Jesús shina causashunchij huillashunchij tandanacuipi yachanapaj ayudacuna
5-11 DE JULIO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | DEUTERONOMIO 11, 12
“¿Jehová Diosca paita ima shina adorachuntaj munan?”
it-1 pág. 97 párr. 6
Alma
Tucui almahuan Diosta sirvina. Ña jaman ricuchishca shinaca alma nishpaca gentecunapaj causaita, tucui cuerpotami ricuchin. Pero huaquin versocunaca Jehová Diosta tucui almahuan, tucui shunguhuan cꞌuyachun sirvichunmi animan (Deuteronomio 4:29, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo; 11:13). Shinallataj Deuteronomio 6:5-pica: “Mandaj Dios cambaj Taita Diostaca tucui shunguhuan, tucui almahuan, tucui fuerzahuan cꞌuyangui” ninmi. Jesuspish Jehová Diostaca tucui almahuan, tucui fuerzahuan, shinallataj ‘tucui yuyaihuanpish’ sirvichun nircami (Marcos 12:30; Lucas 10:27). Tucui almahuan nishpaca Jehová Diostaca tucui shunguhuan, fuerzahuan, yuyaihuanmi sirvicunchij. Pero ¿imamantataj cai versocunapica cutin cai yuyaicunallatataj nin? Cai shimicuna ima nisha nishcata intindingapajca shuj ejemplohuan ricushun. Shuj runaca paillatajmi esclavo shina sirvingapaj shujtaj runaman cꞌaturin. Chashnami randij runapajlla cai tucun pero tucui shunguhuan, tucui munaihuanca paipaj amota manachari sirvi tucunga. Shinallataj tucui paipaj fuerzahuan, yuyaihuan amopaj munaita pajtachinataca manachari munanga (Efesios 6:5-taca Colosenses 3:22-huan chꞌimbapurai). Jehová Diosca ñucanchijcunapaj Amomi. Paipaj Churipish paipaj causaihuanmi ñucanchijcunata quishpichirca. Chaimi tucui shunguhuan, fuerzahuan, yuyaihuan paicunata sirvinata ama cungarichun cai versocunapica churashca. Shinaca Yayitu Diosta tucui almahuan sirvinaca imatapish mana chꞌicanyachishpa, tucui causaihuan, aicha completohuan, tucui yuyaihuan, tucui munaihuan sirvina cashcatami nisha nin (Mateo 5:28-30; Lucas 21:34-36; Efesios 6:6-9; Filipenses 3:19; Colosenses 3:23, 24-huan chꞌimbapurai).
it-1 pág. 104 párr. 5
Altar
Jehová Diosca israelitacunataca yanga dioscunata adorangapaj tiyaj altarcunata, postecunata, columnacunatami tucui chingachichun mandarca (Éxodo 34:13; Deuteronomio 7:5, 6; 12:1-3). Cananeocunaca paicunapaj huahuacunata rupachishpami yanga dioscunaman cuj carca. Pero israelitacunaca chaitaca nunca mana ruranachu carca (Deuteronomio 12:30, 31; 16:21). Achca altarcunata ruranapaj randica israelitacunaca Jehová agllashca pushtupimi paita adorangapajca shuj solo altarta rurana carca (Deuteronomio 12:2-6, 13, 14, 27; cai versocunata liyishca qꞌuipaca caipi yuyai, babiloniocunaca yanga diosa Istarta jatunyachingapajca 180 altarcunatami charircacuna). Jordán yacuta pasashca qꞌuipaca Jehová Diosca mana labrashca rumicunahuan shuj altarta rurachunmi mandarca (Deuteronomio 27:4-8). Cai mandashcata pajtachingapajmi Josueca Ebal urcupi shuj altarta rurarca (Josué 8:30-32). Jehová cushca Allpata japishpa, chꞌaupishca qꞌuipaca Rubenpaj, Gadpaj familiacunapish, Manasespaj chaupi familiacunandijmi Jordán yacu ladollapi shuj jatun altarta rurarcacuna. Chaita caishuj israelitacuna yachaj chayashpaca Rubén, Gad, Manasespaj chaupi familiacunaca yanga dioscunatami adorai callarishca yuyashpami achcata pꞌiñarircacuna. Pero mana chashnachu carca ashtahuanpish paicunaca Jehová Dios paicunapaj Dioslla cashcata yuyaipi charingapajmi chashna rurarcacuna (Josué 22:10-34).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
it-1 pág. 1058 párr. 2
Guerizim urcu
Hai llajtata mishashca qꞌuipami Moisés mandashca shina Guerizim, Ebal urcucunapi Josueca tucui israelitacunata tandachirca. Chaipi shayacujpimi Josueca tucui israelitacunapaj ñaupajpi Jehová Diosta cazushpa imalla bendicioncunata charinata, shinallataj Jehová Diosta mana cazushpa imalla llaquicunata charinataca liyishpa uyachirca. Chaipica Simeonpaj, Levipaj, Judapaj, Isacarpaj, Josepaj, Benjaminpaj jatun familiacunaca Guerizim urcu chꞌimbapurapimi shayacurcacuna. Cutin levitacunaca Diospaj arcandijca chaupi pambapimi carcacuna. Shinallataj caishuj seis jatun familiacunaca Ebal urcu chꞌimbapurapimi shayacurcacuna (Deuteronomio 11:29, 30; 27:11-13; Josué 8:28-35). Guerizim urcu chꞌimbapurapi shayacujcunapish Diospaj bendicioncunata liyishcata uyashpaca ari nircacunami. Cutin Ebal urcu chꞌimbapurapi shayacujcunapish llaquicunata charinata liyishcata uyashpaca ari nircacunami. Ebal urcuca shitashca rumicuna jundami carca. Cutin Guerizim urcuca tarpunalla alaja allpami carca. Chaimantami huaquincunaca chai urcu ladoman Diospaj bendicioncunataca liyishcanga yuyancuna. Pero Bibliapica cai yuyaicunamantaca mana parlanchu. Moisesman cushca leytaca tucui israelitacunamanpish, “huarmicunamanpish, uchilla huahuacunamanpish, israelitacunapurapi causaj mana israelitacunamanpishmi rezashpa uyachirca” (Josué 8:35). Cai ishqui urcucunapaj chꞌimbapurapi shayacushcamantami, achcacuna cashpapish, paicuna shayacushca pushtullamantataj liyishca shimicunataca clarito uyarcacuna (EBAL, MONTE nishca temata ricui).
