CALLARIPI TIYAJ YUYAI | BIBLIACA CUNANCAMAMI TIYAN
Bibliaca mana chingarishcachu
¿IMAMANTATAJ CASI CHINGARIRCA? Bibliata quillcajcunapish, cai quillcata copiata rurajcunapish papiro y pergaminoa nishcacunapimi escribircacuna (2 Timoteo 4:13). ¿Chaicunapi quillcashcamanta ima shinataj Bibliaca casi chingarirca?
Cai papiro materialca colorcuna llujshishpami pꞌaquirishpa chingarinlla. Ñaupa Egipto llajta ima shina cashcata estudiaj Richard Parkinson y Stephen Quirke runacunaca: “Tiempohuanca papirohuan rurashca hojacunaca desgastarishpami tulluyan, qꞌuipaca polvomi tucun. Rollocuna huaquichishca cajpica moho japijpimi humedadmanta ismun. Cutin pambashca cajpica piricucuna, cꞌurucunami micun. Por ejemplo yuraj hormigami cai rollocunata micun” nircacunami. Rollocunata japishca qꞌuipaca yallitaj luz japijpi, humedad japijpimi huaquin rollocunaca rato dañarishcacuna.
Pergamino materialca papiro materialta yallimi ahuantan. Pero yallitaj humedad japijpi, yallitaj luz japijpica dañarinllami.b Cꞌurucunapishmi cai pergamino materialtaca micunlla. Chaimantami La escritura cotidiana en el Oriente Grecorromano nishcapica, ‘ñaupa quillcashcacunaca cunancamaca ña mana tiyanchu’ ninmi. Biblia cashna shina chingarishca cajpica chaipi imalla huillashcacunapish chingarinmanmi carca.
¿BIBLIACA IMAMANTATAJ MANA CHINGARIRCA? Moisesman cushca leypica Israel llajtata tucui mandajcunataca Génesis, Éxodo, Levítico, Números, Deuteronomio librocunata copiacunata rurachunmi mandarca (Deuteronomio 17:18). Copiajcunaca ñaupa quillcashcacunamantaca achca copiacunatami rurarcacuna. Chaimantami siglo primero tucurinapajca Israel llajta sinagogacunapi, Macedonia llajtapica quillcashca copiacunata liyijcuna carca (Lucas 4:16, 17; Hechos 17:11). ¿Maijan ñaupa quillcashca copiacunaca ima shinataj cunancama tiyashpa catishca?
Mar Muerto chaquishca pamba lado jutcucunapica barromanta rurashca puñucunapimi achca quillcashca copiacunata tarishcacuna. Chai copiacunaca achca huatacuna pasajpipish mana chingarishcachu.
Nuevo Testamentota estudiaj Philip Comfort runaca: “Judiocunaca ñaupa quillcashca rollocunataca barromanta rurashca puñucunapimi huaquichijcuna carca” ninmi. Apostolcuna causashca punllacunapipish chashnallatajmi huaquichijcuna carca. Chashna huaquichijcuna cashcamantami cunan punllapica ñaupa quillcashca rollocunataca barromanta rurashca puñucunapi, amsa ucucunapi, chaquishca pambacunapi tarishcacuna.
¿IMA RESULTADOTAJ TIYASHCA? Ñaupa quillcashca copiacunamanta huaquincunaca más de 2 mil añostami cunancama ahuantashca. Bibliallami achca copiacunata charishca. Achca huatacuna pasajpipish mana chingarishcachu.
a Papiro materialca yacupi tiyaj plantamanta rurashcami can. Cutin pergamino materialca animal caramanta rurashcami can.
b Por ejemplo, casi 250 años huashamanmi Declaración de Independencia de los Estados Unidos punta actataca pergaminopi quillcarcacuna. Pero cunanca chai pergaminopi quillcashcaca asha ashami tucui borrarishpa letracunapish casi tucui chingarishca.