PROVERBIOS
“Proverbios” ninanqa: “Yachayniyuqpa rimasqankuna”, ninanmi.
1 Davidpa churin+ Salomonpa yachaywan rimasqankuna.+ Payqa karqa Israel runakunata kamachiqmi.+
2 Payqa yachaywanmi rimarqa yachayniyuq kanapaq,+ allin ñanmanta mana karunchakunapaq*,
yachayniyuqpa ima nisqanta yachanapaq,
3 allin ñanmanta mana karunchakuspa+ yachaywan imatapas ruwanapaq,
allin kaqta ruwanapaq,+ allin tantiuyuq kanapaq,+ pimanpas mana sayapakuq kanapaq,
4 mana yachayniyuqpas yachayniyuq kananpaq,+
musu-sipaspas allin yachayniyuq hinaspa allin tantiaq kananpaq.+
5 Yachayniyuq runaqa uyarispanmi aswan yachayniyuqraq rikurin,+
allin yuyayniyuq runaqa yachaywan rimapayasqankutam uyarin.+
6 Chaynapi sumaq yachachikuykunata hinaspa sasa entiendena rimaykunata* entiendenanpaq
chaynataq yachayniyuqkunapa rimasqantawan watuchinkunata+ entiendenanpaq.
7 Jehova Diosta manchakuyqa* yachayniyuq kaypa qallariyninmi.+
Ruqru uma runallam yachayniyuq kaytawan rimapayasqankutaqa wischupakun.+
8 Churilláy, taytaykipa rimapayasusqaykitayá uyariy.+
Mamaykipa yachachisusqaykitapas* amayá qunqaychu.+
10 Churilláy, huchasapa runakuna mana allinta ruwanaykipaq hikutasuptikiqa ama kasuychu.+
11 Sichu paykuna nisunki: “¡Hakuchik!
Runata wañuchinapaq watiqamusun.
Mana huchayuq runata yanqapas-yanqa wañuchimunapaqyá pakakamusun.
12 Imaynam wañuqkunapa kasqanpas* runakunata kawsachkaqllata millpurun, chaynayá paykunata wañurachispa tukuy imanta apakusun.
Paykunaqa pampakuna uchkumanmá uraykunqaku.
13 Ancha chaninniyuq kapuqninkunatayá apakusun,
tukuy chaykunawanyá wasinchikta huntachisun.
14 Ñuqaykuwan kuskayá suwakamusun,
hinaspayá chay suwakamusqanchikta llapanchik rakinakusun”, nispa.
15 Hinaptinqa churilláy, amam kasunkichu.
Aswanqa paykunamantayá karunchakuy.+
16 Paykunaqa mana allinkunallataña ruwaqmi kanku,
paykunaqa runa wañuchiqllañam kanku.+
17 Pichinkukuna qawachkaptinqa yanqapaqmi tuqlla churayqa.
18 Chaymi huchallikuq runakunapas runamasinta wañuchinankupaq watiqanku,
pakakuspamá paykunaqa runamasinta wañuchinku.
19 Chaykunatam ruwanku mana allin ruwaq runakunaqa, paykunaqa suwakusqankuwanmi apuyanku,
suwakuspa apuyasqankuraykum wañuyninkuta tarinqaku.+
21 Achkallaña runakunapa purinan esquinakunapim qayaykachakuchkan.
Llaqtaman yaykuna punkukunapim qayakuspa nichkan:+
22 “Yaw mana yuyayniyuqkuna, ¿haykapikamataq mana yuyayniyuq kankichik?
Yaw burlakuqkuna, ¿haykapikamataq burlakuq kankichik?
Yaw ruqru uma runakuna, ¿haykapikamataq yachayniyuq kayta wischupakunkichik?+
23 Rimapayasqaytayá uyarikuychik*.+
24 Qayamuptiypas qamkunaqa manam uyariwarqankichikchu,
makiyta haywariptiypas manam qawariwarqankichikchu.+
25 Rimapayaptiypas sapa kutim mana kasukurqankichikchu,
allinnikichikpaq nisqaytapas manam kaqpaqpas hapirqankichikchu.
26 Chayraykum ñuqapas sasachakuypi kasqaykichikta qawaspay qamkunamanta asikusaq,
manchakusqaykichik sasachakuy chayaramusuptikichikmi qamkunamanta asikusaq.+
27 Wayra-para hina chay manchakusqaykichik sasachakuy chayamusuptikichikmi qamkunamanta asikusaq,
manchakuypaq wayra hina ñakariykuna chayamusuptikichikmi qamkunamanta asikusaq,
imapas sasachakuypi utaq llakipi kaptikichikmi qamkunamanta asikusaq.
28 Chaynapi tarikuspa qayay-qayamuwaptikichikpas manam uyarimusqaykichikchu,
tariruq-tariruqllaña maskawaspaykichikpas manam tariwankichikchu.+
29 Qamkunaqa allin yachaytapas wischupakurqankichikmi,+
Jehova Diostapas manam manchakurqankichikchu.+
30 Qamkunaqa rimapayaptiypas manam uyariwarqankichikchu,
allinnikichikpaq rimapayaptiypas manam kaqpaqpas hapirqankichikchu.
31 Mana allinkunata ruwasqaykichikraykum sasachakuypi tarikunkichik,+
mana allinkunata ruwanaykichikpaq tukuyta tantiasqaykichikraykum aminaykichikkama sasachakuypi kankichik.
32 Mana yuyayniyuq runataqa mana kasukuq kayninmi wañurachinqa,
ruqru uma runaqa imapaqpas mana kallpanchakusqanraykum wañunqa.
33 Pipas uyariwaqniymi ichaqa hawka kawsakunqa,+
sasachakuyta manchakusqanpas manam hukmanyachinqachu”,+ nispa.
2 Churilláy, rimapayasqaykunatayá uyariy,
kamachikuyniykunatapas quri-qullqita hinayá waqaychay.+
2 Chaypaqqa yachayniyuqpa nisqantayá allinta uyariy.+
Sunquykipas allin tantiaqyá kachun.+
5 Hinaspaqa yachankim Jehova Diosta manchakuy+ imayna kasqanta,
hinaspapas Diostam allinta riqsinki.+
6 Jehova Diosllam yachay qukuqqa,+
paypa nisqankunam runakunata yanapan tukuy imata yachanankupaq chaynataq allin tantiaq kanankupaq.
7 Diosqa allin ruwaq runakunapaqmi yachayta waqaychan quri-qullqita hina.
Diosqa payman sunqu kaqkunataqa imamantapas harkaykunmi.+
8 Diosqa allinta ruwaspa kawsakuqkunatam waqaychan.
Diosqa payman sunqukunatam waqaychan.+
9 Chaynapim yachanki allin kawsakuytawan allin ruwaq runa kayta chaynataq mana pimanpas sayapakuq kayta.
Tukuy chaykunaqa allin kawsakuymi.+
10 Yuyayniyuq kayta sunqumanta munaptikiqa+
chaynataq imamantapas yachay munasqayki kusisqata kawsachisuptikiqa+
11 allin tantiuyuq kaymi yanapasunki,+
allin tantiaq kaymi waqaychasunki.
12 Chaynapi mana allin ruwaykunaman ama wichiykunaykipaq,
mana allin rimaq runakunamanta+ karunchakunaykipaq,
13 allin ñanta saqiruspa
mana allintaña ruwaqkunamanta*+ karunchakunaykipaq,
14 tukuy mana allinkunata ruwaspa kusirikuqkunamanta
hinaspa millakuypaq kaqkunata ruwaspa kusirikuqkunamanta karunchakunaykipaq,
15 qiwi-qiwi ñanpi purichkaq hina pantaypi kaqkunamanta karunchakunaykipaq,
paykunaqa mana confianapaq hinam kanku.
16 Yachayniyuq kayqa hukwan-hukwan kakuq warmimantam* waqaychasunki,
yachayniyuq kayqa huchapakuq warmikunapa sumaqllaña rimayninmantam waqaychasunki.+
17 Chayna warmiqa sipas kaspan casarakusqan qusantapas saqirunmi,+
chayna warmiqa Dioswan contrato* ruwasqantapas qunqarunmi.
18 Paypa wasinman riyqa wañuyman riy hinam,
wasinman riq ñanpas wañuyman apakuq ñan hinam.+
19 Paywan kakuqkunaqa wañunqakum,
manañam kawsakuyman apaq ñannintapas purinqakuchu.+
20 Chaynaqa, allin ruwaq runakunapa ruwasqantayá qatipakuy.
Hinallayá allin kaqkunata ruway.+
21 Diospa munasqanman hina kawsakuq runakunallam kay allpa pachapiqa kawsakunqaku,
chaypiqa mana huchallikuq runakunallam kawsakunqaku.+
22 Mana allin ruwaqkunam ichaqa kay allpa pachamanta chinkachisqa kanqaku,+
iskay uya runakunaqa kay allpa pachamantam chinkachisqa kanqaku.+
3 Churilláy, amayá yachachikuyniykunataqa* qunqaychu.
Kamachikuyniykunataqa sunqumantayá kasukuy.
2 Hinaspaqa unay watam kawsakunki,
hawkam unay watakuna kawsakunki.+
3 Amayá haykapipas saqiychu imaña kaptinpas kuyakuq kaytawan imam kaqta rimaytaqa,+
collarta hinayá wallqakuruy,
tablapi hinayá sunquykipi qillqaruy.+
4 Hinaspaqa Diospaqwan runakunapaqmi allin kanki,+
paykunamanmi allin tantiaq kasqaykita riqsichikunki.
6 Ima ruwasqaykipipas paypa ima nisqantayá yuyariy.+
Hinaptinqa paymi imayna kawsakuyta yachachisunki.+
7 Amayá yachayniyuq kasqaykipaqqa hapikuychu,+
aswanqa Jehova Diosta kasukuspayá mana allinmanta karunchakuy.
8 Chaykunata ruwaspaqa hampisqa hinaraqmi tarikunki,
kallpanchasqaraqmi tarikunki*.
9 Kapuqnikikunamanta allinnin kaqta quspayá Jehova Diosta hatunchay,+
chakraykipi punta qispiq* kawsaykunata+ quspayá* payta hatunchay.
10 Hinaptinqa taqikikunapim kawsaykuna huntay-huntay kanqa,+
vino churanaykikunapipas* vinom achkallay-achka kanqa.
11 Churilláy, amayá wischupakuychu allinnikipaq Jehova Diospa anyasusqaykitaqa,+
amayá piñakuruychu pay qaqchasuptikiqa.+
12 Imaynam huk taytapas kuyasqanrayku churinta rimapayan,+
13 ¡Mayna kusisqam yachayniyuq kananpaq kallpanchakuq runaqa!+
¡Mayna kusisqam allin tantiaq runaqa!
14 Yachayniyuq kaymi aswan allinqa
quri-qullqiyuq kaymantaqa.+
15 Yachayniyuq kayqa lamar quchapi alaqa rumikunamantapas* aswan valorniyuqmi,
ima munasqaykimantapas aswan valorniyuqmi.
16 Yachayniyuq kaspaqa unaymi kawsakunki,
yachayniyuq kaspaqa tukuy imayuqmi kanki, riqsisqa runam kanki.
17 Yachayniyuq kaspaqa kusisqam kawsakunki,
yachayniyuq kaspaqa hawkam kawsakunki.+
18 Yachayniyuq kayta munaqkunapaqqa yachayqa vida qukuq sacha hinam,
yachayta tariruspa waqaychaqkunataqa “mayna kusisqam kanki” ninqakum.+
19 Allin yachaywanmi Jehova Diosqa kay pachata takyachirqa,+
allinta tantiaspanmi cielokunatapas unancharqa.+
20 Yachaywanmi lamar quchatapas rakirqa,
yachaywanmi sullatapas puyukunamanta sullachimurqa.+
21 Churilláy, amayá tukuy chaykunataqa qunqaychu,
amayá qunqaruychu yachaywan imatapas ruwaytaqa nitaq imatapas ruwanaykipaq allinta tantiaq kaytaqa.
22 Chaykunaqa kawsakunaykipaqmi yanapasunki,
chaykunaqa kunkaykipi collar hinam suma-sumaqllaña kanqa.
23 Chayna kaspaqa ñanninta purispapas hawkam purinki,
24 puñuspapas manam imatapas manchakunkichu,+
siriykuspapas miskillatañam puñunki,+
25 qunqayllamanta hamuq sasachakuytapas manam manchakunkichu,+
mana allin ruwaqkunaman wayra-para hina sasachakuy chayamuptinpas+ manam manchakunkichu.
28 Amayá runamasikita kunan yanapaykuyta atichkaspaqa niychu:
“¡Pasakuy! Chaymantaña kutimunki, paqarinña imallatapas qusqayki”, nispaqa.
29 Runamasiki hichpallaykipi hawka yachachkaptinqa*
amayá ñakarichinaykipaqqa ima mana allintapas tantiaychu.+
30 Mana imanasuchkaptikiqa
amayá runamasikiwanqa yanqapas-yanqaqa piñanakuychu.+
31 Maqakuq runa hina kaytaqa amayá munaychu,+
amataqyá paypa imapas ruwasqantaqa qatipakuychu.
33 Mana allin ruwaqkunaqa Jehova Diospa nisqanman hinam aylluntin sasachakuypi kanqaku,+
allin ruwaqkunam ichaqa aylluntin Diospa bendecisqan kanqaku.+
35 Yachayniyuq runakunaqa riqsisqam kanqaku,
mana yuyayniyuqkunam ichaqa pinqaypi kanqaku.+
4 Churillaykuna, taytaykichikpa rimapayasusqaykichiktayá uyariychik,+
allin yuyayniyuq kanaykichikpaqyá allinta uyariychik.
4 Taytaymi yachachiwaspan niwarqa: “Nisqaykunatayá sunquykipi waqaychay.+
Kamachikuyniykunata kasukuspaqa unaymi kawsakunki.+
5 Yachayniyuq kanaykipaqyá kallpanchakuy, yuyayniyuq kaytayá haypay.+
Amayá qunqaychu nisqaykunataqa, amayá yanqapaqqa hapiychu nisqaykunataqa.
6 Amayá yachayniyuq kaytaqa saqiychu, yachayniyuq kaymi imamantapas waqaychasunki.
Yachayniyuq kaytayá kuyay, yachayniyuq kaymi imamantapas harkasunki.
7 Yachayniyuq kanaykipaqyá kallpanchakuy, yachayniyuq kaymi imamantapas aswan allinqa.+
Tukuy imayuqña kaspapas amayá allin yuyayniyuq kaytaqa saqiychu.+
8 Yachayniyuq kaytaqa ancha chaninniyuq kasqanpaqyá hapiy, hinaspaqa ancha riqsisqam kanki.+
Yachayniyuq kaytaqa anchatam kuyanayki, hinaspaqa respetasqam kanki.+
9 Yachayniyuq kaspaqa umaykipi sumaq coronayuq hinam kanki,
yachayniyuq kaspaqa kuyayllapaq coronayuq hinam kanki”, nispa.
10 Churilláy, nisqaykunatayá uyariy,
hinaspaqa unaytam kawsakunki.+
12 Purispapas manam imawanpas arwitakunkichu,
kallpaspapas* manam imawanpas urmankichu.
13 Pipas rimapayasuptikiqa* uyarikuyá, amayá yanqapaqqa hapiychu.+
Unay kawsakunaykipaqyá chaykunataqa ama qunqaychu.+
14 Amayá mana allin ruwaqkunapa ruwasqantaqa qatipakuychu,
amayá paykuna hinaqa kawsakuychu.+
15 Mana allinkuna ruwasqankutaqa qipanchayá, amayá paykunapa ruwasqantaqa qatipakuychu.+
Amayá qawayllapas-qawaychu mana allinkuna ruwasqankutaqa.+
16 Paykunaqa mana allinta ruwaruspañam puñuykunkupas,
pitapas pantarachispañam paykunaqa puñuykunkupas.
17 Mana allin ruwayqa tantanku hinam,
llumpay maqakuqllaña kayninkupas vinonku hinam.
18 Allin ruwaqkunapa imapas ruwasqanmi ichaqa achikyaqta kanchariq achki hina,
inti qispiramuspan punchawyanankama aswan-aswan kanchariq hinam.+
19 Mana allin ruwaqkunapa imayna kawsasqankuqa tutayay hinam,
paykunaqa manam yachankuchu imawan urmasqankutapas.
20 Churilláy, imam nisqaytayá allinta uyariy,
lliw nisqaytayá suma-sumaqta uyariy.
21 Chaykunataqa amayá qunqaychu,
sunquykipiyá waqaychay.+
22 Nisqaykunata yachaqkunaqa hinallam kawsakunqaku,+
chaykunaqa hampi hinaraqmi paykunapaqqa kanqa.
23 Imamantapas astawanqa sunquykitayá waqaychay,+
sunquykipi ima kasqanman hinam imayna kawsakuynikiqa kanqa.
24 Amayá sakriqa kaychu,+
amayá pantachikuq rimaykunataqa rimaychu.
25 Ñawpaqllamanyá qaway,
ama huklawkunata qawaspayá ñawpaqllaman qaway.+
5 Churilláy, yachachisqaykunatayá sumaqta uyariy.
Allin tantiaq kanamanta yachachisqaytayá sumaqta uyariy.+
2 Chaynapi allin yuyayniyuq kanaykipaq
chaynataq imam kaqta yachaywan rimanaykipaq.+
3 Hukwan-hukwan kakuq warmipa* rimasqanqa miel hinaraqmi miskillaña.+
Paypa rimasqanqa aceitemantapas aswan llampuraqmi.+
5 Chay warmiqa wañuymanmi richkan,
chay warmiqa wañuqkunapa kasqanmanmi* richkan.
6 Chay warmiqa manam piensayllapas-piensanchu allinkunata ruwaspa hinalla kawsakuytaqa.
Payqa manam yachanchu imapaq kawsakusqantapas.
7 Chaynaqa churilláy*, uyariykuwayá,
hinaspayá kay nisqaykunataqa ama qunqaychu.
8 Chayna warmimantaqa karunchakuyá,
amayá wasin punkullamanpas asuykuychu.+
10 Yanqañataq kapuqnikita* hukkuna tukunman,+
yanqañataq sasawan armakusqaykikunapas huklaw llaqtayuq runapa wasinpiña kanman.
11 Chayna kaptinqa kallpayki tukuruptinmi
pesapakuyllapiña kawaq.+
12 Hinaspam niwaq: “¡Rimapayawasqankuta uyarikullayman karqa!
¡Niwasqankutapas sunqumanta kasukullayman karqa!
13 Ñuqaqa rimapayawaqniykunatapas manam uyariqchu kani,
ñuqaqa rimapayawaqniykunapa niwasqantaqa manam kaqpaqpas hapiqchu kani.