12-18 DE JULIO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | DEUTERONOMIO 13-15
“¿Jehová Diosca pobrecunamanca ima shinataj cꞌuyaita ricuchirca?”
it-1 pág. 689 párr. 4
Diezmo
Puntapica israelitacunaca chungamanta shujtami sacerdotecunaman cuj carca. Cutin paicuna charishcacunallamantatajmi chungamanta shujtaca cada huata separajcuna carca. Cai chungamanta shujta separashcata o diezmotaca israelitacunallatajmi jatun tandanacuicunaman rishpaca utilizaj carcacuna. Pero ishqui cutinllami levitacunaca cai diezmomantaca shuj parteta japijcuna carca. Cutin Jerusalenmanta yalli carupi causashpaca chai diezmollatataj apanapaj randica chaita cꞌatushpami cullquita apajcuna carca. Paicuna Jerusalenpi cashpaca cushilla, tandalla pasangapaj imapish ama illachunmi chai cullquitaca utilizarcacuna (Deuteronomio 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27). Israelitacunapajca cada canchis huata pajtajpimi samarina huata chayarca. Pero canchis huata manaraj pajtarijpimi quimsa huata, sujta huatapi tandashca diezmotaca mana paicunallataj gastajcuna carca. Ashtahuanpish levitacunaman, chaipi causaj mana israelcunaman, viuda huarmicunaman, yaya illaj mama illaj huahuacunamanmi cujcuna carca (Deuteronomio 14:28, 29; 26:12).
it-1 pág. 148
Samarina huata
Jehová Dios mandashca shinami israelitacunaca samarina huatapica tucui ‘dibicunata perdonajcuna carca [hasch·schemit·táh]’ (Deuteronomio 15:9; 31:10). Shinallataj chai huatapica allpatapish nimata mana tarpushpami samachijcuna carca (Éxodo 23:11). Huaquin yachaj runacunaca, ‘allpa samarina huata cashcamanta granocunata mana tarpushcamantami cullquita japinaca sinchi carca. Chashnapish mana israelitacunapurataca dibicunata pagachunmi mañarcacuna. Cutin israelitacunapurapica chai huatapi dibicunata pagachun mana mañashpapish chai dibishcacunataca mana perdonarcacunachu’ nincunami (Deuteronomio 15:1-3). Huaquin yachachijcunaca, samarina huatapi cashcamanta pobrecunata ayudangapaj fiachishca cullquita perdonashpapish, cutin negociocunata churangapaj fiachishca cullquitaca mana perdonana cashcatami yuyancuna. Shinallataj cullquita fiachijcuna fiachishca cullquita ama pirdingapajca autoridadcunapajman rishpa tramitecunata rurana cashcatami punta siglopi Hillel runaca callarichirca nincunami (The Pentateuch and Haftorahs, edición de J. Hertz, Londres, 1972, págs. 811, 812).
it-1 pág. 831
Esclavo
Amocunapaj esclavocunapaj Jehová Dios cushca mandashcacuna. Mana israelita caj esclavocunahuan, israelitacunapurallataj caj esclavocunahuanca chꞌican leycunatami charirca. Por ejemplo mana israelitacunapurapi caj esclavocunaca paicunapaj amota, amopaj huahuacunatami huiñaipaj sirvishpa causana carca (Levítico 25:44-46). Cutin esclavo hebreocunaca seis huatacunata sirvishpapish siete huatacuna pajtajpi o mana cashpaca cacharirina huata chayajpica libresmi saquirircacuna. Chai huatacunapi esclavo hebreocunataca amocunaca cullquita pagacuj shinami tratana carca (Éxodo 21:2; Levítico 25:10; Deuteronomio 15:12). Shinallataj shujtaj llajtamanta caj runacunamanmi huaquin hebreocunaca paicunallataj esclavo shina sirvingapaj cꞌaturircacuna. Pero paillataj o mana cashpaca paipaj cꞌuchulla familiacuna chai runaman cullquita tigrachishpaca paita llujshichi tucurcacunami. Chai runaman cullquita tigrachinata ricungapajca siete huatacunapaj mashna huata faltashcata o cacharirina huatapaj mashna huatacuna faltashcatami yupana carcacuna (Levítico 25:47-52; Deuteronomio 15:12). Shuj esclavo hebreoca ña cacharirishpapish mana chusajllachu rina carca, ashtahuanpish paipaj amoca shuj regalotami cushpa cachana carca. Chashnami cacharirishca runaca alli causaita callarirca (Deuteronomio 15:13-15). Shuj hebreoca manaraj esclavo tucushpa ña casado cashca cashpaca paipaj huarmindijmi rina carca. Pero esclavoman paipaj amollataj shujtaj llajtamanta huarmita cujpica siete huatacuna pajtajpipish paipaj huarmica mana llujshi tucurcachu paillami llujshina carca. Cutin huarmica paipaj huahuacunandijmi amota sirvishpa catina carcacuna. Chaimi hebreo runaca paipaj huarmita huahuacunata cꞌuyashcamanta amota sirvishpa catinata decidij carca. Chashna dicidijpimi paipaj amoca shuj puntajlla fierrohuan rinrinta jutcurca. Chashnami cai runaca paipaj amota huañuna horascama sirvina cashcata ricuchirca (Éxodo 21:2-6; Deuteronomio 15:16, 17).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
w06 1/4 pág. 31
Caitami tapushcacuna
Éxodo 23:19-pica: “Chivo aichataca ama paipaj mamapaj lechellapitaj yanunguichu” ninmi. ¿Caimantaca imatataj yachanchij?
