Jesús shina causashunchij huillashunchij tandanacuipi imalla ruranata ricuchij pꞌanga nishca tandanacuipaj ayudacuna
5-11 DE MARZO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 20, 21
“Cancunapuramanta maijanpish puntapi casha nishpaca, cancunapajta sirvij tucuchun”
nwtsty dibujo
Plaza
Tandanacuipi imalla ruranata ricuchij pꞌangapi ricushca shinaca huaquin mercadocunaca ñancunapimi carca. Huaquinpica cꞌatujcuna achca cosascunata ñanpi churashcamantami maipi purinapish mana tiyaj carca. Gentecunaca huasipi illashca cosascunata, cerámica cosascunata, vidriohuan rurashca caru cosascunatami randijcuna carca. Shinallataj micungapaj fresco cosascunatapishmi randijcuna carca. Paicunaca micunacuna ama dañarichun imapi huaquichingapaj mana charishcamantami cada punlla plazapi randinaman rijcuna carca. Chaipimi gentecunaca cꞌatujcuna, shujtaj llajtamanta shamushca gentecuna huillashca noticiacunata uyajcuna carca. Huahuacunapish chaipimi pugllajcuna carca. Trabajota mana charijcunapish pi trabajota cuchunmi plazapi shuyajcuna carca. Jesusca plazapi cashpami ungushcacunata jambirca. Pablopish chaipimi huillarca (Hch 17:17). Cutin jatun tucushca mandashcata quillcajcuna, fariseocunaca paicunata ricushpa saludachunmi gentecuna tiyaj puestocunapi shayarinata munajcuna carca.
nwtsty Mt 20:20, 21-manta yachangapaj notacuna
Zebedeopaj huarmimi, paipaj ishqui churicunandij: Cai huarmica Salomé shutimi can. Paica apóstol Juan, Santiagopaj mamami carca. Marcos libropica Santiagopish Juanpish Jesuspajmanmi cꞌuchuyarcacuna ninmi. Chaimantami paicunapaj mamaca Jesushuan parlashca cajpipish paicuna parlachun cachashcata yachanchij. Salomeca Jesuspaj tiyami cashca canga (Mt 27:55, 56; Mr 15:40, 41; Jn 19:25).
shujtaca alli ladoman, caishujtaca lluqui ladoman: Caipica ishquindij ladomi respetashca canata, autoridadta charinata ricuchin. Pero alli ladoman canami siempre ashtahuan respetashca can (Sl 110:1; Hch 7:55, 56; Ro 8:34).
nwtsty Mt 20:26-manta yachangapaj nota
rurajraj: O “sirvij”. Bibliapica achca cutinmi griego shimipi diákonos nishca ricurin. Cai shimihuanca mana jatun tucushpa shujtajcunata sirvishpa catijtami nin. Jesús ima shina cashcatapish cai shimihuanmi parlancuna (Ro 15:8). Shinallataj Jesusta catijcunata (1Co 3:5-7; Col 1:23), siervo ministerialcunatapishmi chashna nijcuna carca (Flp 1:1; 1Ti 3:8). Huasipi sirvijcunata (Jn 2:5, 9), gobiernopaj trabajajcunatapishmi chai shimihuan rijsijcuna carca (Ro 13:4).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Mt 21:9-manta yachangapaj nota
“Hosanna”: Griego shimipica “quishpichichunmi roganchij”, “quishpichihuai” nisha ninmi. Caipica Dios paicunata quishpichichun, imata mishachichun rogashcatami ricuchin. Shinallataj paita quishpichihuai nishpami traduci tucun. Qꞌuipamanca mañacushpa, Diosta alabacushpami chai shimita utilizajcuna carca. Hebreo shimipica Salmo 118:25-pimi ricurin. Cai salmoca Salmos de Hallel nishca salmocunapimi can. Pascua fiesta punllacunapimi chai salmocunata cantajcuna carca. Chaimantami gentecunaca chai punllacunapica chai shimitaca shungumanta yuyarijcunalla carca. Davidpaj churita quishpichihuai nishpa mañashcataca yaya Diosca Jesusta causachishpami cutichirca. Jesusca Mateo 21:42-pica Salmo 118:22, 23-manta japishpami chai shimicunaca Mesiaspi pajtarishcata yachachirca.