14 Ñuqaqa Diospa runankunapa qayllanpim
hatun pinqaypi tarikullani”, nispa.+
15 Quchachikusqayki yakullaykita tomachkaq hinayá,
pukyuykimanta lluqsiq yakullaykita tomachkaq hinayá warmillaykiwan puñuspa kusikuy.+
16 Amayá huk warmikunawanqa puñuychu,
amayá plazakunapi tupamusqayki warmikunapiqa churikikunaqa kachunchu*.+
17 Aswanqa qamllapaqyá kachun,
amayá hukkunamanqa quychu.+
18 Warmillaykiwan puñuspayá kusikuy*,
musullaraq kaspa casarasqayki warmillaykiwan puñuspayá kusikuy.+
19 Payqa uywasqa china luwichu hinam, payqa kuyayllapaq purun cabra* hinam.+
Paypa kuyakuynillanwanyá sunquyki tukuy tiempo kusisqa kachun*,
ancha-anchata kuyasusqaykiraykuyá paymantaqa ama kacharikuychu.+
20 Churilláy, ¡imaynamá hukwan-hukwan kakuq warmiwanqa* sunquykita suwachikuwaq!
¡Imaynamá huchapakuq warmiwanqa kakuwaq!+
21 Runapa imapas ruwasqanqa Jehova Diospa qawasqallanmi kachkan.
Diosqa runapa imayna kawsasqantam sumaqta qawamuchkan.+
22 Mana allin ruwaq runaqa mana allin ruwasqanman hinam sasachakuypi kanqa,
paytaqa kikinpa huchallanmi waska hina tiqurunqa.+
23 Mana kasukusqanraykum wañunqa,
ruqru uma kasqanraykum chinkanqa.
6 Churilláy, runamasikiman qullqita prestanankupaq garantizaspaykiqa,+
mana riqsisqayki runawan imatapas ruwanaykipaq tantianakuspaykiqa*,+
2 kikikipa rimarisqaykiwan
tuqllapi hina tarikuspaykiqa+
3 runamasikipa sirvientenñam kanki.
Chaynaqa churilláy, librakunaykipaqyá
rispayki ama hatuntukuspa runamasikita ruegakamuy pampachaykusunaykipaq.+
4 Chayta ruwanaykikamayá ama puñuykuychu
nitaq qimchiykuychu.
5 Hapiruqninmanta lluptichkaq luwichu hinayá librakuy,
hapiruqninmanta lluptichkaq pichinku hinayá librakuy.
6 Yaw qilla runa,+ sisitayá qawamuy.
Sisipa ima ruwasqanta qawaspayá yachayniyuq kay.
7 Sisiqa mana kamachiqniyuq kachkaspanpas, mana jefeyuq kachkaspanpas, mana umalliqniyuq kachkaspanpas
8 usyay tiempopim mikunanta huñun,+
cosecha tiempopim mikunanta huñun.
9 Yaw qilla runa, ¿imay horakamataq puñunki?
¿Haykapitaq puñusqaykimanta hatarinki?
10 Hinalla puñukuptikiqa, hinalla kuchparayaptikiqa,
makikitapas uqllakuykuspa hinalla puñuptikiqa,+
11 wakchayaymi suwa hina qunqayllamanta chayamusunki,
wakchayaymi wañuchisunaykipaq hamuq runa hina chayamusunki.+
12 Mana allin ruwaq ruqru uma runam kayman-chayman purin sakrillawanña rimastin.+
13 Payqa runamasinta pantachinanpaqmi qimchin,+ chakinkunawan hinaspa makinkunawanmi señaschan,
14 mana allin sunquyuq kasqanraykum mana allinkunallataña ruwananpaq tantian,+
hinaspapas chiqninakuyllatañam hatarichin.+
15 Chayraykum qunqaymanta sasachakuykunapi tarikunqa,
qunqaymantam ñakariypi tarikunqa, manam pipas yanapaqninqa kanqachu.+
16 Suqta mana allin ruwaykunatam Jehova Diosqa chiqnin.
Arí, qanchis mana allin ruwaykunatam pasaypaqta millakun.
17 Hatuntukuyta,+ llullakuyta,+ mana huchayuq runa wañuchiyta,+
18 mana allinkunata ruwanapaq tantiayta,+ chaylla mana allinkuna ruwayta,
19 juezpa qayllanpi sapa kuti llullallataña rimaq runata+
chaynataq runamasinta chiqninachiq runata.+
20 Churilláy, taytaykipa kamachisusqaykikunatayá kasukuy,
21 Sunquykipiyá waqaychay,
collarta hinayá wallqakuruy.
22 Chaykunata kasukuspaqa mayta rispapas allinmi kanki,
tutanpas hawkam puñunki,
hatarispapas imam ruwaytam yachanki.
Corregisqa* kaywan rimapayasqa kayñataqmi kawsayman pusakuq ñan hina.+
24 Chaykunaqa mana allin warmimantam harkasunki,+
sumaqllaña rimaq hukwan-hukwan kakuq warmimantam* waqaychasunki.+
25 Amayá kuyayllapaq rikchaynintaqa munapayaychu,+
amayá sumaqllaña ñawinkunawanpas sunquykitaqa suwachikuychu.
26 Chuchumika* warmiman riq qaripaqa pasaypaqta wakchayaruptinmi tantalla rantirunanpaqpas qullqin haypanchu.+
Qusayuq kachkaspan hukwan pierdekuq* warmiñataqmi huchapakusqan qaripa sumaq kawsakuyninta yanqachan.
27 ¿Yaqachu pipas rawrachkaq sansata marqakuruspan pachanta mana kañakunman?+
28 ¿Yaqachu pipas rawrachkaq sansapa hawanta purinman chakinta mana puslluchikuspan?
29 Chaynam runamasinpa warminwan kakuq runawanpas,
runamasinpa warminwan kakusqanraykum castigasqa kanqa.+
30 Manam pipas pinqanchu
yarqasqanrayku suwakuq runataqa.
31 Chayna kaptinpas suwakuchkaqta hapiruptinkuqa qanchis kuti chaynatawanmi kutichipunan,
wasinpi kaq ancha chaninniyuq kapuqninkunatam qunan.+
32 Runamasinpa warminwan pierdekuq* runaqa mana yuyayniyuqmi,
chayta ruwaq runaqa kikillanmi hatun sasachakuyta maskakun.+
33 Chayna runaqa llakipi hinaspa pinqaypim kanqa.+
Chayna pinqaypi kasqanqa manam haykapipas qunqasqachu kanqa.+
34 Chaynaqa kanqa warmipa qusan celoso kaspan llumpayta piñakusqanraykum,
payqa mana llakipayaspanmi pitapas tukuyta ruwanman.+
35 Imataña quptinpas manam chaskinqachu,
allinnin kaqta imataña quptinpas manam hawkayanqachu.
7 Churilláy, rimapayasqaykunatayá kasukuy,
kamachisqaykunatayá quri-qullqita hina waqaychay.+
2 Kamachikuyniykunata kasukuspayá hinalla kawsakuy,+
yachachikuyniykunatayá* ñawi ruruykita hina waqaychay.
3 Dedoykikunapi watasqa kachkanmanpas hinayá sapa kuti yuyariy,
tablapi qillqasqa hinayá sunquykipi kachun.+
4 Yachaytayá niy: “Qamqa paniymi kanki”, nispa.
Yuyayniyuq kaytañataqyá niy: “Qamqa aylluymi kanki”, nispa.
5 Chaynapi hukwan-hukwan kakuq warmimanta*+ harkasqa kanaykipaq.
Chaynapi sumaqllaña rimaq huchapakuq warmimanta harkasqa kanaykipaq.+
6 Huk kutipim wasiypa ventananmanta qawaspay,
ventanaypa rejillanmanta qawaspay
7 rikurqani mana yuyayniyuq musukunata,
hinaptinmi huknin kasqa pasaypaq mana yuyayniyuq.+
8 Paymi chay hukwan-hukwan kakuq warmipa wasin esquinata richkasqa,
payqa chay warmipa wasin lawmanmi richkasqa.
10 Hinaptinmi paywan tupaykunanpaq huk warmi lluqsiramurqa,
chay warmiqa karqa chuchumika* warmipa pachanwan pachasqa sakrillaña warmim.+
11 Chay warmiqa rimaysapa mana pinqakuqmi,+
wasinpipas mana takyaqmi.
12 Chay warmiqa callekunapim kachkan, chaymantam plazakunaman pasaspan chaypi kachkan.
Esquinakunapim qarita watiqachkan.+
13 Chay warmim chay musuta hapiruspan muchaykurqa,
hinaspam mana pinqakuspan nirqa:
14 “Dioswan hawkalla kasqayraykum animalta ofreceramuniña.+
Imapas ruwanaypaq nisqaytam ruwaramuniña.
15 Chayraykum tupaykunanchikpaq lluqsimurqani.
Maskamuchkarqaykim ¡kayqaya tupaykunchik!
16 Camaytam suma-sumaqta mastaramuni,
Egiptomanta apamusqanku linomanta ruwasqa kuyayllapaq colorniyuq qatakunawanmi mastaramuni.+
17 Sachapa miski asnaq wiqinmanta* ruwasqa, aloe sachamanta ruwasqa hinaspa canelamanta ruwasqa perfumekunawanmi camayta hinaramuni.+
18 ¡Hakuchikyá! Tukuy tuta kuyanakamusun*,
achikyaykamayá kuyanakamusun.
19 Qusayqa manam wasiypichu,
karu-karutam illarun.
20 Wayqapi qullqita aparikuspanmi illarun,
killa puqusqa kachkaptinñam kutimunqa”, nispa.
21 Chayna suma-sumaqllataña rimaspanmi chay warmiqa musuta pantarachin,+
suma-sumaqllataña rimaspanmi sunqunta suwarun.
22 Hinaptinmi chay musuqa nakanankupaq richkaq toro hina chay warmita qatirqa,
maqanankupaq chaqnasqa ruqru uma runa hinam chay warmita qatirqa.+
23 Ichaqa kichpanninpi* flechawan tuksirusqa hinam tarikunqa,
tuqllaman pawaykuq pichinku hinam mana yachakunchu wañurunanta.+
24 Chaynaqa churilláy*, uyariwayá,
kay rimapayasqaykunatayá sumaqta uyariykuway.
27 Pipas chay warmipa wasinman riqqa wañusqakunapa kasqanmanmi* uraykun,
chay warmipa wasinqa pampakuna uchku hinañam rikurirun.
8 Yachaymi runa hina qayakuchkan,
allin tantiaq kaymi runa hina qaparichkan.+
2 Yachayqa maymi kananpim kachkan,
ñanpa hawan muqukunapim kachkan,+ ñan pallqaqkunapim kachkan,
3 llaqtaman yaykuna zaguankunapim kachkan,
punkukunapim kachkan.
Yachaymi runa hina kallpawan qaparispan nin:+
4 “Yaw runakuna, llapallaykichiktam qayakamullaykichik,
uyariwanaykichikpaqmi kallpawan rimamuchkani.
5 Yaw mana yuyayniyuqkuna, yuyaytayá hapiychik.+
Yaw ruqru uma runakuna, yachayniyuqyá kaychik.
6 Nisqaytayá uyariychik, ñuqapa rimarisqayqa ancha allinmi,
ñuqaqa allin kaqllatam rimani.
7 Ñuqaqa imam kaqllatam upallallamanta rimani,
ñuqaqa chiqninim llullakuytaqa.
8 Ñuqaqa allin kaqllatam rimani,
manam mayqinpas llullachu nitaq yanqachu.
9 Ñuqapa rimasqaykunaqa yuyayniyuqkuna chaylla entiendenanpaq hinam,
yachayniyuq kaqkunapaqpas allinmi.
10 Qullqita chaskikunaykichikmantaqa rimapayasqaytayá chaskikuychik,
qurita chaskikunaykichikmantaqa yachachisqaytayá chaskikuychik.+
11 Yachayniyuq kaymi lamar quchapi alaqa rumikunamantapas* aswan allinqa,
manam imapas yachayniyuq kaymanta aswan allinqa kanchu.
12 Ñuqa yachayqa allin tantiuyuq kaywanmi kuska yachani*,
ñuqaqa imatapas allintam yachani, hinaspam allinta imatapas tantiani.+
13 Jehova Diosta manchakuyqa mana allin ruwayta chiqniymi.+
Ñuqaqa chiqninim qaritukuyta, hatuntukuyta,+ mana allin ruwayta hinaspa mana allinkuna rimayta.+
14 Ñuqa yachayqa kani allin rimapayakuqmi,
allin yuyaywan imatapas ruwaqmi,+ allin tantiaqmi+ hinaspa atiyniyuqmi.+
15 Ñuqa yanapaptiymi kamachiqkunapas hinalla kamachichkanku,
ñuqa yanapaptiymi kamachiypi yanapakuqkunapas allinta tantiaspa kamachikuykunata rikurichinku.+
16 Ñuqa yanapaptillaymi autoridadkunapas hinalla kamachichkanku,
juezkunapas manam pimanpas sayapakunkuchu.
17 Ñuqaqa kuyawaqniykunatam kuyani,
ñuqata maskawaqniykunaqa tariwanqam.+
18 Ñuqawanmi kachkan quri-qullqipas, ancha riqsisqa kaypas,
unaypaq kaqkunapas* chaynataq allinta ruwaspa kawsakuypas.
19 Ñuqapa imapas qusqayqa qurimantapas aswan allinmi,
ñuqapa imapas qusqayqa qullqimantapas aswan allinmi.+
20 Imatapas allinllatam ruwani,
allin ruwayman hinam kawsakuni.
21 Kuyawaqniykunamanqa kapuqniymantam allinnin kaqta quni,
wasinku huntatam imakunatapas quni.
22 Tukuy ima ruwasqanmanta puntataqa ñuqatam Jehova Diosqa unanchawarqa,+
ñuqataqa ñawpaqtaraqmi unanchawarqa.+
23 Ñawpaqmantaraqmi riqsisqa kanaypaq churaykuwarqa,+
allpa pacha manaraq unanchasqa kachkaptinmi ñuqaqa karqaniña.+
24 Ñuqaqa unanchasqañam karqani* lamar quchapas manaraq kachkaptin,+
pukyukunapas manaraq kachkaptin.
25 Ñuqaqa karqaniñam urqukunapas maymi kananpi manaraq kachkaptin,
muqukunapas manaraq kachkaptin,
26 allpa pachapas manaraq kachkaptin, chakrakunapas manaraq kachkaptin
hinaspa chaki allpapas manaraq kachkaptin.
27 Ñuqaqa karqaniñam cielokunata Dios unanchaptinpas,+
lamar qucha maykamalla kananpaq kamachiptinpas*,+
28 puyukunata altopi takyachiptinpas,
lamar quchapi yakuta huntachiptinpas,
29 lamar quchata kamachiptinpas,
yakunkuna maykamalla chayananpaq kamachiptinpas+
chaynataq allpa pachata takyachiptinpas.
30 Ñuqaqa Dioswan kuskam llamkarqani, paypa alli-allin llamkapuqninmi karqani.+
31 Allpa pacha runakuna chaypi yachananpaq unanchasqa kasqanraykum anchata kusikurqani,
ancha-anchatam runakunatapas kuyarqani.
32 Chaynaqa churillaykuna, uyariwaychikyá.
¡Mayna kusisqam kanku yachachisqayman hina kawsakuqkunaqa!
33 Rimapayasqayta kasukuspayá+ yachayniyuq kaychik,
amayá chaytaqa haykapipas qunqaychikchu.
34 ¡Mayna kusisqam yachachisqayta uyarinanpaq
punkuypiña sapa punchaw achikyaq* runaqa!
¡Mayna kusisqam punkuypiña suyawaqniy runaqa!
35 Pipas tariwaqniyqa hinallam kawsakunqa,+
Jehova Diospa chaskiykusqanmi kanqa.
36 Mana kaqpaqpas hapiwaqniymi ichaqa kikillan mana allinninta maskakun,
chiqniwaqniykunapas wañuynintam maskanku”, nispa.+
9 Yachaymi runa hina wasinta qispirachin,
pilarninkunatapas qanchistam suma-sumaqta llaqllarun.
3 Sirvientankunatapas alto muqukunaman rinanpaqmi nin,
chay muqukunamanta sirvientankuna kaynata qayakamunankupaq:+
4 “Llapallan mana yuyayniyuqkunayá kayman hamuychik”, nispa.
Yachayqa mana yuyayniyuqkunatam nin:
5 “Hamuspayá yanusqayta mikuychik,
hamuspayá hukllawasqay vinota tomaychik.
6 Mana yuyayniyuq runakunata* saqispayá hinalla kawsakuychik,+
maymanpas mana muyurispayá allin yuyaywan kawsakuychik”, nispa.+
7 Pipas burlakuq runata qaqchaspanqa pinqaypim kanqa,+
mana allin ruwaq runata pipas rimapayaspanqa* sasachakuypim kanqa.
8 Amayá corregiychu burlakuq runataqa, chiqnirusunkim.+
Yachayniyuq runam ichaqa corregiykuptikiqa kuyasunki.+
9 Yachayniyuq runata yachachiptikiqa aswan yachayniyuqraqmi kanqa,+
allin ruwaq runata yachachiptikiqa aswan yachayniyuqraqmi kanqa.
10 Jehova Diosta manchakuyqa yachayniyuq kaypa qallariyninmi,+
chuyay-chuyay Diosmanta+ imam kaqta yachayqa allin yuyayniyuq kaymi.
11 Ñuqa yanapaptiyqa unaymi kawsakunki,+
ñuqa yanapaptiyqa una-unay watam kawsakunki.
12 Yachayniyuqña kaynikiqa kikikipa allinnikipaqmi kanqa,
burlakuq kaspaykiñataqmi kikillayki mana allinpi kawaq.
14 Wasin punkupim tiyarayan,
llaqtapi kaq muqukunapim tiyarayan.+
15 Hinaspanmi ñannin puriqkunata qapariyllawanña qayan,
ñannin puriqkunatam qayaspan kaynata nin:
16 “Llapallan mana yuyayniyuqkunayá kayman hamuychik”, nispa.
Paymi mana yuyayniyuq runakunata nin:+
17 “Mana ruwana kaqta ñuqawan ruwayqa* miskillaña yakuta tomay hinam,
pakallapi imatapas ruwayqa miskillaña mikuy hinam*”, nispa.+
18 Chay qayasqan runakunam ichaqa mana yachankuchu chay wasiman riyqa wañuyta maskakuy kasqanta,
chayman riqkunaqa manam yachankuchu wañuqkunapa kasqanman* uraykunankutaqa.+
10 Salomonpa yachaywan rimasqankuna.+
Yachayniyuq churiqa taytantam kusichin,+
mana yachayniyuq warmam ichaqa mamanta llakichin.
2 Mana allinta ruwaspa apuyayqa yanqapaqmi,
allin kaqta ruwaymi ichaqa wañuymanta harkakun.+
3 Allin ruwaq runataqa Jehova Diosqa manam yarqaymantaqa kachinqachu,+
mana allin ruwaqmanmi ichaqa ima munasqantapas mana qunqachu.
5 Cosechapi kawsaykunata huñuq churiqa yachayniyuqmi,
cosechapi miskillataña puñukuq churim ichaqa pinqaypi kanqa.+
6 Allin ruwaq runaqa bendecisqam kanqa*.+
Maqakuq runaqa hawa sunqullam imatapas sumaqllataña riman.