Moisesman cushca leypica cai mandashcaca quimsa cutinmi tiyan. Cai mandashcaca Jehová Dios cꞌuyaj, llaquij, paipaj ñaupajpi ima alli cashcatapish intindichunmi ayudan. Shinallataj cai mandashcapimi Jehová Diosca yanga religioncunatapish millanayachishcata yachachin (Éxodo 34:26; Deuteronomio 14:21).
Jehová Diosca tucui lecheta charij animalitocunataca huahuacunata chuchuchishpa huiñachichunmi rurarca. Shinaca shuj chivota cashpa o ima shujtaj animalcunata cashpapish mamapaj lechellapitaj yanushpaca Jehová Diospaj munaitaca ladomanmi saquishcacuna. Chaimantami shuj yachaj runa nishca shinaca: “Animalitocunata mamapaj lechellapitaj yanujcunaca Diospaj nishcacunata millanayachishcata ricuchishcacuna”.
Huaquin gentecunaca, ‘panda religionta catijcunami tamyachun nishpa chashna costumbrecunata rurajcuna carca’ nincunami. Pero Moisesman cushca leypimi israelitacunaca cꞌuchulla llajtacunapi rurashca costumbrecunapi ama catichun mandarca (Levítico 20:23). Shinaca Éxodo 23:19-pi tiyaj mandashcacunami israelitacunataca llaquichij, panda costumbrecunapi ama chagrurichun ayudarca.
Shinallataj cai mandashcami Jehová Dios cꞌuyaj cashcata ricuchin. Chaimantami Moisesman cushca leypica achca cutin animalitocunata ama maipish cachun tratachun, Diospaj munaitapish ama ladoman saquichun israelitacunataca ayudarca. Por ejemplo animalitocunaca huacharishca punllamanta siete punllacunatami paipaj mamahuan cana carca. Chaimanta manaraj siete punllacunata charijpi Diosman cushpa huañuchinaca mana allichu carca. Cutin chai punllallataj mamandij huahuandij ama huañuchichun nirca. Shinallataj pajarocunatapish tazinpi ugllashpa siricujpi lulunlla cajpi o ña huahua cajpipish mamandijca mana apanachu carca (Levítico 22:27, 28; Deuteronomio 22:6, 7).
Shinaca Moisesman cushca leypi israelitacuna imata rurana cashcata, imata mana rurana cashcata yachachingapajllaca mana carcachu. Cunan punllacunapish chaipi yachachishcacunaca ñucanchijcuna cꞌuyaj, llaquij Jehová Diospaj cualidadcunata ricuchichunmi ayudan (Salmo 19:7-11).
19-25 DE JULIO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | DEUTERONOMIO 16-18
“Alli juzgangapaj valishca yuyaicuna”
it-1 pág. 454 párr. 2
Mana ricuna
Juezcunaca mana alli juzgashcamantami mana ricujcunahuan chꞌimbapurarca. Diospaj leypica achca cutinmi camarimanta, regalocunamanta o ñahuita ricushpalla juzganamantapish jarcarichun nin. Cai cosascunami juezcunataca mana ricujta shina rurashpa pandachi tucun. Bibliapica: “Camarica alli ricuj runatapish mana ricujtami ruran” ninmi (Éxodo 23:8). Shinallataj: “Camarita japinaca yachaisapacunapaj ñahuitapish huichcanllami” ninmi (Deuteronomio 16:19). Chaimi alli, yachaj juezcuna cashpapish juiciopi cajcunamanta regalocunata chasquishpaca mana alli juzgai callarincuna. Pero Diospaj leypica regalocunata japishpa, shinallataj llaquij shina tucushpapishmi mana alli juzgai callarincuna nin. Chaimi: “Imata mana charij huajchapuralla ama tucunguichu. Achcata charijpurallapish ama tucunguichu nin (Levítico 19:15). Shinaca shuj charijhuan, shuj huajchahuan juiciopi cajpica juezcunaca achca gentecunapaj ñaupajpi cashcallamantaca charij gentecunataca mana llaquichinachu carca (Éxodo 23:2, 3).
it-2 pág. 507
Número
Ishqui. Bibliapi juiciocunamanta yachachishpaca casi siempremi número ishquica ricurin. Shuj juiciopica ishqui testigocuna chaillatataj igual huillajpimi paicuna nishcataca valichina carca. Shuj problema tiyajpica ishqui o quimsa ricujcuna huillajpimi juezcunaca juzgana carca. Shinallataj Jesusta catijcunapishmi congregacioncunapica cai yachachishcacunataca pajtachin (Deuteronomio 17:6; 19:15; Mateo 18:16; 2 Corintios 13:1; 1 Timoteo 5:19; Hebreos 10:28). Jehová Diosca paipaj Churita cai pachapi causajcunata quishpichingapaj agllashcatami ricuchirca. Chashnami Yayitu Diosca paipaj llajtata mandashca shina paillataj pajtachirirca. Chaimi Jesuspish: “Cancunapaj mandashcapica: “Ishqui huillajtaj chai shinallataj huillajpica, mana yangachu” nishpami quillcashca tiyacun. Shina cajpica ñucapish ñucallamantataj huillajmi cani. Ñucata cachaj Yayapish ñucallamantataj huillajmi” nirca (Juan 8:17, 18).
