Jesús shina causashunchij huillashunchij tandanacuipi yachanapaj ayudacuna
13-19 DE ABRIL
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | GÉNESIS 31
“Jacobpish Labanpish shuj ari ninacuitami rurarcacuna”
it-1 pág. 986 párr. 6
Galeed
Jacobpish Labanpish paicunapura pꞌiñanacushcatami allichircacuna. Chai qꞌuipami alli tucunacushcata ricuchingapaj ishquimanta ari ninacuita celebrarcacuna. Chai ari ninacuita ricuchij cachunmi Jacobca shuj rumita japishpa shayachirca. Shinallataj paipaj huasi ucupuracunataca: ‘Tucuicuna rumicunata japishpa montonaichij’ nircami. Chai huashaca Jacobpish Labanpish rumicunata montonashca jahuapimi micurcacuna. Labanca chai ari ninacushca pushtutaca arameo rimaipi “Jegar Sahadutá” shutitami churarca. “Jegar Sahadutá” nishpaca montonashca rumicunatami nin. Cutin Jacobca chai pushtutaca hebreo rimaipi ‘Galeed’ nishpami shutichirca. Chaimi Labanca Jacobtaca: “Cai rumi montonmi [hebreo rimaipi: gal] ñucanchij ishqui ari ninacushcata ricuchij [hebreo rimaipi: ʽedh] canga” nirca (Génesis 31:44-48). Versículo 49-pi nicuj shinaca chai montonashca rumicunataca “Mizpa” o Huillaj nishpami shutichin. ¿Imamantataj chashna shutichin? Jacob shayachishca rumita, montonashca rumicunata ricushpaca, chaita pasaj gentecunaca Jacobpish Labanpish ari ninacuita rurashcatami yacharcacuna. Chai montonashca rumicunaca Jacobpaj familiapish, Labanpaj familiapish paicunapura alli tucunacushcata huillacuj layami ricuchij carca (Génesis 31:50-53). Qꞌuipa tiempopipish rumicunata japishpa montonashpami ari ninacuicunata ricuchij cachun churajcuna carca (Josué 4:4-7; 24:25-27).
it-1 pág. 246 párr. 9
Huillaj
Jacobca rumicunata montonashpami shayachirca. Chai montonashca rumicunataca ‘Galeed’ nishca shutitapish, “Huillaj” nishca shutitapishmi churarca (hebreo rimaipica ‘Galeed’ nishpaca, “Ari ninacushcata huillaj rumi monton” nisha ninmi). Chaimantami Labanca Jacobtaca: ‘Canpish ñucapish chꞌicanyashpa carupi causacujpica, Mandaj Dios cantapish ñucatapish ricuchun ninimi’ nirca (Génesis 31:45-49). Chai montonashca rumicunaca Jacobpish Labanpish paicuna ari ninacushcata pajtachijta, Jehová Dios ricucushcatami ricuchirca.
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
it-2 pág. 1105 párr. 1
Rurashcalla dioscuna o santocuna
Arqueólogos nishca runacunaca ñaupa tiempopi tiyashca Mesopotamia llajtapi, chai cꞌuchullacunapimi investigashcacuna. Paicunaca chai llajtacunapica familia ucupi tiyaj rurashcalla dioscunata o santocunata charijca familiapaj herenciata chasquina derechota charishcatami yachaj chayashcacuna. Shinallataj ñaupa tiempopi tiyashca Nuzi llajtapi investigashpaca shuj rumipi quillcashcatami japircacuna. Chai rumipica shuj yernoca huarmipaj familiapaj santocunata charicushpaca suegro huañujpica suegropaj herenciata japina derechotami charirca ninmi (La Sabiduría del Antiguo Oriente, edición de J. B. Pritchard, 1966, págs. 196, 197, y nota). Chaimantami Labanca Jacob pacalla rishcata yachashpacarin paipaj familiacunata tandachishpa paihuan pushashpa Jacobta catishpa rirca. Canchis punllacunata purishpami paipaj santocunata japinaman chayarca (Génesis 31:19-30). Raquelpaj yaya Labanca Jacobtami umarca. Chaimantami Raquelca paipaj yayapaj santocunata shuhuashcanga. Raquelca, “chashnami ñuca yaya huañujpica Jacobca herenciata japinga” nishpachari yuyarca (Génesis 31:14-16-ta ricui). Pero Jacobca Raquel santocunata shuhuashcataca mana yacharcachu (Génesis 31:32). Shinallataj Labanpaj herenciata japina yuyaitaca mana charircachu. Ashtahuancarin chai santocunataca mana nunca adorarcachu. Chaimantami Jacobca Siquem pueblopi cashpa paihuan caj tucuicunataca: “Cancunapurapi caj rurashcalla shujtaj dioscunataca anchuchishpa shitaichij” nirca. Chaimi Jacobpish Siquem pambapi caj encina yura ucupi Raquel shuhuashca santocunataca pambarca (Génesis 35:1-4).