8 Yachayniyuq runaqa yachachisqankuman hinam kawsakun*,+
mana yuyaywan rimaqmi ichaqa mana allinpi kanqa.+
9 Diospa munasqanman hina kawsakuq runaqa hawkam kawsakunqa,+
mana allinta ruwaqmi ichaqa pinqaypi kanqa.+
10 Runamasinta engañananpaq qimchiq runaqa chiqninakuytam rikurichin.+
Mana yuyaywan rimaq runaqa mana allinpim kanqa.+
11 Allin ruwaq runapa rimasqanqa kawsay qukuq yaku hinam,+
mana allin ruwaq runapa sumaqllaña rimasqanmi ichaqa manchakuypaq.+
12 Chiqnikuq runaqa piñanakuyllatam rikurichin,
kuyakuq runam ichaqa maynaña huchatapas pampachan.+
14 Yachayniyuq runaqa allin kaqkunamantam hinalla yachayta munan,+
ruqru uma runañataqmi imapas rimasqanwan mana allinninta maskakun.+
15 Apu runapa kapuqninqa hatun pirqawan muyurichisqa llaqta hinam,
wakcha runañataqmi wakcha kasqanrayku ñakarin.+
16 Allin ruwaq runaqa allinkunata ruwasqanraykum hinalla kawsan,
mana allin ruwaq runañataqmi llamkaspa chaskisqanwan mana allinkunata ruwan.+
17 Rimapayasqankuta kasukuq runaqa hukkuna hinalla kawsanankupaqmi allin ñanninta pusan*,
rimapayasqankuta mana kasukuq runañataqmi hukkunata mana allin ñanninta pusan.
18 Pitapas* chiqnichkaspan kuyaqtukuq runaqa llullakuchkanmi,+
runamasinmanta mana allinkuna rimaq runaqa mana yuyayniyuqmi.
20 Allin ruwaq runapa rimasqanqa suma-sumaq qullqi hinam,+
mana allin ruwaq runapa tantiasqanmi ichaqa mana valeq.
21 Allin ruwaq runapa rimasqanqa hukkunatam anchata yanapan,+
ruqru uma runakunam ichaqa mana yuyayniyuq kasqankurayku wañuyta tarinku.+
22 Jehova Diospa bendecisqan runaqa allin kaqkunatam achkanpi chaskin,+
payqa manapunim bendecisqan runataqa imawanpas llakichinchu.
23 Mana yuyayniyuq runaqa pukllayta hinallam qawan millakuypaq kaqkuna ruwaytaqa,
yachayniyuq runam ichaqa allin tantiaq.+
24 Mana allin ruwaq runamanqa manchakusqan kaqraqmi chayanqa,
allin ruwaq runam ichaqa sunqunpa munasqanta tarinqa.+
25 Manchakuypaq wayra-para pasaruptinqa manañam mana allin ruwaq runaqa kanqachu,+
allin ruwaq runam ichaqa wasipa allin cimienton hina wiña-wiñaypaq takyanqa.+
26 Imaynam vinagrepas kiruta manchachin* utaq qusnipas ñawita waqachin,
chaynam qilla runapas patronninpa sunqunta nanachin.
27 Jehova Diosta manchakuq runaqa unaymi kawsakunqa,+
mana allin ruwaq runam ichaqa manapas unaypi wañurunqa.+
28 Allin ruwaq runapa imapas suyasqanqa kusichinmi,+
mana allin ruwaq runapa imapas suyasqanmi ichaqa yanqapaq.+
29 Jehova Diospa ruwasqankunaqa* mana huchallikuq runapaqmi hatun pirqayuq wasi hina waqaychaqnin+
mana allin ruwaqkunapaqmi ichaqa hatun ñakariyninku hina.+
30 Allin ruwaq runakunaqa manam haykapipas hukmanyanqakuchu,+
mana allin ruwaq runakunam ichaqa kay allpa pachapiqa manaña kanqakuchu.+
31 Allin ruwaq runaqa yachaywanmi riman,
mana allin ruwaq runapa rimasqanmi ichaqa wiñaypaq upallachisqa kanqa.
32 Allin ruwaq runaqa yachanmi imayna rimayta,
mana allin ruwaq runam ichaqa mana allinllata riman.
11 Jehova Diosqa chiqninmi suwakuq balanzataqa,
imam kaqta pesaq balanzam+ ichaqa payta kusichin.
3 Allin ruwaq runaqa Diosta kasukuq kasqanraykum haykapipas allin kaqllata ruwan,+
iskay uya runam ichaqa mana kasukuq kasqanrayku chinkanqa.+
4 Diospa piñakuynin punchawpiqa quri-qullqipas* yanqapaqmi kanqa,+
allin kaqta ruwaymi ichaqa runata yanapanqa hinalla kawsakunanpaq.+
5 Mana huchallikuq runaqa allinta ruwasqanraykum allin kawsakunqa,
pasaypaq huchallikuq runam ichaqa mana allin ruwasqanrayku mana allinpi tukunqa.+
6 Allin kawsakuq runaqa salvasqam kanqa,+
iskay uya runam ichaqa munasqanwan aysachikuspan sasachakuypi kanqa.+
7 Mana allin runa wañuruptinqa ima munasqanpas tukurunmi,
kallpanwan tukuy ima ruway munasqanpas tukurunmi.+
8 Allin ruwaq runaqa ima sasachakuymantapas librasqam kanqa,
mana allin ruwaq runañataqmi paypa rantinpi chay sasachakuypi kanqa.+
9 Diosta qipanchaq runaqa rimasqanwanmi runamasinta ñakarichin,
allin ruwaq runakunam ichaqa imam kaqta yachasqankurayku ñakariymanta librasqa kanqaku.+
10 Allin ruwaq runakunapa imapas ruwasqanwanmi llaqtapi runakuna kusikun,
mana allin ruwaq runakuna wañuruptinpas llaqtapi runakunam kusikuymanta qaparinku.+
11 Allin ruwaq runakunata Dios bendeciptinqa* llaqtapas ancha riqsisqam,+
mana allin ruwaqkunapa rimasqanwanñataqmi llaqtaqa mana allinpi tukunqa.+
12 Mana yuyayniyuq runaqa runamasintam imapas rimasqanwan waqachin*,
yuyayniyuq runam ichaqa upallaykuyta yachan.+
13 Runamasinta yanqamanta tumpaq runaqa mana willana kaqkunatam willakachakun,+
confianza runam ichaqa ima willasqankutapas mana willakachakunchu.
14 Yachaywan rimapayakuq runakuna mana kaptinqa llaqtapi runakunam ñakarin,
achka rimapayakuqkuna kaptinmi ichaqa imapas allinpi tukunqa.+
15 Mana riqsisqan runaman qullqita prestanankupaq garantizaq runaqa sasachakuypim kanqa,+
mana chayta ruwaq* runam ichaqa hawka kawsakunqa.
16 Kuyakuq warmiqa hukkunapa allin qawasqanmi kanqa,+
mana llakipayakuq piña runañataqmi kapuqniyuq kayllata haypanqa.
17 Allin sunquyuq runaqa* kikintam allinta ruwakun,+
mana llakipayakuq runañataqmi kikillan mana allinta* ruwakun.+
18 Mana allin ruwaqpa imapas huñusqanqa yanqallam,+
allin kaqta ruwaq runam ichaqa allin kaqllata huñukunqa.+
19 Haykapipas allinllata ruwananpaq tantiakuq runaqa hinallam kawsakunqa,+
mana allinllata ruway munaq runam ichaqa wañunqa.
20 Mana allinllata ruwaq runataqa Jehova Diosqa chiqninmi,+
mana huchallikuspa allin ruwaq runañataqmi sunqunta kusichin.+
21 Mana allin ruwaq runaqa huchanman hina castigasqa kananmantaqa manapunim librakunqachu,+
allin ruwaq runapa churinkunam ichaqa imawanpas mana ñakarinqakuchu.
22 Kuchipa chuñunpi qurimanta anillo hinam
mana yuyayniyuq kuyayllapaq warmiqa.
23 Allin ruwaq runapa imapas munasqanqa allinpim tukun,+
mana allin runapa imapas munasqanmi ichaqa piñanakuypi tukun.
24 Achkanpi qukuykuq runaqa aswan achkataraqmi chaskinqa,+
imatapas runamasinman quyta atichkaspan maqlla* runam ichaqa wakchayaypi kanqa.+
25 Imallantapas qukuykuq runaqa tukuy imayuqmi kanqa,+
runamasinpa sunqun tiyaykachiq* runaqa sunqun tiyaykachisqam paypas kanqa.+
26 Kawsayninkunata rantikuyta* mana munaq runataqa llaqtamasinkunam ñakanqa,
kawsayninkunata rantikuq runamantam ichaqa allinkunata rimanqaku*.
27 Allin kaqta ruwananpaq anchata kallpanchakuq runaqa chaskisqam kanqa,+
mana allinllata ruwaq runam ichaqa ñakariypi kanqa.+
28 Kapuqllanpi hapipakuq runaqa sasachakuypim kanqa,+
allin kaqta ruwaq runam ichaqa kallmasapa sacha hina waytarinqa.+
29 Wasinpi kaqkunata ñakarichiq* runaqa manam imatapas chaskinqachu.+
Ruqru uma runaqa yachayniyuq runapa sirvientenmi kanqa.
30 Kawsay qukuq sacha hinam+ allin ruwaq runakunapa imapas ruwasqanqa.
Runamasinta allin kawsakunanpaq yanapaq runaqa yachayniyuqmi.+
31 Sichu kay pachapi allin ruwaq runa imam chaskinanta chaskichkaptinqa,
¡astawanraqchá mana allin ruwaqwan huchallikuq runaqa mana allin ruwasqanrayku imam chaskinanta chaskinqa!+
12 Rimapayasqankuta uyarikuq runaqa yachayniyuq kaytam kuyan,+
rimapayasqankuta mana uyarikuq* runam ichaqa mana yuyayniyuq.+
2 Allin sunquyuq runataqa Jehova Diosmi chaskiykun,
mana allinta ruwananpaq tantiaq runatam ichaqa mana chaskinchu.+
3 Mana allin ruwaq runaqa manam hawkallaqa kanmanchu,+
allin ruwaq runam ichaqa hawka kawsakunqa.
4 Allin* warmiqa qusanpaqmi kuyayllapaq corona hina,+
qusanta pinqayman churaq mana allin warmim ichaqa qusanpa tullunpi unquy hina.+
5 Allin ruwaq runakunapa imapas piensasqankuqa allinllam,
mana allin ruwaqkunapa imapas nisqankum ichaqa pantachikuqllaña.
6 Mana allin ruwaqkunapa rimasqanqa wañuchinanpaq pakakuq runa hinam,+
allin ruwaq runakunapa rimasqanmi ichaqa mana allinmanta harkan.+
7 Mana allin ruwaqkunaqa wañuchisqa kaspankum chinkanqaku,
allin ruwaqkunam ichaqa wasinpi kaqkunawan kuska hinalla kawsakunqaku.+
8 Haykapi upallaykuyta yachaq runaqa alabaykusqam kanqa,+
mana allinllataña ruwaq runam ichaqa mana kaqpaqpas hapisqachu kanqa.+
9 Sirvienteyuq kachkaspapas mana ancha riqsisqa kaymi aswan allinqa
mikunallantapas mana tarichkaspa hatuntukuq kaymantaqa.+
10 Allin ruwaq runaqa animalninkunatam kuyakuywan uywan,+
mana allin ruwaq runam ichaqa yanqalla llakipayan.
12 Mana allin runaqa hukkunapa suwakusqantam munapayan,
allin ruwaq runam ichaqa achkanpi ruruq sacha hina.
13 Mana allin ruwaq runaqa kikillanmi rimasqanwan sasachakuyman wichiykun,+
allin ruwaq runam ichaqa ima sasachakuymanpas mana wichinchu.
14 Allinkunata rimasqanraykum allin ruwaq runapa imapas ruwasqanqa allin lluqsinqa,+
allinkuna ruwasqanman hinam imatapas chaskinqa.
15 Ruqru uma runapaqqa imaña ruwasqanpas allinpaqmi rikchakun,+
yachayniyuq runam ichaqa rimapayasqankuta uyarikun.+
16 Ruqru uma runapaqqa chaylla piñakusqanmi sutilla,+
yuyayniyuq runam ichaqa kamisqankutaqa mana kaqpaqpas hapinchu.
17 Allin testigoqa rikusqanmantam imam kaqta willakun,
mana allin runam ichaqa mana imam kaqtachu willakun.
18 Nanay simiwan rimaq runapa rimayninqa espada hina kuchukuqllañam,
yachayniyuq runapa rimasqanmi ichaqa hampi hina sunqu tiyaykachiq.+
20 Mana allinta tantiaq runakunaqa llullakuqllaña kaspam hukkunata ñakarichinku,
hawkayayta maskaq runakunam ichaqa kusisqallaña kanku.+
21 Allin ruwaq runaqa manam llumpay sasachakuypiqa kanqachu,+
mana allin ruwaq runam ichaqa sasachakuykunallapiña kanqa.+
22 Jehova Diosqa chiqninmi llulla rimaq runakunataqa,+
mana llullakuq runakunam ichaqa paypa sunqunta kusichin.
23 Yuyayniyuq runaqa ancha yachayniyuq kaspanpas yachanmi haykapi upallaykuyta,
ruqru uma runam ichaqa yanqakunata mana upallaykuspan riman.+
25 Llakisqallaña kayqa runatam llumpayta hukmanyachin,+
26 Allin ruwaq runaqa animalninkunapaqmi allinnin pastota maskan,
mana allin ruwaq runakunam ichaqa pantay ñanpi kaspa sasachakuypi kanku.
27 Qilla runaqa mikunanpaq animal hapiqllapas manam lluqsinchu,+
llamkakuq runam ichaqa quri-qullqi hina ancha valorniyuq.
28 Allin kaqta ruwaspaqa hinallam kawsakunki,+
manam wañunkichu.
13 Yachayniyuq churiqa taytanpa rimapayasqantam uyarikun,+
mana kasukuq warmam ichaqa rimapayasqankutaqa* mana kaqpaqpas hapinchu.+
2 Allinkunata rimasqanraykum allin ruwaq runaqa kusisqa kanqa,+
iskay uya runakunam ichaqa runamasin ñakarichiyllata munanku.
3 Rimarinanpaq allinta tantiaq runaqa hinallam kawsakunqa,+
rimaysapa runam ichaqa sasachakuypi kanqa.+
4 Qilla runaqa tukuy imayuq kaytam munan, ichaqa mana imayuqmi.+
Llamkakuq runam ichaqa tukuy imayuq kaspa kusisqallaña kawsakun.+
5 Allin ruwaq runapaqqa llumpay mana allinmi llullakuyqa,+
mana allin ruwaq runaqa chiqnisqa hinaspa pinqaypaqmi.
6 Mana huchayuq runataqa allin kaqta ruwasqanmi imamantapas waqaychanqa,+
huchallikuq runam ichaqa mana allinta ruwasqanrayku sasachakuypi kanqa.
7 Kanmi mana imayuq kachkaspanpas aputukuq runakuna,+
kantaqmi tukuy imayuq kachkaspanpas wakchatukuq runakuna.
9 Allin ruwaq runaqa achki hinam kancharinqa,+
mana allin ruwaqkunam ichaqa wañuruq mechero hina kanqaku.+
11 Mana allinkunata ruwaspa qullqi huñuyqa chayllam tukurun,+
llamkakuspa as-asmanta huñusqa qullqim ichaqa achkayanqa.
12 Runaqa imapas suyasqan unamuptinqa llumpaytam hukmanyan,+
munasqan cumplikusqanmi ichaqa kawsay qukuq sacha hina.+
13 Yachachisqankuta mana uyarikuq runaqa sasachakuypim kanqa,+
kamachikuyta kasukuq runam ichaqa allin kaqta chaskinqa.+
14 Yachayniyuq runapa yachachisqanqa* hinalla kawsakunanpaqmi pitapas yanapan,+
chaynapi mana allinta manaña ruwaspan wañuyninta mana tarinanpaq.
15 Ancha-ancha yuyayniyuq runaqa allin qawasqam kanqa,
iskay uya runakunapa imayna kawsasqankum ichaqa mana allinllaña kanqa.
16 Imatapas yuyaywan ruwaq runaqa yachayniyuqmi,+
ruqru uma runapa mana yuyayniyuq kayninmi ichaqa sutilla.+
17 Imam kaqta mana willakamuq runaqa* kikillanmi sasachakuypi tarikun,+
imam kaqta willakamuq runam ichaqa hampi hina.+
18 Rimapayasqankuta* mana kasukuq runaqa wakchayaypi hinaspa pinqaypim tukunqa,
rimapayasqankuta kasukuq runam ichaqa ancha riqsisqa kanqa.+
19 ¡Mayna sumaqmi runapa imapas munasqan cumplikuptinqa!+
Mana yuyayniyuq runakunaqa manam saqiyta munankuchu mana allinkuna ruwasqankutaqa.+
20 Yachayniyuqkunawan hukllawakuqqa yachayniyuqmi kanqa,+
mana yuyayniyuq sonso runakunawan hukllawakuqmi ichaqa sasachakuypi kanqa.+
21 Huchallikuq runakunaqa llumpay sasachakuypim kanqaku,+
allin ruwaqkunam ichaqa allin kaqkunata tarinqaku.+
22 Allin sunquyuq runaqa willkankunamanmi herenciata saqin,
huchallikuq runapa imapas kapuqninmi ichaqa allin ruwaq runapaq kanqa.+
23 Wakcha runapa imapas tarpukusqanqa achka-achkatam rurun,
chayna kaptinpas hukkunam tarpukusqanta qichurunmanku*.
14 Yachayniyuq warmiqa wasinpi kaqkuna allinlla kawsakunankupaqmi anchata yanapan*,+
mana yuyayniyuq ruqru uma warmim ichaqa llumpay sasachakuyman churan*.
2 Allin kawsakuq runaqa Jehova Diostam manchakun,
mana allinpi kawsaq runam ichaqa mana kaqpaqpas hapinchu.
3 Mana yuyayniyuq ruqru uma runakunapa hatuntukuspa rimasqankuqa azote hinam,
yachayniyuq runakunapa rimasqanmi ichaqa imamantapas harkaykun.
4 Torokuna mana kaptinqa qarananku artesapas mana imayuqmi,
torokuna kaptinmi ichaqa kawsaykunapas achkallaña qispin.
5 Rikusqanmanta imam kaqta willakuq runaqa manam llullakunchu,
rikusqanmanta mana imam kaqta willakuq runam ichaqa llullakuqllaña.+
6 Runamasinmanta asikuq runaqa yachayniyuq kayta munaspanpas manam atinqachu,
yuyaysapa runam ichaqa imatapas chaylla yacharun.+
7 Amayá hukllawakuychu mana yuyayniyuq ruqru uma runawanqa,
paymantaqa manam imallatapas yachankichu.+
8 Allin tantiaq runaqa yachayniyuq kasqanraykum imayna kawsakuyta yachan,
mana allinta tantiaq runañataqmi yachayniyuq kasqanta piensaspanpas mana allinpi kanqa*.+
9 Ruqru uma runakunaqa mana allin ruwasqankumantam asikunku*,+
allinta kawsakuq runakunam ichaqa imaña kaptinpas hawkayayta maskanku.
