imata cocinanäpaq kaqman pensä”. Peru puntallapitana pensëkur cocinayanqan mikïqa, höranllachöna rurayanqampitapis masmi mishkin y mas alimentum. Jina itsa precisanqaraq wakin rurëkunata yachakunanstik. Wakin mamakunaqa, yanasankunata o jukkunata tapukurmi wayichö imëkata altsëta y wayipaq precisaqkunata rantita yachakuyashqa.

8. Wamrankunata japallan wätaq teytakunata, ¿imanötaq wamrakuna yanapayanman?

⁸ ¿Allitsuraq kanman wamrakuna wayichö yanapakuyänan? Wamrankunata japallan wätaq warmim kënö nin: “Höraqa teytanta mana llakiyänampaqmi imatapis ruratsita munantsiktsu”. Tsëqa entiendipaqmi, peru tsënö wätayanqanqa manam wamrata yanapanqatsu. Unë witsankunapis Diosta sirweq jövinkunaqa imëkata rurar yanapakuyanqantam Bibliaqa willakun (Genesis 37:2; Cantar de los Cantares 1:6). Tsëmi alläpa sasakunata mana ruratsirpis, matikunata paqapakuyänampaq, (awipakuyänampaq) cuartunkuna pitsapakuyänampaq y maskunata rurayänampaq mandëqa alli kanqa. ¿Imanirtaq wakin rurëchöqa yanapanakuyankitsu? Alläpa shumaqmi tsëqa kanqa.

QELLË TARINAN SASA KAPTIN

9. ¿Imanirtaq wamrankunata japallan wätaq warmikunapaqqa qellë tarinan sasaraq?

⁹ Wamrankunata japallan wätaqkunapaqqa, cäsi llapampaqmi qellëta tarinanqa sasaraq, masran wachapakushqa jövinkunapaqnäqa.a Tsënö teytakunata Gobiernu yanapanqan nacionkunachöqa, trabäjuta tariyanqanyaq tsë yanapakïta chaskiyanqanqa manam imanantsu. Bibliaqa manam michäkuntsu cristiänukunapis tsë yanapakïta chaskiyänanta (Romänus 13:1, 6). Viudakuna y divorciakushqa warmikunapis tsënö problëmakunapaqa pasayanmi. Mëtsika watakuna wayillachö trabajayashqa karmi, mana alli päguyoq trabäjullata tariyan. Tsëmi wakinkunaqa trabajapakuyänampaq wallka tiempullachö imallatapis estudiariyan.

10. ¿Imanötaq majannaq warmi wamrankunata entienditsinman pëkunapaq trabajanan precisanqanta?

¹⁰ Wamrankunata japallan wätaq warmiqa manam alläpa llakikunmantsu trabäjuta ashinanta wamrankuna mana munayaptin. Tsëpa rantinqa, trabajanan imanir precisanqanta y familianta rikänanta Jehovä munanqantam shumaq entienditsinan (1 Timoteu 5:8, NM). Tiempu pasanqanmannömi wamrakunaqa yachakäriyan. Tsënö kaptimpis, imëka rurëyoq karpis wamrankunapaq tiemputa rakiyänanqa alläpam precisan. Tsënö atiendiyaptinqa, wallkallata tariyanqanwampis wamrakunaqa kushishqam kawayanqa (Proverbius 15:16, 17).

¿PITAQ FAMILIATA CUIDANAN?

11, 12. ¿Imatataq rurayanmantsu wamrankunata japallan wätaqkuna, y imatataq tsëpa rantinqa rurayanman?

¹¹ Wamrankunata japallan wätaqkunaqa alläpam markäkuyan (yärakuyan) wamrankunaman, tsënö kaptimpis, teytakunata Dios qoshqan cargutaqa wamrakuna manam rurayanmantsu. Këllaman pensarishun, ¿allitsuraq kanman wamrankunata japallan wätaq mama ollqu wamran familiata pushananta procuraptin o warmi wamranta yarpachakïninkunata y sentimientunkunata willaptin? Manam. Tsëta ruraptinqa mëtsika yarpachakïyoqmi kayanqa y manam wamra këninkunachö kushishqa këta tariyanqatsu.

