Patsa warëkaptinnam, Jesusta kima kaq kutichö Pëdruqa yapë negarirqan. Y ley mana mandakunqannö juiciuta rurarirmi Judïukunapa Precisaq Cortinchö kaqkunaqa ëwakuyarqan. Tsë paqasqa leypa contranmi juiciuta rurayarqan, tsëchi viernis qoya ley mandakunqannö rurëkäyanqanta rikätsikïta munar yapë juntakäriyarqan. Tsëpitanam pëkuna kaqman Jesusta yapë apayänampaq mandakuyarqan.

Yapëmi kënö niyarqan: “Cristu karninqa, niyämë”. Tsëmi Jesusqa, “niyapteqpis, manachi ni imanöpapis creiyankimantsu. Jina qamkunata tapuyapteqpis, manam contestayämankimantsu” nirqan. Peru mana mantsakushpam Daniel 7:13 textu musyatsikunqan pëpaq kanqanta willakur kënö nirqan: “Kanampita witsëpaqa, puëdeq Diospa derëcha kaq lädunchömi nunapa Tsurinqa täranqa” (Lücas 22:67-69; Mateu 26:63).

Jina yapëmi kënö niyarqan: “Tsëqa, ¿qamku Diospa Tsurin kanki?”. Pënam, “kikikikunam noqa kanqäta niyanki” nirqan. Y tsënö ninqampitatsunchi Diospa contran parlëkanqanta nir condenariyarqan. Tsëmi “¿imapaqnataq mas testïgukunata wanantsik?” niyarqan (Lücas 22:70, 71; Marcus 14:64). Tsëpitanam makinta watarkur gobernaq Ponciu Pilätuman apayarqan.

Itsachi Jüdasqa Pilätu kaqman Jesusta apëkäyanqanta rikarqan. Wanutsiyänampaq condenayanqanta musyarirmi, ruranqampita pësakur, imanö këtapis puëdirqantsu. Peru shonqupita patsë arrepentikunampa rantin y Dios perdonanampaq mañakunampa rantinmi, 30 pläta metal qellëta kutitseq ëwarqan. Y sacerdötikunatam kënö nirqan: “Jutsallakurqömi culpannaq nunapa yawarninta rantikurnin”. Pëkunanam, “¿imataq qokayäman? ¡Kikikim tsëtaqa rikänëki!” niyarqan (Mateu 27:4).

Jüdasqa 30 pläta metal qellëtam templuman jitëkurqan, y wanutsikïta munarmi jurkakïta tïrarqan. Peru waskata watanqan montipa räman pakiriptintsunchi, patsachö këkaq qaqakunaman pashtaqpaq jeqarkurqan (Hëchus 1:17, 18).

Judïukunaqa Jesusta aparkurmi, qoya qoyalla Ponciu Pilätupa palaciunman chäriyarqan. Peru manam yëkïta munayarqantsu. Porqui mana judïu kaqkunawan juntakarqa, Ley ninqannö limpiu mana kayänampaq kaqta, y tsënöpa 15 nisan junaq Levadürannaq Tantata Mikuyänan fiestachö mikïta mana puëdiyänampaq kaqtam pensayaq. Tsë junaqmi tsë fiestaqa qallaq y Pascua fiestatanöllam reqiyaq.

Tsënam Pilätuqa yarqurir kënö nirqan: “¿Imapitataq kë nunata acusayanki?”. Pëkunanam, “mana allita ruraq nuna mana kaptinqa, manachi qamman apayämümantsu karqan” nir contestayarqan. Pilätuqa itsachi cuentata qokurirqan imata karpis ras decidinanta munëkäyanqanta, tsëchi kënö nirqan: “Waqtaman apayë y leynikikuna ninqanmannö kikikikuna juzgayë”. Pëkunanam, “noqakunapaqa manam autoridänïkuna kantsu pitapis wanutsiyänäpaq” niyarqan. Tsënö niyanqanchömi wanutsita munayanqanqa cläru rikakärirqan (Juan 18:29-31).

Pascua fiestachö judïukuna Jesusta wanutsiyaptinqa, tsë markachö nunakunachi pëkunapaq parlar qallëkuyanman karqan. Peru pëkunaqa musyayarqanmi, Röma gobiernupa contran asunturëkur wanutsiyänampaq Jesusta Pilätu condenariptinqa, pëkunaqa mana culpayoq kayanqantanö nunakuna rikäyänampaq kaqta.

Pushakoq religiösukunaqa manam Pilätuta willayarqantsu Diospa contran parlanqampita Jesusta condenashqana kayanqanta. Tsëpa rantinqa, mana kaqpitam kënö acusayarqan: “Kë nunatam tariyarqö [1] nacionnintsik nunakunata gobiernupa contran churakëkätseqta, [2] Römata gobernaqta impuestu paguëta michäkïkaqta, y [3] pë Cristu kanqanta y rey kanqanta nirnin këkaqta” (Lücas 23:2).

Röma nacionpa jutinchö mandakoq karmi, rey kanqanta nir Jesusta acusayashqa kayaptin Pilätuqa yarpachakurqan. Tsëmi palaciunman yapë kutitsiyänampaq mandakurqan. Yëkaratsiyaptinnam, “¿qamku judïukunapa reynin kanki?” nir tapurqan. Tsënö tapurqa, “¿manaku rey kanqëkita nirqa Cësarpa contran churakëkanki?” nir tapïkaq cuentam karqan. Tsënam Jesusqa, itsa pëpita imata willayanqanta musyëta munar, Pilätuta kënö tapurqan: “¿Kikikillapitaku tsënö tapumanki, o jukkunaku noqapita parlapäyäshurqunki?” (Juan 18:33, 34).