10 Runaqa sapakamam llakisqa sunquyuq kasqanta yachakun,
runaqa sapakamataqmi yachan kusisqa sunquyuq kasqantapas.
11 Mana allin runakunapa wasinqa tuñichisqam kanqa,+
allinta kawsakuq runakunapa carpanmi ichaqa allinta takyanqa.
13 Asi-asillaña kaq runaqa sunqunpim llakisqallaña kachkanman.
Kusirikuyllapi kaq runaqa llakipim tarikunman*.
14 Mana kasukuq runaqa mana kasukuq kasqanraykum mana allinpi tukunqa,+
allin sunquyuq runam ichaqa allinkuna ruwasqanrayku allinlla kanqa.+
15 Mana yuyayniyuq runaqa tukuy ima nisqankutam chaylla creerun,
yuyayniyuq runam ichaqa imapaqpas allinta tantian.+
16 Yachayniyuq runaqa allinta tantiarispanmi mana allinmanta asurikun,
mana yachayniyuq runam ichaqa qaritukuspanraq* kikillanpi hapipakun.
17 Chaylla piñakuruq runaqa ruqru uma runa hinam imatapas ruwan,+
imatapas allinta tantiarispa ruwaq runam ichaqa chiqnisqa.
18 Mana ancha yuyayniyuq runakunaqa ruqru umam rikurirunqa,
yuyayniyuq runakunam ichaqa coronata churakuchkaq hina yachayniyuq kanqaku.+
19 Mana allin runakunaqa allin runakunapa ñawpaqninpim kumuykunqaku,
mana allin runakunaqa allin ruwaq runakunapa punkunpim qunqurakunqaku.
20 Wakcha runataqa hichpanpi yachaq* runakunapas chiqninmi,+
apu runapam ichaqa kuyaqnin runakuna achkallaña kan.+
21 Runamasinta chiqniq runaqa huchallikuchkanmi,
wakcha runata llakipayaykuq runam ichaqa kusisqa kawsakun.+
22 ¿Manachum mana allinllata ruway munaq runaqa mana allinpi kanqa?
Allin kaqta ruway munaq runakunam ichaqa imaña kaptinpas hinalla kuyasqa* kanqaku, manam pipas paykunataqa llullakunqachu*.+
23 Anchata llamkakuq runaqa allinmi kanqa,
rimaylla-rimaq runam ichaqa wakchayaypi kanqa.+
24 Yachayniyuq runapa kapuqninqa* umanpi corona hinam sumaqllaña,
ruqru uma runakunañataqmi hinalla mana yuyayniyuq kanqaku.+
25 Rikusqanmanta imam kaqta willakuq runaqa hukkunatam hinalla kawsakunankupaq yanapan,
imam kaqta mana willakuq runam ichaqa llullallata imamantapas riman.
27 Jehova Diosta manchakuq runaqa
wañuymanta ayqikuspam hinalla kawsakunqa.
28 Achkallaña runata kamachiqqa ancha riqsisqam,+
mana pipas kamachinanpaq kaptinmi ichaqa pinqaypi kanqa.
29 Mana chaylla piñakuruq runaqa ancha yuyayniyuqmi,+
chaylla piñakuruq runam ichaqa mana yuyayniyuq kasqanta qawachikun.+
30 Llampu sunqu runaqa allinllam kawsakun,
kapuqninrayku runamasinta chiqniq* runam ichaqa tullunpi unquyniyuq hina.+
31 Wakcha runata llamkachispa mana pagapuq* runaqa unanchaqnin Diostam piñachichkan,+
wakcha runamasinta llakipayaqmi ichaqa Diosta hatunchan.+
32 Mana allin runaqa mana allinkunata ruwasqanraykum kikillan sasachakuypi tarikun,
allin ruwaq runam ichaqa allinkunata ruwasqanrayku allinlla kawsakun.+
33 Yachayniyuq runaqa yachaysapa kaspanpas upallallam,+
mana yuyayniyuq ruqru uma runam ichaqa yachaysapa kasqanta piensaspan rimakachan.
34 Allin kaqta runakuna ruwaptinqa llaqtapas hatunchasqam,+
runakuna huchallikuptinkum ichaqa llaqtapas pinqayman churasqa.
35 Kamachiq runaqa anchatam kusikun serviqnin allin yuyayniyuq kaptinqa,+
pinqakuypaq mana allinkunata ruwaqwanmi ichaqa piñakun.+
15 Llampu simillawan rimariq runaqa piñakuq runatam hawkayaykachin,+
nanay simiwan rimaq runam ichaqa runamasinta aswanraq piñachin.+
2 Yachayniyuq runaqa imapas yachasqanwanmi allin kaqta ruwan,+
mana yuyayniyuq runam ichaqa imapas hapisqanta riman.
4 Llampu simillawan* rimariq runaqa kawsay qukuq sacha hinam,+
nina qallu runam ichaqa llumpayta llakichikun.
5 Ruqru uma runaqa taytanpa rimapayasqantam* mana kaqpaqpas hapinchu,+
allin yuyayniyuq runam ichaqa chaskikun.+
6 Allin ruwaq runapa wasinpiqa valorniyuq tukuy imam kachkan,
mana allin ruwaq runapam ichaqa ima chaskikusqanpas sasachakuyllaman apan.+
7 Yachayniyuq runapa rimasqanqa hukkunatam yanapan yachayniyuq kanankupaq,+
mana yuyayniyuq runam ichaqa chaytaqa mana ruwanchu.+
8 Jehova Diosqa manam chaskinchu* mana allin ruwaqkunapa imapas qusqankutaqa,+
allin ruwaqkunapa imapas mañakusqantam ichaqa kusikuywan chaskiykun.+
9 Jehova Diosqa millakunmi mana allin ruwaqkunapa imayna kawsasqankutaqa,+
allin kaqta ruwananpaq kallpanchakuq runatam ichaqa kuyan.+
10 Mana allinllamanña qukuruq runaqa rimapayasqankutapas llumpay mana allinpaqmi hapin,+
11 Wañuqkunapa kasqanpas* chaynataq wañuruspa maypi chinkasqankupas* Jehova Diospa yachasqallanmi kachkan.+
Chaynaqa, ¡aswanraqchiki runapa sunqun imayna kasqantaqa yachan!+
12 Burlakuq runaqa chiqninmi rimapayaqnin* runataqa,+
payqa manam tapurikunchu yachayniyuq runakunataqa.+
13 Kusisqa sunquyuq runaqa kancharichkaq hinam kusisqa uyayuq,
llakisqa sunquyuq runam ichaqa llumpay hukmanyasqallaña.+
14 Allin yuyayniyuq runaqa yachayniyuq kaytam maskan,+
mana yuyayniyuq runakunam ichaqa yanqakuna rimayta anchallataña munanku.+
16 Wakchaña kaspapas Jehova Diosta manchakuymi aswan allinqa+
apu kaspa llakisqallaña kawsakuymantaqa.+
17 Aswan allinqa kuyanakuspa yuyullatapas mikuykuymi+
chiqninakuspa puqusqa toropa aychanta mikuymantaqa.+
18 Chaylla piñakuruq runaqa piñanakuytam rikurichin,+
chaylla mana piñanakuruq runam ichaqa hawkayayta maskan.+
21 Mana yuyayniyuq runaqa yanqakuna ruwasqanwanmi kusikun,+
allin yuyayniyuq runam ichaqa allin kaqta ruwaypi hinalla kallpanchakun.+
22 Imatapas sumaqta mana parlariykuspa* ruwayqa mana allinpim tukun,
sumaqta tapurikuspa imatapas ruwaymi ichaqa allinpi tukun.+
23 ¡Mayna kusisqam tupaqninpi rimariq runaqa!+
¡Mayna sumaqtaqmi tiempollanpi rimarisqa rimaykunaqa!+
24 Yuyayniyuq runaqa wichayman riq ñanninta richkanmanpas hinam unay kawsakunqa,+
hinaspanmi uraypi kaq wañuqkunapa kasqanman* riq ñanmanta karunchakunqa.+
25 Jehova Diosqa hatuntukuq runapa wasintam taqmarunqa,+
viudapa chakranpa linderontam ichaqa mana kuyuchinqachu.+
26 Mana allin ruwaqkunapa imapas tantiasqankutaqa mana allinpaqmi Jehova Diosqa hapin,+
sumaq rimaykunatam ichaqa allinpaq hapin.+
27 Mana allinkunata ruwaspa apuyaylla maskaq runaqa wasinpi kaqkunatam sasachakuyman* churan,+
pimanpas sayapakunanpaq imatapas mana chaskikuykuq runam ichaqa hinalla kawsakunqa.+
28 Allin ruwaq runaqa sumaqta tantiaykuspam rimarin,+
mana allin ruwaq runam ichaqa llutanpi mana allinkunata riman.
29 Jehova Diosqa mana allin ruwaqkunamantam karupi kachkan,
allin ruwaq runapa mañakusqantam ichaqa uyariykun.+
30 Runamasinta rikuykuspan kusikuq runaqa* runamasinpa sunquntam kusichin.
Sumaq willakuyqa anchatam kallpanchakun.+
31 Pitapas rimapayaykuyqa hinalla kawsakunanpaqmi yanapan,
rimapayasqankuta uyariq runaqa yachayniyuqkunawan kuskam kawsakun.+
32 Rimapayasqankuta mana kasukuq runaqa kawsakuynintam yanqapaq hapin,+
rimapayasqankuta kasukuq runam ichaqa yachayniyuq kanqa.+
33 Jehova Diosta manchakuyqa aswan yachayniyuq kanapaqmi yanapakun,+
mana hatuntukuq runaqa ancha riqsisqam kanqa.+
2 Runapaqqa tukuy ima ruwasqanmi allin rikchakun,+
Jehova Diosmi ichaqa qawamuchkan runapa imarayku imapas ruwasqanta.+
3 Jehova Diospa makinpiyá tukuy ima ruwasqaykita saqiykuy,+
hinaptinqa ima tantiasqaykipas allinmi kanqa.
4 Jehova Diosqa tukuy imatam ruwarqa* tantiasqanman hina ruwasqa kananpaq,
tukuytam ruwan mana allin ruwaqkunapas chinkanankupaq.+
5 Jehova Diosqa manam qawaytapas munanchu* hatuntukuq runakunataqa,+
chayna runakunaqa castigasqam kanqa.
6 Imaña kaptinpas hinalla kuyakuq runaqa hinaspa imam kaqta willakuq runaqa huchankunamantam pampachasqa kanqa*,+
Jehova Diosta manchakuq runaqa mana allinmantam karunchakun.+
7 Runapa imayna kawsakusqanwan Jehova Dios kusisqa kaspanqa
chiqniqnin runakunawanpas chay runa hawka kawsakunanpaqmi yanapan.+
9 Runaqa imataña ruwananpaqpas tantiakunmanmi,
ichaqa Jehova Diosllam yachan paypaq imam aswan allin kasqanta.+
10 Kamachiq runapa imapas tantiasqanqa Diospa munasqanman hinam kanan,+
payqa allin kaqta ruwaytaqa manam saqinanchu.+
11 Jehova Diosqa munanmi balanzakuna imam kaqta pesananta,
payqa munanmi balanzapa tupuna ruminkunapas imam kaqta llasananta.+
12 Kamachiqkunaqa mana allin ruwaykunatam chiqninanku,+
allin ruwayman hina kamachispanqa unaymi kamachinqa.+
13 Allin kaqta rimaq runawanmi kamachiqqa kusikunqa,
imam kaqta rimaq runatam kamachiqqa kuyan.+
15 Kamachiq runa kusisqa kaptinqa pipas allinllam kanqa,
pipaqpas kusisqa kasqanqa puquypi para hinam.+
16 Yachayniyuq kaymi aswan allinqa quri maskaymantaqa,+
allin yuyayniyuq kaymi aswan allinqa qullqi maskaymantaqa.+
17 Allin kaqta ruwaq runaqa mana allinmantam karunchakun,
allinta kawsakunanpaq kallpanchakuq runaqa hinallam kawsakunqa.+
19 Llampu sunqukunawan kuska kaspa mana hatuntukuq kaymi aswan allinqa+
hatuntukuqkunawan kuska kaspa imatapas chaskiymantaqa.
20 Allin yuyayniyuq runapaqqa ima ruwasqanpas allinmi,
mayna kusisqam Jehova Diospi hapipakuq runaqa.
21 Yachayniyuq runataqa yachayniyuq kasqanwami riqsinqaku,+
sumaqllataña rimaq runataqa pipas kasunmi.+
22 Allin yuyayniyuq runapa yachayninqa kawsay qukuq yaku hinam,
mana yuyayniyuq ruqru uma runakunam ichaqa imapas ruwasqankuwan sasachakuypi kanku.
23 Yachayniyuq runaqa yuyaywanmi riman,+
paypa rimasqantaqa pipas kasunmi.
24 Sumaq rimaykunaqa abejapa mielnin hina miskillañam,
malliykusqapas miskillañam hinaspa tullupaqpas hampillañam.+
25 Runaqa ima ruwasqanña allinpaq rikchakuptinpas
wañuyllamanmi richkan.+
26 Imallatapas mikuyta munaspanmi runaqa anchata llamkan,
mikuymanta kaspanmi anchata kallpanchakun.+
27 Mana allin ruwaq runaqa runamasinpa pantasqantam maskachkan,+
rimasqankunapas linwachkaq nina hinam.+
28 Piñanakuyta maskaq* runaqa chiqninakuyllatam rikurichin,+
runamasinta yanqamanta tumpaq runaqa kuyanakuqkunatam chiqninachin.+
29 Piña runaqa runamasintam pantachin,
mana allinkuna ruwasqanta ruwananpaqmi pantachin.
30 Mana allinta ruwananpaqmi ñawinkunatapas qimchityachin,
ima mana allintapas ruwaspanqa kachupakunraqmi.
32 Qari-qari kaymantapas aswan allinqa mana chaylla piñakuruymi,+
llaqta munaychakuymantapas aswan allinqa mana chaylla piñakuruymi.+
33 Runaqa Diosta tapukunanpaqmi millqayninpi rumichakunata chuqan,+
Jehova Diosmi ichaqa imayna kananta tantian.+
17 Chaki tantallatapas mikuspa hawka kawsakuymi aswan allinqa+
tukuy imata mikuspa piñanakuyllapiña kawsakuymantaqa.+
2 Pinqaypaq kaqkunata ruwaq churiqa serviqninpa kamachisqanmi kanqa,
serviqninqa chay churipa wawqinkunawan kuskam imakunatapas chaskinqa.
3 Qullqitaqa allpa mankachapi* chulluchispam chuyanchanku, quritapas hornopi chulluchispam chuyanchanku,+
Jehova Diosmi ichaqa sapa runapa sunqunta qawachkan.+
4 Mana allin ruwaq runaqa mana allin runapa rimasqantam uyarin,
llulla runañataqmi llullamasinpa rimasqanta uyarin.+
5 Wakcha runamanta asikuq runaqa unanchaqnin Diostam piñachichkan,+
ñakariq runamanta kusikuq runaqa castigasqam kanqa.+
6 Yuyaqkunapa willkanqa umankupi sumaq corona hinam,
churi-wawankunapa tayta-mamanqa kusikuyninmi.
7 ¿Yaqachu mana allin runa allin kaqta* rimanman?+
¿Yaqachu llaqta runakuna munanman kamachiqninku llullakunanta?+
9 Pampachaq runaqa kuyanakuytam maskan,+
mana pampachaykuspan pantasqankuta yuyarayaq runam ichaqa kuyanakuqkunata chiqninachin.+
10 Yachayniyuq runaqa huk kutilla qaqchaykusqam yuyayta hapin,+
mana yuyayniyuq runam ichaqa pachak kutikama azotesqapas mana uyarikunchu.+
11 Mana allin runaqa mana kasukuqllañam,
chayraykum castigasqa kananpaq mana llakipayakuq runata kachanqaku.+
12 Wawankunata qichurachikuq osowan tuparuymi aswan allinqa
mana yuyayniyuq piña runawan tuparuymantaqa.+
13 Pipas allin ruwaqninta mana allinwan kutichipuptinqa
wasinmantam ima sasachakuypas mana chinkanqachu.+
14 Piñanakuyta rikurichiyqa qucharayaq achka yakuta kachaykuy hinam,
chaymi manaraq imapas kachkaptin chaymanta ayqikunayki.+
15 Mana allin ruwaq runata mana huchayuqpaq hapiq runaqa Jehova Diospa llumpay chiqnisqanmi,
allin ruwaq runata huchayuqpaq hapiq runaqa Diospa llumpay chiqnisqanmi.+
16 Mana yuyayniyuq runa sunqumanta yachayniyuq kayta mana munaptinqa
yanqapaqmi tukuy ima kapuqninwan yachayniyuq kayta haypay munasqanqa.+
17 Ancha kuyakuq amistadqa imaña-haykaña kaptinpas hinallam kuyasunki,+
payqa llumpay sasachakuypi tarikuptikipas kuyasqa aylluyki hinam* yanapaykusunki.+
20 Mana allinllataña ruwaq runaqa manam kusisqachu kanqa,+
llullakuq runapas llumpay sasachakuypim kanqa.
21 Mana kasukuq rumi sunqu churiqa taytantam llumpayta llakichinqa,
mana yuyayniyuq churiqa taytantam mana kusichinchu.+
22 Kusisqa sunquyuq kayqa allin hampi hinam,+
llumpay llakisqa kaymi ichaqa tullupi unquy hina llumpayta hukmanyachikun.+
23 Mana allin ruwaq runaqa pakallapim imatapas chaskikuykun
allin kaqta manaña ruwananpaq.+
24 Allin yuyayniyuq runaqa yachayniyuq kaytam anchata munan,
mana yuyayniyuq runam ichaqa yanqapas-yanqa maypiñapas purin.+
25 Mana yuyayniyuq churiqa taytantam llumpayta llakichin,
wachakuqnin mamantapas llumpaytam waqachin.+
26 Manam allinchu allin ruwaq runata yanqapas-yanqa multayqa,
manam allinchu riqsisqa allin runata maqayqa.
27 Allin yachayniyuq runaqa manam chayllachu imatapas rimarun,+
28 Ruqru uma runapas upallalla kaspanqa yachayniyuq hinam,
upallakuq runapas yuyayniyuq hinam.
18 Hukkunamanta karunchakuq runaqa kikillanpaqmi imatapas munan,
allinninpaq rimapayasqankutapas manam kaqpaqpas hapinchu.
2 Mana yuyayniyuq runaqa hukkunapa yachachisqantaqa manam uyariytapas munanchu,
aswanqa kikinpa yachayllanmantam rimayta munan.+
3 Pipas mana allinta ruwaspanqa chiqnichikunmi,
pipas allin kaqta mana ruwaspanqa pinqaypim kanqa.+
4 Yachayniyuq runapa rimasqanqa yuyaymananapaq hinam*.+
Yachayniyuq runapa yachayninqa pullpullyayllaña tuqyamuq achkallaña yaku hinam.