¹² Wamrëkikunata musyatsi qam cuidanëkipaq kaqta (igualaratsi 2 Corintius 12:14 textuwan). Itsa höraqa wamrankunata japallan wätaqkunaqa wanayanqa consëjuta y yanapakïta. Tsënö karqa, congregacionchö anciänukunata o poqu cristiänakunatam willayanman, manam pishi wamrankunatatsu (Tïtu 2:3).

WIYAKOQ KËTAM WAMRANKUNATA YACHATSIYÄNAN

13. ¿Imanirtaq wiyakoq këta wamrankunata yachatsiqa sasaraq wakin mamakunapaq?

¹³ Ollqupaqqa manam sasatsu (ajatsu) wamrankunata wiyakoq këta yachatsi, peru warmipaqqa sasaran. Wamrankunata japallan wätaq mamam kënö nin: “Wamräkunapa cuerpun y vozninqa poqu nunakunapanömi. Höraqa rasllam cuentata qokuriyan mantsapanqäta y kallpannaq sientikunqäta”. Jina höraqa itsachi llakishqallaraq këkashwan majantsik wanukushqa kanqampita, o culpayoq y piñashqa sientikushwan majantsikwan rakikanqantsikpita. O itsa rakikanqantsik majantsikman wamrantsikkuna ëwakuyänanta mantsashwan. Itsa tsërëkur wiyakoq këta wamrantsikkuna yachatsita mantsashun.

14. Japallan teytakunata, ¿imataq yanapanqa wamrankunata wiyakoq këta yachatsiyänampaq?

¹⁴ “Munëninta rurakunanta jaqiyanqan wamraqa mamänintam penqakatsinqa” ninmi Bibliaqa (Proverbius 29:15). Jehovä Diosmi yanapamäshun mandanqantsikta wamrantsikkunata cumplitsinapaq, tsëmi culpakunqantsik, llakikunqantsik o mantsakunqantsik wiyakoq kayänampaq yachatsinata michämänata jaqishwantsu (Proverbius 1:8). Bibliapa musyatsikïninkunataqa ama ni imëpis mana kaqpaqqa churashuntsu (Proverbius 13:24). Ama wamrantsikkunata alläpa michaq, ninqantsikkunata cambiareq y munëninkuna rurakuyänanta jaqeqqa kashuntsu. Tiempuwanqa wiyakoq këtam yachakuriyanqa. Tsënö kaptimpis, imanö sientikuyanqantaqa cuentamanmi churanantsik. Wamrankunata japallan wätaq teytam kënö nin: “Mamankuna wanukushqa kaptin alläpa llakikuyaptinmi, wiyakoq këta kuyëllapa yachatseq kä. Imë hörapis pëkunawan parlanäpaqmi kallpachakö. Cocinakuyanqä höram shumaq parlakuriyä. Tsë hörakunam imanö sientikuyanqankunata willarayäman”.

15. ¿Imatataq divorciakushqa teyta o mama ruranmantsu?

¹⁵ Divorciakushqa karqa, manam ni ima allitapis jorqushuntsu punta majantsikpaq mana allita parlarninqa. Teytakuna mana alli apanakuyaptinqa, wamrakunam sufriyan y tiempuwanqa manam mëqan teytankunatapis respetayanqanatsu. Tsëmi, “¡qamqa teytëki rikoqllam kanki!” nishwantsu, ni tsënö lluta parlapashwantsu. Alläpa sufritsimashqa kashqapis, wamrantsikkunapa teytan këtaqa manam jaqishqaraqtsu, pëkunaqa ishkan teytankunapa kuyakïninta, yanapakïninta y yachatsikïnintam wanayan.b

16. ¿Imatataq alläpa precisaqpaq churayänan wamrankunata japallan wätaqkuna?