Pilätuqa imanir acusayanqanta mana musyaqtukoqnöllam y musyëta munaqnömi Jesusta kënö tapurqan: “Noqaqa manam judïutsu kä, ¿aw? Kikikipa nacionnikim y precisaq sacerdötikunam noqaman entregayämushurqunki. ¿Imatataq rurarqunki?” (Juan 18:35).

Jesusqa manam upällallatsu quedakurqan rey kanqanta o mana kanqanta tapuptin. Tsëpa rantinqa, yachëpam contestarqan, tsëmi Pilätuqa alläpa espantakurqan imanö contestanqampita.

Jesusqa pë rey kanqantam Pilätuta nirqan. Peru Gobiernunqa manam Röma gobiernupa contrantsu kanan karqan, porqui Jesusqa kënömi nirqan: “Gobiernüqa manam kë mundupitatsu. Sitsun kë mundupita Gobiernü kanman karqan, tsëqa sirwimaqnïkunam judïukunapa makinman mana entregashqa kanäpaq pelyayanman karqan. Peru ninqaqnöpis, Gobiernüqa manam kë mundupitatsu” (Juan 18:36). Tsënömi Jesusqa rikätsikurqan juk Gobiernun kanqanta.

Jesus nikanqanta mana creirmi, Pilätuqa kënö tapurqan: “Tsëqa, ¿reyku kanki?”. Tsënö ninqan alli kanqanta nirmi, Jesusqa kënö nirqan: “Kikikim rey kanqäta nikanki. Noqaqa tsëpaqmi yurikushqa kä, y tsëpaqmi nunakunaman shamushqa kä, rasumpa kaqpita musyatsikunäpaq. Pipis rasumpa kaqta cäsukoq kaqqa, ninqäkunatam wiyakun” (Juan 18:37).

Jesusqa tsëllaraqmi Tomasta kënö nishqa karqan: “Noqam näni, rasumpa kaq y kawë kä”. Tsë kutim Pilätupis musyarirqan, Jesusqa Gobiernumpita rasumpa kaqta yachatsikunampaq shamushqa kanqanta. Wanutsiyänan kaptimpis Jesusqa rasumpa kaqtam musyatsikïta munarqan. Tsëmi Pilätuqa kënö tapurqan: “¿Imataq rasumpa kaqqa?”. Peru Jesuspita atskatana wiyashqa karmi, Pilätuqa masta musyëta munarqannatsu (Juan 14:6; 18:38).

Pilätuqa palaciumpa jaqninchö këkaqkunatam yapë parlaparqan, itsa Jesusqa lädunchö këkarqan. Tsëchömi precisaq sacerdötikunata y pëkunawan këkaqkunata, “manam ni ima jutsata kë nunachö tarïtsu” nirqan. Tsënö niptinmi, alläpa piñakurnin kënö contestayarqan: “Entëru Judëa provinciachö yachatsikurmi nunakunata inkitar shäritsin, Galilëa provinciapita qallëkur këkunayaq” (Lücas 23:4, 5).

Mana imarëkur judïukuna acusayanqanta wiyarchi Pilätuqa espantakurqan. Tsëmi precisaq sacerdötikuna y anciänukuna büllata rurëkäyaptin, Jesusta kënö tapurqan: “¿Manaku wiyanki contrëki imëkata parlayanqanta?” (Mateu 27:13). Tsënö kaptimpis, Jesusqa upällam kakurqan. Tranquïlulla këkanqanta rikarmi Pilätuqa alläpa espantakurqan.

“Galilëa provinciapita qallëkur” yachatsikunqanta wiyarmi, Pilätuqa musyarirqan Jesusqa Galilëapita kanqanta. Y Pascua fiestapaq Galilëapa gobernaqnin Herödis Antïpas Jerusalenman ëwashqa kanqanta musyarmi, culpannaq këta munar pë kaqman Jesusta apayänampaq mandakurqan. Pëqa karqan Herödis el Grande nishqampa tsurinmi. Y pëmi Bautizakoq Juanpa kunkanta muturiyänampaq mandakurqan. Tsënam Jesus milagrukunata ruranqanta wiyarir, Bautizakoq Juan kawarimushqa kanqanta pensarnin mantsakarqan (Lücas 9:7-9).

Jesusta rikänampaq kaqta musyarirmi Herödisqa kushikurqan. Peru manam yanapëta munartsu ni pëpita parlëkäyanqan rasumpa kanqanta musyëta munartsu. Sinöqa ‘ima milagrutapis rurananta’ rikëta munarllam (Lücas 23:8). Peru Jesusqa manam tsëta rurëta munarqantsu y Herödis tapupaptinmi upällalla kakurqan, tsëmi pëwan soldädunkunaqa piñakurnin “allqutsëpa tratayarqan” (Lücas 23:11). Alli röpata churarkatsirmi burlakuyarqan. Tsëpitanam Pilätuman kutitsiyänampaq nirqan. Herödiswan Pilätuqa chikinakuyaqmi, peru tsëpita patsëmi amïgu tikrariyarqan.

