¿Imanasqataq allin concienciayoq kananchik?

1, 2. ¿Imapaqmi yaqa llapallan runakuna allqota uywanku, hinaspa imapim allqopa anyasqan tupanman conciencianchikwan?

¿IMANASQATAQ wasipi allqo anyaptin dueñon qawaq lloqsin? Allqopa anyasqanta uyarispanmi dueñonqa musyan ima peligrokunatapas, wakinpiqa dueñonpa vidantapas salvanmanmi, chaymi yaqa llapallan runakuna allqotaqa uywanku.

² Allqopa anyasqan peligrokunamanta willasqanman hinam Jehová Diospas peligrokunamanta willawananchikpaq regalota qowarqanchik (Santiago 1:17). Conciencianchikmantam rimachkanchik. Mana concienciayoq kaspaqa manam allinchu tarikuchwan. Conciencianchikta kasukuspanchikqa sasachakuykunamantam librakuchwan hinaspam Diospa munasqanman hina kawsakuchwan. Qawasqanchikman hinaqa ancha valorniyoq regalom. Chaymi yachananchik conciencianchik ima kasqanmanta hinaspa imayna yanapawasqanchikmantapas, yachananchiktaqmi kaykunamanta: 1) conciencianchikta imayna yachachinamanta; 2) imanasqa hukkunapa conciencianta respetanamanta; 3) allin concienciayoq kayqa imapi yanapawananchikmantapas.

IMATAQ CONCIENCIANCHIK HINASPA IMAYNATAM YANAPAWANCHIK

3. ¿Ima ninantaq griego rimaypi “conciencia” ninanqa hinaspa runapa ima ruray atisqanmantam willawanchik?

³ Griego rimaypi Bibliapa nisqanman hina “concienciaqa”, imakuna rurasqanchik allin otaq mana allin kasqanta “musyachiwaqninchikmi” otaq “niwaqninchikmi”. Willawanchikmi imayna runa kasqanchikta. Concienciayoqtaqa runallatam Jehová Diosqa unancharqa. Concienciayoq kasqanchikraykum imayna kasqanchikta yachachwan. Conciencianchikqa imam rurasqanchikmantawan imanasqa rurasqanchikmantapas testigo, fiscal hinaspa juez hinam. Allinta tanteananchikpaqmi yanapawanchik willawanchiktaqmi rurasqanchikkuna allin kasqanta otaq mana allin kasqantapas. Allinta ruraptinchikqa allintam sientechiwanchik mana allinta ruraptinchikmi ichaqa acusawanchik.

4, 5. a) ¿Imaynatam yachanchik Adanwan Eva concienciayoq kasqankumanta? ¿Imanpiñam rikurirurqaku Diospa contranpi hatariruspanku? b) Hebreo rimaypi Biblia qellqakusqanpi, ¿pikunamantam willakun conciencianpa ima nisqanta kasukuqkunamanta?

⁴ Jehová Diosmi concienciayoqta Adantawan Evataqa unancharqa, chaytam yachanchik huchallikuruspanku Diosmanta pakakurusqankupi (Genesis 3:7, 8). Llakikunapaqmi ichaqa concienciankupi acusasqa tarikusqankuqa manaña yanaparqañachu. ¿Imarayku? Yachachkaspanku Jehová Diosta mana kasukusqankuraykum. Mana huchayoqmi karqaku, kikinkumantam Jehová Diospa contranpi hatariruspanku enemigonkuña rikurirurqaku. Chaymi huchankuqa mana pampachanapaqña karqa.

⁵ Adanwan Evamantaqa, achka runakunam huchayoq kachkaspankupas conciencianpa imam nisqantaqa kasukurqaku. Diosman sonqo Jobpas nirqam: “Allin ruraq kasqaymantaqa mana kachakuykuspam defiendekusaq. Kawsanaykamaqa sonqoypapas mana qaqchasqanmi ñoqaqa defiendekusaq”, nispa (Job 27:6).a Manaraq imatapas rurachkaspanmi Jobqa conciencianpa nisqanta kasukurqa. Chaymi nirqa sonqon mana qaqchasqanmanta, hawkam kawsakurqa conciencianpa mana acusasqan. Davidmi ichaqa conciencianpa acusasqan tarikurqa. Bibliam willawanchik Diospa nombrasqan rey Saulpa capanpa puntanta David kuchuruptin ‘conciencian acusasqanmanta’ (1 Samuel 24:5). Conciencianpi acusasqa tarikusqanmi yanaparqa aswan respetoyoq kananpaq.

6. ¿Imataq qawachiwanchik llapallanchik concienciayoq kasqanchikta?

⁶ Manamá Jehová Diospa serviqninkunallachu concienciayoqqa kanku. Chayna kasqanmantam apostol Pablo qellqarqa: “Diospa kamachikuyninkunata mana yachachkaspankupas wakin mana judio kaqkunam allinta ruranku concienciankupa nisqanta kasukuspanku. Kikillankupimiki leyqa kachkan. Imapas rurasqankuwanmi qawachikunku sonqonkupiqa Diospa leynin qellqasqa kasqanta. Conciencian willaptintaqmi huchayoq otaq mana huchayoq kasqantapas pensamienton qawachin”, nispa (Romanos 2:14, 15). Qawasqanchikman hinaqa wakin kutikunapiqa Diosta mana reqsichkaspankupas conciencianta kasukuspankum runakunaqa allinta ruranku.

