Sapallankupas warmanku uywaytaqa atinmankum

1-3. ¿Imanasqataq warmankuta sapallanku uywaqkunaqa astawanraq yapakuchkan, hinaspapas imaynam sientekunku?

ESTADOS UNIDOS nacionpim “wawa-churinku sapallan uywaqkuna astawan yapakuchkan”. Huk law nacionkunapipas chaynallataqmi. Rakinakuptinkum, divorciakuptinkum chaynataq wawa-churinkuta mana reqsikuptinkum wara-waranqantin tayta-mamakuna hinaspa warmakunapas ñakarichkanku.

² Iskay chunka pusaq watanpi iskay wawayoq viudam nin: “Llakisqam tarikuni wawaykuna sapallay uywasqaywan. Pipapas mana sientesqan hinam tarikuni. Waqaqta qawawaspanmi wawaykunapas hukmanyasqa tarikunku”, nispa. Rabiankuta, ñakakusqankuta hinaspa llakinkuta atipanankupaq kallpanchakuspankupas rinankum llamkapakuq hinaspapas wasinkupi ima rurayninkutam rurananku. Wawanta sapallan uywaq huk warmipas ninmi: ‘Warmisapa kayqa sasam, huknin rurayniyta kallpanchakuspa ruraruptiypas huk rurayniykunam rikuriramun’, nispa.

³ Warmakunapas mamallanwan otaq taytallanwan wiñaqkunaqa sasachakuyniyoqmi kanku. Taytan otaq maman saqeruptin otaq wañukuptinmi wakin warmakunaqa ichapas hukmanyasqa tarikunku. Achka mozo-sipaskunapa taytan otaq maman mana kaptinqa llumpay llakisqam kanku.

4. ¿Imaynatam yachanchik warmankuta sapallan uywaqkunapi Jehová Dios nanachikusqanta?

⁴ Ñawpa tiempopipas karqañam warmankuta sapallan uywaqkunaqa. Bibliam willakun ‘mana tayta-mamayoqkunamanta’ hinaspa ‘viudakunamanta’ (Exodo 22:22; Deuteronomio 24:19-21; Job 31:16-22). Jehová Diosqa paykunamantam nanachikurqa. Salmos libro qellqaqmi nin: “Diosqa mana piyniyoqkunapa taytanmi. Juiciopipas viudakuna defiendeqmi”, nispa (Salmo 68:5). Kay tiempopipas Jehová Diosqa yanapanmi warmankuta sapallan uywaqkunataqa, chaymi Bibliapi kan allinta kawsanapaq yanapakuykuna.

WASIPI RURAYKUNAMANTA

5. ¿Imayna sasachakuypim qallariypiqa tarikunku warmankuta sapallanku uywaq tayta-mamaqa?

⁵ Piensariy wasipi ruranapaq kaqkunapi. Wawankunata sapallan uywaq warmim nin: ‘Wakin ruraykunapiqa qaripa yanapaynintam necesitani. Wasiyman para sutuyta qallaykuptinmi imayna allichaytapas mana atinichu’, nispa. Qarikunapaqpas chayllaraq rakinakuruptin otaq warmin wañukuptinqa wasipi ruraykunaqa mana tukuy atina hinam kanman. Taytan otaq maman mana kaptinqa warmakunapas hukmanyasqam sientekunku ima ruraytapas mana atispanku.

6, 7. a) ¿Imatam yachachwan Proverbios libropi “allin warmipa” rurayninmanta? b) Warmankuta sapallan uywaqkunapaqqa, ¿imanasqam allin kanman wasinpi rurayninkunatapas cumplinanpaq tiempochakuyninqa?

⁶ ¿Imataq yanapawachwan? Yuyarisunchik Proverbios 31:10-31 nisqanpi “allin warmipa” rurasqankunata. Admirakuypaqmi kay warmipa rurasqankunaqa: rantipakuq risqan, negocio rurasqan, pacha sirasqan, yanukusqan hinaspa chacrapi llamkasqanpas. ¿Imaynatam chaykuna rurayta atirqa? Payqa llamkaysapam karqa, chaymi tutapayraq hatariq hinaspapas inti seqaykunankamam llamkaq. Rurayninkunapaqmi tiempochakuq, wasinpi kaqkunawanpas yanapachikuqmi, tiempochakuqtaqmi hukkunata yanapananpaqpas. Chayna kaptinmi familianpas alabarqa.