w13 15/3 pág. 21 párr. 8
Jehová Diosmi ñucanchij miticuna ucu
8 Jacob Harán puebloman chayajpica paipaj tío Labanca allimi chasquirca. Qꞌuipaca Jacobhuan cazarachunmi paipaj ushushicuna Leatapish, Raqueltapish curca. Shinapish asha tiempo huashaca Labanca Jacobta umashpami paiman pagasha nishcata chunga cutin cambiarca (Génesis 31:41, 42). Jacobca Jehová Dios paita cuidanata confiashpami chai tucui llaquicunata ahuantarca. Jehová Dios bendiciashcamantami Canaán llajtaman tigracushpaca ‘ovejacunata, camellocunata, burrocunata, paipajta ruraj cꞌaricunata, huarmicunatapish achcata charirca’ (Génesis 30:43). Jehová Diosta shungumanta agradicishpaca: “¡Tucui caicunata quiquin llaquishpa cuna cashcata mana chasquipaj cajpipish cambajta ruraj ñucamanca cai tucuitami cushcangui! Ñucaca cai Jordán jatun yacutaca tauna caspita aisashcallami chꞌimbashpa rircani. Ashtahuanpish cunanca ishqui mirgapi chꞌicanyachishca animalcunatapish, runacunatapishmi charini” nircami (Génesis 32:10).
20-26 DE ABRIL
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | GÉNESIS 32, 33
“¿Jehovapaj bendicionta chasquingapaj esforzaricunguichu?”
¿Jehovapaj bendicionta chasquingapaj esforzaricunguichu?
Bibliapica achca gentecuna Diospaj bendicionta chasquingapaj achcata esforzarishcatami parlan. Por ejemplo Jacobca achijyangacamami shuj runa tucushca angelhuan sinchita macanacurca. Pai chashna sinchita macanacushpa catishcamantami Diospaj bendiciontapish, Israel shutitapish chasquirca. Israel shutica, ‘Taita Dioshuan macanacushpa mishaj’ nisha ninmi (Génesis 32:24-30).
it-1 pág. 501 párr. 6
Cojo
Jacobca cojomi saquirirca. Jacobca 97 huatacunata charishpapish tucui tutami shuj runa tucushca angelhuan macanacurca. Paita bendiciangacamami chai angelhuan macanacushpa catirca. Chashna macanacushpa catishcamantami Jacobca Diospaj bendicionta chasquirca. Shinapish chai ángel Jacobhuan macanacucushpa, changa mucupi huajtajpimi, Jacobpaj changa mucuca lisiarirca (Génesis 32:24-32; Oseas 12:2-4). Chashna lisiado cashpami Jacobca chai angelta mana mishai tucushcapi yuyacushcanga. Ashtahuancarin Jehová Dios ayudashcallamantami Jacobca chai angelhuan macanacui tucurca. Chashna macanacushpaca Diospaj bendicionta chasquinatataj munashcata y achcata valorashcatapishmi ricuchirca.
it-1 pág. 1263 párr. 2
Israel
1. Jacob casi 97 huatacunata charijpimi Yaya Diosca Israelta shutichirca. Shuj tutami Jacobca paipaj huauqui Esauhuan tupangapaj Jaboc yacu huaicuta chꞌimbarca. Chaipimi shuj angelhuan macanacurca. Chai angelhuan sinchita macanacunata mana saquishcamantami Jehová Diosca Jacobtaca Israelta shutichirca. Chashnami Diosca Jacobta bendiciashcata ricuchirca. Chaita yuyaringapajmi Jacobca chai pambataca Penielta shutichirca (Génesis 32:22-31; JACOB núm. 1-ta ricui). Qꞌuipamanca Betel pambapimi Jehová Diosca Jacobtaca: “Cunanmantaca ña mana Jacob shutichu cangui. Israel shutimi cangui” nishpa yuyachirca. Chai punllamantami, Jacob huañuna horascama paitaca Israel nishpa nijcuna carca (Génesis 35:10, 15; 50:2; 1 Crónicas 1:34). Bibliapica Israel shutica 2.500 yalli cutinmi ricurin. Pero Bibliapi Israel nishpaca mana siempre Jacobmantachu parlacun. Ashtahuanca Israel llajtamantami parlan (Éxodo 5:1, 2).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
w10 15/6 pág. 22 párrs. 10, 11
Cꞌuyaihuan parlashpaca shujtajcunahuan allimi apanacushun
10 Shujtajcunata alli tratashpa, ima shina sintirishcata, imata yuyashcata paicunahuan parlashpaca paicunahuan allimi causashun. Chashnallataj shujtajcunahuan alli apanacungapaj esforzarishpaca paicunahuan parlanacunaca jahuallami canga. Por ejemplo, shujtajcunata ayudashpa, imatapish convidashpa, huasipi alli chasquishpaca paicunahuanmi alli parlanacui tucushun. Pihuan problemata charishpaca ñucanchij cꞌuyaihuan tratajpica chai personaca ñahui pucayashpa pingaringallami. Shinallataj chai persona alli shungu tucuchunmi ayudashun. Ashtahuancarin paihuan parlanacushpa problemata allichinaca jahuallami canga (Romanos 12:20, 21).