¹⁶ Qepa kaq capïtulukunachö rikanqantsiknöpis, wamrakunata yachatsiqa manam astëllatsu, sinöqa shumaq tantiyatsim. Diospa kaqta yachatsinapaq tiempuntsikta shumaq patsätsishqaqa, manam alläpaqa problëmakuna kanqatsu (Filipensis 3:16). Alläpam precisan llapan reunionkunaman imëpis ëwanantsik (Hebrëus 10:24, 25). Jina llapan semänakuna Familiachö Diosta Adorana Hörapaq ëllukänantsikpis (qorikänantsikpis) precisanmi. Awmi, llapan semänakuna tsëta rurananqa sasaran. Tsë asuntuta precisaqpaq churaq mamam kënö nin: “Entëru junaq trabajarirqa jamëtaran munarï. Peru warmi wamräwan yachakuyänä alläpa precisanqantam yarpä, tsëmi kallpachakö. Pëqa alläpam kushikun familiachö Diosta adorayaptï”.

17. ¿Imatataq yachakushwan Pablupa yanaqin Timoteuta imanöpis wätayanqampita?

¹⁷ Pablupa yanaqin Timoteutaqa, mamanwan awilanmi Bibliapa musyatsikïninkunata yachatsiyarqan, peru teytanqa itsa manachi tsë asuntuchö yanaparqantsu. Tsënö kaptimpis, Timoteuqa alli cristiänu këmanmi charqan (Hëchus 16:1, 2; 2 Timoteu 1:5; 3:14, 15). “Shumaq tantiyatsir” yachatsishqaqa, wamrantsikkunawampis tsënömi pasanqa Jehovä “munanqanno cawacuyänanpäq” (Efesius 6:4).

JAPALLAN SIENTIKOQKUNAPAQ YANAPAKÏ

18, 19. a) ¿Imataq majannaq teytakunata alläpa llakitsin? b) ¿Biblia ima ninqantaq yanapakun ëtsapa mana alli munëninta dominanapaq?

¹⁸ Wamrankunata japallan wätaq mamam kënö llakikun: “Wayiman chärir tsunyëkaqta rikarqa, alläpam llakikö japallälla sientikur, y masran wamräkuna punuriyaptinnäqa”. Awmi, japallankuna sientikuyanqanmi wamrankunata japallan wätaqkunataqa alläpa llakitsin. Manam mana allitsu majayoq këta munëqa. Peru ¿allitsuraq kanman imëkanöpapis tsëta tarita tïrëqa? Apostul Pablupa tiempunchöqa, ‘munenincuna acusaptinmi’ wakin jövin viudakunaqa “Jesucristullata sirwiyananpaq äniyanqanta qonqaquicurnin, yape qowäquita muna[yarqan]” (1 Timoteu 5:11, 12). Alläpa mana allichi kanman mana alli munëninkunata puntaman churar Diospa kaqta qepaman churariyaptinqa (1 Timoteu 5:6).

¹⁹ Juk cristiänum kënö nin: “Pununakï munëqa sinchipam shonquman chämun, peru dominëta puëdintsikmi. Mana alli munëkuna pensënintsikman chämuptinqa, manam tsëman yarparäkushwantsu. Jinan höram pensënintsikpita jorqarinantsik. Jina wamrantsikkunaman pensëpis yanapakunmi”. Diospa Palabranmi kënö nin: “Imayca wañutsirnin ushacätsignö dëjayay llapan mana alli ruraycunatawan [...] jutsa ruraycunata” (Colosensis 3:5, NTCN). Washkuta upyë munënikita ushakätsita munarqa, ¿pasankimantsuraq washkuta imëpis upyayanqan sitiupa o juntakankimantsuraq upyallachö kakoqkunawan? Manachi. Tsënöllam pasan ëtsantsikpa mana alli munëninkunawampis.