⁷ Warmanchikta sapallanchik uywaspaqa wasinchikpi rurayninchikkunatam mana qonqananchikchu. Rurayninchikkunataqa kusisqam rurananchik, chayna kaptinchikqa warmanchikkunapas kusisqam kanqaku. Ima ruranapaqpas allinta tanteaspam tiempochakuna. Bibliam nin: “Ganaswan llamkakuq runapa yuyaymanasqanqa apuyachinqam”, nispa (Proverbios 21:5). Churinta sapallan uywaq taytam nin: “Mana yarqawaptinqa manam yanukuytapas yuyanichu”, nispa. Yarqawaptinchik hawanpi-ukunpi imallatañapas yanukuymantaqa, tiempowan tanteaspam miskitaqa yanukunchik. Chaymantapas yachananchikmi kanqa wasipi imapas ruraykunata kikinchik rurananchikpaq. Warmankuta sapallanku uywaq wakin warmikunaqa yacharunkum: wasi pintayta, yakupa cañonkuna allichayta otaq huk rikchaq ruraykunatapas librokunata leespa otaq amistadninta tapukuspanku.

8. ¿Imaynatam warmakunaqa wasipi yanapakunmanku?

⁸ ¿Allinchu kanman yanapawananchikpaq warmanchikkunata kamachiyqa? Wawanta sapallan uywaq warmim nin: “Taytan mana kaptinmi wakin kutipiqa warmanchikkuna ima ruranantapas mana munanchikchu”, nispa. Kay nisqan cheqapña kaptinpas, warmakuna chayna uywayqa manapaschá allinninpaqchu kanman. Ñawpa tiempopim, Diosta serviq warmakunamanqa atisqanta rurananpaq kamachiqku (Genesis 37:2; Cantares 1:6). Warmanchikkunataqa kamachinanchikmi atisqan kaqkunata rurananpaq: cuartonta pichananpaq otaq platokunata mayllananpaqpas. ¿Allinchu kanman warmanchikkunawan kuska imapas rurayqa? ¡Mayna allinmi chayqa kanman!

FAMILIATA MANTIENEYQA SASAM

9. Wawankuta sapallan uywaq warmikunaqa, ¿imanasqataq qollqe tariypi sasachakunku?

⁹ Warmankuta sapallan uywaqkunapaqqa sasam qollqe tariyqa, astawanraqmi chayllaraq sipasyasqanpi wawayoqkunapaqqa.a Wakin nacionkunapiqa gobiernom yanapan. Chayna kaptinqa yanapachikunmanmi llamkayta tarinankama. Necesitaspaqa cristianopas chay yanapakuytaqa chaskinmankum (Romanos 13:1, 6). Viudapas chaynataq divorciasqapas sasachakunkum qollqe tariypiqa. Wakinqa ñawpaqtaqa wasinkupi ima ruranallankutam ruraqku, kunanqa sapallan tarikuspankum llamkapakuyta maskanku, llamkapakuptinpas manam allintachu paganku. Wakinñataqmi estudianku as tiempolla ima ruraypas yachanankupaq chaywan qollqeta tarinankupaq.

10. Wawankunata sapallan uywaq warmiqa, ¿imatam entiendechinan llamkapakusqanmanta warmankunaman?

¹⁰ Warmankunata sapallan uywaq warmiqa manam hukmanyananchu llamkaq rinanta warmankuna mana munaptinqa. Warmakunamanqa entiendechinanmi imanasqa llamkasqanta, entiendechinantaqmi warmankuta uywananpaq Jehová Diospa kamachisqanta kasukusqantapas (1 Timoteo 5:8). Tiempopa risqanman hinam warmakunaqa entiendenqaku. Llamkapakuspapas warmanchikkunapaqqa tiempochakunanchikmi. Qollqenchik pisilla kaptinpas warmanchikkunata kuyakuywan uywaptinchikqa hawkallam kanqaku (Proverbios 15:16, 17).

PITAQ RESPONSABLE

11, 12. Warmakunataqa, ¿imanasqam tayta otaq mamapa rantinpiqa mana churanachu hinaspa pikunapa yanapaynintam maskana?

¹¹ Warmanta sapallanku uywaq taytaqa otaq mamaqa warmanwanmi astawan amañanku chayna kaptinpas manam taytapa otaq mamapa rantinpiqa churanankuchu. Mamaqa qari kaq wawantaqa manam qosa hina responsable kananpaqqa ninanchu nitaq warmi kaq wawanmanpas sentimientonmantaqa willakunanchu, kaykunaqa warmakunatam hukmanyachinman otaq sasachanman.

¹² Warmaykikunaqa cuentatam qokunanku qam uywaqnin kasqaykita, manam warmakunachu uywaqniki hinaqa kananku (tupachiy 2 Corintios 12:14). Sentimientoykimanta willakuyta otaq pipas consejaykusunaykita munaspaqa ancianokunapa otaq yuyayniyoq iñiqmasinchikkunapa yanapakuyninta maskay warmaykikunaman willakunaykimantaqa (Tito 2:3).