Jesusta kutiratsiyaptinnam, Pilätuqa precisaq sacerdötikunata, judïukunapa gobernadorninkunata y nunakunata qayaratsir kënö nirqan: “Qamkunapa nöpëkikunachömi tapuparqö, y manam ni ima mana allitapis tarirqötsu kë tumpayanqëki nunachö. Rasumpa kaqchöqa, manam ni Herödispis ni ima mana allita pëchö tarishqatsu, tsëmi noqakunaman kutitsimushqa, y ¡rikäyë!, manam wanutsishqa kanampaqnöqa ni imatapis rurashqatsu. Tsëmi castigaratsirnin librita jaqirishaq” (Lücas 23:14-16).

Jesusta chikiparninlla tsëta rurëkäyanqanta cuenta qokurirninmi, Pilätuqa wanutsita munarqantsu. Jinamampis, wanutsitaqa munarqantsu juiciuta rurayänan sitiuchö tëkaptin warmin kënö nir willatsinqanrëkurmi: “Ama mëtikïtsu tsë alli kaqta ruraq nunawan, porqui kanan paqasmi pëta suëñurqö y alläpam suëñïnïchö mantsakarqö” (Mateu 27:19).

Pilätuqa musyarqanmi Jesusqa alli ruraq nuna kanqanta, tsëmi libri jaqirita munarqan. Peru ¿puëdirqantsuraq?

Jesusta wanutsita munaqkunatam, Pilätuqa kënö nishqana karqan: “Manam ni ima mana allitapis tarirqötsu kë tumpayanqëki nunachö. Rasumpa kaqchöqa, manam ni Herödispis ni ima mana allita pëchö tarishqatsu” (Lücas 23:14, 15). Peru tsë kutichöqa, juknöpa librëta munarmi kënö nirqan: “Pascua fiestachöqa costumbrikikunamannömi juk nunata libri jaqinäpaq mañayämanki. Tsëqa, ¿judïukunapa reyninta libri jaqirinätaku munayanki?” (Juan 18:39).

Pilätuqa musyarqanmi ladron kanqanrëkur, gobiernuta chikinqanrëkur y wanutsikoq kanqanrëkur juk nuna prësu këkanqanta. Tsëmi kënö tapukurqan: “¿Mëqantataq libri jaqirinäta munayanki? ¿Barrabastaku, o Cristu nishqan Jesustaku?”. Precisaq sacerdötikuna nishqa kayaptinmi, nunakunaqa Barrabasta libri jaqinampaq y Jesusta wanutsiyänampaq mañakuyarqan. Peru Pilätuqa yapëmi nunakunata kënö tapurqan: “¿Ishkampita mëqantataq libri jaqirinäta munayanki?”. Pëkunanam, “Barrabastam” niyarqan (Mateu 27:17, 21).

Tsënam Pilätuqa kënö nirqan: “Tsëqa, ¿imatataq rurashaq Cristu nishqan Jesustaqa?”. Nunakunanam, “¡qeruman warkushqa katsun!” niyarqan (Mateu 27:22). Juk culpannaq nunata wanutsiyänampaq mañakïtaqa penqakuyanmanchi karqan. Tsëmi Pilätuqa kënö nirqan: “¿Imanir? ¿Ima mana allitataq kë nuna rurashqa? Wanutsishqa kanampaqnöqa manam noqaqa ni ima mana allitapis pëchö tarirqötsu; tsëmi castigaratsirnin librita jaqirishaq” (Lücas 23:22).

Libri jaqiriyänampaqmi Pilätuqa imëkata rurarqan, peru nunakunaqa piñashqam kënö niyarqan: “¡Qeruman warkushqa katsun!” (Mateu 27:23). Pushakoq religiösukunaqa nunakunatam Jesuspa contran sharkatsishqa kayarqan, tsëmi wanutsiyänampaq mañakuyarqan. Peru manam juk asesïnu nunata wanutsiyänampaqtsu mañakïkäyarqan, sinöqa Jerusalenchö pitsqa junaqllachöraq reytanö chaskiyanqan nunapaqmi. Manam musyëtsu karqan qateqninkunaqa tsëchö këkäyanqanqa. Peru tsëchö karninqa upällallachi këkäyarqan.

Imatapis mana lograr y nunakuna mas piñakurkuyaptinnam, Pilätuqa rikëninkunachö makinta paqakurir kënö nirqan: “Noqaqa kë nunapa yawarnimpita culpannaqmi kä. Kikikikunam tsëtaqa rikäyänëki”. Nunakunaqa manam pensëninkunata cambiayarqantsu, y kënömi niyarqan: “Jaqïkï noqakunaman y wamräkuna jananman pëpa yawarnin shamunanta” (Mateu 27:24, 25).

Pilätuqa musyarqanmi imata ruranan alli kanqanta, peru nunakunata kushitsita munarmi Barrabasta libri jaqirirqan. Y Jesuspa röpanta qotutsiyänampaq y astayänampaqmi mandakurqan.

Mana ankupashpa astakacharkurmi, Pilätupa palaciunman soldädukunaqa yëkatsiyarqan. Tsëchöqa mëtsikaq soldädukunam juntakëkur, Jesusta sufritsir sïguiyarqan. Kashapita corönata awarirmi peqanman churayäpurqan. Juk shoqushtam derëcha kaq makinman churayäpurqan y chipapaq puka aqshunata aqshurkatsirmi, burlakurnin kënö niyarqan: “¿Yamëllaku judïukunapa reynin?” (Mateu 27:28, 29). Jinamampis, toqapurninmi laqyar ushayarqan. Tsëpitanam shoqushta qochirirnin peqanchö wiluyarqan, tsënö wiluyaptinmi penqakïpaq churayanqan ‘corönampa’ kashanqa peqanman mas yakakärirqan.

