¿ÑUCANCHIJ ALLPAHUANCA IMATAJ TUCUNGA?
AIRE
AIRETACA mana respirangapajllachu minishtinchij. Yalli rupai allpata ama dañachunca aireca achcatami ayudan. Shinallataj aire mana tiyajpica cai allpapi yalli chirimi canman.
Aireca peligropimi can
Aireca yallimana contaminashca cashcamantami cai allpapi causaica peligropi can. Organización Mundial de la Salud nishca shinaca mundo enteropi asha gentecunallami mana contaminashca aireta respirancuna.
Aire yallitaj contaminashca cashcamantami achca gentecunaca cáncer de pulmón, respiración y cardiovasculares nishca ungüicunata chari tucuncuna. Shinallataj cada huatami casi siete millón gentecunaca contaminashca aireta respirashcamanta huañuncuna.
Ñucanchij Allpaca causai tiyachunmi rurashca can
Cai Allpaca tucui causaita charijcuna limpio aireta respirachunmi rurashca can. Shinapish aire limpio cachunca gentecunaca mana tanto contaminanachu can. Huaquin ejemplocunata ricushun.
Yuracunaca airemanta dióxido de carbono nishca gastami aisancuna. Por ejemplo, costa ladopi guzu yacucunapi tiyaj manglares nishca yuracunaca bosquecunata diez cutin yallimi dióxido de carbonota aisashpa aireta limpiancuna.
Cunanlla estudiocunaca jatun mama cuchacunapi tiyaj huaquin algas nishca plantitacunaca airemanta dióxido de carbonota aisashpa yacupi pambaj cashcatami cuentata cushcacuna. Chai algacunaca paicunapaj pꞌangacunapimi airehuan junda can. Airehuan junda cashcamantami caiman chaiman huambushpa caru ladoman rishpa tujyan. Aire illaj saquirishcamantami dióxido de carbonota aisashca algacunaca yacu ucupi pambarishpa achca huatacunata chaipi saquirin.
COVID-19 nishca ungüi tiyai punllacunapica fabricacuna mana pascashcamanta, carrocunata mana tanto utilizashcamantami aireca limpiarirca. Por ejemplo, 2020 huatapica huaquin llajtacunapi aire ima shina cashcatami ricurcacuna. Informe Mundial sobre la Calidad del Aire 2020-pi nishca shinaca cai llajtacunamantaca la mayoría llajtacunapimi aireca ashtahuan limpio carca.
¿Aireta ama contaminangapajca imatataj rurana canchij?
Aireta ama contaminangapajca bicicletapimi puri tucunchij.
Fabricacuna aireta ama yallitaj contaminachunca gobiernocunaca chaipi trabajajcunatami capacitacuncuna. Ashtahuanpish cientificocunaca aireta ama ashtahuan contaminangapajmi imata rurana cashcata estudiashpa catincuna. Por ejemplo aireta contaminaj sustanciacunata limpiangapajca microbiocunatami utilizancuna. Chai microbiocunami contaminashca sustanciacunata limpiashpa ima dañota ama rurachun ayudan. Ashtahuanpish aireta cuidajcunaca carropi rinapaj randica purichun, bicicletapi richunmi consejancuna. Huasipipish energiata ama tanto utilizachunmi animancuna.
Huaquin gobiernocunaca aireta mana contaminachij cocinacunatami cuncuna. Shinapish ashalla gentecunami chai cocinacunata chari tucuncuna.
2022 huatapimi Organización Mundial de la Salud, Banco Mundial y shujtaj organizacioncunaca aireta ama contaminangapajca mana chaillatachu rurana canchij nircacuna.
2020 huatapica muyundij allpapimi casi 2 millón gentecunaca aireta contaminachij cocinacunata utilizarcacuna. Shinallataj achca llajtacunapica ashalla gentecunami aireta mana contaminaj cocinacunata chari tucuncuna.
¿Shuj punlla allichiringachu?¿Bibliapica imatataj yachachin?
‘Jahua pachata ruraj Dios, cai pachapipish tucuipi granocunata jundachij Dios, tucui cai pachapi causajcunaman causaita cuj Diosca cashnami nin’ (Isaías 42:5).
Diosmi airetaca rurarca. Shinallataj aire limpio cachunmi huaquin cosascunata rurashca. Paica achca poderta charishcamanta, ñucanchijta cꞌuyashcamantami chaitaca chashna rurashca. Chashna poderta charishpaca, ¿manachu Diosca aire limpio cachun ayudanga? Caimanta ashtahuan yachangapajca “Diosca cai Allpa allichirinatami huillan” nishca temata página 15-pi ricui.