5 Manam allinchu mana allin ruwaqman sayapakuyqa,+
allin ruwaq runata huchayuq kasqanta niyqa manam allinchu.+
6 Mana yuyayniyuq runapa rimasqanqa piñanakuyllatam rikurichin,+
payqa maqachikunanpaq hinam rimanpas.+
7 Mana yuyayniyuq runaqa rimasqallanwannmi llumpay sasachakuypi tarikun,+
payqa rimasqallanwanmi wañuypa patanpi tarikun.
8 Runamasinta yanqamanta tumpaq runapa rimasqanqa
chaylla millpurunapaq miskillaña mikuy hinam.+
10 Jehova Diospa sutinqa imamantapas harkaykuwaqninchik hatun torre hinam.+
Allin ruwaq runaqa chayman chaylla rispanmi pakaykusqa kanqa*.+
11 Apu runapa kapuqninqa hatun murallayuq llaqtamanmi rikchakun,
paypaqqa harkaqnin hatu-hatun murallamanmi rikchakun.+
14 Unquq runataqa allin kaqkunapi yuyaymanasqanmi sunqunta tiyachin,+
llumpay llakisqa runam ichaqa llasa-llasaq qipiyuq hina.+
15 Allin yuyayniyuq runaqa yachayniyuq kaytam munan,+
yachayniyuq runaqa imatapas sumaqtam uyarin aswan yachayniyuq kananpaq.
16 Imallatapas runamasinman quykuq runaqa imapas munasqantam tarinqa,+
riqsisqa runakunapa qayllanmanmi chayanqa.
17 Imapas pasasqanmanta puntata willakuq runapa rimasqanqa allin kasqanpaqmi rikchakun,+
ichaqa huk runa hamuruspa tapupayaptinñam imam kaqqa yachakun.+
18 Sorteaspankum ima sasachakuytapas allichanku,+
chaynatam ancha riqsisqa iskay runakuna sasachakuyninkuta allichanku.
19 Hatun murallayuq llaqtaman sasa yaykuy hinam piñasqa runawan rimaypas sasa.+
Piñanakuyqa rejillayuq punku hinam runakunata rakin.+
20 Imapas rimasqanman hinam runaqa saksasqa hina kanqa,+
rimasqanman hinam kusisqapas utaq llakisqapas kanqa.
21 Runaqa rimasqanman hinam wañunqapas utaq kawsanqapas,+
rimasqanman hinam allinpas utaq mana allinpas kanqa.+
22 Allin warmita tariruyqa pakata tariruy hinam,+
chayna warmita tariruq runaqa Jehova Diospa chaskiykusqanmi*.+
23 Wakcha runaqa pitukuykuspanraqmi imatapas mañakun,
apu runam ichaqa nanay simi.
24 Kanmi kikinkupura llumpay sasachakuyman pusanakuq runakuna,+
kantaqmi ayllumantapas aswan kuyakuq amistadpas.+
19 Wakcha kaspapas mana huchallikuspa kawsakuymi aswan allinqa,+
mana yuyayniyuq kaspa llulla kanamantaqa.+
2 Mana yachayniyuq kayqa manam allinchu.+
Pipas hawanpi-ukunpi imatapas ruwaqqa huchallikunmi.
3 Runaqa ruqru uma kasqanraykum kikillan mana allinman wichiykun,
hinaspanmi Jehova Diospaqraq piñakun.
4 Apu runapaqqa achkallañam kuyaqnin runakuna kan,
wakcha runatam ichaqa kuyaqnin runapas saqirun.+
5 Imam kaqta mana willakuq runaqa castigasqam kanqa,+
llullallataña rimaq runapas sasachakuymantaqa manam lluptinqachu.+
6 Achkam riqsisqa runawanqa kuyachikuyta munanku,
qukuykuq runawanpas llapallankum kuyachikuyta munanku.
7 Wakcha runata wawqinkunalla chiqnichkaptinqa+
astawanraqchá amistadninkunaqa chiqninqaku,+
yanapaykunanpaq mañakullaptinpas manam uyarinkuchu.
8 Yachayniyuqña* runaqa kikintam kuyakun.+
Allin tantiuyuq runaqa allinmi kawsakunqa.+
9 Imam kaqta mana willakuq runaqa castigasqam kanqa,
llullallataña rimaq runapas wañunqam.+
10 Ruqru uma runaqa manam atinmanchu tukuy imayuq kawsakuytaqa.
Chaynallataqmi sirviente runapas mana atinmanchu autoridadkuna kamachiytaqa.+
11 Allin yuyayniyuq runaqa manam chayllaqa piñakunchu.+
¡Mayna sumaqmi runamasinpa pantasqanta mana kaqpaqpas hapiq runaqa!+
13 Mana yuyayniyuq churiqa taytantam llakichin,+
piñanakuyllataña maskaq warmiñataqmi* paramuptin sutuq wasi hina.+
14 Tayta-mamamantam wasitawan tukuy imata chaskinchik,
allin yuyayniyuq warmitam ichaqa Jehova Dios quwanchik.+
15 Qilla runaqa puñuyllawanñam aysachikun.
Mana llamkakuq runaqa yarqaymantam kanqa.+
16 Diospa kamachikuyninkunata kasukuq runaqa hinallam kawsakunqa,+
Diospa kamachikuyninkunata mana kasukuq runam ichaqa wañunqa.+
19 Chaylla piñakuq runaqa castigasqam kanqa,
yanapayta munaspaykiqa achka kutitam yanapanayki kanqa.+
20 Allinnikipaq imapas nisusqaykitaqa kasukuyá, rimapayasusqaykitapas chaskikuyá,+
chaynapi hamuq punchawkunapipas yachayniyuq kanaykipaq.+
21 Runaqa tukuyta ruwananpaqmi tantianman,
ichaqa Jehova Diospa munasqallanmi ruwasqaqa kanqa.+
22 Runapa sumaq kayninqa imaña kaptinpas kuyakuq kasqanmi,+
llulla kaymantaqa wakcha kaymi aswan allinqa.
23 Jehova Diosta manchakuq runaqa hinallam kawsakunqa,+
Diosta manchakunanpaq kallpanchakuq runaqa mana ima sasachakuypi kaspanmi hawka kawsakunqa.+
24 Qilla runaqa matiman makinta haywarispanpas
mikuytam qillakun.+
25 Burlakuq runatayá maqay,+ hinaptinqa mana yuyayniyuq runapas allintañam tantianqa.+
Allin yuyayniyuq runata rimapayaptikiqa aswan yachayniyuqmi kanqa.+
26 Taytanta maqaq hinaspa mamanta qarquq warmaqa
wasinpi kaqkunatam pinqayman churan.+
27 Churilláy, rimapayasqaykunata manaña kasukuspaykiqa
mana yachayniyuqmi kanki.
28 Juezpa qayllanpi imam kaqta mana willakuq runaqa allin ruwaymantam asikun,+
miski mikuyta mikuchkaq hinam mana allinllata ruwaq runaqa mana allin ruwasqanwan kusikun.+
20 Vinota llumpayta tomaq runaqa pinqaypaq kaqkunatam ruwan,+ puqusqa aqata tomaq runaqa muspaypi hinam imatapas ruwan,+
sinka kaspan mana allinkunata ruwaq runaqa mana yuyayniyuqmi.+
2 Manchakuypaq kamachiqpa qayllanpi kayqa leonpa* qapariynin hinam manchakuypaq,+
pipas kamachiqta piñachiqqa wañuytam tarinman.+
4 Qilla runaqa para tiempopi mana tarpukusqanraykum
5 Runapa sunqunpi ima kasqanqa* uku-ukupi yaku hinam,
yachayniyuq runam ichaqa sumaqllata rimachispan yacharun.
6 Achkam ninku: “Imaña-haykaña kaptinpas kuyasqaykim”, nispa.
Ichaqa chiqaptapuni sunqumanta kuyakuq runaqa sasa tariymi.
8 Ima sasachakuytapas allichananpaq tronopi kamachiq tiyaykuspanqa+
qawaykuspallaraqmi yacharun imakuna mana allin kasqanta.+
12 Jehova Diosqa rinritam unancharqa uyarinapaq,
ñawitañataqmi unancharqa qawakunapaq.+
13 Amayá puñuysikiqa kaychu, wakchayarunkim.+
Rikcharispaykiyá hatariy, hinaspaqa saksanaykikamam mikunki.+
14 Rantiqmi rantikuqninta* nin: “¡Kaynikiqa manam valenchu!”, nispa.
Pasakuspanñataqmi rantirusqanmanta alabakuspa willakachakun.+
16 Mana riqsisqan runaman qullqita prestananpaq garantizaq+ runapataqa pachantayá hapichkay,
huklaw llaqtayuq warmirayku* chayta ruwaptinqa chaylla kapuqnintapas hapichkayá.+
18 Parlarispa* imatapas ruwayqa allinmi kanqa*,+
chiqnisuqniki runakunawan peleaq rinaykipaqqa allinta tantianaykipaqmi yachayniyuqkuna yanapasunayki.+
19 Runamasinta yanqamanta tumpaq runaqa mana willanapaq kaqkunatam willakachakun.+
Amayá cuento qipi* runawanqa hukllawakuychu.
20 Tayta-maman ñakaq runapaqa
tutayay chayamuptinmi achkinpas wañuchisqa kanqa.+
21 Llumpa-llumpayta munapayaspan runapa imapas armasqanqa* yanqapaqmi,
manam ima allintapas apamunqachu.+
22 Amayá niychu: “Ruwawasqanta hinam ruwasaq”, nispaqa.+
Jehova Diospiyá hapipakuy,+ payqa yanapaykusunkim.+
23 Jehova Diosqa chiqninmi mana chaynalla llasaq rumichakunata servichikuqtaqa*,
chiqninmi suwakuq balanzakunatapas.
24 Jehova Diosmi runataqa yanapan imapas tantiasqanpi,+
runaqa manam kikillanmantaqa imapas ruwaytaqa atinmanchu*.
26 Trillana carretawan trigota rakichkaq hinam
yachayniyuq kamachiqqa mana allin ruwaqkunata rakispan* chinkachin.+
27 Jehova Diosqa runapa rimasqallanwanmi
sunqunpi imakuna pakarayasqanta achkiwan hina sumaqta yachan.
28 Imaña kaptinpas hinalla kuyakuq chaynataq imam kaqta willakuq kamachiqqa allinmi kanqa,+
imaña kaptinpas hinalla kuyakuq kasqanraykum hinalla kamachinqa.+
30 Quyuy-quyuy kanankama hinaspa herida kanankama maqachikuq runaqa mana allin ruwaytam saqin*,+
maqasqa runaqa sunqumantam wanakun.
21 Kamachiqpa imapas tantiasqankunaqa yarqanta riq yaku hinam Jehova Diospa makinpiqa,+
payqa munasqanmanmi maymanpas pusan.+
2 Runapaqqa tukuy ima ruwasqanmi allin rikchakapun,+
3 Imapas quymantaqa kasukuymi hinaspa allin kaqta ruwaymi
Jehova Diospa sunquntaqa astawan kusichin.+
4 Mana allin ruwaqkunapaqqa achkinku hinam hatuntukuq kasqankuqa chaynataq yachaysapatukusqankuqa,
chayna kasqankuqa hucham.+
5 Llamkakuq runapa imapas tantiasqanqa allinpunim kanqa,+
mana tantiaspa chaylla imatapas ruwaqmi ichaqa wakchayaypi kanqa.+
7 Piña runamanqa ruwasqanman hinam imapas chayamunqa,+
chaynaqa kanqa allin kaqman hina ruwayta mana munasqanraykum.
8 Huchallikuq runapa imayna kawsakusqanqa qiwi-qiwi ñan hinam,
allin kaqta ruwaq runapa imayna kawsakusqanmi ichaqa allin ñan hina.+
9 Wasipa altusnin kuchuchapi yachayraqmi* aswan allinqa
10 Mana allin ruwaq runaqa mana allin ruwaytam ancha-anchata munan,+
manam runamasintaqa imaniraqllatapas llakipayanchu.+
11 Burlakuq runata azoteptikiqa mana yachayniyuq runapas aswan yachayniyuqmi kanqa,
yachayniyuq runata rimapayaptikiqa yachaywanmi imatapas allinta ruwanqa*.+
12 Allin ruwaq Diosqa qawamuchkan mana allin ruwaqpa ayllun ima ruwasqantam,
mana allin ruwaqtaqa sasachakuymanmi kachaykun.+
13 Wakchakunapa qayakusqanta mana uyariy munaq runataqa
yanapaykunankupaq qayakuptinqa paytapas manam pipas uyarinqachu.+
14 Pakallapi ima regalopas quyqa piñasqa runapa sunquntam tiyaykachin,+
pakallapi imapas quyqa llumpay piñakuq runatam hawkayachin.
15 Allin kaqta ruwasqanwanmi allin ruwaq runaqa kusikun,+
mana allin ruwaq runapaqmi ichaqa allin kaqta ruwayqa llumpay mana allin.
16 Yuyayniyuq kananpaq manaña kallpanchakuq runaqa
wañuqkunawan kuskam kanqa.+
17 Kusirikuykunallapiña puriq* runaqa wakchayanqam,+
vino tomayllamanña qukuruqqa hinaspa aceite* maskayllamanña qukuruqqa manam apuyanqachu.
18 Mana allin ruwaq runaqa allin ruwaq runapa rantinpim chinkachisqa kanqa,
iskay uya runaqa allin ruwaq runapa rantinpim chinkachisqa kanqa.+
19 Chunniqpi yachayraqmi aswan allinqa
kutipakuqllaña warmiwan* hinaspa chaylla piñakuq warmiwan yachaymantaqa.+
20 Yachayniyuq runapa wasinpiqa kachkanmi aceitepas chaynataq tukuy imapas,+
mana yachayniyuq runam ichaqa ima kapuqnintapas yanqakunapi tukun.+
21 Allin kaqta ruwananpaq hinaspa imaña kaptinpas hinalla kuyakuq kananpaq anchata kallpanchakuq runaqa
hinallam kawsakunqa, allin ruwaqmi kanqa, hinaspapas riqsisqam kanqa.+
22 Allin yachayniyuq runaqa kallpasapa runakunapa sasa yaykuna llaqtanmanpas yaykunmanmi,
payqa harkaqnin hatun pirqankunatapas tuñirachinmanmi.+
23 Rimarinanpaq allinta tantiaq runaqa
manam ima sasachakuypipas kanqachu.+
24 Llumpay qaritukuq runatam ninku:
“Wak runaqa hatuntukuqmi, mana pinqakuq qara uyam”, nispa.+
25 Qilla runataqa imapas munapayasqanmi wañuchinqa
mana llamkakuyta munasqanrayku.+
26 Qilla runaqa tukuylla punchawmi kikillanpaq aswan-aswan munan,
allin ruwaq runam ichaqa imallantapas qukuykun.+
27 Mana allin ruwaq runapa Diosman imapas qusqanqa millakuypaqmi,+
ichaqa aswan millakuypaqraqmi mana allin kaqta munaspan quptinqa*.
28 Rikusqanmanta imam kaqta mana willakuq runaqa chinkachisqam kanqa,+
sumaqta uyarispan imam kaqta willakuq runam ichaqa allin kanqa*.
29 Mana allin ruwaq runaqa mana pinqakuq qara uyam,+
30 Jehova Diospa contranpi kaq ima yachachikuypas llullam, payta qipanchaspa yachaqtukuspa imatapas niyqa hinaspa pitapas rimapayayqa yanqapaqmi.+
31 Peleaq rinapaq caballokuna yachachisqaña kaptinpas+
Jehova Diospa yanapakuyllanwanmi pipas salvasqaqa kanqa.+
22 Tukuy imayuq kaymantaqa aswan allinqa allin qawasqa kaymi,+
quri-qullqiyuq kaymantaqa aswan allinqa kuyachikuymi.
2 Apu kaspapas wakcha kaspapas runaqa
Jehova Diospa unanchasqallanmi kanchik.+
3 Allin tantiuyuq runaqa sasachakuyta qawarispanmi asurikun,
mana yuyayniyuq runam ichaqa mana asurikusqanrayku ñakarin.
4 Pipas Jehova Diosta manchakuspan mana hatuntukuqqa paypa yanapasqanmi kanqa,
ancha riqsisqam kanqa, hinaspapas unaymi kawsakunqa.+
5 Mana allinllaña ruwaq runapa ñanninpiqa kichkallaña hinaspa tuqllallañam kachkan,
hinalla kawsakuyta munaq runam ichaqa chaykunamanta karunchakun.+
6 Warmataqa imayna kawsakunanpaqyá allinta yachachiy,+
yuyaqña kaspanpas yachasqankunataqa manam qunqanqachu.+
8 Mana allin kaqta ruwaqqa sasachakuypim kanqa,+
10 Runamasinmanta asikuq runata qarquruptikiqa
piñanakuyqa tukurunqam,
tratanakuypas chaynataq kaminakuypas tukurunqam.
12 Jehova Diosqa chiqap kaqtam* imamantapas harkachkan,
13 Qilla runaqa ninmi:
“¡Hawapiqa leonmi kakuchkan, plaza chawpipich wañurachiwanqa!”, nispa.+
14 Hukwan-hukwan kakuq warmipa* rimasqanqa ukullay-uku uchku hinam.+
Jehova Diosta piñachiq runaqa chaymanmi wichiykunqa.
15 Mana allinkunata ruwayqa warmakunapa sunqunpim kachkan,+
rimapayaspa azotesqam* ichaqa mana allin ruwaymanta karunchakunqa.+
16 Apuyananrayku wakcha runata ñakarichiq runaqa+
hinaspa apu runaman ima regalokunatapas quykuq runaqa
wakchayanqam.
17 Yachayniyuq runakunapa imapas nisusqaykitayá allinta uyariy,+
chaynapi imapas yachachisqayta sunquykipi waqaychanaykipaq.+
19 Kunanmi kay yachachikuykunata nichkayki
Jehova Diosllapi hapipakunaykipaq.
20 Ñuqaqa sumaqta kawsakunaykipaq yachachispaymi
kamachikuykunata qillqamurqayki.
21 Qillqamurqaykiqa mana iskayrayaspa imam kaqta yachanaykipaqmi,
chaynapi kachamusuqnikiman kutispa imam kaqta willanaykipaq.
22 Amayá wakcha runapataqa wakcha kasqanraykuqa imantapas apakuychu,+
amayá mana piyniyuq runataqa juezpa qayllanpiqa* ñakarichiychu.+
23 Paypa rantinpiqa Jehova Diosmi hatarimunqa,+
paypa imantapas suwaqkunataqa Diosmi wañuchinqa.
24 Amayá chaylla piñakuq runawanqa hukllawakuychu,
amayá piña-piña runawanqa hukllawakuychu,
25 yanqañataq mana allin ruwayninkunata qatipakuspa
tuqllaman hina sasachakuykunaman wichiykuwaq.+
26 Amayá hukpa manukusqanta paganaykipaqqa garantizaychu,
amayá makikita haywarisparaqqa chaytaqa ruwaychu.+
27 Imaykipas paganaykipaq mana kaptinqa
puñusqayki camatapas qichusunkim.