Imëkata rurëkäyaptimpis upälla kakoqta y tranquïlu këkaqta rikarmi, Pilätuqa alläpa espantakurqan. Y Jesusta condenayanqampita culpayoq këta mana munarmi, pëkunata kënö nirqan: “¡Rikäyë! Ni ima jutsata pëchö mana tarishqa kanqäta musyayänëkipaqmi waqtaman jorqamü”. Itsapis Pilätuqa pensarqan yawarllatana y maqar ushashqata rikarnin, pensëninkunata cambiayänampaq kaqta. Mana alli nunakunapa frentinchö këkaptinmi, Pilätuqa kënö nirqan: “¡Rikäyë! ¡Këmi tsë nuna!” (Juan 19:4, 5).

Maqëkäyaptimpis upällalla quedakunqanta y tranquïlulla këkaqta rikarmi Pilätuqa alläpa espantakurqan. Imanö parlanqanmi rikätsikurqan respetanqanta y llakipanqanta.

Jesuspitaqa alläpam burlakuyarqan, jina sufritsiyarqanmi. Y libri jaqirita munar Pilätu ninqantapis precisaq sacerdötikunawan yanapaqninkunaqa manam cäsuyarqantsu. Pëkunaqa wanunampaq Jesusta condenanantam munayarqan. Tsëmi sinchipa kënö nirnin sïguiyarqan: “¡Qeruman warkushqa katsun! ¡Qeruman warkushqa katsun!”. Pilätunam kënö nirqan: “Kikikikuna apayë y wanutsiyë, porqui noqaqa manam ni ima jutsatapis pëchö tarïtsu” (Juan 19:6).

Gobiernupa contran Jesus churakanqanta tumparnin wanutsinampaq Pilätu mandakunantaqa, judïukunaqa manam lograyarqantsu. Tsënam religionninkunapa leynimpa contran këkanqan nir Jesusta acusayarqan. Diospa contran parlashqa kanqanta nirmi yapë acusayarqan. Kënömi niyarqan: “Juk leynïkunam noqakunapaqa kayäpaman, y leynïkuna ninqanmannömi wanutsishqa kanan, porqui pëqa Diospa tsurin tukushqam” (Juan 19:7). Pilätuqa tsë höraran tsë asuntupita acusëkäyanqantaqa wiyarirqan.

Tsë alläpa sufritsiyanqan y mana allipa tratayanqan nunata libri jaqirita munarmi Pilätuqa palaciunman pensaq yapë yëkurirqan, warmimpis Jesusta suëñupashqa kanqantam willashqa karqan (Mateu 27:19). “Diospa tsurin” Jesus kanqanta judïukuna acusayanqampitam Pilätuqa alläpa yarpachakur këkarqan. Pëqa musyarqanmi Jesusqa Galilëapita kanqanta (Lücas 23:5-7). Tsëta musyëkarpis kënö nirmi tapurqan: “¿Mëpitataq kanki?” (Juan 19:9). Itsachi puntata ciëluchö Jesus kawashqa kanqanta o juk dios kanqanta Pilätuqa musyëta munarqan.

Jesusqa rey kanqanta y Gobiernunqa kë mundupita mana kanqantam Pilätuta nishqana karqan. Tsëmi Jesusqa upälla kakurqan. Peru imatapis mana niptinmi, Pilätuqa alläpa piñakurnin kënö nirqan: “¿Manaku parlapämëta munanki? ¿Manaku musyanki libri jaqirinaqpaq o wanutsinaqpaq autoridäyoq kanqäta?” (Juan 19:10).

Jesusnam kënö nirqan: “Manam noqata imanamänëkipaqpis autoridäniki kanmantsu karqan Dios mana qoshushqa kashuptikiqa. Tsëmi qamman entregamaqnï nunaqa qampitapis mas jatun jutsayoq” (Juan 19:11). Tsënö nirqa manatsunchi juk nunallapaqtsu parlëkarqan. Sinöqa, Caifaswan yanapaqninkuna y Jüdas Iscariöti pëpita mas culpayoq kayanqantam.

Pilätuqa Jesus imanö portakunqanta rikar, imanö parlanqanta wiyar y dios kanqanta pensarmi, alläpa mantsakarnin libri jaqirita yapë tïrarqan. Peru judïukunaqa kënö nirmi mantsakätsiyarqan: “Sitsun kë nunata libri jaqirinki, tsëqa manam Römata gobernaqpa amïguntsu kanki. Pipis rey kanqanta neqqa, Römata gobernaqpa contranmi parlan” (Juan 19:12).

Pilätuqa yapëmi Jesusta waqtaman jorqarirqan, y juiciuta rurayänan sitiuman täkurirmi nunakunata kënö nirqan: “¡Rikäyë! ¡Reynikikuna!”. Peru judïukunaqa sinchipam kënö niyarqan: “¡Ushakäratsi! ¡Ushakäratsi! ¡Qeruman warkushqa katsun!”. Pilätunam, “¿reynikikunataku wanuratsishaq?” nirqan. Röma gobiernupa makinchö judïukuna mëtsika watakunana alläpa sufrikarpis, precisaq sacerdötikunaqa kënömi niyarqan: “Römata gobernaqpitaqa manam mas reynïkuna kantsu” (Juan 19:14, 15).