Davidpaj Churi: Cai shimicunaca Jesusca Davidpaj huahua huahuapuramanta cashcata, Dios cachasha nishca Mesías imata rurana cashcatapishmi ricuchin.
jy pág. 244 párrs. 4-6
Higo yurahuanmi crinamanta yachachirca
Pero ¿Jesusca imamantataj higo yurataca chaquichirca? Jesusca: “Mana caita chaita yuyashpa crishpaca, cai higo yurata chaquichishca shinallaca mana ruranguichijmanchu. Ashtahuanpish cai urcuta: ‘¡Caimanta anchushpa, mama cucha yacupi siririgri!’ nijpica chashna tucunmanllami. Chaica chashnatajmi canga. Tucui imatapish crishpa Diosta mañashpaca, chasquinguichijmi” nishpami yachachirca. (Mateo 21:21, 22). Chashnami Jesusca tucui shunguhuan crijpica shuj urcuta cuyuri nijpica cuyurinmanmi nishpa yachachishcata cutin yuyachirca (Mateo 17:20).
Jesusca higo yurata chaquichishpaca Diospi crinamantami yachachicurca. Chaimantami paica: “Taita Diosta imata mañashpaca, ña japinataj cashcata crishpa mañaichij, chasquinguichijmi” nirca (Marcos 11:24). Cai chꞌimbapuraimantaca Jesusta catijcunaca achcatami yachai tucunchij. Cai shimicunaca jatun llaquicunata ñalla chꞌimbapurana cashcamantami apostolcunapajca valishca carca. Shinaca chaquishca higo yurataca ¿imamantataj crinahuan chꞌimbapurarca?
Israelitacunaca chai higo yura laya alli ricurishpapish Diospaj ñaupajpica mana alli carcacunachu. Paicunaca Dioshuan ari ninacushpami causacurcacuna. Chaimantami Dios mandashcacunata pajtachicuj laya ricurircacuna. Shinapish paicunaca Diospi tucui shunguhuan mana crishcamantami alli granotaca mana pꞌucui tucurcacuna. Paicunaca Diospaj Churitapish mana chasquircacunachu. Chaimantami granota mana pꞌucuj higo yurata chaquichishpaca mana cazuj judiocuna ima tucuna cashcata yachachirca.
12-18 DE MARZO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 22, 23
“Tucuimanta yallica ishqui valishca mandashcacunata cazushunchij”
nwtsty Mt 22:37-manta yachangapaj nota
shunguhuan: Cai shimica ñucanchij shungu ucupi ima shina cashcatami ricuchin. Shinapish “alma”, “yuyai” shimicunahuan ricurishpaca ñucanchij ima shina sintirishcata, imata munashcata, imata yuyashcamantami parlan. Cai quimsa shimicunaca (shungu, alma, yuyai) cada uno chꞌican yuyaita charishcataca mana ricuchinchu, ashtahuanpish chai yuyaillatataj charishcatami ricuchin. Chashnami cai shimicunaca tucuimanta yallica Jehová Diosta tucui shunguhuan cꞌuyana cashcata yachachin.
alma: O “tucui ñucanchij causai”.
yuyai: Tucui yuyaicuna. Gentecunaca paicunapaj yuyaitami Diosta rijsingapaj, paita ashtahuan cꞌuyashpa catingapajca utilizana can (Jn 17:3; Biblia en quichua Chimborazo, 1989, Ro 12:1). Ñaupa hebreo quillcashcacunapica Deuteronomio 6:5-pimi tucui shunguhuan, tucui almahuan, tucui fuerzahuan nishca quimsa yuyaicuna ricurin. Shinapish griego shimiman traducishpaca Mateo libropica “tucui fuerzahuan” ninapaj randica “tucui yuyaihuan” nishpami traducishca. ¿Imamantashi chashna traducishca canga? Puntapica ñaupa hebreo shimipica yuyaimanta parlangapajca mana shuj shimi tiyarcachu. Chaimantami hebreo shimipi shungu nishpaca yuyaimanta parlaj carca. Shungu nishpaca ñucanchij shungu ucupi ima shina cashcatami parlan. Chaica ñucanchij yuyaicunata, ruraicunata, ima shina sintirishcata, imamanta caita o chaita rurasha nishcatami ricuchin (Dt 29:4; Sl 26:2; 64:6; shunguhuan nishca notata ricui). Chaimantami hebreo shimipi shungu shimi ricurijpica Septuaginta griega nishcapica yuyai nishpa churancuna (Gé 8:21; 17:17; Pr 2:10; Isa 14:13). Ishquipica: Mateoca griego shimipi “yuyaihuan” nishpaca Deuteronomio 6:5-pi ricurishca “tucui fuerzahuan” nishca hebreo shimimantami japishca canga. Tucui fuerzahuan nishpaca imata rurangapaj fuerzata charishcata, yuyaisapa o alli yuyayuj cashcatami ricuchin. Ima laya cajpipish hebreo shimipipish griego shimipipish chai ishqui shimicuna casi chaillatataj nisha nishcamantami Mateo, Marcos, Lucaspish Deuteronomio libromanta parlashpaca mana chai shimicunallatataj nishcacuna canga.