it-2 pág. 892 párr. 4
Sacerdote
Sacerdotecunaca Diospaj leycunatami yachachijcuna carca. Shinallataj Israel pueblopi huaquin problemacuna tiyajpica paicunami juzgashpa ayudajcuna carca. Paicuna causacushca llajtallapitaj huaquin sinchi problemacuna tiyajpi juezcuna paicunapaj ayudata mañajpica chaipimi ayudajcuna carca (Deuteronomio 17:8, 9). Por ejemplo chai llajtapi huañuchinacui tiyajpi chai problemata allichingapajca ancianocunahuanmi rijcuna carca. Chashnami chai llajtapi tiyaj mana alli ruraitaca Jehová Dios mandashca shina rurashpa anchuchijcuna carca (Deuteronomio 21:1, 2, 5). Shuj cusa celoso cashpa paipaj huarmi paipaj pacalla huainayana juchapi urmashcata yuyashpaca Diospaj carpa huasimanmi apana carca. Chaimi sacerdoteca chai huarmi culpata charishcata o mana culpata charishcata yachangapajca Jehová Diospaj leypi mandashca shina rurarca. Chashnami Jehová Dios juzgachun saquirca (Números 5:11-31). Ima llaquicuna cajpipish chaita allichingapaj juezcuna o sacerdotecuna ima decidishcatami israelitacunaca respetana carca. Pero chai decidishcata mana cazushpa, mana respetasha nishpaca huañunami carca (Números 15:30; Deuteronomio 17:10-13).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
it-1 pág. 900
Millaita rurajcunata llujchina
Shuj runa millaita ruracushcata ishqui testigocuna huillajpica paica huañunami carca (Deuteronomio 19:15). Cai millaita ruraj runataca cai testigocunarajmi rumicunahuan shitana carca (Deuteronomio 17:7). Chashna rurashpami israelitacunaca Diospaj leycunata cꞌuyashcata, Diospaj pueblo chuya cachun ayudashcatapish ricuchircacuna. Shinallataj cai mandashcapi yuyashpami juiciocunapica ama caita chaita ningapaj, ama llullashpa huillangapaj ayudarca.
26 DE JULIO A 1 DE AGOSTO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | DEUTERONOMIO 19-21
“Gentecunapaj causaica Jehová Diospajca valishcami can”
Jehová shina llaquij, cashcata rurajcuna cashunchij
4 Miticuna llajtacunaca quimsaca río Jordán cai ladoman, cutin caishuj quimsaca río chꞌimba ladomanmi carca. Chai llajtacunaman rina ñancuna jahualla chayana cachunmi Diosca mandashca carca. Chashnami mana munaimanta huañuchijcunaca utca chai llajtacunaman chayai tucurca (Números 35:11-14). Israelitacunaca miticuna llajtaman apaj ñancunataca allichishpami charijcuna carca (Deuteronomio 19:3). Judiocunapaj huaquin librocunapica: ‘Miticuna llajtaman chayachunca ñanpi señalcunami tiyarca’ ninmi. Chai llajtacuna tiyashcamantami maijan runa mana munaimanta pita huañuchishpaca caru llajtacunaman mana rina carca. Caru llajtaman rishpaca yanga dioscunata adoranapimi urmanman carca.
Jehová shina llaquij, cashcata rurajcuna cashunchij
9 Shuj israelita mana munaimanta pita huañuchishpaca ama juchachishca cangapajmi miticuna llajtaman rina carca (Deuteronomio 19:10). Causaica Jehová Diospajca valishcami can. Chaimantami shuj runata yangamanta huañuchijtaca pꞌiñan (Proverbios 6:16, 17). ¿Diosca ima shinataj causaica valishca cashcata israelitacunaman ricuchirca? Jehová Diosca cashcata ruraj, jucha illaj Diosmi can. Chaimantami shuj israelita mana munaimanta huañuchijpipish Diospaj ñaupajpica culpayuj carca. Culpayuj cashpapish quishpiri tucurcami. Pero quishpiringapajca ancianocunahuanmi parlana carca. Ancianocuna mana munaimanta huañuchishcata ricujpimi paica miticuna llajtapi causagri tucurca. Chaipimi pai huañungacama o sumo sacerdote huañungacama saquirina carca. Jehová causaita cuj cashcamantami israelitacunaca imata ruracushpapish shujtajcunapaj causaita respetana carca.
it-2 pág. 930
Yahuar
Jehová Diosca tucuicuna cushilla causachunmi rurarca. Shinaca Yayitu Dios cushca causaita quichushpami Diospaj ñaupajpica mana alli ricurin. Chaimi huañuchij runa Caintaca Jehová Diosca: “Cambaj huauquipaj yahuarmi ñucataca allpamanta caparicun” nirca (Génesis 4:10). Huaquincunaca paicunapaj huauquicunata yallita pꞌiñashcamantami huañuchun munarcacuna, huashalla rimarcacuna, yangamanta juchachircacuna chashnami paicunapaj causaita peligropi churarcacuna. Tucui caicunata yuyashpa, rurashpami huañuchij runa shina tucun (Levítico 19:16; Deuteronomio 19:18-21; 1 Juan 3:15).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
it-2 pág. 1157 párr. 8
Juzgadocuna
Cada pueblo pungupimi juezcunaca carca (Deuteronomio 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Rut 4:1). Puebloman yaicuna pungu cꞌuchullapimi shuj lugar tiyarca. Chaitami pueblo pungu nijcuna carca. Chai pueblo pungupimi tucui gentecunapaj ñaupajpi Diospaj leycunatapish liyijcuna carca. Shinallataj chai llajtapi ima decisioncunata japishcatapishmi huillajcuna carca (Nehemías 8:1-3). Punllantami chai pungutaca gentecunaca yaicujcuna, llujshijcuna carca. Chaimi imata cꞌatungapaj o ima tramitecunata rurangapajpish testigocunata japinaca jahualla carca. Shinallataj chai pueblo pungupi achca gentecunapaj ñaupajpimi juezcunaca juiciocunata allichijcuna carca. Chaimi chai juezcunaca alli ricushpa, cashcata rurashpa decidina carca. Shinaca juezcunaca imata juzgangapajpish puebloman yaicuna pungu cꞌuchullapi tiyarishpami tranquilo allichijcuna carca (Job 29:7). Samuelca Ramá llajtapimi causarca. Chaipimi juzgaj carca. Cutin Betel, Guilgal, Mizpá nishca llajtacunaman rishpapishmi “israelcunapurapi ima allichinatapish allichij carca” (1 Samuel 7:16,17).