CORREGIYMANTA

13. Wawanta sapallan uywaq warmipaqqa, ¿imanasqataq sasa kanman warmankuna corregiyqa?

¹³ Qariqa manam sasachakunchu warmankuna corregiypiqa warmim ichaqa sasachakun. Wawankunata sapallan uywaq warmim nin: “Wawaykunaqa vozninpim hinaspa sayayninpim yuyayniyoq runa hinaña kanku. Ñoqañataqmi sientekuni mana kamachiy atinaypaq hina”, nispa. Chaymantapas llakisqaraqpaschá tarikunchik kuyay-yananchik wañukusqanwan otaq hukmanyasqa casado vidanchikmanta rakinakuruspa. Chaymantapas iskayrayanchikpaschá juezpa tanteasqanman hina warmanchik taytanwan otaq mamanwan lloqsiptin paywan pasakunanpaq piensaspa. Chayna kaptinqa sasapaschá kanman portakusqanman hina warmakuna corregiyqa.

14. Warmankuta sapallan uywaq tayta-mamataqa, ¿imam yanapanqa warmankuta correginankupaq?

¹⁴ Bibliam nin: ‘Munaysapa warmaqa mamantam churanqa penqayman’, nispa (Proverbios 29:15). Jehová Diosmi yanapawanchik warmanchikkunata imayna uywanapaq, chaynaqa amayá manchakusunchu nitaq llakikusunchu warmanchikkuna corregiytaqa (Proverbios 1:8). Diospa kamachisqanman hinayá uywasunchik (Proverbios 13:24). Warmanchikkunataqa entiendespam portakusqanman hina corregina, manataqmi munasqanman hinachu uywanapas. Yaqa llapankum wiñasqankuman hina cuentata qokunqaku. Imayna sientekusqankutapas entiendenam. Churinkunata sapallan uywaq taytam nin: “Corregiruspaypas warmaytaqa kuyaykunim, mamanpa wañukusqanwan hukmanyasqa kasqanrayku. Tiempochakunim paykunawan rimanaypaq. Yanukuspaykum confianzawan imamantapas rimaniku”, nispa.

15. ¿Imanasqam divorciakusqanchik qaripa otaq warmipa contranpiqa mana rimananchikchu?

¹⁵ Divorciasqa kaspanchikqa manam rimananchikchu warmanchikpa taytanpa otaq mamanpa contranpiqa. Tayta-mama liryanakuptinqa warmakunam hukmanyan hinaspam tiempopa risqanman hina mayqentapas manaña respetanmanchu. Cuidakunanchiktaqmi “¡Taytayki hinam kanki!” nispa rimaykunamanta. Imayna runaña kaspanpas wawanchikkunapa taytanmi, warmakunaqa necesitankum tayta-maman kuyananta, yanapananta hinaspa correginantapas.b

16. ¿Imaynatam sapallan kaqkunaqa warmankuman Diosmanta yachachinmanku?

¹⁶ Kay libropi yachamusqanchikman hina, corregiyqa manam azoteyllachu, aswanqa imayna kawsananpaq yachachiymi. Atipachwanmi ima sasachakuykunatapas warmanchikkunaman Diosmanta allinta yachachispaqa (Filipenses 3:16). Paykunawanmi huñunakuykunaman rinanchik (Hebreos 10:24, 25). Bibliatapas sapa semanam estudiananchik. Paykunawan sapa kuti Bibliata estudiay sasa kaptinpas. Warmanman Bibliamanta yachachiq warmim nin: “Llamkayniymanta kutiramuspayqa samariytam munani ichaqa kallpanchakunim warmi warmaywan Bibliata estudianaykupaq. Chaytaqa rurani warmaypa allinninpaq kasqanta yachaspaymi, warmaypas kusikuntaqmi estudiasqaykuwanqa”, nispa.

17. ¿Imatam yachanchik Pablopa puriqmasin Timoteo imayna uywasqa kasqanmanta?

¹⁷ Apostol Pablopa puriqmasin Timoteotam mamanwan abuelan Diosmanta yachachirqaku, taytan mana iñiq kachkaptinpas. Chaymi Timoteoqa Diosman sonqo cristiano karqa (Hechos 16:1, 2; 2 Timoteo 1:5; 3:14, 15). Pay hinam warmanchikkunapas kanman kallpanchakuspa Diospa yachachikuyninman hina kasukuqta uywaptinchikqa (Efesios 6:4).