11 Jacobpi yuyashun. Paipaj huauqui Esaú paita huañuchisha nijpimi Jacobca miticushpa rina tucurca. Pero achca huatacuna qꞌuipami paipaj familiandij tigramucurcacuna. Chaita yachashpami Esauca Jacobhuan tupangapaj 400 runacunahuan rirca. Chaimantami Jacobca Jehová Diosta ñuca huauquipaj maquimanta quishpichihuai nishpa mañarca. Shinallataj achca animalcunatami paipaj huauqui Esauman convidarca. Chashna cꞌuyaihuan tratashcamantami Esauca alli shungu tucushpa Jacobta tupanaman callpashpa rishpaca paipaj cungapi ugllarishpa mucharca (Génesis 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10).
it-1 pág. 700 párr. 3
Diosca Israelpaj Diosmi
Jacob, Peniel pambapi Diospaj angelhuan macanacushcamantami Jehová Diosca Jacobtaca Israelta shutichirca. Shinallataj Diospaj ayudahuanmi paipaj huauqui Esauhuan alli tucurcacuna. Qꞌuipaca Jacobca Sucot pambapimi causai callarirca. Chai huashaca Siquem pueblopimi causarca. Chaipi causacushpami Hamor runapaj churicunaman allpata randishpa paipaj carpa huasicunata shayachirca (Génesis 32:24-30; 33:1-4, 17-19). Chai pambapi shuj altarta rurashpaca, hebreo rimaipica “El-Elohe-Israeltami” shutichirca. Chai shutica “Diosca Israelpaj Diosmi” nisha ninmi. Cai shutica Bibliapica shuj cutinllami ricurin (Génesis 33:20). Jacob chai altarta chashna shutichishpaca Jehová cushca shutita valorashcatami ricuchirca. Chashnallataj Jehová cusha nishca allpaman alli pushashcamanta agradicishcatapishmi ricuchirca.
27 DE ABRIL A 3 DE MAYO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | GÉNESIS 34, 35
“Mana allicunahuan tandanacushpaca llaquipimi urmashun”
w97 1/2 pág. 30 párr. 4
Huaicu pambapi tiyaj Siquem llajta
Jacobpaj ushushi Dinaca Siquem pueblopi causaj solteracunata rijsinamanmi rij carca. Chai pueblopi causaj jovencunaca chai soltera pailla cutin cutin chayajta ricushpaca ¿imatashi yuyashcacuna canga? Dinataca chai llajtata mandaj heveo Hamorpaj churi Siquem moso ricushpami mana nicujllatataj pushashpa violarca. ¿Imamantataj Dinaca cananea mapa huarmicunapaj amistadta mashcarca? ¿Pai laya jovencunahuan amigarinatachu minishtirca? ¿Paipaj maijan turicuna shinachu chꞌahuan shungu, pai munashcallata ruranata munaj carca? Génesis libropica Dinapaj yaya Jacobpish, mama Leapish paipaj ushushi mana cazushpa chai llajtaman rishpa llaquipi urmashcamanta llaquilla, pingai sintirishcatami huillan (Génesis 34:1-31; 49:5-7; La Atalaya, 15 de junio de 1985, página 31-ta ricui).
Huainayanamanta caruyashunchij
14 Shuj punllaca Siquemca Dinata achcata munashcamantami mana nicujllatataj japishpa violarca. Siquemca chaita ruranaca mana juchachu nishpami yuyaj carca (Génesis 34:1-4-ta liyipai). Siquem chaita rurashcamantami Dinapish paipaj familiapish achca llaquicunata charircacuna (Génesis 34:7, 25-31; Gálatas 6:7, 8).
w09 1/9 pág. 21 párrs. 1, 2
¿Venganzata ruranaca allichu can?