28 Amayá ñawpaqmantaraq churasqa linderotaqa suchuchiychu,+
chayqa ñawpaq abueloykikunapa churasqanmi.
29 ¿Rikurqankichu llamkasqanpi hichu-hichu runata?
Payqa kamachiqkunapaqmi llamkanqa,+
manam mana ancha riqsisqa runakunapaqchu.
23 Kamachiqwan mikunaykipaq tiyaykuspaqa
sumaqtayá qawarikuy ñawpaqnikipi imakuna kasqanta.
2 Llumpayta yarqasuptikipas
amayá chaywanqa aysachikuychu*.
3 Maynaña miski mikuynintapas amayá munapayaychu,
mikuruspaqa sasachakuypim kawaq.
5 Chayqa ancha-anchata maskachkaptikim qunqayllamanta chinkarun,+
ankapa hina rapran rikuriruptinmi altoman pawachkaq hina chinkarun.+
6 Amayá maqlla runapa imapas qususqaykitaqa mikuychu,
amayá miskillaña mikuynintapas munapayaychu.
7 Chayna runaqa ima qususqaykitapas yuyarayachkanmi.
“Mikuykuy, tomaykuy” nisuspaykipas hawa sunqullam nisuchkanki.
8 Chaskiykuspaqa aslla mikusqaykitapas aqturunkim,
sumaqllataña rimasqaykipas yanqapaqmi kanqa.
9 Amayá mana yuyayniyuq runataqa rimapayaychu,+
payqa maynaña sumaq rimapayasqaykitapas manam kaqpaqpas hapinqachu.+
10 Amayá ñawpaq abueloykikunapa churasqan linderotaqa suchuchiychu,+
amayá mana taytayuqpa chakrantaqa qichuychu.
11 Paymantaqa ancha atiyniyuq Diosmi nanachikun,
paymi qampa contraykipi piñakuspan hatarinqa.+
12 Yuyayniyuq runapa rimapayasusqaykitaqa* sunqumantayá kasukuy,
yachayniyuq runapa yachachisusqaykitapas sumaqtayá uyariy.
13 Amayá haykapipas warmayki rimapayaytaqa saqiychu,+
azoteruptikipas manam wañunqachu.
14 Azoteyá warmaykitaqa,
hinaspaqa wañuymantam* harkanki.
17 Amayá munapayaychu huchallikuq runakunapa imapas ruwasqantaqa,+
18 Hinaspaqa qipa punchawkunatapas allinllam kawsakunki,+
ima suyasqaykipas allinllam kanqa.
19 Churilláy, sumaqta uyariwaspaykiyá yachayniyuq kay,
tukuy sunquwanyá kallpanchakuy allin kaqta ruwaspa kawsakunaykipaq.
20 Amayá vinota llumpay tomaqkunawan kuskaqa kaychu,+
amataqyá aychalla mikuqkunawan kuskaqa kaychu.+
21 Sinka runakunaqa chaynataq llumpayta mikuq runakunaqa wakchayanqakum,+
puñuysiki kasqankuraykum lata pachallawanña pachakunqaku.
22 Churyasuqniki taytaykitaqa uyariyá,
amayá yuyaqyarusqanraykuqa mamaykitaqa mana kaqpaqta hinaqa hapiychu.+
23 Rantinaykipaq maskachkaq hinayá chiqap yachachikuyta maskay, chaytaqa amapunim haykapipas rantikunkichu*.+
Chaynallatataqyá maskay yachayniyuq kaytapas, rimapayasqa* kaytapas chaynataq yuyayniyuq kaytapas.+
24 Allin ruwaq runapa taytanqa ancha kusisqam kanqa,
yachayniyuq runapa taytanqa ancha-anchatam kusikunqa.
25 Qamraykuyá tayta-mamayki kusikuchun,
qamraykuyá wachakusuqniki mamayki kusikuchun.
26 Churilláy, tukuy sunquykiwanyá uyariykuway,
ñuqapa yachachisqayta kasukuspayá kusisqa kawsakuy.+
27 Chuchumika* warmiqa ukullay-uku uchku hinam,
28 Suwa hinam pakakuspanraq suyan,+
paymi achka qarikunata huchallichin.
29 ¿Pipaqtaq ñakariyqa? ¿Pipaqtaq llakiqa?
¿Pipaqtaq piñanakuyqa? ¿Pipaqtaq ñakapakuyqa?
¿Pipaqtaq yanqapas-yanqa heridakunankama imapas ruwakuyqa? ¿Pipaqtaq pukayasqa ñawi kayqa?
31 Amayá qawaychu vasopi pukay-pukay vinotaqa,
amayá munapayaychu miskillataña millpuruytaqa.
32 Kachukuq culebra hinam ñakariyta apamun,
kachuspan venenonta saqiq culebra hinam sasachakuyta apamun.
33 Yanqakunatam ñawikikunapas qawakunqa,
muspaypi hinam mana allinkunata rimanki.+
34 Lamar quchapa chawpinpi puñuchkaq hinam tarikunki,
botepa qiru* puntanpi puñuchkaq hinam tarikunki.
35 Hinaspam ninki: “Maqaruwasqakum, ichaqa manam musyakusqanichu*.
Kaspiwanmi waqtaparuwasqaku, ichaqa manam musyakusqanichu.
¿Haykapiraq rikcharisaq+ kaqmanta tragota tomaykunaypaq*?”, nispa.
24 Amayá mana allin ruwaq runakunapa imayna kawsasqantaqa munapayaychu,
amayá paykunawan hukllawakuytaqa munapayaychu.+
2 Paykunaqa sunqunkupim mana allin ruwayta tantiachkanku,
mana allin ruwayllamantam rimankupas.
4 Yachaywanmi cuartonkunatapas huntachina
tukuy rikchaq sumaq alaqakunawan chaynataq ancha chaninniyuq kaqkunawan.+
5 Yachayniyuq runaqa ima ruwasqanpipas ancha riqsisqam,+
imatapas allinta yachaq runaqa aswan riqsisqaraqmi kanqa.
6 Chiqnisuqniki runakunawan peleaq rinaykipaqqa allinta tantianaykipaqmi yachayniyuqkuna yanapasunayki,+
achka runakunata tapurikuspa imatapas ruwayqa allinpim tukunqa*.+
7 Ruqru uma runapaqqa yachayniyuq kaypas mana haypay atinam,+
payqa llaqtapa punkunpiqa manam imallatapas rimariyta atinchu.
8 Mana allinkunata ruwananpaq tantiaq runataqa
“runamasinpa contranpi hatariqkunapa taytan” nispam sutichanqaku.+
9 Mana yuyayniyuq runapa imapas tantiasqanqa huchallapim tukun,
runakunaqa chiqninmi burlakuq runataqa.+
11 Wañuyman apasqanku runakunataqa libraykuyá,
wañuyman riq tampi-tampi runakunataqa libraykuyá.+
12 “Manam imatapas chaymantaqa yacharqanikuchu” niptikipas,
¿manachu runapa sunqunta riqsiq Diosqa yachan?+
Arí, tukuy imata qawamuq Diosqa yachanmi,
imapas ruwasqankuman hinam payqa sapa runaman kutichinqa.+
13 Churilláy, abejapa mielnintayá allin kasqanrayku mikuy,
abejapa suturiqllaña mielninqa malliykusqapas miskillañam.
14 Chaynaqa amayá qunqaychu, chaynapunim yachayniyuq kaynikipas qampaqqa ancha allin,+
yachayniyuqña kaspaykiqa qipa punchawkunatapas allinmi kawsakunki,
ima suyasqaykipas allinllam kanqa.+
15 Amayá allin ruwaq runataqa wasinpa hichpanpi pakakusparaqqa suyaychu,
amayá yachasqan* wasintapas tuñichiychu.
16 Allin ruwaq runaqa qanchis kutikama urmaruspanpas kaqmantam hatarinqa,+
mana allin ruwaq runam ichaqa imawanpas* urmaruspanqa manaña hatarinñachu.+
17 Chiqnisuqniki runa sasachakuypi kaptinqa amayá kusikuychu,
urmaruptinpas amayá sunquykipiqa “allinmi” niychu.+
18 Manachayqa Jehova Diosmi qawamuspan piñakusunki,
chiqnisuqniki runapaqñataqmi manaña piñakunqachu.+
19 Amayá mana allin ruwaqkunapaqqa piñakuychu,
amayá mana allin ruwaqkunapa imapas ruwasqantaqa munapayaychu.
20 Mana allin ruwaqqa manam allin kaqtaqa tarinqachu,+
mana allin ruwaqkunaqa wañuruq mechero hinam kanqaku.+
21 Churilláy, Jehova Diostawan kamachiq runatayá manchakuy,+
amayá hukllawakuychu kamachiqpa contranpi hatariqkunawanqa.+
22 Paykunamanqa sasachakuymi qunqayta chayanqa.+
Diosqa hinaspa kamachiq runaqa, ¡imataraqya mana allin ruwaqtaqa ruwanqaku!+
23 Yachayniyuq runakunapa nisqanman hinaqa
manam allinchu ima sasachakuytapas allichaspa pimanpas sayapakuyqa.+
24 Mana allin ruwaqta “qamqa allin ruwaq runam kanki” niq+ runataqa llaqtakunapi runakunam ñakanqa,
huklaw nacionniyuq runakunam mana allinta paymanta rimanqaku*.
26 Runamasinta mana llullakuspan rimapayaqqa kuyasqam kanqa*.+
27 Wasikita* manaraq ruwachkaspayá
hawa lawpi imapas ruwanaykita chaynataq chakraykipi llamkanaykipaq kaqkunata sumaqta allichay.
28 Amayá runamasikimantaqa juezpa qayllanpiqa llullakuspaqa imatapas rimaychu,+
amayá runamasikimantaqa mana allinkunataqa rimaychu.+
30 Qilla runapa chakranpa patantam rirqani,+
mana yuyayniyuq runapa uvas chakranpa patantam rirqani.
31 Hinaspaymi rikurqani pasaypaq qurallaña kasqanta,
itanallaña monterusqanta
hinaspa rumi pirqanpas tuñisqallaña kasqanta.+
32 Tukuy chayta qawaspaymi yuyaymanarqani,
hinaspaymi kayta yacharurqani:
33 Hinalla puñukuptikiqa, hinalla kuchparayaptikiqa,
makikitapas uqllakuykuspa hinalla sirikuptikiqa
34 wakchayaymi suwa hina qunqayllamanta chayaramusunki,
wakchayaymi wañuchisunaykipaq hamuq runa hina chayaramusunki.+
25 Qatiqninpi kaqkunapas Salomonpa yachaywan rimasqankunam,+ Judapi kamachiq Ezequiaspa+ runankunam qillqarqaku*.
2 Diospa imapas pakasqanqa hatunchanapaqmi,+
kamachiqkunapa imatapas allinta yachasqankuqa hatunchanapaqmi.
3 Imaynam cielopas mana haypay atina chaynataq allpa pachapas ukullay-uku,
chaynam kamachiqpa sunqunpas mana yachay atina.
4 Qullqimanta qachankunata hurquptikiqa
chuyay-chuyaymi qipan.+
5 Kamachiqpa qayllanmanta mana allin ruwaq runanta qarquptikiqa kamachisqanmi unaypaq kanqa,
hinaspapas allin ruwayman hinam kamachinqa.+
6 Kamachiqpa qayllanpiqa amayá riqsisqa kasqaykipaqqa hapikuychu,+
amayá riqsisqa runakunapa tiyananpiqa tiyaykuychu.+
7 “Kaypiyá tiyaykuy*” nispa kamachiqpa nisuynikim aswan allinqa
ancha riqsisqa runapa qayllanpi pinqaypi churasunaykimantaqa.+
8 Amayá chayllaqa piwanpas quejamanqa apanakuychu.
¿Imatataq hurqukunki runamasiki pinqaypi qipachisuptikiqa?+
9 Ima sasachakuytapas runamasikiwanqa chayllayá allichay,+
amayá runamasikipa imapas willasusqaykitaqa willakachakuychu.+
10 Manachayqa uyarisuqnikim pinqayman churasunkiman,
runamasikimanta mana allinkunata rimasqaykitapas manañam chinkachiytaqa atiwaqchu.
12 Rimapayasqankuta uyarikuq runapaqqa
quri aritu hinam hinaspa quri alaqa hinam yachaywan rimapayaqnin runaqa.+
13 Rupay* tiempopi chiri-chiri wayra hinam
kachaqninkunapaqqa imam kaqta* willakamuq runaqa,
payqa kachaqninkunapa sunquntam kusichin.+
14 Paramunanpaq yanqalla rikurimuq puyu hinam hinaspa yanqalla wayrarimuq wayra hinam
ima regalotapas qunanpaq yanqalla rimaq runaqa.+
15 Llampu simillawan mana hikutakuspa rimaq runaqa pi kamachiqtapas “arí” nichinmi,
sumaq rimaykunawan rimaq runaqa* contranpi kaq runatapas hawkayachinmi*.+
16 Mielta tariruspaykiqa amayá llumpaytaqa mikuychu,
llumpayta mikuruspaykiqa aqturuwaqmi.+
17 Amayá runamasikipa wasinmanqa sapa kutillaqa riychu,
manachayqa amirususpaykim chiqnirusunkiman.
18 Runamasinman llullata willakuq runaqa pitapas masuwan waqtaq hinam,
espadawan tuksiq hinam chaynataq flechawan tipaq hinam.+
19 Sasachakuypi kaspa rimasqanman hina mana ruwaq runapi* hapipakuyqa pakisqa kiruyuq kay hinam,
chayna runapi hapipakuyqa muqasqa chakiyuq kay hinam.
20 Llakisqa sunquyuq runapaq takipuyqa
llumpay chiripi pachaykita hurqukuy hinam,
21 Chiqnisuqniki runa yarqaymanta kaptinqa mikuykachiyá,
yakunayaptinpas tomaykunanpaqyá yakuta haywaykuy.+
22 Chaykunata ruwaspaqa ninawan fierrota chulluchichkaq hinam sunqunta llampuyachinki*,+
hinaptinqa Jehova Diosmi pagapusunki.
23 Chirinan lawmanta* wayramuq wayraqa paratam apamun,
chaynam cuento qipi kaypas runakunata piñachin.+
24 Wasipa altusnin kuchuchapi yachayraqmi* aswan allinqa
25 Pisipasqa kachkaspa chiri yakuchata tomaykuy hinam
karu llaqtamanta chayamuq sumaq willakuyqa.+
26 Pukyupi qachachasqa yaku hinam chaynataq pozopi putkachasqa yaku hinam
mana allin runata kasuq* allin ruwaq runaqa.
28 Chaylla piñakuq runaqa
murallan taqmasqa llaqta hinam.+
26 Lastaqa manam chiraw ukuqa chayamunmanchu, paraqa manam cosecha tiempoqa chayamunmanchu,
chaynam ruqru uma runapas hatunchasqaqa mana kanmanchu.+
2 Imaynam pichinkuchapas chaynataq wayanakuypas mana yanqapas-yanqachu pawarin,
chaynam ima ñakariypas mana yanqapas-yanqaqa chayamunmanchu*.
4 Amayá mana yuyayniyuq runataqa kutipakuychu ruqru uma runa hinaqa,
manachayqa qampas pay hinañam rikuriruwaq.
5 Mana yuyaywan rimasqanman hinayá ruqru uma runataqa imatapas niy,
chaynapi yachayniyuq kasqanta ama piensananpaq.+
6 Imaynam chakinta kuchukuruspan hurqukuruq runaqa kikillan mana allinta ruwakun,
chaynam ima ruwaytapas ruqru uma runapa makinpi saqiykuq runaqa.
7 Imaynam suchu runapas yaku apaytaqa mana atinmanchu,
chaynam mana yuyayniyuq runapas yachaywan rimaytaqa mana atinmanchu.+
8 Imaynam warakapi rumi watasqapas yanqapaq,
chaynam mana yuyayniyuq runata hatunchaypas yanqapaq.+
9 Imaynam machasqa runapa hapisqan kichkapas mana allinchu,
chaynam mana yuyayniyuq runapa siminpi ima yachachikuypas mana allinchu.
10 Pitañapas flechachkaq runa hinam
mana yuyayniyuq runata utaq ñan purikuq runata llamkapunanpaq contrataq runaqa.
11 Imaynam allqupas aqturusqanta* kaqmanta mikun,
chaynam ruqru uma runapas mana allin ruwasqanta kaqmanta ruwan.+
12 ¿Rikurqankichu sumaqta mana tantiarispan chaylla rimaq runata?+
Ruqru uma runaraqmi allin kanqa chayna runamantaqa.
13 Qilla runaqa ninmi: “Ñanpiqa leonmi kachkan,
plazapiqa leonmi kachkan”, nispa.+
14 Imaynam punkupas bisagrayuq kaspa muyun,
chaynam qilla runapas camanpi quchpan.+
15 Qilla runaqa matiman makinta haywarispanpas
pisipasqa kaspanmi mikuyta qillakun.+
16 Qilla runaqa yachaysapapaqmi hapikun
allinta rimariq yachayniyuq qanchis runakunamantapas.
18 Imaynam ruqru uma runapas linwachkaq ninayuq taksa flechata kacharin utaq wañuchiq hatun flechakunata kacharin,
19 chaynam runamasin mana allinpi kananpaq pantachispan “asispallaymi ruwarqani” niq runaqa.+
20 Imaynam yanta mana kaptinqa ninapas wañurun,
chaynam runamasinta yanqamanta tumpaq runa mana kaptinqa piñanakuypas tukurun.+
21 Ninaman sansata utaq yantata yapachkaq hinam
piñanakuyllapi puriq runapas piñanakuyta astawan rikurichin.+
22 Runamasinta yanqamanta tumpaq runapa rimasqanqa
chaylla millpurunapaq miskillaña mikuy hinam.+
23 Paki kallanata qullqiwan llusiy hinam
mana allin sunquyuq runapa miskillaña rimayninqa.+
24 Runamasinta chiqniq runaqa hawa sunqulla imatapas rimaspanmi mana musyachikunchu,
sunqunpim ichaqa pantachikuyllaña kachkan.
25 Sumaqllataña rimaptinpas amayá paytaqa kasuychu,
paypa sunqunpiqa qanchis mana allinkunam kachkan*.
26 Pantachikuqllaña kaspan chiqnikuq kayninta pakaruptinpas
runakunapa qayllanpim yachakunqa.
27 Tuqllapaq uchkuta uchkuq runaqa kikillanmi chayman wichiykunqa,
rumita kuchpaq runapas kikillanmi chay rumipa ñitisqan kanqa.+
28 Llulla runaqa llullakuspa ñakarichisqan runatam chiqnin,
runamasinta alabaqtukuqpas runamasintam mana allinman churan.+
27 Paqarin punchaw imam ruwanaykimantaqa amayá alabakuychu,
2 Amayá kikillaykiqa alabakuychu, hukyá allin kasqaykimantaqa nisunki.
Amayá kikillaykiqa hatunchakuychu, hukkunayá alabaykusuqnikiqa kachun.+
3 Rumi llasaptinpas, aqu llasaptinpas
mana yuyayniyuq runapa rabiachikusqanmi iskayninmantapas aswan llasaqqa.+
4 Piñakuq runaqa mana llakipayakuqmi, rabiakuq runaqa manchakuypaq lluqlla hinaraqmi.
Ichaqa, ¿pitaq celoso qaripa* qayllanpi sayanman?+
5 Runamasikita rimapayaykuymi* aswan allinqa sunqullaykipi kuyanaykimantaqa.+
6 Kuyasuqniki runapa nanaypaqta qaqchasusqaykim aswan allinqa+
chiqnisuqniki runapa achkakama alabasunaykimantaqa*.
