Sunquyki tiyaykunanpaqqa: Kaykunam yanapasunki

Pi ayllunchikpas wañukuptinqa manam ima ruwaytapas atinchikchu, ichaqa achka yanapakuykunam kan. Sapa runam mana chaynallachu kanchik chaymi yanapakuykuna achka kaspanpas mana llapanchiktachu yanapawachwan.

Chayna kaptinpas doctorkunapa wakin nisqankuqa achka runakunatam yanaparqa. Doctorkunapa nisqankuqa bibliapa nisqanwanpas tupanmi. Chaymanta yachaykusun.

1: FAMILIAYKIWAN HINASPA AMISTADNIKIKUNAWAN YANAPACHIKUY

• 

  Yachaysapa runakunam ninku ayllunchik wañukuptinqa hukkunawan yanapachikuy ancha allin kasqanmanta. Ichaqa llumpay llakisqa tarikusqanchikraykum hukkuna yanapayta munawaptinchikqa piñakuchwan.

• Llakisqa kasqaykita qawaspankum hukkuna yanapaykuyta munasunki, ichaqa manam chayraykuchu tukuy tiempo paykunawan kuska kanayki. Sapallayki kayta munaspaykiqa kuyakuyllawan niykuy saqiykusunaykipaq.

• Imayna tarikusqaykiman hina tantiay hukkunawan kuska kanaykipaq utaq manapas.

BIBLIAPIM NIN: “Chulla runalla kanamantaqa iskay runam aswan allinqa. […] Iskayninkumanta huknin wichiykuptinqa hukninmi wichiqta hatarichinqa”, nispa (Eclesiastes 4:9, 10).

2: ALLIN MIKUYKUNATA MIKUY HINASPA EJERCICIOTA RUWAY

• Allinta mikusqaykiqa yanapasunkim mana llumpayta hukmanyanaykipaq. Mikuwaqmi frutakunata, verdurakunata hinaspa aychatapas mana llumpay wirayuqta.

• Yakuta achkata tomay.

• Mana mikunayasuptikipas as-asmanta mikunaykipaq kallpanchakuy. Chaymantapas doctorman rispaykim mañakuwaq ima hampitapas allinlla kanaykipaq.a

• Ejercicio ruwasqaykiqa yanapasunkim mana hukmanyasqa kanaykipaq. Wakinkum ejerciciota ruwaspanku yuyaymananku wañukuq ayllunkupi. Wakinkuñataqmi ejerciciota ruwanku wañukuq ayllunpi mana piensanankupaq.

BIBLIAPIM NIN: “Manam pipas kikinpa cuerpontaqa chiqninchu, aswanqa mikuchinmi hinaspapas kuyanmi”, nispa (Efesios 5:29).

3: ALLINTA PUÑUY

• 

  Pininkupas wañukuptinqa llakipi kasqankuraykum wakinqa mana puñuytapas atinkuchu, chaymi kallpanchakunayki allinta puñunaykipaq.

• Cafeytawan tragotaqa ama llumpaytaqa tomaychu, chaykunata llumpayta tomaspaykiqa manam puñuyta atinkichu.

BIBLIAPIM NIN: “Iskay hora llamkanamantaqa huk horata samaykuymi aswan allinqa, llumpayta llamkayqa yanqapaqmi”, nispa (Eclesiastes 4:6).

4: AMA SAPAQCHAKUYCHU

• 

  Runakunaqa mana chaynalla kasqanchikraykum ayllunchik wañukuptinqa mana chaynallatachu llakikunchik. Chaymi yuyaymanawaq allinlla kanaykipaq imakuna yanapasusqaykipi.

• Wakinqa sunqunta tiyaykachinanpaqmi waqanku utaq piwanpas rimanku. Llakisqa kasqaykirayku piwanpas mana rimayta munaspaykipas kallpanchakuy huk kaqnin amistadnikiwan rimanaykipaq.

• Wakinqa pininkupas wañukuptinqa anchatam waqanku, wakinñataqmi manam llumpaytachu waqanku.

BIBLIAPIM NIN: ‘Runaqa sunqullanpim yachan llakisqa kasqantaqa’, nispa (Proverbios 14:10).

5: AMA IMA VICIOMANPAS QUKURUYCHU

• 

  Wakinqa llakipi kasqanraykum sinkakuyta qallaykunku, ichaqa chayqa manam yanapanchu llakinta qunqananpaqqa. Llakikita qunqanaykipaqqa allinnikipaq kaqkunata ruwanaykipaq kallpanchakuy.

BIBLIAPIM NIN: “Chuyanchakusunyá aychanchikpi, [...] qanrachaq kaqkunamanta”, nispa (2 Corintios 7:1).

6: AMA TIEMPOYKITA USUCHIYCHU

• Wakinqa llakinkuta qunqanankupaqmi imatapas ruwanankupaq kallpanchakunku.