2-8 DE AGOSTO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | DEUTERONOMIO 22, 23
“Moisesman cushca leypica Jehová Diosca animalcunamanta preocuparishcatami ricuchirca”
it-1 pág. 428 párr. 2
Carga
Ñaupa punllacunapi gentecunaca pesado cargacunata apangapajca animalcunatami utilizarcacuna. Chaimi israelitacunaca Jehová Dios mandashca shina paicunata pꞌiñajcunapaj burro aparishca urmashpa siricujta ricushpaca ayudana carcacuna (Éxodo 23:5).
it-1 pág. 673 párr. 1
Deuteronomio
Animalitocunataca llaquishpami tratana carca. Por ejemplo pajaritocunaca paicunapaj huahuacunata ima shinapish cuidasha nishpami tazinmantaca mana jatarincuna. Chaimi Jehová Dios mandashca shina israelitacunaca huahua pajarocunata japishpapish mamataca cacharina carcacuna. Chashna cacharishpa cachajpimi chai mama pajaroca ashtahuan huahuacunata chari tucurca (Deuteronomio 22:6, 7). Shinallataj allpapi trabajajcunapish shuj huagrahuan, shuj burrohuan yuntashpaca mana yapunachu carca. Chashna rurajpica mana igual fuerzata charij animalitomi yallitaj shaicun (Deuteronomio 22:10). Cutin trillacushpa huagracunapaj shimita huatajpica huagracunaca yaricachishpapish mana micui tucushcamantami llaquita apan. Chaimantami huagracunapaj shimitaca trillacushpaca mana huatana carcacuna (Deuteronomio 25:4).
“Mana crijcunahuanca yugushca shina ama tandanacuichijchu”
Cai fotopi ricushca shinaca cai camellohuan cai huagrahuanca mana igual aisai tucushcamantami llaquita apacuncuna. Cai animalcunapi huatashca yugoca ishqui igual fuerzata charij animalcunapajmi rurashca can. Pero cai yugota chꞌican animalcunapi churajpica ishquitajmi llaquita apancuna. Jehová Diosca sinchi trabajocunata ruraj animalitocunamantapishmi sustarirca. Chaimi israelitacunataca cashna mandarca: “Huagrahuan, burrohuanca ama yapunguichijchu” nishpa (Deuteronomio 22:10). Shinaca cai mandashcata pajtachishpaca cai fotopi tiyaj huagrahuan camellohuanca mana yapunachu carca.
Ñaupa punllacunapi allpata trabajaj gentecunaca paicunapaj animalitocunataca mana tanto llaquichircacunachu. Pero yapungapaj mana ishqui huagra tiyajpimi huaquinpica chꞌican animalcunata utilizajcuna carca. Chaimi cai fotopi tiyaj runaca shuj huagrahuan shuj camellohuan yapucun. Chashna yugushcamantami mana tanto fuerzata charij animalitoca caishujhuan igual puringapaj achcata esforzarin. Cutin ashtahuan fuerzata charij animalitoca cai llashaj pesotami ahuantana carca.
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
it-1 pág. 669
Dibicuna, dibiyajcuna
Cullquita fiashpa o shujtaj cosascunata fiashpami chaita pagana o tigrachishpa cuna obligación carca. Chaitami dibica nisha nin. Israelitacunapaj punllapica huaquinpi cullqui faltajpillami dibiyajcuna carca. Cullquita dibiyajca cullquiyujpajta rurajmi tucun. Chaimi israelitacunapajca cullquita dibiyanaca jatun llaqui carca (Proverbios 22:7). Chaimantami Diospaj mandashcapica cullquita mañachishpaca mana huahua cullquita cobrana jahua mañachinachu carca. Chashnami israelitacunapurapica cꞌuyaita ricuchishpa cullquita fiajcunataca mana yallitaj llaquichircacuna (Éxodo 22:25; Deuteronomio 15:7, 8; Salmo 37:26; 112:5). Pero mana israelitacunaman cullquita fiachishpaca huahua cullquitapish cobrai pudircacunami (Deuteronomio 23:20). Yachaj judiocunaca ima minishtirishcamanta fiajcunaca huahua cullquita mana pagana cashcata, cutin negociocunapaj cullquita fiajcunallami huahua cullquita pagana cashcata yuyarcacuna. Shujtaj llajtamanta cajcunaca negociocunamantami huaquin punllacunata Israel llajtapi pasajcuna carca. Paicunaca maipi cashpapish cullquita fiachishpaca huahua cullquindijmi cobrajcuna carca. Chaimi paicunapish cullquita fiashpaca huahua cullquindij tigra pagajcuna carca.