7 Saksasqaña kaq runaqa abejapa mielnintam wischupakun,
yarqayllamantaña kaq runapaqmi ichaqa qatqipas miskillaña.
8 Qistanta* saqispan ripukuq pichinku hinam
wasinta saqispan ripukuq runaqa.
9 Imaynam miski asnaq aceitewan inciensopas* runapa sunqunta kusichin,
chaynam imam kaqta rimapayakuq runawanpas sumaq amistadta qallariyqa sunquta kusichin.+
10 Amayá kuyasuqniki runataqa nitaq taytaykipa kuyasqan runataqa saqiruychu,
amataqyá sasachakuypi kaspaqa wawqikipa wasinmanqa riychu,
karupi kaq wawqikimanta aswan allinqa hichpaykipi kaq kuyasuqniki runam.+
11 Churilláy, yachayniyuq kaspaykiyá sunqullayta kusiriykachiy,+
yachayniyuq kaptikiqa ñuqamanta llullakuna rimaqtam* upallachisaq.+
12 Allin tantiuyuq runaqa sasachakuyta qawarispanmi asurikun,+
mana yuyayniyuq runam ichaqa mana asurikusqanrayku ñakarin.
13 Mana riqsisqan runaman qullqita prestananpaq garantizaq runapataqa pachantayá hapichkay,
huklaw llaqtayuq warmirayku* chayta ruwaptinqa chaylla kapuqnintapas hapichkayá.+
14 Pipas tutapayta runamasinpaq allinkunata qaparispan rimaptinqa
ñakasqanpaqmi runamasinqa hapinqa.
15 Piñanakuyllataña maskaq warmiqa* paramuptin sutuq wasi hinam.+
16 Chayna warmita upallachiqqa nisyu wayratapas harkarunmanmi,
aceitetapas alliq* makinwanmi hapinman.
17 Imaynam fierropas hina fierrollawan qaqusqa afilanakun,
chaynam runatapas kuyaqnin runa yanapan aswan allin runa* kananpaq.+
18 Higos sachanta sumaqta cuidaspan wiñachikuq runaqa ruruntam mikunqa,+
chaynam patronninta serviq runapas alabasqa kanqa.+
19 Uyapas qucharayaq yakupim sutilla qawakun,
chaynam runapa sunqunpas runamasinpa sunqunpi sutilla qawakun.
20 Wañuqkunapa kasqanpas* chaynataq wañuruspa maypi chinkasqankupas* manaña huntariqmi,+
chaynam runapas kapuqniyuq kachkaspanpas hinalla imatapas munan.
21 Qullqitaqa allpa mankachapi* chulluchispam chuyanchanku, quritapas hornopi chulluchispam chuyanchanku,+
chaynam runawanpas hatunchasqa kaptin imayna kasqan yachakun.
22 Ruqru uma runata maraypi trigota chamchachkaq hina
imataña ruwaptikipas mana yuyayniyuq kayninqa
manam chinkanqachu.
24 Tukuy imayuq kaypas manam wiñaypaqchu,+
kamachiqpa mirayninkunapas manam wiñaypaqchu kamachiqkuna kanqaku.
25 Qurapas chinkaruspanmi kaqmanta rikurimun,
urqukunapi pastokunatapas animalkunapaqmi huñunku.
26 Malta carneropa millwanmantam pachaykipas,
chivokunata rantikuspa* armasqaykim allpaykipas.
27 Cabraykikunapa lechenpas achkallañam kanqa qampaq,
wasikipi kaqkunapaq chaynataq serviqniki kaqkunapaqpas.
28 Pipas mana qatichkaptinmi mana allin ruwaq runakunaqa ayqinku,
allin ruwaq runakunam ichaqa leon hina mana imatapas manchakunkuchu.+
2 Llaqtapi runakuna kamachikuykunata mana kasukuptinqa* kamachiqkunapas manam unaychu kamachinqaku,+
kamachiqta allin tantiuyuq hinaspa allin yuyayniyuq runa yanapaptinmi ichaqa unay kamachinqa.+
3 Wakchamasinta llumpayta llamkachikuq runaqa+
kawsaykunata aparuq lluqlla hinam.
4 Kamachikuykunata mana kasukuq runakunaqa mana allin ruwaq runatam alabanku,
kamachikuyta kasukuqkunañataqmi paykunapaq piñakunku.+
5 Mana allin ruwaq runakunaqa manam yachayta atinmankuchu imakuna allin kasqanmantaqa,
Jehova Diosta maskaqkunam ichaqa tukuy imamanta yachayta atinmanku.+
6 Wakcha kaspapas mana huchallikuspa kawsakuymi aswan allinqa
apu runa kaspa mana allinkunata ruwaymantaqa.+
7 Allin yuyayniyuq churiqa kamachikuykunatam kasukun,
llumpayta mikuq amistadniyuqkuna churim ichaqa taytanta pinqayman churan.+
8 Qullqi prestasqanmanta achka-achka mirayniyuqta mañaspan qullqita huñuq runaqa+
wakcha runata llakipayaspan yanapaq runapaqmi huñuchkan.+
10 Allin ruwaq runata mana allin ñanman pusaq runaqa kikillanmi tuqusqan uchkuman wichiykunqa,+
allin kawsakuqkunam ichaqa allin kaqta chaskinqaku.+
11 Apu runaqa yachaysapapaqmi hapikun,+
allin yuyayniyuq wakcha runam ichaqa chay runapa imayna kasqanta sumaqta yachan.+
12 Allin ruwaq runa imapipas ganaptinqa hatu-hatun kusikuymi kan,
mana allin ruwaq runa kamachiq kayman chayaptinmi ichaqa runakunapas ayqikusparaq pakakunku.+
13 Huchankunata pakaq runaqa manam allinchu kanqa,+
huchanta willakuspan wanakuqmi ichaqa pampachasqa kanqa.+
14 ¡Mayna kusisqam Diosta haykapipas kasukuq* runaqa!
Mana kasukuq rumi sunqu runam ichaqa llumpay sasachakuypi kanqa.+
15 Wakcha runakunata kamachiq mana allin ruwaq runaqa ñawrawyaq leon hinam
chaynataq yarqasqa oso hinam.+
17 Runa wañuchisqanmanta huchayuq runaqa wañukunan* punchawkamam mana hawkachu kanqa.+
¡Amayá pipas paytaqa yanapachunchu!
18 Allin kawsakuq runaqa salvasqam kanqa,+
mana allin ruwaq runam ichaqa chaylla sasachakuypi kanqa.+
19 Chakranpi tarpukuq runaqa mikunanpaq achka kawsayniyuqmi kanqa,
yanqa purikuq runam ichaqa wakchayaypi kanqa.+
20 Allin kawsakuq* runaqa Diosmantam achka bendicionta chaskinqa,+
chaylla apuyaruyta munaq runam ichaqa mana allinkunaman wichiykunqa.+
21 Manam allinchu pimanpas sayapakuyqa,+
parten tantaraykum ichaqa pi runapas sayapakunman.
22 Runamasinpa imantapas munapayaq runaqa apuyaruymantam wañuruchkanña,
wakchayaypi kananmantam ichaqa mana yachakunchu.
23 Runamasinta rimapayaq runaqa+ qipakunamanmi
aswan kuyasqa kanqa runamasinta alabaylla-alabaq runamantaqa.+
24 “Manam imananchu” nispalla tayta-mamanmanta imantapas suwakuq runaqa+
runamasin ñakarichiqpa puriqmasinmi.+
25 Imatapas munapayaq* runaqa piñanakuyllatam hatarichin,
Jehova Diospi hapipakuq runam ichaqa allin kaqkunata tarinqa.+
26 Kikillanpi hapipakuq runaqa mana yuyayniyuq ruqru umam,+
yachaywan imatapas ruwaqmi ichaqa hawka kanqa.+
27 Wakcha runaman imallanpas quykuqpaqa manam imanpas pisinqachu,+
atichkaspan mana yanapaykuq runamanmi ichaqa tukuy ima sasachakuykuna chayamunqa.
28 Mana allin ruwaqkuna kamachiyta qallaykuptinqa runakunam pakakunku,
chay runakuna chinkaruptinmi ichaqa allin ruwaqkuna achkayanku.+
29 Achka kutikama qaqchasqa kaspanpas rumi sunquyaruq runaqa+
mana pipa yanapasqanmi qunqaymanta chinkarunqa.+
2 Allin ruwaqkuna achka kaptinqa llaqtapi runakunapas kusikunmi,
mana allin ruwaq kamachiptinmi ichaqa llaqtapi runakunapas ñakarin.+
3 Yachayniyuq kayta kuyaq runaqa taytantam kusichin,+
chuchumikakunawan* kakuq runam ichaqa yanqakunapi kapuqninta tukun.+
4 Allin ruwaq runa kamachiptinqa llaqta runakunapas allinllam kanqa,+
pakallapi imatapas chaskikuykuq runa kamachiptinmi ichaqa llaqta runakunapas sasachakuypi kanqa.
5 Runamasinta alabaqllaña runaqa
runamasinpa chakinpaqmi tuqllata churachkan.+
6 Mana allin ruwaq runapa huchanqa kikinpaqmi tuqlla hina,+
allin ruwaq runam ichaqa kusisqa hinaspa hawka kawsakun.+
7 Allin ruwaq runaqa wakcha runakunamantam nanachikun,+
mana allin ruwaq runam ichaqa mana kaqpaqpas hapinchu.+
8 Hatuntukuq* runakunaqa llaqtata kañaykuq hinam chaqwallataña hatarichinku,+
yachayniyuq runakunam ichaqa hawkayayta maskanku.+
9 Ruqru uma runawan yachayniyuq runa atipanakuptinqa chay ruqru uma runam paypaq piñakunqa hinaspa paymanta asikunqa,
hinaptinmi chay yachayniyuq runaqa mana hawkachu kanqa.+
10 Runa wañuchiq runakunaqa mana huchallikuq runatam chiqninku,+
paykunaqa allin kawsakuq runatam wañuchiyta munanku*.
11 Mana yuyayniyuq runaqa piñakuspanmi siminpa hapisqanta riman*,+
yachayniyuq runam ichaqa chaylla mana piñakuspan hawkalla kayta atin.+
12 Llulla rimaqkunata kasuq kamachiqpaqa
yanapaqninkunapas mana allin ruwaqkunam kanqaku.+
13 Wakcha runapas hinaspa runamasinta ñakarichiq runapas kawsan
Jehova Dios iskayninman vidata quptillanmi.
15 Pipas azotesqa hinaspa qaqchasqa kaspaqa yachayniyuq kaytam haypan*,+
munaysapa warmam ichaqa mamanta pinqayman churan.
16 Mana allin ruwaqkuna miraptinqa huchallikuypas miranmi,
allin ruwaqkunam ichaqa chay runakuna imayna tukusqankuta qawanqaku.+
17 Churikita rimapayaspaqa qipa punchawkunatam hawka kawsakunki,
payqa anchatam kusichisunki.+
18 Dios mana yanapaptinqa llaqtapipas chaqwallañam,+
kamachikuykunata kasukuqkunam ichaqa kusisqa kanqaku.+
19 Runamasinta serviq runaqa manam rimapayasqallaqa uyarikuyta munanchu,
ruwasqan mana allin kasqanta yachaspanpas manam kasukunchu.+
20 ¿Rikurqankichu sumaqta mana tantiarispan chaylla rimaq runata?+
Ruqru uma runaraqmi allin kanqa chayna runamantaqa.+
21 Warma kasqanmanta munasqanta ruwaq sirvienteqa
mana riqsikuqmi kanqa.
22 Chaylla piñakuruq runaqa piñanakuyllatam hatarichin,+
chaylla rabiakuruq runaqa mana allinkunatam ruwan.+
24 Suwa runata yanapaq runaqa kikintam chiqnikun,
imapas rikusqanmanta utaq yachasqanmanta willakunanpaq qayakuyta uyarispanpas* manam willakunchu.+
25 Runakunata manchakuyqa tuqlla hinam,+
Jehova Diospi hapipakuq runam ichaqa imamantapas harkasqa kanqa.+
26 Achkaqmi kamachiqwanqa yanapaykunanpaq rimaykuyta munanku,
chaywanpas Jehova Diosllam paykunapaqqa allin kaqta ruwanman.+
27 Allin ruwaq runaqa chiqninmi mana allin ruwaq runataqa,+
mana allin ruwaq runapas chiqninmi allin ruwaq runataqa.+
30 Kaykunaqa Jaquepa churin Agurpa rimasqan ancha sumaq yachachikuykunam. Itielman hinaspa Ucalman willaspanmi nirqa:
2 “Llapankumanta aswan mana yachayniyuqmi kallani,+
manam wakin runakuna hinachu imatapas yachani.
3 Manam yachayniyuq kaytaqa hayparqanichu,
manam Dios hina yachayniyuqchu kallani.
4 ¿Pitaq hanaq pachata riruspan kutiramurqa?+
¿Pitaq wayratapas makillanwan putqukurqa?
¿Pitaq capakunan pachanwan yakuta qipicharurqa?+
¿Pitaq kay allpa pachapa linderonkunata churarqa?+
Yachaptikiqa, ¿imataq sutin? ¿Imataq churinpa sutinpas?
5 Diospa lliw rimasqankunaqa chuyay-chuyaymi,+
payqa paypi hapipakuqkunapaqmi peleaqkunapa harkachikunan hina.+
6 Amayá Diospa rimasqankunamanqa imatapas yapaychu,+
manachayqa qaqchasuptikim
llulla kasqayki sutilla kanqa.
7 Diosnilláy, kaykunallatam mañakuyki,
manaraq wañukuchkaptiyyá kay iskay kaqkunata quykullaway.
8 Imapipas ama llullakuq kanaypaqyá yanapaykullaway,+
amataqyá wakchayachiwaychu nitaq apuyachiwaychu,
aswanqa mikunaypaq kamaqllatayá quykullaway.+
9 Yanqañataq saksanaykama mikuruspay qamta qipanchaykiman hinaspa niyman: ‘¿Pitaq Jehova Diosqa?’, nispay.+
Utaq wakcha kasqayrayku suwakuruspay sutikita pinqayman churayman.
10 Amayá patronninpa qayllanpiqa serviqnin runataqa yanqamantaqa huchachaychu,
manachayqa ñakasuptikim qamña huchayuq kawaq.+
11 Kanmi taytanta ñakaq runakuna
hinaspa mamanpaq allin kaqkunata mana munaq runakuna.+
12 Kanmi mana huchayuqpaq hapikuq runakuna,+
ichaqa manam mayllasqachu kanku millakuypaq qacha kasqankumantaqa*.
13 Kanmi hatuntukuqllaña runakuna,
runamasinkutapas winku ñawillankuwanmi qawanku.+
14 Kanmi espada hina kiruyuq
chaynataq cuchillo hina waquyuq runakuna,
paykunaqa wakchakunatawan mana piyniyuq runakunatam
llumpayta ñakarichinku.+
15 Yawar suquq urupa* iskay wawankunam qaparispa nin: ‘Quway, quway’, nispa.
Kimsam mana haykapipas saksaqkuna kanku,
tawañataqmi mana haykapipas ninkuchu: ‘Chayllapaqñam’, nispaqa.
16 Chaykunam wañuqkunapa kasqan*,+ qulluq warmi,
mana yakupa chayanan chaki allpa
chaynataq ‘chayllapaqñam’ nispa mana haykapipas niq linwaqllaña nina.
17 Taytanta asipayaq runataqa, mamanta mana kasukuq runataqa+
wayqukunapi kaq cuervokunam ñawinta hurqunqa,
mallqu ankakunam mikunqa.+
18 Kimsam mana sumaqta yachasqaykuna,
tawam mana allinta entiendesqaykuna.
19 Chaykunam ankapa imayna pawasqan,
hatun rumipa hawanta culebrapa imayna purisqan,
lamar quchapa chawpinta botepa imayna purisqan
chaynataq musupa sipaswan imayna kasqan.
20 Qusayuq kachkaspan hukwan pierdekuq* warmiqa
mikuruspanpas siminta pichakuspanmi nin:
‘Manam ima mana allintapas ruwanichu’, nispa.+
21 Kimsam llapa runakunata* katkatatachin,
tawam mana aguantay atina:
22 Sirviente runapa kamachiq kayman chayasqan,+
ruqru uma runapa mikuyta amirusqan,
23 chiqnisqa* warmipa qusayuqña kasqan
chaynataq patronanpa rantinpi serviqnin warmiña patrona kasqan.+
24 Tawa animalchakunam llapanmanta aswan taksalla kaspankupas
ancha yachaysapallaña kanku.+
29 Kimsam ancha sumaqllataña puriqkuna kanku,
tawam sumaqllataña purispa maymanpas rinku.
30 Llapan animalkunamanta aswan manchakuna leon,
payqa manam imaraykupas qipamanqa kutinmanchu.+
31 Atakasapa allqu*, chivo
chaynataq tropankunawan kuska puriq kamachiq.
32 Mana yuyayniyuq runa hina hatuntukuspaykiqa+
utaq chayna kanaykipaq tantiaruspaykiqa
simikita wichqaspayá upallalla kay.+
33 Lechepas qaywipayasqam tikayan,
sinqata llapisqapas yawarmi lluqsimun
chaynataq hinalla piñakuypas maqanakuypim tukun”, nispa.+
31 Kamachiq ñuqa Lemuelmi mamaypa ancha sumaq rimapayawasqankunata qillqarqani, paymi niwarqa:+
3 Amayá warmikunapiqa kallpaykitaqa tukuychu,+
amayá warmikunawan kakuspa mana allinpi tukuq kamachiqkunataqa qatipakuychu.+
4 Wawalláy Lemuel,
manam reykunaqa vinotaqa tomanankuchu,
manam kamachiqkunaqa ninankuchu: ‘Maypiraq aqa tomaykunaypaq’, nispaqa.+
5 Sinkaruspankuqa manañam kamachikuyman hinaqa imatapas ruwanmankuchu,
mana piyniyuq wakchakunatapas ñakarichinmankum.
6 Wañuy patanpi tarikuqkunamanqa puqusqa aqatayá quykuy,+
llumpay llakisqa kaqkunamanpas vinotayá quykuy.+
7 Chayta tomaspayá wakcha kasqankuta qunqachunku,
amañayá ñakariypi kasqankutaqa yuyarichunkuchu.