nwtsty Mt 22:39-manta yachangapaj nota
Qꞌuipa: Mateo 22:37-pica fariseoman Jesús imata cutichishcatami parlan. Shinapish cai versopica fariseo tapushcatapish yalli yachachisha nishpami Jesusca qꞌuipa mandashcamantapish parlarca (Le 19:18). Chashnami cai ishqui mandashcacunaca mana chꞌicanyana cashcata, mandashcacunapish profetacuna huillashcacunapish ishquillapi tucushcata yachachirca (Mt 22:40).
shujtajcunata: Griego shimipica “shujtajcuna” nishpami traducincuna (lit.: “cꞌuchullapi caj”) cꞌuchullapi causajcunallamantaca mana parlacunchu. Ashtahuanpish ñucanchij muyundijpi caj tucui gentecunamantapishmi parlai tucun (Lu 10:29-37; Ro 13:8-10).
(Mateo 22:40, Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras) Cai ishqui mandashcacunamantami mandashcacunapish profetacuna huillashcacunapish shamun.
nwtsty Mt 22:40-manta yachangapaj nota
Mandashcacunapish, profetacuna quillcashcacunapish: “Mandashcacuna” nishpaca Génesis libromanta Deuteronomio librocama cashcatami parlacun. “Profetacuna” nishpaca Isaías libromanta Malaquías librocamami can. Shinapish cai ishqui shimicuna ricurishpaca Ñaupa testamentopi caj tucui librocunamantami parlan (Mt 7:12; 22:40; Lu 16:16).
shamun: Cai shimica griego shimipica “imapi huarcuchina” nisha ninmi. Caipica “chaimanta japishca” o “chaimantami shamun” nisha ninmi. Chashnami Jesusca Moisesman cushca leycunallapi, 10 mandashcacunallapica mana cꞌuyaimanta parlashcata ricuchirca. Ashtahuanpish Bibliapi tiyaj tucui librocunapi cꞌuyaimanta parlashcatami yachachirca (Ro 13:9).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Mt 22:21-manta yachangapaj nota
Cesarpajtaca paiman cuichij: Roma llajtata mandajmanta Jesús parlashcaca cai versollapimi ricurin (Mr 12:17; Lu 20:25). “Cesarpajtaca paiman cuichij” nishca shimicunaca mandajcunata respetashpa paicuna churashca impuestocunata pagana cashcatami ricuchin. Pero Diosta cazuchun jarcajpica paicunataca mana cazuna canchijchu (Ro 13:1-7).
Diospajtaca Diosman cuichij: Cai shimicunaca Jehová Diosta tucui shunguhuan cꞌuyana, paillata adorana, paita tucuipi cazuna, paimanta manataj caruyana cashcatami yachachin (Mt 4:10; 22:37, 38; Hch 5:29).
nwtsty Mt 23:24-manta yachangapaj nota
chuspitaca anchuchishpami ubyanguichij. Ashtahuanpish camellondijca millpunguichijllami: Israelitacunapajca uchilla mapa animalcunaca chuspicunami carca. Ashtahuan jatun animalcunamantaca camellomi mapa carca (Le 11:4, 21-24). Caipica Jesusca pi mana ruraipaj chꞌimbapuraita parlacuj laya, mana intindipaj shimicunahuan rimacuj layami carca. Chaimantami paica religionta pushajcunataca cancunapaj cuerpo ama mapayachun nishpami ubyacushpaca chuspi urmajpica anchuchinguichij. Pero Dios mandashcacunamanta ashtahuan valishcacunata ladoman saquishpami camellota millpuj shina canguichij nircami.