9-15 DE AGOSTO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | DEUTERONOMIO 24-26
“Moisesman cushca leypica Jehová Diosca huarmicunamanta preocuparishcatami ricuchirca”
it-2 pág. 432 párr. 1
Huarmi
Macanacuicunaman rigrijcunapajpish Jehová Diosca leycunatami curca. Chai leypimi cunanlla cazarashca cꞌaricunaca huata jundacama macanacuicunaman mana rina cashcata nirca. Chaimi cunanlla cazarashcacunaca huahuacunata chari tucurcacuna. Shinaca huarmica paipaj cusa macanacuiman rijpi o chaipi huañujpipish mana pai solalla saquirircachu. Ashtahuanpish paipaj huahuahuanmi causai tucurca. Chashnami Jehová Diosca cusamanta huarmimanta sustarishcata ricuchirca (Deuteronomio 20:7; 24:5).
it-2 pág. 792
Chꞌalana
Chꞌalana tiyashcamantami Israel llajtapi causajcunataca achcata ayudarca. Por ejemplo charijcunaca Jehová Diospi confiashpa paipaj leyta pajtachishpami imata mana tigra shuyashpa shungumanta cuchun ayudarca. Cutin pobrecunaca mana trabajashpa qꞌuilla tucushpa chai ayudallataca mana shuyanachu carca. Shinaca cai ley tiyashcamantami Davidpaj nishca shimicunataca alli intindinchij. Paica: “Cashcata rurajpajca paipaj huahua huahuapish micunata mañashpa purijtaca manataj ricushcanichu” nircami (Salmo 37:25). Shinaca Israel llajtapica chꞌalana tiyashcamantami pobrecunaca mana yaricaihuan pasarcacuna. Cai trabajo sinchi cajpipish paicunapaj huahuacunapish mana caridadta mañarcacunachu.
w11 1/3 pág. 23
¿Yachashcanguichu?
Ñaupa punllacunapi israelitacunaca shuj runa cꞌari huahuacunata manaraj charishpa huañujpica paipaj huauquillatajmi chai viuda huarmihuanca cazarana carca. Chashnami chai huañujpaj shutica Israel llajtamanta mana chingarina carca (Génesis 38:8). Ñaupamanca viudayashca huasha paipaj cusapaj huauquillahuantaj cazaranaca shuj costumbremi carca. Pero caica qꞌuipa punllacunapi Moisesman cushca leypica shuj mandatomi tucurca (Deuteronomio 25:5, 6). Shinapish cai huañuj runa huauquicunata mana charijpica cꞌuchulla familiacunami cai mandashcata pajtachina carca. Bibliapi ricuchishca shinami Boaz shuti runaca cai mandashcata pajtachirca (Rut 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6).
Jesuspaj punllacunapipish Diospaj mandashcatami pajtachishpa caticurcacuna. Chaimi Marcos 12:20-22-pica saduceocunaca viudayashca huasha paipaj cusapaj huauquillahuantaj cazaranamanta parlarcacuna. Chai punllacunapica huañuj cusapaj charishca cosascunataca huarmica mana japina derechota charircachu. Cutin huañujpaj huauquihuan cazarashpa chaipi charishca huahuami huañujpaj cosascunataca japi tucurca. Chaimantami punta siglopi Flavio Josefo yachaj runaca: “Cai mandashcami Israel llajtamanta huañujpaj shutita ama anchuchichun, shinallataj viuda huarmita cazarashpa charishca cosascunatapish shujtajcunaca ama quichuchun ayudarca” nircami.
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
it-1 pág. 712
Divorcio
Divorciarishcata ricuchij quillcashca. Qꞌuipa punllacunapi israelita cꞌaricunaca divorciarinamanta Moisesman cushca leytami mana alli pajtachircacuna. Pero cai leymantami cꞌaricunaca paicuna munashca horaspi rato divorciarircallacuna nishpaca mana yuyanachu canchij. Chaipaj randica autoridadcunapaj ñaupajpimi shuj tramiteta rurana carca. Cusaca paipaj huarmiman shitashcata ricuchij shuj quillcata paipaj maquipi churashpa huasimanta rilla nishpa cachana carca (Deuteronomio 24:1). Bibliapica divorciaringapaj ima shina tramitecunata ruranataca mana tucui huillanchu. Quizás divorciarigrij runaca autoridadcunahuanmi parlana cashcanga. Paicunami cusandijpura allicanacuchun ayudajcuna cashcanga. Divorciaringapaj quillcata allichiricui horasmi cusapish huarmita saquinata o mana saquinataca alli yuyarina carca. Leypi nishca shinami imamanta divorciaricushcata ricuchina carca. Chaimi israelita cꞌaricuna mana yangamanta rato divorciarijcuna carca. Shinallataj huarmicunapaj derechostapish respetashpami cuidaj carca. Bibliapica divorciarina quillcapi imalla churashcataca nimata mana huillanchu.
16-22 DE AGOSTO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | DEUTERONOMIO 27, 28
“Jehová Diosca jahuanpi jahuanpimi bendicianga”
w10 15/12 pág. 19 párr. 18
Jehová Diospaj ayudahuanmi Jesusca sumaj bendicioncunata cunga
18 Yayitu Diosca paipaj Shimita, paipajman cꞌuchuyangapaj achca ayudacunatapishmi cushca. Caicunapi ima nishcata pajtachishpami Jehová Diosta uyashcata ricuchinchij (Mateo 24:45). Shinallataj Yayitu Diosta paipaj Churitapishmi cazuna canchij. Jesusca Mateo 7:21-pica cashnami advertirca: “Ñucata: “¡Mandaj Jesús, Mandaj Jesús!” nijcunaca, Taita Dios mandacunpica mana tucuicuna yaicungacunachu. Ashtahuanpish jahua pacha ñuca Yayapaj munaita rurajcunami, chaimanca yaicungacuna” nirca. Cutin Jehová Diosca congregacioncunatami cushca paita sirvijcuna tandalla, alli sirvichun. Chai congregacioncunata pushachunpish ancianocunatami regalota shina cushca. Caicunata cushicushpa cazushpami Jehová Diosta uyashcata ricuchinchij (Efesios 4:8).
w01 15/9 pág. 10 párr. 2
¿Diospaj bendicioncunataca japi tucunguichijchu?