Judïukuna alläpa exigiyaptinmi, Pilätuqa imatapis rurëta puëdirqannatsu. Tsëmi Jesusta wanutsiyänampaq entregarirqan. Soldädukunanam granäti color aqshunata qochirir, kikimpa röpanta yapë churarkatsir y lasaq qeruta katarkatsir apakuyarqan.

Tsëqa viernis 14 de nisan pullan junaqnömi pasakurqan. Juëvis qoyapita patsëmi Jesusqa punushqatsu karqan y tukïnöpa alläpa sufritsishqa kayarqan. Tsëmi katätsiyanqan qeruta apëta tïrarpis manana puëdirqannatsu. Tsëmi soldädukunaqa tsëpa pasëkaqkunapita, juk nunata obligayarqan Jesusta wanutsiyänampaq kaq sitiuyaq tsë qeruta katänampaq. Pëqa Africachö këkaq Cirëni markapita Simon jutiyoq nunam karqan. Mëtsikaqmi pëkunapa qepanta ëwayarqan; wakinkunaqa tsë llapanta rikarmi alläpa llakikurnin qasqunkunata kutakuyarqan y qaparir qayarir waqayarqan.

Waqëkaq warmikunatam Jesus kënö nirqan: “Jerusalenpa warmi wamrankuna, ama noqapaqqa waqayëtsu, tsëpa rantinqa kikikikunapaq y wamrëkikunapaq waqayë; porqui ¡rikäyë!, chäramunqanam nunakuna kënö niyänan junaqkuna: ‘¡Kushishqam kayan qolloq kaq warmikuna, mana qeshpikushqa kaqkuna y llulluta mana chichishqa kaqkuna!’. Tsënam jirkakunata kënö nir qallëkuyanqa: ‘¡Tsapëkayämë!’, y qotukunatanam, ‘¡pakëkayämë!’ niyanqa. Monti verdillaraq këkaptin këkuna pasakuptinqa, ¿imaraq pasakunqa tsakiriptinnäqa?” (Lücas 23:28-31).

Tsënö nirqa judïukunapa nacionninkunapaqmi Jesusqa parlëkarqan. Tsë nacionqa imëka tsakikaq montinömi këkarqan, peru chipyëpaqa manaran tsakishqaraqtsu karqan, porqui Jesusmi tsëllachöraq këkarqan y pëmanmi wakin judïukunaqa markäkuyarqan. Peru Jesus wanuriptin y judïukunapa religionninta qateqninkuna jaqiriyaptinqa, juk tsakishqa montinömi Diospaq kaqchöqa tikrayänan karqan. Awmi, tsë nacionta castiganampaq Röma tröpakunata Dios utilizanqan witsanqa alläpam waqayänan karqan.

Soldädukunaqa tsë markapa amänunchö këkaq sitiumanmi Jesusta y ladronkunata wanutsiyänampaq apayarqan. Tsë sitiutaqa, Golgota o Calavëra Sitiu nirmi reqiyaq y “karullapita[m]” rikëta puëdiyaq (Marcus 15:40).

Tsëchömi condenayanqan kima nunakunata röpankunata qoturatsir, vïnuta mïrratawan takushqata y alläpa asqaq yakuta qoyarqan. Tsëqa dröga cuentam karqan. Tsëtaqa itsapis Jerusalenpita warmikuna alistayarqan, porqui Röma nunakunaqa alläpa mana nanatsikuyänampaqmi condenashqakunata tsëta qoyänanta permitiyaq. Peru Jesusqa llamirirmi upita munarqantsu, porqui juiciunchö këkarmi sufritsiyaptin wanunqanyaq aguantëta munarqan.

Tsëpitanam clavayänampaq qeruman Jesusta churayarqan (Marcus 15:25). Makinta y chakinta soldädukuna clavayanqan höraqa alläpam nanatsikurqan, porqui ëtsampa y ankunkunapam clävu pasarirqan. Tsëmi qeruta pallariyaptinqa masraq nanatsikurqan, porqui cuerpun warkukaptinmi herïdankuna mas rachirirqan. Tsëta rurayaptimpis, Jesusqa manam soldädukunata imapis nirqantsu. Tsëpa rantinqa, Diosmanmi kënö mañakurqan: “Perdonëki Teyta, porqui manam musyayantsu imata rurëkäyanqanta” (Lücas 23:34).

Mana alli ruraqkunata wanutsirqa, imarëkur wanutsiyanqanta musyanampaqmi Röma nunakunaqa qellqayaq. Tsëmi Pilätuqa juk letrëruchö qellqarqan: “Judïukunapa reynin Nazaretpita Jesus” nir. Y llapan nunakuna leyita puëdiyänampaqmi, hebreuchö, latinchö y griëguchö qellqarqan. Tsëta ruranqanwanmi Pilätuqa rikätsikurqan, Jesusta wanutsita munaq pushakoq religionkunata desprecianqanta. Peru precisaq sacerdötikunaqa, Pilätu qellqanqanta rikëkurmi kënö niyarqan: “Ama ‘judïukunapa reynin’ nirqa qellqëtsu, tsëpa rantinqa, kikin ninqannö, ‘noqaqa judïukunapa reyninmi kä’ nir qellqë”. Pilätunam kënö contestarqan: “Qellqanqätaqa, qellqashqanam kä” (Juan 19:19-22).