20. a) ¿Imanirtaq Diosta mana sirweqwan casakïqa alläpa mana alli? b) ¿Imanötaq unë witsan y kanan witsan cristiänakuna venciyashqa japallankuna sientikuyanqanta?

²⁰ Wakin cristiänakunaqa Diosman mana creikoq majatam ashiyashqa (1 Corintius 7:39). ¿Tsëta rurarnin altsayashqaku problëmankunata? Manam. Juk divorciakushqa cristiänam kënö nin: “Japallantsik sientikïpitapis mas llakikïpaqqa, mana alli majawan casäda këmi”. Unë witsan cristiänakunapis, höraqa mëraq japallankuna sientikuyaq, peru alli juiciuyoq kaqkunaqa, ‘wayinman posadacoqcunata mana ajayashpa chasquir, Diosman creyicoqcunata qollmi shonquncunawan sirwir y sufrimientucunacho jipacoqcunata [ñakaqkunata] yanaparmi’ kayarqan (1 Timoteu 5:10). Jehoväman kanan witsan markäkoq cristiänakunapis, mëtsika watam shuyäyashqa Diosta sirweq majata tariyanqanyaq, y tsëyaqqa imëka allikunatam rurayashqa. 68 watayoq viudayashqa cristiänam, japallan sientikunqan höra viuda mayinkunata watukaq. Pëmi kënö nirqan: “Viuda mayïkunata watukaptï, wayichö rurënïkunata atiendiptï y Dioswan alli kënïta sinchiyätsinäpaq tiemputa rakiptïqa, llakikïnïpis ushakärinmi”. Diospa Gobiernumpita nuna mayintsikta yachatsinäqa alläpam yanapakun (Mateu 28:19, 20).

21. ¿Imanötaq Diosman mañakï y alli amïgukunawan juntakë yanapakun japallantsik mana sientikunapaq?

²¹ Japallantsik sientikïtaqa manam imapis rasllaqa ushakäratsintsu. Peru Jehoväpa yanapakïninwanqa alli tsarakïta puëdintsikmi. Juk cristiänuqa “paqasta junaqta Diosta rogacur mañacur[mi]” kallpata tarin (1 Timoteu 5:5). Rogakïqa, shonqupita patsë y hasta qayakïpa o waqëpa mañakïmi (igualaratsi Hebrëus 5:7 textuwan). “Paqasta junaqta” Jehoväman mañakïqa alläpam yanapakun. Jina alli amïgukunata ashiqa japallantsik sientikunqantsikta ushakäratsinmanmi. Alli amïgukunaqa Proverbius 12:25 textu ninqannömi “alli palabrakunawan” yanaparamantsik.

22. ¿Imataq yanapamäshun japallantsik sientikunqantsik höra tsarakunapaq?

²² Japallëki sientikurqa, yarpë, höraqa nunakunapa kawëninkunaqa manam munayanqannöllatsu. Rasumpa kaqchöqa, entëruchömi ‘sufricanqantsicnölla wauqintsiccunapis sufricayan’ (1 Pëdru 5:9). Manam alläpaqa yarparäkushwantsu unë imanö kanqantsikman (Eclesiastes 7:10). Pensashun japallantsik kanqantsik imakunachö yanapamanqantsikman. Peru imëkapitapis masqa, alli tsarakunapaq y Jehoväpa shonqunta kushitsinapaq kallpachakushun (Proverbius 27:11).

¿IMANÖTAQ WAKINKUNA YANAPAKUYANMAN?

23. ¿Imatataq cristiänukuna rurayanman wamrankunata japallan wätaq teytakuna congregacionchö kaptinqa?

²³ Wamrankunata japallan wätaq teytakunata cristiänu mayinkuna yanapayanqanqa, alläpa valoryoqmi. Santiägu 1:27 textum kënö nin: “Dios Yaya munashqanno rasonpa alli caq relijionqa quenomi: Werfanucunata y biudacunata wactsa quenincunacho imallawanpis yanapemi”. Awmi, cristiänukunaqa yanapayänanmi wamrankunata japallan wätaq teytakunata. ¿Imanötaq tsëta rurayanman?