2 Deuteronomio 28:2-pica “uyashpa cazuna” ninmi. Chaita hebreo shimipica rurashpa catinatami nisha nin. Shinapish israelitacunaca Diospaj mandashcacunata huaquinpilla uyanapaj randica tucui paicunapaj causaipimi cazushpa catina carca. Israelitacuna chashna rurajpillami Diospaj bendicioncunaca jahuanpi jahuanpi shamushpa catirca. Cutin hebreo shimita parlajcunaca animalcunata japinapimi “shamushpa catina” shimicunata nijcuna carca. Cai shimitaca casi siempremi “imata japina” o “chayana” nisha nij carca.
w10 15/9 pág. 7 párr. 4
Diospaj bendicioncunataca ama shaicushpa mashcashunchij
4 ¿Israelitacunaca jahua jahuallachu Diostaca cazuna carca? Mana. Diospaj leypica ‘tucui shunguhuan, cushicushpa sirvina’ ninmi. Pero mana chaita rurashpaca llaquicunatami charina carca (Deuteronomio 28:45-47-ta liyipai). Shinaca cunan punllacunapish ñucanchijcunaca Jehová Diospaj mandashcacunataca mana jahua jahuallachu cazuna canchij. Yuyarishun, demoniocunapish animalcunapish jahua jahuallaca cazunllacunami (Marcos 1:27; Santiago 3:3). Pero Jehová Diosta cꞌuyajcunaca tucui shunguhuan cushicushpami cazushpa catincuna. Paicunapajca Yayitu Diospaj mandashcacunaca mana sinchichu can. Ashtahuanpish paita mashcajcunamanca bendiciashpa catinapimi crincuna (Hebreos 11:6; 1 Juan 5:3).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
it-1 pág. 1160
Mojoncuna
Moisesman cushca leypi nishca shinaca israelitacunaca Jehová Dios cushca allpacuna maicamalla cashcata ricuchij mojoncunataca mana cuyuchinachu carca (Deuteronomio 19:14, Proverbios 22:28-tapish ricui). Shujtajcunapaj allpa mojoncunata cuyuchishpaca llaquicunatami chari tucurcacuna (Deuteronomio 27:17). Allpayujcunaca chaipi tarpushca granocunahuanmi causarcacuna. Chaimi shujtajcunaca allpacunapaj mojoncunata tꞌangashpaca paicuna causangapaj charishca cosascunata quichucuj shina carca. Chashna rurajcunataca ñaupa punllacunapish allpata shuhuajcunata shina ricujcuna carca (Job 24:2). Shinapish huaquin gentecunaca Diospaj mandashcacunata mana cazushpami mojón rumicunata tꞌangajcuna carca. Chashnallataj Oseaspaj punllacunapipish Judá llajtata mandajcunataca allpata shuhuajcunahuanmi chꞌimbapurarca (Oseas 5:10).
23-29 DE AGOSTO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | DEUTERONOMIO 29, 30
“Jehová Diosta sirvinaca mana sinchichu can”
w09 1/11 pág. 31 párr. 2
Jehová Diosca ñucanchij munaimanta paita sirvichunmi shuyan
¿Jehová Diospaj mandashcacunata yachana, cazunaca sinchichu can? Moisesca cai shimicunatami nirca: “Cunan ñuca cancunata mandashca cai mandashcacunaca jahualla pajtachinallamari, pipish pajtachi tucunllami. Cancunamanta mana carupichu” (Deuteronomio 30:11). Shinapish Jehová Diosca ñucanchij rurai pudishcacunallatami mañan. Chaimi paipaj mandashcacunataca pajtachinalla canchij. Chai mandashcacunata rijsingapajca mana mama cuchatachu chꞌimbana canchij o jahua pachamanpish mana rinachu canchij. Ashtahuanpish cai mandashcacunataca tucuicunami rijsi tucunchij (Deuteronomio 30:12, 13). Bibliapimi tucui ñucanchij imalla rurana cashcataca yachachin (Miqueas 6:8).
w09 1/11 pág. 31 párr. 1
Jehová Diosca ñucanchij munaimanta paita sirvichunmi shuyan
SHUJ panica huambraraj cashpami llaqui causaita charirca. Chaimi paica: “Diospaj ñaupajpi mana allita rurashpaca Yayitu Diostami llaquichisha nishpa achca manchaita charircani” nircami. ¿Chashna yuyanaca allichu carca? ¿Ñaupaman mana alli causashcacunachu tucui vida ñucanchijta llaquichinga? Mana. Yayitu Diosca ñucanchij ima shina causanataca ñucanchijllataj agllachunmi saquishca. Ashtahuancarin Yayitu Diosca alli decisioncunata agllachunmi munan. Chaimi paipaj Shimi Bibliata cushca. Caimanta ashtahuan yachangapajca Deuteronomio capítulo 30-pi Moisés quillcashcata ricushun.
w09 1/11 pág. 31 párr. 4
Jehová Diosca ñucanchij munaimanta paita sirvichunmi shuyan
¿Jehová Diosca ñucanchij ima dicidishcacunamantaca preocuparinchu? Ari Jehová Diosca preocuparinmi. Chaimi Moisesman quillcachishpaca cashna nirca: “Causaita charinatami agllana cangui” (Deuteronomio 30:19).¿Pero cai causaitaca ima shinataj agllai tucunchij? Verso 20-pica Moisesllatajmi cashna nirca: “Cancunapaj Taita Diosta cꞌuyashpa, paita cazushpa paita catishpami causana canguichij”. Shinaca Jehová Diosta cꞌuyashcamantami paita cazushun, ima llaquicunata charishpapish paimantaca manataj caruyashun. Chashna rurashpami cunan punllacunapipish shuj alli causaita agllai tucushun. Shinallataj Jehová Diosta tucuipi cazushpaca shamuj punllacunapicarin paraíso Allpapimi huiñaita causai tucushun (2 Pedro 3:11-13; 1 Juan 5:3).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
it-2 pág. 527
Rinrin
Jehová Diosca mana cazuj israelitacunataca: “Mana circuncisionta rurashcacunapaj rinrincuna shina rumiyashcacunami canguichij” nircami (Jeremías 6:10; Hechos 7:51). Shinaca paicunapaj rinrincunaca tapashca shina cashcamantami mana uyai tucurcacuna. Pero ¿Jehová Diosca manachu paicunapaj rinrincunata pascarca? Mana. Jehová Diosca paita mashcajcunapaj rinrincunataca pai nishcacunata alli intindichun cazuchunmi pascan. Cutin paita mana cazujcunapaj rinrincunataca tapashca shinami saquin (Deuteronomio 29:4; Romanos 11:8). Apóstol Pabloca apostatacunamanta parlashpaca: “Paicuna millaita rurashca shinallataj yachachichunmi yachachijcunataca jundachingacuna. Mana llullata uyanamantapish anchurishpami, yanga parlocunallata uyanachingacuna” nircami (2 Timoteo 4:3, 4; 1 Timoteo 4:1). Bibliapica gentecunapaj rinrincunaca sinchi, mancharina llaquicunata uyashpami nanarin ninmi (1 Samuel 3:11; 2 Reyes 21:12; Jeremías 19:3).