Huaquincunaca pi llaquichijpica paitapish tigra llaquichishpami alli sintirishun nincunami. ¿Pero chaica ciertochu canga? Ñaupa tiempopi Jacobpaj churicunamanta yachashun. Bibliapica Siquem shuti cananeo runa paicunapaj panita violashcata yachashpaca achcata llaquirishpami yallitaj pꞌiñarircacuna ninmi (Génesis 34:1-7). Paicunatapish tigra llaquichishun nishpami Simeonpish, Levipish shuj trampata rurarcacuna. Chashna umashpami Siquemtapish, paipaj familiatapish, chai llajtapi causaj tucui cꞌaricunatapish huañuchircacuna (Génesis 34: 13-27).
Chashna llaquinaita huañuchishpaca ¿imatataj japircacuna? Jacob paipaj churicuna imata rurashcata yachashpa imata nishcapi yuyashun. Paica: “Cancuna chashna rurashpaca, ñucatamari cai llajtapi causajcunapi pꞌiñaipi churashpa jatun llaquipi churanguichij. Chaimanta cunanca paicuna tandanacushpami ñucatapish, ñuca huasi ucupuracunatapish huañuchishpa chingachingacuna” nircami (Génesis 34:30). Shinaca Simeonpish, Levipish chashna tigra llaquichishpa venganzata rurashcamantaca paicunapaj familiatami llaquipi churarcacuna. Chai punllamantami Jacobpish, paipaj familiapish chaita yachashpa pꞌiñarij vecinocuna llaquichinamanta cuidarishpa causana carcacuna. Chaimantami Jehová Diosca Jacobtaca Betel llajtapi causagrichun mandashcanga (Génesis 35:1, 5).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
it-1 pág. 642 párr. 5
Débora
1. Rebecata huiñachij huarmi. Rebecaca paipaj yaya Betuelpaj huasimanta rishpa Isaachuan cazarangapaj Palestinaman rijpica Débora huarmimi paihuan rirca (Génesis 24:59). Deboraca Isaacpaj huasipimi achca huatacunata sirvishpa causarca. Chai huashaca Jacobpaj huasipimi sirvirca. Tal vez Rebeca huañushca qꞌuipami Jacobpaj huasipica sirvi callarishcanga. Paica Isaac y Rebeca cazarashca punllamanta 125 huatacuna pasashca huashami huañurca. Pai huañujpica Betel ura nijllapi caj encina yura ucupimi pambarcacuna. Jacobca chai yurataca hebreo shimipi “Alón-bacutta” shutichirca. Chaica “LLaquirishpa huacashcata ricuchij jatun yura” nisha ninmi. Chashna shutichishpaca Jacobpish, paipaj familiapish Deborata achcata cꞌuyashcatami ricuchircacuna (Génesis 35:8).
Caitami Tapushcacuna
¿Ñaupa Israelpica Mesiaspaj ñaupa yayacuna cangapajca punta churichu cana carca?
Asha huatacuna huashamanca Mesiaspaj ñaupa yayacunaca punta churicunalla cana cashcatami crij carcanchij. ¿Imamantataj chaita crij carcanchij? Hebreos 12:16-pica Esauca “Diospajlla cashcata” mana valichishpami Jacobman ‘asha micunallapi punta churi cana cashcataca cꞌaturca’ ninmi. Jacob ‘punta churi cana cashcata’ chasquishcamantami Mesiaspaj ñaupa yaya cana cashcata yuyarcanchij (Mateo 1:2, 16; Lucas 3:23, 34).
Shinapish shujtaj versocunata alli estudiashpami Mesiaspaj ñaupa yaya cangapajca punta churi cana mana minishtirishca cashcata intindishcanchij. Chaimanta ashtahuan yachashun.
Leahuan Jacob charishca punta churica Rubenmi carca. Cutin, Raquelhuan Jacob charishca punta churica Josemi carca. Rubén huainayashpaca punta churi cana cashcatami pirdirca. Paipaj randica paipaj huauqui Josemi punta churi cana cashcata chasquirca (Génesis 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Crónicas 5:1, 2). Shina cajpipish Mesiasca mana Rubenmanta o Josemanta shamurcachu. Mesiasca Leahuan Jacob charishca Judá churimantami shamurca. Judaca cuarto churimi carca (Génesis 49:10).