Tsëmi Jesuspa lädumpa pasaqkunaqa pëpita burlakurnin kënö niyarqan: “¡Ja! Qam, templuta juchuratsir kima junaqllachö sharkatseq, salvakï sufritsikoq qerupita yarpamur”. Peru sacerdötikunaqa alläpa piñakurmi, Judïukunapa Precisaq Cortinchö kaqkuna acusayanqannölla acusëkäyarqan. Pëkuna y Ley qellqaqkunam Jesuspita burlakurnin kikinkunapura kënö ninakuyarqan: “Kanan ari Israelpa reynin Cristu sufritsikoq qerupita yarpamutsun, tsënöpa rikänapaq y creinapaq” (Marcus 15:29-32). Jutsannaq Jesus këkaptimpis, ishkan lädunchö këkaq ladronkunapis insultarmi qallëkuyarqan.

Chuskun soldädukunapis Jesuspitam burlakuyarqan. Itsa pëkunapis pochqoq vïnuta upuyarqan y vïnuta makyayaptin Jesus tsarita mana puëdinampaq kaqta musyëkarpis, pëpita asikuyänanrëkurmi witïkur convidariyarqan. Jesusta warkuyanqan qeruchö churayanqan letrërupaq parlarninmi soldädukuna kënö niyarqan: “Judïukunapa reynin karqa, kikikita salvakï” (Lücas 23:36, 37). ¡Mana creipaqnömi karqan! Jesusqa näni, rasumpa kaq y kawë kanqantam rikätsikurqan, peru tsë kutichöqa insultarmi pëpita burlakuyarqan. Burlakïkäyaptimpis Jesusqa upällalla quedakurmi, ni rikarëkäyanqan judïukunata, ni lädunkunachö këkaq mana allita ruraq nunakunata, ni pëpita burlakoq soldädukunata ni imapis nirqantsu.

Tsëpitam chuskun soldädukunaqa Jesuspa röpanta tsarirkur y chuskuman rakirir sortiyayarqan. Peru ‘umapita urayaq’ awashqa karmi rurinkaq röpanqa costürannaq karqan. Tsëmi kënö pensayarqan: “Ama rachishuntsu, sinöqa suertita jitashun pipa kanampaq kaqta rikänapaq”. Tsënöqa pasakurqan Diospa Palabranchö kënö qellqarëkaq cumplikänampaqmi: “Kikinkunapuram röpäkunata rakinakuyarqan, y röpätam sortiyayarqan” (Juan 19:23, 24; Salmus 22:18).

Tsëpitanam, lädunchö këkaq juknin ladronqa Jesus rasumpa rey kanqanta cuentata qokurirqan. Tsëmi juknin kaqta kënö piñaparqan: “¿Qamqa manaku ni imanöpapis Diosta mantsanki tsë castïgullata kanan höra chaskikarpis? Noqantsikqa rasun kaqllapitam castïguta chaskikantsik, [...] peru kë nunaqa manam ni ima mana allita rurashqatsu”. Tsëpitanam Jesusta kënö rogakurqan: “Gobiernïkiman yëkurir noqata yarpäramanki” (Lücas 23:40-42).

Jesusnam kënö nirqan: “Rasuntam kanan neq, noqawanmi Shumaq Patsachö kanki” (Lücas 23:43). Tsëqa, apostolkunata äninqampita jukläyam karqan. Porqui pëkunataqa Gobernaptin lädunchö täkuyänampaqmi nishqa karqan (Mateu 19:28; Lücas 22:29, 30). Tsë mana alli nunaqa, itsapis Dios juk huertata Adanpaq, Ëvapaq y wamrankunapaq kamashqa kanqampita wiyashqa karqan. Awmi, Shumaq Patsachö kawanampaq kaqta musyëkarnam pëqa wanurqan.

“Pullan junaqyäriptinmi, las tres de la tardiyaqnö” tsë kinrëchö patsa chipyëpa ampïrirqan (Marcus 15:33). Tsëqa manam Inti wanuptintsu pasakurqan, porqui llullu killa tiempullachömi höraqa Inti wanun. Peru tsë kutiqa Pascua witsanmi karqan y killaqa jatunmi këkarqan. Jinamampis Inti wanunqanqa rasllam pasarin, peru tsë kutichöqa tsë kinrëqa unëpam ampirarqan. Diosnintsikmi tsë kinrëta ampirätsirqan.

¡Imanö espantashqaraq këkäyarqan Jesuspita burlakoqkunaqa! Tsënö ampirëkaptinmi, chuskoq warmikuna Jesus warkurëkanqan sufritsikoq qerupa lädunman witiyarqan, pëkunaqa kayarqan Jesuspa mamänin Marïa, Salomë, Marïa Magdalëna y apostol Santiägupa mamäninmi.

“Jesuspa sufritsikoq qerumpa amänunchömi”, apostol Juanwan Jesuspa mamänin këkäyarqan. Marïaqa alläpa llakishqam këkarqan, y shonqumpa “juk jatun espäda” pasareqtanömi sientirqan; porqui llullu kanqampita patsë chichinqan y shumaq wätanqan wamran Jesusmi alläpa sufrir qeruchö warkurëkarqan (Juan 19:25; Lücas 2:35). Jesusqa alläpa nanatsikïkarpis mamampaqmi yarpachakurqan. Tsëmi imëkanöpa peqanta pallarkur Juanta rikärirnin mamanta kënö nirqan: “Warmi, ¡tsëchömi wamrëki këkan!”. Tsëpitanam mamanta rikärir Juanta kënö nirqan: “¡Tsëchömi mamëki këkan!” (Juan 19:26, 27).