SAPALLAYKI SIENTEKUSQAYKITA IMAYNATAM ATIPAWAQ

18, 19. a) Wawanku sapallan uywaqkunataqa, ¿imayna sentimientokunam intunman? b) Diospa, ¿ima nisqantaq yanapanman aychapa munayninta atipananpaq?

¹⁸ Wawankunata sapallan uywaq warmim nin: “Wasiyman chayaruptiymi wasiypas chunniq hina, wawaykuna puñuruptinqa aswanraqmi sapaypi rikukuni”, nispa. Chayna tarikuqkunaqa sapallankum sientekunku. Kuyay-yananwan vida pasasqanta hinaspa warmi-qari kuyanakusqankuta yuyariyninqa manam huchachu. Hinaptinqa, ¿munasqanman hinachu allichanmanku chay sentimientonta? Pablopa tiemponpim kallpanpiraq kaq viudakuna aychankupa munasqanwan atipachikuspanku ‘Jesusman prometekusqankuta qonqarurqaku’ (1 Timoteo 5:11, 12). Manachá allinchu kanman aychanchikpa munayninwan atipachikuspa Dios serviyninchikta qonqaruyqa (1 Timoteo 5:6).

¹⁹ Iñiqmasinchikmi nin: “Warmiwan anchata puñuy munasqanchik pensamientotaqa atichwanmi controlayta. Umanchikman chay pensamiento chayaramuptinqa chayllapunim horqonanchik. Warmanchikkunapi piensaypas yanapawasunmi”, nispa. Diosmi nin: ‘Amayá [aychapa] munayninwanqa aysachikuychikchu’, nispa (Colosenses 3:5). Sichum cuidakuchkachwan llumpayta mana mikunapaq hinaptinqa, ¿allinchu kanman mikuymanta rimaq revistakunata otaq fotokunata qaway otaq mikuyllamanta rimaq runakunawan juntakuyqa? Manachá chaytaqa rurachwanchu. Chaynam aychapa munayninwanpas kanman.

20. a) ¿Imanasqataq Diosta mana serviqwanqa mana casarakunachu? b) Ñawpa tiempopi hinaspa kay tiempopipas sapallan tarikuq cristianokunaqa, ¿imaynatam atipanku sapallan sientekusqankuta?

²⁰ Wakin iñiqmasinchikmi Jehová Diosta mana serviqkunawan casarakunku (1 Corintios 7:39). ¿Allinchu chay rurayninku? Manam. Divorciasqa hermanam nin: “Mana entiendenakusqaykiwan casarakuymantaqa sapayki vida pasayraqmi aswan allinqa kanman”, nispa. Apostolkunapa tiemponpi viudakunapas allin yuyayniyoq kaqkunaqa, allin ruraykunapim ocupakurqaku: iñiqmasinkutam samaykachiq, serviykuq, ñakariqkunatam yanapaykuq. Kayna rurasqankuwanmi atiparqaku sapallan tarikusqankuta (1 Timoteo 5:10). Kunanpas Diosman sonqo cristianakunaqa chaytam ruranku casarakunankupaq Diosman sonqo iñiqmasinkuta tarinankukama. 68 watayoq iñiqmasinchik viudam, viudamasinkunaman watukuq rin mana sapallan sientekunanpaq. Chaymi pay nin: “Watukusqaywan, wasiypi rurayniywan hinaspa Biblia estudiasqaywanmi tiempoypas kanchu sapallay sientekunaypaq”, nispa. Runakunaman Diospa Gobiernonmanta yachachiypas yanapantaqmi (Mateo 28:19, 20).

21. ¿Imaynatam atipachwan sapallanchik sientekusqanchikta?

²¹ Manam imawanpas chinkachiytaqa atichwanchu sapallanchik sientekuytaqa. Ichaqa atipachwanmi Diospa yanapakuyninwan. Chaytaqa chaskinchik Jehová Diospi ‘confiakuspa hinaspa tuta-punchaw mañakuspam’ (1 Timoteo 5:5). Dios yanapawananchikpaqqa tukuy sonqonchikmantam mañakunanchik wakinpiqa waqaspapas (tupachiy Hebreos 5:7). Diosta tukuy sonqonchikwan “tuta-punchaw” mañakuptinchikqa yanapawasunmi. Allin amistadwan kaypas yanapawachwanmi sapallanchik mana sientekunanchikpaq. Paykunaqa ‘kuyakuy palabrakunawanmi’ sonqonchikta kusichinman (Proverbios 12:25).