30 DE AGOSTO A 5 DE SEPTIEMBRE
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | DEUTERONOMIO 31, 32
“Shuj cantomanta valishca ejemplocunata yachashunchij”
“Quiquinpaj shutita manchashpa causanata ñuca shungupi sinchiyachiyari”
8 Israelitacuna Dios cusha nishca Allpaman manaraj yaicujpimi, Yaya Diosca Moisesmanca shuj cantota yachachirca (Deuteronomio 31:19). Cutin Moisesca paiman yachachishca cantotaca israelitacunamanmi yachachina carca (Deuteronomio 32:2, 3-ta liyipai). Cai ishqui versocunapi cutin cutin yuyashpaca Jehová Dios paipaj shutita mana pacachun munashcatami yachanchij. Ashtahuanpish tucui gentecuna paipaj shutita rijsichun, parlachun munashcatami intindinchij. Ñutu tamya urmajpimi plantacunaca alli huiñan. Shinallatajmi Jehová ima shina cashcata Moisés yachachijpi, paipaj shutita rijsichijpica israelitacunaca alli sintirircacuna. Chashnami paicunapaj fetapish sinchiyachircacuna. Ñucanchij yachachishcacunapish cai ñutu tamya shina gentecunata ayudachunca ¿imatataj rurana canchij?
9 Huillacushpaca Jehová Diospaj shutita gentecunaman yachachingapajmi Bibliata utilizana canchij. Shinallatajmi publicacioncunata saqui tucunchij, videocunatapish ricuchi tucunchij. Ashtahuancarin jw.org paginata ricuchunmi animai tucunchij. Chai paginapi tiyaj yuyaicunata ricushpaca Jehová Diosta jatunyachina cashcatami intindingacuna. Trabajopi cashpa, escuelapi cashpa, viajacushpapish Jehová Dios ima shina cashcata huillashunchij. Ñucanchijpajpish cai Allpapajpish pai imallata rurasha nishcata parlashunchij. Caicunata uyashpaca Yayitu Dios paicunata achcata cꞌuyashcatami punta cutin cuentata cungacuna. Jehová Diosmanta alli yachachishpaca paipaj shutitami jatunyachinchij. Ashtahuancarin paicunaman Diosmanta panda yuyaicunata yachachishcata cuentata cuchunmi ayudanchij. Bibliamanta gentecunaman yachachijpica paicunaca cushilla tranquilomi sintiringacuna (Isaías 65:13, 14).
w09 1/5 pág. 14 párr. 4
¿Bibliapi tiyaj chꞌimbapurashcacunata yachasha ninguichu?
Bibliapica Jehová Diostaca mana causaita charij cosascunahuanmi chꞌimbapuran. Por ejemplo “israelcunapaj pacatucuna Rumi”, “ñuca jatun rumi”, “ñucanchij miticuna jatun Rumimari” ninmi (2 Samuel 23:3; Salmo 18:2; Deuteronomio 32:4). ¿Cai shimicunaca imatataj ricuchin? Jehová Diosca shuj jatun, sinchi rumi shina cashcamantami paipi pacatucuita pudinchij.
w01 1/10 pág. 9 párr. 7
Huahuacunata yachachingapajca Jehová Diospaj ejemplota catishunchij
7 Jehová Dios ima shina israelitacunaman cꞌuyaita ricuchishcapi yuyashun. Moisesca cai sumaj chꞌimbapuraihuanmi Jehová Dios israelitacunata mashnata cꞌuyashcata ricuchisha nirca. Paica: “Águila paipaj tazin jahuata purishpa paipaj huahuacunata jatarinata yachachij shinami, Mandaj Diosca alasta chutashpa paipaj pluma jahuapi apamurca. Mandaj Diosllami [Jacobtaca] cuidashpa pusharca” ninmi (Deuteronomio 32:9, 11, 12). Shuj aguilaca paipaj huahuacunata jatarinata yachachingapajca tazin jahuapimi alascunata cꞌuyuchishpa purin. Pero huahua águila tazinmanta jatarishpa rijpica mamapish paipaj huashapimi volashpa catin. Paipaj huahua pambaman urmagrij laya cajpica utcami mama aguilaca huahuapaj ucu ladota rishpa paipaj alascunapi aparin. Cai águila shinami Jehová Diosca israelitacuna Egiptomanta llujshishca huashaca cꞌuyaihuan cuidashpa catirca. Chaimi paipaj leycunata curca, llaqui horascunapipish ayudarca. Chashnami paicuna tucui minishtishcacunata cushpa catirca (Salmo 78:5-7).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
w04 9/15 pág. 27 párr. 11
Deuteronomiomanta valishca yuyaicuna
31:12. Tandanacuicunapica cꞌaricuna, huarmicuna, jovencunapish tucui tandallami tiyarina can. Shinallatajmi jovencunapish Diospaj mandashcacunataca uyashpa yachana can.