Jesusqa alläpa kuyanqan apostolnin Juantam, itsa viudana këkaq mamäninta cuidanampaq nirqan. Jesusqa musyarqanmi wawqinkunaqa pëman mana markäkuyanqanta. Tsëmi mamänimpaq imapis mana pishinampaq y Diospa kaqchö alli kanampaq segurakurqan. ¡Tsëpitaqa alläpam yachakïta puëdintsik!

Jesusqa las tres de la tardinönam, “yakunämi” nirqan. Tsënömi Diospa Palabranchö qellqarëkaqqa cumplikärirqan (Juan 19:28; Salmus 22:15). Jesusqa cuentatam qokurirqan wanunqanyaq mana jaqikoq kënin pruëbaman churashqa kanampaq Teytan manana yanapëkanqanta. Tsëmi Jesusqa sinchipa kënö nirqan: “Ë·li, Ë·li, ¿lä·ma sa·baj·thä·ni?”, tsëqa, “Diosllä, Diosllä, ¿imanirtaq jaqiramarqunki?” ninanmi. Itsachi Galilëachö parlayanqan arameu idiömachö tsëtaqa nirqan. Tsëmi wakinqa ima nikanqanta mana entiendirnin, “¡rikäyë! Elïastam qayëkan” niyarqan. Tsënam juk nuna ëqillapa ëwar juk esponjata pochqoq vïnuman tullpurkurqan, y shoqushman churarkurmi shiminman kamäpurqan. Peru wakinqa, “¡jaqiriyë! Mä Elïas shamunqakush urätsimoqnin” niyarqan (Marcus 15:34-36).

Tsëpitanam Jesusqa sinchipa kënö nirqan: “¡Cumplikärishqam!” (Juan 19:30). Awmi, Patsachö ruranampaq Teytan llapan mandanqantam cumplirirqan. Y manaraq wanurmi “¡Teytallä, makikichömi kawatsikoq kallpäta jaqirï!” nirqan (Lücas 23:46). Jesusqa segürum karqan Teytan kawaritsinampaq kaqta. Tsëta nirirmi wanurirqan.

Tsë höram patsa alläpa kuyurqan, y qaqakunapis qatsakäriyarqanmi. Y alläpa kuyuptinmi, Jerusalen markapa amänunchö wakin sepultürakunapis kichakäriyarqan, y ayakunam rikakäriyarqan. Tsë ayakunata rikaq nunakunam “Jerusalenman yëkuyarqan” y pasakunqanta willakuyarqan (Mateu 27:51-53).

Jesus wanuriptinmi, Diospa templuchö Santu cuartupita, Alläpa Santu cuartuta rakeq alläpa lasaq y jatun cortïna, umapita urayaq ishkëman qashqakärirqan. Tsëwanmi Diosqa rikätsikurqan Tsurinta wanutsiyanqampita alläpa piñashqa këkanqanta. Jina tsëqa rikätsikurqan, tsë hörapita patsë wakin nunakunapis Alläpa Santu cuartuman yëkïta puëdiyänampaq kaqtam, juk parlakïchöqa ciëlutam ëwëta puëdiyänan karqan (Hebrëus 9:2, 3; 10:19, 20).

Tsë pasakuptinmi nunakunaqa alläpa mantsakäyarqan. Y Jesusta wanutsiyänampaq encargädu tröpakunata mandaq nunapis kënömi nirqan: “Kë nunaqa rasumpam Diospa Tsurin kashqa” (Marcus 15:39). Itsachi pëqa, Pilätupa nöpanchö këkarqan Diospa tsurin kanqanta o mana kanqanta nirnin Jesusta juzgayanqan höra. Jesus wanuriptinmi, tsë nunaqa cuentata qokurirqan Jesusqa alli kaqta ruraq nuna y Diospa rasumpa Tsurin kashqa kanqanta.

Y wakinnam tsë pasakunqampita alläpa espantakurnin “qasqunkunata kutarnin” wayinkunata kutikuyarqan. Qasqunkunata kutakuyanqanqa, alläpa penqakuyanqanta y nanatsikuyanqantam rikätsikoq (Lücas 23:48). Tsëta rikarëkaqkunachömi, Jesuspa qateqnin mëtsikaq warmikunapis këkäyarqan, pëkunaqa höra höram Jesuswan viajashqa kayarqan. Pëkunapis tsë pasakunqankunata rikarmi llakishqa këkäyarqan.

Viernis junaq 14 de nisanqa ushëkarqannam, y Inti jeqarkuptinqa säbadu 15 de nisan junaqnam qallëkoq. Jesusqa wanushqanam karqan, peru lädunkunachö këkaq ladronkunaqa manaran. Diospa Leyninchöqa, ‘manam entëru paqas qeruchö aya warkuranmantsu’ neqmi. Tsëpa rantinqa, ‘tsë junaqllam pampayänan’ karqan (Deuteronomiu 21:22, 23).