8 Mana piyniyuqkunapa rantinpiyá rimariy,
wañuy patanpi kaqkunapa rantinpiyá rimariy.+
9 Rimarispaykiyá allin ruwayman hina ima sasachakuytapas allichay,
wakchakunamantawan mana piyniyuqkunamantayá nanachikuy.+
א [alef]
10 Allin* warmiqa sasa tarinam,+
lamar quchapi alaqa rumikunamantapas* aswan chaninniyuqmi chayna warmiqa.
ב [bet]
11 Chayna warmimantaqa qusanpas manapunim iskayrayanchu,
qusanpaqqa ima allin kaqkunapas manam pisipunchu.
ג [guimel]
12 Payqa wañukunan punchawkamam allinllata imatapas ruwaspan qusanta kusichin,
mana allinkunata ruwaspanqa manam llakichinchu.
ד [dalet]
13 Payqa millwatawan linaza qaytuta rantispanmi
kusikuyllawanña tukuy imata ruwan.+
ה [he]
14 Payqa negociante runapa botenkuna hinam+
karumantaraq mikuytapas apamun.
ו [waw]
ז [zayin]
16 Allinta tantiaykuspanmi chakratapas rantin,
llamkakusqan qullqiwanmi chakrapipas uvaskunata plantan.
ח [jet]
17 Wiqawninta sumaqta wataykuspanmi
makinkunawan anchallataña llamkan.+
ט [tet]
18 Negocio ruwasqanpas allinmi,
imakunatapas ruwananpaqmi mecheronpas tutakama ratan.
י [yod]
19 Kallapatam hapiykun,
puchkatilluta hapiykuspanmi puchkan.+
כ [kaf]
20 Mana piyniyuqkunatam yanapaykun,
wakchakunamanmi imallatapas quykun.+
ל [lamed]
21 Rakta pachayuq kasqankuraykum
ritimuptinpas wasinpi kaqkunamantaqa mana llakikunchu.
מ [mem]
22 Payqa qatakunatam awan,
pachankunapas linaza qaytumantawan morado qaytumantam.
נ [nun]
ס [samekh]
24 Payqa linaza qaytumantam pachakunata* ruwaspan rantikun*,
negociante runakunamanpas chumpikunata awaruspanmi rantikun.
ע [ayin]
25 Payqa mana manchakuq ancha kuyasqa warmim,
payqa hamuq punchawkunatapas manam manchakunchu.
פ [pe]
צ [sade]
27 Wasinpi kaqkuna imayna kawsasqantam sumaqta qawan,
mana llamkasqanpa chanintaqa manam mikunchu.+
ק [qof]
28 Wawankunapas sayariykuspam allin ruwasqanmanta alabaykunku,
qusanpas sayariykuspanmi paymanta allinkunata rimaspan nin:
ר [resh]
29 ‘Allin warmikuna achka kaptinpas
qanmi llapanmanta aswan allinqa kanki...’, nispa.
ש [shin]
30 Allin sunquyuqpaq rikchakuq warmipas ukunpiqa manam chaynachu kanman, kuyayllapaq kayninpas tukuruqllam,+
Jehova Diosta manchakuq warmim ichaqa ancha alabaykusqa kanqa.+
ת [taw]
31 Tukuy ima ruwasqanmantayá paymanqa tukuyta quychik,+
allin kaqkunata ruwasqanraykuyá llaqtapa punkunpipas alabasqa kachun”, nispa.+
Utaq: “Allin yachachisqa kanapaq”, “corregisqa kanapaq”.
Utaq: “Rikchanachiykunata”.
Qaway “Diosta manchakuy” niqpa ima ninan kasqanta.
Utaq: “Kamachisusqaykitapas”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Seolpas”, nispam. Qaway kay palabrapa ima ninan kasqanta.
Kaypiqa rimachkan Diosmanta hamuq yachaymantam.
Utaq: “Mana allin ruwasqaykichiktayá saqiychik”.
Utaq: “Atiyniyta”.
Utaq: “Tutayaypi hina puriqkunamanta”.
Kaypiqa yaqachusmi rimachkan Diospa kamachisqanta mana kasukuq warmimanta.
Utaq: “Pacto”. Qaway kay palabrapa ima ninan kasqanta.
Utaq: “Kamachikuyniykunataqa”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Tulluykikunapas allinmi kanqa”, nispam.
Utaq: “Allinnin kaq”.
Utaq: “Ganakusqaykimanta quspayá”.
Utaq: “Uvas sarunaykikunapipas”.
Utaq: “Corregin”.
Utaq: “Coralkunamantapas”.
Utaq: “Haytakunkichu”.
Utaq: “Yanapanayki kachkaptinqa”.
Utaq: “Tiyachkaptinqa”.
Utaq: “Llulla runataqa”.
Utaq: “Kamachikuyniykunataqa”.
Utaq: “Raskispapas”.
Utaq: “Corregisuptikiqa”.
Ichapas kanman: “Sumaqta qaway”, niqpas.
Utaq: “Pañamanpas”.
Utaq: “Lluqimanpas”.
Kaypiqa yaqachusmi rimachkan Diospa kamachisqanta mana kasukuq warmimanta.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Seolmanmi”, nispam. Qaway kay palabrapa ima ninan kasqanta.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Churillaykuna”, nispam.
Utaq: “Kallpaykita”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “¿Yaqachu quchachikusqayki yakuykitaqa huklawpi usuchiwaq? ¿Yaqachu chay pukyuykipi yakutaqa plazakunapi usuchiwaq?”, nispam.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Yaku hurqunayki pukyuykiyá bendecisqa kachun”, nispam.
Utaq: “Ibice sutiyuq cabra”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Paypa ñuñunkunawanyá haykapipas sinkakuy”, nispam.
Kaypiqa yaqachusmi rimachkan Diospa kamachisqanta mana kasukuspan hukwan-hukwan kakuq warmimanta.
Ñawpaqtaqa imapaqpas rimanakuruspankum makinkuta hapiykanakuqku.
Utaq: “Kamachisusqaykitapas”.
Utaq: “Anyasqa”.
Kaypiqa yaqachusmi rimachkan Diospa kamachisqanta mana kasukuq warmimanta.
Utaq: “Qullqipaq piwanpas kakuq”.
Utaq: “Waqllikuq”.
Utaq: “Waqllikuq”.
Utaq: “Kamachikuyniykunatayá”.
Kaypiqa yaqachusmi rimachkan Diospa kamachisqanta mana kasukuq warmimanta.
Utaq: “Qullqipaq piwanpas kakuq”.
Utaq: “Mirramanta”.
Utaq: “Kuyanakuypi sinkakamusun”.
Utaq: “Ñatinninpi”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Churillaykuna”, nispam.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Seolmanmi”, nispam. Qaway kay palabrapa ima ninan kasqanta.
Utaq: “Coralkunamantapas”.
Utaq: “Tiyani”.
Kaypiqa rimachkan tayta-mamankumanta imatapas chaskisqankumanta utaq imatapas yachasqankumantam.
Kaypiqa sasawan unanchasqanmantam rimachkan.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Ruyru kananpaq niptinpas”, nispam.
Utaq: “Ñuqaqa Diospa ancha kuyasqanmi karqani”.
Utaq: “Rikchan-rikchanlla kaq”.
Kaypiqa rimachkan miskillaña vino kananpaq imachakunatapas hinasqanmantam.
Utaq: “Mana yuyayniyuq kayta”.
Utaq: “Corregispanqa”.
Kaypiqa yaqachusmi rimachkan huchapakuymanta.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Suwasqa yakuqa miskillañam, pakakuspalla tanta mikuypas miskillañam”, nispam.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Seolman”, nispam. Qaway kay palabrapa ima ninan kasqanta.
Utaq: “Allin kaqkunatam hukkunamanta rimanqa”.
Utaq: “Kamachisqankutam kasukun”.
Ichapas kanman: “Hinalla kawsananpaqmi kikin allin ñanpi kachkan”, niqpas.
Utaq: “Imatapas”.
Utaq: “Sallichin”.
Utaq: “Yachachikuyninkunaqa”. Hebreo rimaypiqa nichkan: “Jehova Diospa ñanninqa”, nispam.
Utaq: “Mana ruway atisqanta riqsikuq”.
Utaq: “Kapuqniyuq kaypas”.
Ichapas kanman: “Llaqtamasinkunata allin ruwaq runakuna bendeciptinqa”, niqpas.
Utaq: “Mana kaqpaqta hina hapin”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Maki hapiykanakuyta chiqniq”, nispam.
Kaypiqa rimachkan imaña kaptinpas kuyakuq kasqanmantam.
Utaq: “Pinqayta”.
Utaq: “Mana qukuykuq”.
Utaq: “Yakuta hukkunaman quykuq runaqa”.
Utaq: “Vendeyta”.
Utaq: “Rantikuq runapaqmi ichaqa Diospa bendicionninta mañapunqaku”.
Utaq: “Pinqayman churaq”.
Utaq: “Corregisqankuta mana chaskikuq”.
Utaq: “Viva-viva”.
Utaq: “Imam kaqta rimaq runaqa”.
Utaq: “Runata kallpanchaykun”.
Utaq: “Corregisqankutaqa”.
Utaq: “Runamasinwan tapunakuq runam ichaqa aswan yachayniyuq kanqa”.
Utaq: “Kamachisqanqa”.
Utaq: “Mana allin willakuq runaqa”.
Utaq: “Corregisqankuta”.
Utaq: “Payta imanarunmanku”.
Utaq: “Corregiy”.
Ichapas kanman: “Chaylla azoten”, niqpas.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Wasintam qispichin”, nispam.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Wasinta makinkunawan tuñichin”, nispam.
Ichapas kanman: “Hukkunata pantachinqa”, niqpas.
Utaq: “Manam ima ruwarusqankutapas allichayta munankuchu”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Kusikuyqa llakipim tukunman”, nispam.
Utaq: “Piñakuspanraq”.
Utaq: “Tiyaq”.
Utaq: “Kuyakuq”.
Utaq: “Mana llullakuqmi kanqaku”.
Utaq: “Yachayninqa”.
Utaq: “Qipanchasqanmanta runamasinta tumpaq”.
Utaq: “Rimasqankuman hina mana pagapuq”.
Utaq: “Hampichkaq hina”.
Utaq: “Corregisqantam”.
Utaq: “Chiqninmi”.
Utaq: “Corregisqankuta”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Seolpas”, nispam. Qaway kay palabrapa ima ninan kasqanta.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Abadonpas”, nispam.
Utaq: “Corregiqnin”.
Utaq: “Hukmanyasqa”.
Utaq: “Allin”.
Utaq: “Ancha kusisqallaña fiestapipas kachkanman hina”.
Utaq: “Tapurikuspa”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Seolman”, nispam.
Utaq: “Pinqayman”.
Utaq: “Kusisqa ñawiyuq runaqa”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Sunqupa tantiasqanqa runapam”, nispam.
Utaq: “Jehova Diosllam chiqap kaqtaqa riman”.
Utaq: “Tukuytam servichikurqa”.
Utaq: “Chiqninmi”.
Ichapas kanman: “Imaña kaptinpas hinalla kuyakuq kasqanraykum hinaspa mana llullakuq kasqanraykum Diosqa runapa huchanta pampachan”, niqpas.
Utaq: “Piñakunanta mana saqinchu”.
Utaq: “Runamasinpa contranpi hatariq”.
Utaq: “Crisolpi”.
Utaq: “Sumaqllataña”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Wawqiki hinam”, nispam.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Makinta hapiykuspa garantizan”, nispam.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Hatun punkuyuq runaqa”, nispam.
Utaq: “Hawkalla kayta yachaqmi”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Uku-uku yaku hinam”, nispam.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Altoman churasqa kanqa”, nispam. Kaywanqa niyta munachkan manaña pipas utaq imapas imanananmantam.
Utaq: “Yanapaykusqanmi”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Allin sunquyuq kayta tariq”, nispam.
Utaq: “Malta leon”.
Utaq: “Mana allinkuna rimaq warmiñataqmi”, “añañanka warmiñataqmi”.
Utaq: “Pagapunqapuni”.
Utaq: “Amayá churiki wañunantaqa munaychu”.
Utaq: “Malta leonpa”.
Ichapas kanman: “Mañakustin purispanpas mana imatapas tarinqachu”, niqpas.
Utaq: “Ima niy munasqanqa”.
Utaq: “Mana chaynalla pesaq rumichakunata chaynataq mana chaynalla yaykuq tupukunatapas”.
Utaq: “Vendeqninta”.
Utaq: “Coralmantapas”.
Utaq: “Qarirayku”.
Utaq: “Ñutu rumichakuna hina”.
Utaq: “Tapurikuspa”.
Utaq: “Una-unaypaqmi kanqa”.
Utaq: “Nina qallu”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Chaskisqanqa”, nispam.
Utaq: “Iskay rikchaq rumichakunataqa”.
Utaq: “Imayna kawsakunanpaq tantiakuytaqa atinmanchu”.
Utaq: “Suysuspan”.
Utaq: “Mana allin ruwasqanmantam mayllakuchkaq hina chuyanchakun”.
Utaq: “Imarayku imapas ruwasqanta qawachkan”.
Ichapas kanman: “Wañuyninta maskaspam pipas chaytaqa ruwan”, niqpas.
Utaq: “Tiyayraqmi”.
Utaq: “Mana allinkuna rimaq warmiwan”, “añañanka warmiwan”.
Utaq: “Yachanñam ima ruwayta”.
Utaq: “Kusirikuykunallataña kuyaq”.
Kaytaqa servichikuqku yanukunankupaqwan kikinkupas hinakunankupaqmi.
Utaq: “Piñanakuyllataña maskaq warmiwan”, “añañanka warmiwan”.
Utaq: “Mana allinkunata ruwachkaspan quptinqa”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Uyariq runaqa wiñaypaqmi rimanqa”, nispam.
Utaq: “Hawka kawsakunanpaq imatapas ruwan”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Piñakunan tawnapas”, nispam.
Utaq: “Qukuykuq kasqanraykum Diospa bendecisqan kanqa”.
Utaq: “Chuya sunquyuq kananpaq kallpanchakuq”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Yachaytam”, nispam.
Utaq: “Tikraykun”, “yanqacharun”.
Kaypiqa yaqachusmi rimachkan Diospa kamachisqanta mana kasukuq warmimanta.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Allinta uywanapaq kaspiwanmi”, nispam.
Utaq: “Llaqtapa punkunpiqa”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Cuchillotayá kunkaykiman churakuy”, nispam.
Ichapas kanman: “Imayna tantiasqaykitaqa amaña ruwaychu”, niqpas.
Utaq: “Mana allin ruwasqaykita musyakuspa allin kaqta ruwanaykipaqqa”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Seolman uraykunanmantam”, nispam. Qaway “seol” niq palabrapa ima ninan kasqanta.
Utaq: “Sunquy ukumantam”.
Qaway “Diosta manchakuy” niqpa ima ninan kasqanta.
Utaq: “Vendenkichu”.
Utaq: “Corregisqa”.
Utaq: “Qullqipaq piwanpas kakuq”.
Kaypiqa yaqachusmi rimachkan Diospa kamachisqanta mana kasukuq warmimanta.
Utaq: “Vinota tomanankupaq huñunakuqkunapaqmi”.
Utaq: “Kaspi”.
Utaq: “Manam nanawasqachu”.
Utaq: “Maskamunaypaq”.
Utaq: “Ayllutaqa qispichina”.
Utaq: “Ruwaspaykiqa salvasqam kanki”.
Utaq: “Ñakariy punchaw chayamuptin”.
Utaq: “Tiyasqan”.
Utaq: “Sasachakuywanpas”.
Utaq: “Denuncianqaku”.
Ichapas kanman: “Mana manchakuspa imam kaqta niqqa runamasinta siminpi muchaykuchkaq hinam kanqa”, niqpas.
Kaypiqa wasimanta rimaspanqa ayllumantam rimachkan.
Utaq: “Salomonpa rimasqankunata huñuspanku qillqarqaku”.
Utaq: “Kaymanyá qispimuy”.
Utaq: “Hapichinapi”.
Utaq: “Cosecha”.
Utaq: “Chaylla”.
Utaq: “Hawkayayta maskaq runaqa”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Tullutam pakin”, nispam.
Utaq: “Iskay uya runapi”.
Kay kachiqa karqa imatapas mayllanapaq utaq taqsanapaqmi.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Chayta ruwaspaykiqa umanmanmi sansata churachkanki”, nispam.
Utaq: “Norte lawmanta”.
Utaq: “Tiyayraqmi”.
Utaq: “Mana allinkuna rimaq warmiwan”, “añañanka warmiwan”.
Utaq: “Mana allin runata kasukuspa huchallikuq”.
Ichapas kanman: “Chaynam yanqamanta kaq ima ñakariypas mana cumplikunqachu”, niqpas.
Utaq: “Kutichisqanta”.
Utaq: “Runakunaman piñakuspanraq chapukuq runaqa”.
Utaq: “Paypa sunqunqa llumpa-llumpay mana allinmi kachkan”.
Utaq: “Sapa punchaw”.
Utaq: “Celosa warmipa”.
Utaq: “Corregiykuymi”.
Ichapas kanman: “Yanqalla muchasunaykimantaqa”, niqpas.
Utaq: “Tapanta”.
Kayqa karqa miski asnaq kutacha hinam.
Utaq: “Kamiwaqniytam”, “insultawaqniytam”.
Utaq: “Qarirayku”.
Utaq: “Mana allinkuna rimaq warmiqa”, “añañanka warmiqa”.
Utaq: “Paña”.
Utaq: “Allinña”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Seolpas”, nispam. Qaway kay palabrapa ima ninan kasqanta.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Abadonpas”, nispam.
Utaq: “Crisolpi”.
Utaq: “Tukuy sunquykiwanyá michiy”.
Utaq: “Vendespa”.
Utaq: “Chaqwallataña ruwaptinqa”.
Utaq: “Rikchan-rikchanlla kaq”.
Utaq: “Pampakunan”.
Utaq: “Diosman sunqu”.
Ichapas kanman: “Hatuntukuq”, niqpas.
Utaq: “Qullqipaq piwanpas kakuqkunawan”.
Utaq: “Alabakuqllaña”.
Ichapas kanman: “Allin kawsakuq runam ichaqa wañuytaqa mana maskakunchu”, niqpas.
Utaq: “Imatapas ruwan”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Kaspiwan qaqchayqa yachaytam qun”, nispam.
Utaq: “Ñakasqankuta uyarispanpas”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Hatun ispayninkumantaqa”, nispam.
Utaq: “Sanguijuela urupa”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Seol”, nispam. Qaway kay palabrapa ima ninan kasqanta.
Utaq: “Waqllikuq”.
Hebreo rimaypiqa nichkan: “Allpa pachata”, nispam.
Utaq: “Mana kuyasqa”.
Utaq: “Damankuna”.
Utaq: “Gecopas”.
Utaq: “Galgo”.
Utaq: “Viva-viva”.
Utaq: “Coralkunamantapas”.
Ichapas kanman: “Serviqnin warmikunamanpas imam ruwanankutam kamachin”, niqpas.
Utaq: “Ukun pachakunata”.
Utaq: “Venden”.
Kaypiqa rimachkan imaña kaptinpas hinalla kuyakuq kasqanmantam.