• Amistadnikikunawan rimanaykipaq tiempochakuy utaq maymanpas puririkuq riy chaykunam yanapasunki llakisqalla mana kanaykipaq.

• Imatapas ruwanaykipaq kallpanchakusqaykiqa as-asmantam yanapasunki manaña llumpay llakisqa kanaykipaq.

BIBLIAPIM NIN : ‘Kay pachapiqa tukuy imam tiempoyuqlla. [...] Kanmi waqanapaq tiempo. Kanmi asinapaq tiempo’, nispa (Eclesiastes 3:1, 4).

7: TANTIASQAYKIKUNATA RUWANAYKIPAQ KALLPANCHAKUY

• 

  Llaki manaraq qatisuchkaptiki imata ruwasqaykikunata kaqmanta ruwanaykipaq pisi-pisimanta kallpanchakuy.

• Kallpanchakuy mana llumpay tutata puñunaykipaq, hinaspa tantiay imapi llamkanaykipaq. Chaykunaqa yanapasunkim pisi-pisimanta hawkaña kanaykipaq.

• Kusichisuqniki kaqkunata ruway.

BIBLIAPIM NIN: “Runata kusisqallata Dios kawsachiptinqa, payqa manam yuyaymananqachu pisillata kawsakusqanpiqa”, nispa (Eclesiastes 5:20, TNM).

8: AMA IMATAPAS CHAYLLAQA TANTIAYCHU

• Wakinqa pininkupas wañukuptinmi chaylla imapaqpas tantianku, ichaqa punchawkuna pasasqanman hinam imapas tantiasqankumanta ñakakunku.

• Manam allinchu kanman wasikimanta chaylla huklawman astakuruynikiqa nitaq wañukuq aylluykipa imantapas wischuruyqa.

BIBLIAPIM NIN: ‘Ganaswan llamkakuq runapa yuyaymanasqanqa apuyachinqam. Mana tantiaq runapa chaylla ruwasqanqa wakchayachinqam’, nispa (Proverbios 21:5).

9: WAÑUKUQ AYLLUYKITA KUSIKUYWAY YUYARIY

• 

  Wakinkuqa wañukuq ayllunta yuyarinankupaqmi imatapas ruwanku.

• Wañukuq aylluykipa fotonta librellapi churay, yuyariytaq aylluykiwan tukuy ima kuska ruwasqaykita. Chayqa yanapasunkim mana llumpay llakisqa kanaykipaq.

• Wañukuqpa imankunatapas allichay. Hinaspa qawaykuy hawkaña tarikuspayki.

BIBLIAPIM NIN: ‘Ñawpaq tiempokunata yuyariychik’, nispa (Deuteronomio 32:7).

10: SAMARYNAYKIPAQ TIEMPOCHAKUY

• Tantiakuy wakin punchawkuna samarinaykipaq.

• Samarisqayki punchawpiqa tantiawaqmi maymanpas illanaykipaq utaq huk kaqnin aylluykita watunaykipaq.

• Huk punchawllapas samarisqaykiqa yanapasunkim llumpay llakisqa mana kanaykipaq.

BIBLIAPIM NIN: “Jesusñataqmi nirqa: ‘Haku runapa mana kasqanman, chaypi ratollapas samariykamunaykichikpaq’”, nispa (Marcos 6:31).

11: HUKKUNATA YANAPAY

• 

  Kallpanchakuy hukkunata yanapanaykipaq, chayqa hawkalla kanaykipaqmi yanapasunki.

• Yanapawaqmi qam hina llakipi tarikuq mayqin aylluykitapas utaq amistadnikitapas. Ichaya paykunapas piwanpas rimayta munachkanku.

• Llakisqa kaqkunata kallpanchasqaykiqa yanapasunkim kusisqa kawsakunaykipaq.

BIBLIAPIM NIN: “Imapas quqmi aswan kusisqaqa imapas chaskiqmantaqa”, nispa (Hechos 20:35).

12: YUYAYMANAY IMAYNAÑA KAWSAKUNAYKIPAQ

• Aylluyki wañukuptin llakisqa tarikusqaykiqa yanapasunkimanmi imakuna allin kasqanpi yuyaymananaykipaq.

• Qawarikuy vidaykiwan ima ruwasqaykita.

• Yanqakunapi tiempoyki usuchisqaykita musyakuspaykiqa kallpachakuy cambianaykipaq.

BIBLIAM NIN: ‘Convido wasiman riymantaqa wañukuqpa wasinman riymi aswan allinqa. Wañuywanmi llapa runa tukurunku. Kawsaq runakunapas chaymantam piensarinanku’, nispa (Eclesiastes 7:2).

Pininchikpas wañukuptinqa manapaschá imataña ruwaspapas qunqaruyta atisunchu. Ichaqa kay qillqapi yachachiykunam yanapawachwan llumpayta mana llakikunapaq. Kay qillqapi nisqankunaqa yanapasunkim kaqmanta allinlla kanaykipaq.