Jinamampis, viernisqa llapan nunakunam waränin junaqpaq mikïta y imëkata alistapakuyaq, porqui säbadu junaqchöqa manam tsëkunata rurëta puëdiyaqtsu. Inti jeqarkuptinqa “Säbadu junaqqa alläpa precisaq junaqmi” karqan (Juan 19:31). Tsë junaqqa 15 de nisanmi karqan y qanchis junaqpam Levadürannaq Tantata Mikuyänan fiesta kaq. Mëqan junaqman rataptimpis, tsë junaqtaqa säbadu junaqtanömi rikäyaq (Levïticu 23:5-7). Peru tsë witsanqa 33 watam karqan y 15 de nisan junaqqa säbadupam ratarqan, tsëmi ‘alläpa precisaq junaq’ karqan.

Tsëmi judïukunaqa Pilätuta niyarqan, Jesuspawan ishkan ladronkunapa chankankunata pakirapuyänampaq tsënöpa mas ras wanuyänampaq. Tsëtaqa rurayaq, chakinkunawan takyakïta mana puëdir shütëta mana puëdiyänampaqmi. Tsënam ishkan ladronkunapa chankankunata pakirayäpurqan; peru Jesuspataqa manam, porqui wanushqanatsunchi karqan. Tsënömi Salmus 34:20 textuchö kënö ninqan cumplikarqan: “Pëmi llapan tullunkunata täpëkan y manam jukllëllapis pakishqatsu”.

Wanushqa këkanqanta musyayänampaqmi, juk soldädu costillanchö lanzawan tuksïkurqan shonqun kaqpa, tsë höram yawarwan yaku yarqurirqan (Juan 19:34). Tsënömi juk musyatsikï cumplikärirqan, ‘rikäyanqam tuksiyanqan nunata’ ninqan (Zacarïas 12:10).

Jesusta wanutsiyanqanchömi Josëpis këkarqan, pëqa ‘kapoqyoq nuna’, Arimatëa markapita y Judïukunapa Precisaq Cortinchö kaqkunapitam karqan (Mateu 27:57). Pëpaqqa, Diospa Gobiernunta shuyaraq ‘alli nuna y alli kaqta ruraq’ kanqanta y judïukunata alläpa mantsarmi, ‘pakallapa Jesuspa qateqninman’ tikrashqa kanqantam niyan. Y cortichö Jesusta juzgayanqantaqa manam yanapakurqantsu (Lücas 23:50; Marcus 15:43; Juan 19:38). Tsëmi valorta tsarirkur Jesuspa cuerpunta apakunampaq permïsuta mañakoq Pilätuman ëwarqan. Pëqa tröpa mandaqtam qayatsirqan, y Jesus wanushqana kanqanta willariptinmi ayanta apakunampaq permïsuta qorqan.

Josëqa, Jesuspa cuerpunta bajaratsimurmi alläpa chaniyoq lïnupita rurashqa tëlata rantinqanwan wankurirqan. Tsënömi pampanampaq alistarqan. Y ‘nöpata Jesus kaqman paqasllapa shamushqa Nicodëmupis’ yanaparqanmi (Juan 19:39). Pëqa alläpa chaniyoq mïrrawan takushqa äloitam aparqan, y tsëqa 33 kïlunömi lasaq. Tsëpitanam judïukunapa costumbrinkunamannö tsë aceitikunata jichëkur tëlakunawan wankuyarqan.

Tsëpitanam, Josëqa qaqachö tsëllaraq rantinqan sepultüranman churarqan y juk jatun rumiwanmi yëkunanta tsapatsirqan. Y tsëtaqa rasllam rurayarqan säbadu junaq manaraq qallaptin. Itsapis Marïa Magdalëna y Santiägupa mamänin Marïapis Jesusta pampayänampaq rurëkunachö yanapakuyarqan. Tsëpitanam säbadu pasariptin Jesuspa cuerpunman jichayänampaq “shumaq pukutaqkunata y pukutaq aceitikunata” alistayänampaq kutikuyarqan (Lücas 23:56).

Säbadu junaqnam precisaq sacerdötikuna y fariseukuna Pilätuta kënö niyarqan: “Teytë, tsë engañakoq nuna kawëkarllaraq kënö ninqantam yarpäriyarqö: ‘Kima junaq pasariptinmi sharkatsimushqa kashaq’. Tsëqa, sepultürata kima kaq junaqyaq täpayänampaq mandakï, tsënöpa qateqninkuna shamïkur, ayanta suwëkurnin nunakunata kënö mana niyänampaq: ‘¡Wanushqakunapitam sharkatsishqa kashqa!’. Porqui tsënö engañakuyanqanqa punta kaqpitapis mas peormi kanqa. Pilätunam kënö nirqan: ‘Këchömi guardiakuna këkäyan. Pëkunata aparkur ëwayë y pensayanqëkimannö alli buënu seguratsiyë’” (Mateu 27:63-65).

Domingu qoya qoyallam Marïa Magdalëna, Santiägupa maman Marïa y wakin warmikunaqa, alistayanqan pukutaq aceitikunata Jesuspa cuerpunman llushiyänampaq apayarqan, y kënömi ninakuyarqan: “¿Piraq sepultürapa punkunchö këkaq rumita wititsimunqa?” (Marcus 16:3). Peru tsë kutiqa patsam kuyushqa karqan, jina Diospa angelninmi tsë rumita kuyutsishqa karqan, sepultürata täpaqkunaqa ëwakushqam kayarqan y uchkuchöqa manam ni pipis karqantsu.