22. Wakin kutipi hinallaraq sapanchik sientekuptinchikqa, ¿imakunapi piensaytaq yanapawasun?

²² Sapallanchik kasqanchikwan llakisqa sientekuspaqa yuyarinanchikmi runapa vidanqa mana munasqanman hina kasqanta. ‘Iñiqmasinchikkunapas chaynatapunim’ imawanpas ñakarichkanku (1 Pedro 5:9). Ama llumpaytaqa piensasunchu pasaq watakunapi imayna kawsasqanchikpiqa (Eclesiastes 7:10). Aswanqa libre kasqanchiktayá servichikusun Diosta servispa sonqonta kusichinanchikpaq (Proverbios 27:11).

IMAYNATAM IÑIQMASINCHIK YANAPAWACHWAN

23. Cristianokunaqa, ¿imatam rurananchik sapallan kaq tayta-mamakunapaq?

²³ Iñiqmasinchikkunapa yanapakuyninqa ancha valorniyoqmi. Santiago 1:27 nin: “Dios Taytataqa agradanchik kaynata servispam: mana tayta-mamayoqkunatawan viudakunata llakinkunapi yanapaykuspam”, nispa. Chaynamá, cristianokunaqa yanapananchikmi sapan tarikuqkunata. ¿Imaynata?

24. ¿Imaynatam sapallan tarikuq iñiqmasinchikkunata yanapaykuchwan?

²⁴ Yanapachwanmi kapuqninchikkunawan. Bibliam nin: “Pipas kapuqniyoq kachkaspan runamasinta qawakunman imamantapas muchuqta hinaspa mana llakipayarispanqa ¿yaqachum Diosta kuyanman?”, nispa (1 Juan 3:17). Griego rimaypi “qawakunman” ninanqa yachachkaspa mana yanapaykuq ninanmi. Chaymi kuyapayakuq cristianoqa yachanan iñiqmasinchikpa ima necesitasqanta. Ichapas qollqeta necesitachkan. Wakinqa wasinku allichaykapunatam necesitanku. Hukkunañataqmi agradecekunku wasinchikman qayaykuspa mikuykachiptinchik.

25. ¿Imaynatam sapallan tarikuq taytata otaq mamata kallpanchaykuchwan?

²⁵ Bibliam nin: “Qamkunaqa llapallaykichikyá kawsakuychik huk sonqolla, sientenakuspa, kuyanakuspa, llakipayanakuspa”, nispa (1 Pedro 3:8). Soqta wawayoq iñiqmasinchikmi nin: “Sasam warmakuna uywayqa, wakinpiqa hukmanyasqam sientekuni. Ichaqa huk hermanom niwaq: ‘Joan, allintam rurachkanki, kallpanchakusqaykiqa manam yanqapaqchu kanqa’ nispan. Chaynata rimapayaykuwaptinmi sonqoypas tiyaykunraq”, nispa. Wawanta sapallan uywaq sipas warmikunataqa experienciayoq hermanakunapas yanapanmanmi, ima sasachakuyninmantapas willakusqankuta uyariykuspan.

26. ¿Imaynatam cristianokuna yanapanman mana taytayoq otaq mana mamayoq warmakunata?

²⁶ Diosta serviq qarikunaqa huk ruraykunawanpas yanapachwanmi. Diosta serviq Jobmi nirqa: ‘Ñakariqtaqa ñoqam libraykuq kani. Mana pipapas nanachikusqan mana piyniyoqtaqa ñoqaqa yanapaykuqmi kani’, nispan (Job 29:12). Chaynallataqmi kay tiempopi cristianokunapas ‘limpio sonqonwan’ wakcha warmakunata kuyapayaykuspa mana imallapaq yanapanku (1 Timoteo 1:5). Ichapas wakin kutipi invitanmanku predicaq rinankupaq, familianwan Bibliata estudianankupaq otaq kusirikunankupaqpas. Chaynata yanapaspanpas kikinpa familianpaqmi puntataqa tiempochakunanku. Yanapaykuptinchikqa mana piyniyoq warmakunaqa manachá munaysapachu wiñanqaku.

27. ¿Pikunapa yanapakuynintataq chaskinmanku wawankuta sapallan uywaqkunaqa?

²⁷ Ichaqa, sapallan kaq taytam otaq mamam responsable kanku warmankuta imayna uywanankupaq (Galatas 6:5). Chayna kaptinpas sapallan kaqkunaqa kusisqam tarikunmanku Diospa hinaspa iñiqmasinchikkunapa yanapakuyninwan. Bibliam nin: ‘[Diosqa] mantienenmi mana tayta-mamayoqkunatawan viudakunata’, nispa (Salmo 146:9). Jehová Diospa yanapakuyninwanqa warmankutam allinta uywanmanku.