24. ¿Imanötaq yanapashwan wamrankunata japallan wätaq teytakunata?

²⁴ Kapamanqantsikwan yanapëpis allim kanqa. Bibliam kënö nin: “Sitsun meqan nunapis capoqyoq quecar, nuna mayinta wactsata riquecar, imallawanpis ancupar [llakipar] yanapeconqatsu; ¿imanopataq tse nunapa shonquncho Diosnintsicpa cuyaquinin canqa!” (1 Juan 3:17). Griëgu idiömapita “riquecar” nir traduciyanqan palabraqa, manam juk kutilla rikëmantsu pensatsikun, sinöqa, mëtsika kuti rikarëmanmi. Këqa rikätsikun kuyakoq cristiänuqa, tsë familia imakunapa pasanqanta y imakunata wananqanta alli musyanan precisanqantam. Itsa qellëta wanayan. Höraqa wayi altsëchö pillapis yanaparinantam wanayan. O itsa alläpa kushikuyanqa wayintsikman mikoq invitashqa o atskaq juntakärir kushishqa pasarinapaq invitashqa.

25. ¿Imanötaq wamrankunata japallan wätaq teytakunata cristiänu mayinkuna yanapayanman?

²⁵ Jina 1 Pëdru 3:8 textum kënö nin: “Tsemi qamcuna cawayë juc shonqulla. Juc castanolla cuyanacur, ancupänacur”. Joqta wamrankunata japallan wätaq mamam kënö nin: “Sasam, y höraqa paqwë nitipakashqam sientikö. Tsënö kaptimpis, mana yarpanqä höram juk turi o nana kënö niraman: ‘Joan, allitam rurëkanki. Allipaqmi kanqa’. Wakinkuna cuentaman churayäshunqëkita y yarpäyäshunqëkita musyëqa, alläpam yanapashunki”. Edäna cristiänakunanäqa shumaq wiyarmi yanapëta puëdiyan majannaq mamakunata, pëkunataqa willayanqam penqakurnin juk ollqu cristiänuta mana willayanqan kaqkunatapis.

26. ¿Imanötaq poqu cristiänukuna yanapayanman teytannaq wamrakunata?

²⁶ Ollqu cristiänukunaqa juknöpapis yanapakïta puëdiyanmi. Diosta sirweq Jobmi kënö nirqan: “Noqaqa yanapaqmi kä [...] teytannaqkunata y pïninnaqkunatapis” (Job 29:12). Tsënöllam kanan witsampis wakin ollqu cristiänukunaqa alläpa yarpachakuyan teytannaqkunapaq, y ‘alli shonquncunawan cuyacuyanqanta’, o juk parlakïchöqa, ni imata mana shuyararlla kuyakuyanqantam rikätsikuyan (1 Timoteu 1:5). Allim kanman kikimpa familianta mana qonqarlla, tsë jövinkunawan Diospita yachatsikoq höra höra yarquyaptinqa, jina allim kanman Familiachö Diosta Adorayänan Höraman o kushikï rurëkunaman invitayaptimpis. Tsëta rurëqa itsa munëninta rurakïta munëkaq teytannaq jövintapis yanaparinman.

27. ¿Ima yanapakïtataq chaskita puëdiyan wamrankunata japallan wätaq teytakuna?

²⁷ Tsënö kaptimpis, kikin teytakunam, japallankuna karpis, ‘yarpachacurnin quiquincunapag responsable cayänan’ (Gälatas 6:5, NTCN). Peru puëdiyanmi cristiänu mayinkunapa y masqa Jehovä Diospa kuyakïninta chaskita. Bibliam Diospaq parlar kënö nin: “Teytannaqta y viudatam yanapan” (Salmu 146:9). Diospa yanapakïninwanqa, wamrankunata japallan wätaqkuna y wamrankunapis kushishqa kawakïta puëdiyanmi.