19-25 DE MARZO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 24
“Tucuri punllacunapica rijcharishca catishunchij”
it-1 pág. 125 párr. 6
Cꞌuyai
Gentecunapaj cꞌuyaica chiriyai tucunmi. Jesusca paita catijcunamanca shamuj punllacunapi imalla tucunatami parlarca. Paica achca ñucata catijcunapaj cꞌuyaimi (a·gá·pē) chiriyanga nircami (Mt 24:3, 12). Apóstol Pablopish tucuri punllacunapi imalla tucunatami parlarca. Paica achca gentecunaca cullquiyuj tucunallapimi yuyangacuna nircami (2Ti 3:1, 2). Maijanpish cai yuyaicunata charishpaca Bibliapi tiyaj valishca yuyaicunata saquishpami callaripi Diosta cꞌuyashca cashpapish qꞌuipamanca asha asha cꞌuyanata saqui tucun. Chaimantami ñucanchij cꞌuyai ama chiriyachunca Bibliamanta leyishcacunapi cutin cutin yuyana canchij. Shinallataj Diospaj Shimipi yachachishca shina causana canchij (Ef 4:15, 22-24).
w99 15/11 pág. 19 párr. 5
¿Dios ñucanchijman mingashcataca pajtachicunchijchu?
5 Jesusca tucuri punllacunamanta parlashpaca: “Noé causai punllacuna ima shinami carca, chashnallatajmi Runa Aichayuj shamunapajpish canga. Yacu juilluta Dios cachanapajpish allita micushpa, ubyashpa, cazarashpa, cazarachishpami causarcacuna. Huambuj huasiman Noé yaicungacamami, chashnallataj catircacuna. Paicunaca yacu juillu shamushpa, tucuicunata chingachingacama mana entendircacunachu. Runa Aichayuj shamunapajpish chashnallatajmi canga” nircami (Mateo 24:37-39). Micuna, ubyanaca allimi can. Cazaranatapish Diosllatajmi callarichirca. Chai cosascunallapi yuyanami mana alli can (Génesis 2:20-24). Causangapaj punllanta rurashcacunapi yallitaj yuyacushcata cuentata cushpaca ¿imatataj rurai tucunchij? Jehová Diostami mañana canchij. Diosca paipaj munaita puntapi churachun, allita rurachun, ñucanchijman pai mingashcata pajtachichunmi ayudanga (Mateo 6:33; Romanos 12:12; 2 Corintios 13:7).
jy pág. 259 párr. 4
Apostolcunaca imalla ricurina cashcatami tapurcacuna
Jesusca paipaj apostolcunataca rijcharishca caichij, chaparashpa listo shuyacuichij nircami. Jesusca shuj chꞌimbapuraitami paicunamanca parlarca. Paica: “Ashtahuanpish caita yuyarichij: Ima hora shuhua shamunata huasiyuj yaya yachashpaca, chaparashpami paipaj huasiman yaicuchunca mana saquinman. Runa Aichayujpish mana yuyashca horaspi shamuna cashcamanta, cancunapish allichirishca chaparaichij” nircami (Mateo 24:43, 44).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
(Mateo 24:8, NM) Cai tucui llaquicunaca achca nanaicuna callaricuj shinallami can.
nwtsty Mt 24:8-manta yachangapaj nota
achca nanaicuna: Cai shimita griego shimimanta traducishpaca shuj huarmi paipaj huahuata ungungapaj achca nanaita sinticujtami ricuchin. Shinapish caipica yallitaj sustarishpa nanaicunahuan cajcunamanta, tucui laya llaquicunata charijcunamantami parlan. Shuj huahuata ungucujpica ashtahuanmi nanaicunaca mirarishpa catin. Shinallatajmi Mateo 24:21-pi huillashca jatun llaqui punllacuna manaraj chayamujpica llaquicuna, nanaicunaca ashtahuanmi mirarishpa catinga.
nwtsty Mt 24:20-manta yachangapaj nota
tamya punllacunapi: Achcata tamyacushcamanta, yacu jundashcamanta, yallitaj chiri cashcamantami maiman rinapish, micunata charinapish, maipi miticunapish sinchi carca (Esd 10:9, 13).
samana punllapipish: Judea llajtapica samana punllapi imallata mana rurana cashcata ricuchij leycunami tiyarca. Chaimantami caruta rinapish o llashaj quipita apanapish sinchi carca. Shinallataj samana punllapica Judea llajtapaj pungucunaca huichcashcami caj carca (Hch 1:12 y sgd-s, sección 16-ta ricui).
26 DE MARZO A 1 DE ABRIL
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 25
“Chaparacuichij”
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
w15 15/3 pág. 27 párr. 7
Jesucristopaj huauquicunata ayudashunchij
7 Cunan punllacunapica ovejacunamanta, chivocunamanta parlashca chꞌimbapuraitaca allimi intindinchij. ¿Cai chꞌimbapuraipi parlashcacunaca picunallatataj ricuchin? “Runa Aichayuj” o mandajca Jesusmi can. Paipaj ‘huauquicunaca’ Jesushuan jahua pachapi mandagrij ungidocunami can (Rom. 8:16, 17). ‘Ovejacuna’, ‘chivocunaca’ cai pachapi tiyaj tucui gentecunami can. ¿Paicunata chꞌicanyachina punllaca ima horataj canga? Ñalla callarigrij jatun llaqui punllacuna tucuricujpimi canga. ¿Huaquin gentecunataca imamantataj ovejacuna, cutin shujtajcunataca chivocuna nin? Cai Allpapi saquirij ungidocunata ima shina tratashcamantami chashna shutichishca canga. Shinaca cai shina causai tucurimucujpica Jehová Diosca asha ashami Mateo capítulo 24, 25 pi huillashca chꞌimbapuraicunataca intindichishca. ¿Manachu Jehová Diostaca pagui nina canchij?
w09 15/10 pág. 16 párrs. 16-18
“Ñucahuan alli apanacujcunami canguichij”
16 ¿Paraíso Allpapi causana esperanzata charijcunaca ima shinataj Jesuspaj huauqui ungidocunapaj amigocuna cashcata ricuchi tucunchij? Quimsa yuyaicunata ricushun. Puntapica tucui shunguhuanmi alli huillaicunata huillana canchij. Jesusca paipaj huauquicunamanmi chaita mandarca (Mat. 24:14). Shinapish ashalla ungidocuna cai Allpapi cashcamantami chaita pajtachinaca sinchi can. Chaimantami shujtaj ovejacunamanta paicunata ayudachun minishtincuna. Shinaca shujtaj ovejacuna huillanaman llujshishpaca ungidocunaman Dios mingashcata pajtachichunmi ayudancuna. Chaita rurashpami shujtaj ovejacunaca Jesuspajpish ‘alli cazuj, alli yuyayuj sirvijpajpish’ amigocuna cashcata ricuchincuna.
17 Ishquipica ñucanchij charishcacunahuanmi muyundij Allpapi alli huillaicunata huillachun ayudana canchij. Jesusca paita catijcunamanca “cai pachallata yuyashpa charijyashcacunata” utilizashpa amigocunata charichij nircami (Luc. 16:9). Caica Jesuspaj, Jehová Diospaj amigocuna cangapaj cullquita cuna cashcataca mana nisha ninchu. Ashtahuanpish ñucanchij charishcacunahuan alli huillaicunata huillachun ayudana cashcatami ricuchin. Chaita rurashpami ‘mana shimillahuan, cꞌallullahuan cꞌuyanimi nishun. Ashtahuanpish imatapish rurashpatajmi cꞌuyashcata ricuchishun’ (1 Juan 3:16-18). Por ejemplo huillanaman llujshishpaca ñucanchij charishcacunatami cunchij. Shinallataj muyundij Allpapi alli huillaicunata huillachun, mushuj tandanacuna huasicunata rurachun, tandanacuna huasicunatapish allichichunmi shungumanta cullquita cunchij. Ashallata o achcata cujpipish cushicushpa cujtami Jehová Diospish Jesuspish cꞌuyan (2 Cor. 9:7).
18 Quimsapica congregacionpi pushajcunata shungumanta cazushpami Jesuspaj amigocuna cashcata ricuchinchij. Cai huauquicunataca Jehovami paipaj espirituhuan agllarca. Paicunataca Jesusmi pushacun (Efe. 5:23). Ápostol Pabloca: “Cancunata michijcunata cazuichij. Paicuna mandashcatapish uyaichij” nircami (Heb. 13:17). Shinapish ancianocuna imata ruranata Bibliahuan ricuchijpipish huaquinpica cazunaca sinchichari ricuringa. Paicunapaj pandarishcacunata ricushcamantami paicuna cushca consejocunataca mana valichi tucunchij. Jesusca congregacionpaj umami can. Paica ancianocuna juchayujcuna cajpipish cushicushpami paicunata utilizan. Shinaca paicunata ñucanchij ima shina cazushcami Jesuspaj amigo cashcata o mana cashcata ricuchinga. Ancianocuna pandarishcacunata ricunapaj randica paicuna mandashcata shungumanta cazushunchij. Chashnami Jesusta cꞌuyashcata ricuchishun.