7. ¿Imanasqataq wakin kutikunapiqa conciencianchik mana allintachu otaq pantasqata niwanchikman?

⁷ Wakin kutikunapim ichaqa conciencianchik mana allintapas otaq pantasqatapas niwanchikman. Chayna kasqanmanta entiendenapaqqa rimasqanchik allqomanta yuyarisun. Mana anyakuptinqa otaq yanqa-yanqallata anyakuptinqa yanqapaqmi kanman. Chaynam pasakunman conciencianchikwanpas. Kikillanchikpaq imatapas munasqanchikwan atiparachikuptinchikqa conciencianchikqa manam yanapawanchikmanchu. Diospa Palabranta mana estudiaptinchikqa imatapas rurananchikpaqmi mana yachasunchu imam allin kaqta hinaspa mana allin kaqtapas. Chaymantapas, conciencianchik allinta yanapawananchikpaqqa chuya espiritupa yanapaynintam necesitanchik. Apostol Pablom nirqa: “Chuya espiritu ñoqawan kaptinmi concienciaywan nisqaykichik”, nispa (Romanos 9:1). Ichaqa, ¿imatam rurananchik chuya espiritu conciencianchikta yanapananpaq? Yachachinanchikmi, chaymantayá yachasunchik.

CONCIENCIANCHIKTA IMAYNA YACHACHINAMANTA

8. a) ¿Imaynatam sonqonchikpa munasqanqa conciencianchikpa niwasqanchikta yanqacharunman? ¿Imamantapas puntataqa imatam rurananchik imapas rurananchikpaq tanteaspaqa? b) ¿Imanasqataq ninchik manam conciencianchikpi hawka kayllachu nispaqa? (Willakuyta qaway.)

⁸ ¿Imaynatataq conciencianchikwan yanapachikuchwan imatapas ruranapaq tanteakuspanchik? Wakinkunaqa piensasqallankupim hapipakunku. Ichapas ninmanku: “Concienciayqa manam acusawanchu”, nispa. Ichaqa manam qonqanachu, runata sonqonpa munasqan atiparuptinqa conciencianpa nisqanta manaña kasukusqanmanta. Chaynatam Biblia niwanchik: “Tukuy imamantapas engañakuqllañam runapa sonqonqa. Mana hampiy atinañam runapa sonqonqa. ¿Pitaqsi reqsinman runapa sonqontaqa?”, nispa (Jeremias 17:9). Chaynaqa imamantapas puntataqa Diospa munaynintam rurananchik, manam sonqonchikpa munaynintachu.b

9. ¿Ima ninantaq Dios respetayqa, hinaspa imaynatam yanapawanchik allin concienciayoq kananchikpaq?

⁹ Conciencianta allin yachachiq runaqa imatapas tanteaspanqa manam munasqanman hinallachu imatapas ruran. Aswanqa Diostam respetan, chay ninanqa paypa agradonpaq imatapas ruraymi. Chayna kasqanmantam qawachiwanchik Diosman sonqo Nehemiaspa rurasqan. Jerusalen llaqtapi prefecto kasqanraykum payqa munaychakusqan runankunata impuestota cobrananpaq autoridadniyoq karqa. Manam ichaqa cobrarqachu. ¿Imanasqa? Kikinmi niwanchik: ‘Diosta respetasqayraykum’, nispa (Nehemias 5:15). Manapunim payqa llaqtamasinkunata ñakarichiyta munarqachu Diosta mana piñachinanpaq. Pay hinam ñoqanchikpas kananchik, chaymi imatapas allinta tanteanapaqqa Bibliapa ima nisqanta qawananchik.

10, 11. Trago tomaymanta allinta tanteananchikpaq, ¿Bibliapa mayqan yachachikuyninkunataq yanapawasun, hinaspa imatam rurananchik Dios yanapawananchikpaq?

¹⁰ Trago tomaymanta rimarisun. Kusirikunapaq huñunakuyman rispanchikqa tapukuchwanmi: “¿Tomasaqchu icha manachu?”, nispa. Allinta ruranapaqqa conciencianchiktam yachachina Bibliapa nisqankunawan. Bibliam willawanchik aslla trago tomayqa mana hucha kasqanmanta. Vino sonqonchikta kusirichisqanmantam Bibliaqa willan (Salmo 104:14, 15). Ichaqa sinkakuyta hinaspa chaqwakuna ruranatam Diosqa mana munanchu (Lucas 21:34; Romanos 13:13). Aswanmi sinkakuytaqa huchapakuywan, waqllikuywan hinaspa chayman rikchakuq huchakunawan tupachin (1 Corintios 6:9, 10).c

¹¹ Chayna kaq yachachikuykunam conciencianchikta yachachin hinaspa allinta tanteananchikpaq yanapawanchik. Kusirikunapaq huñunakuyman rispanchikqa tapukunanchikmi: ¿Imaynataq kanqa? ¿Mana controlanapaq hinachu? ¿Sinkakuytachu munachkani? ¿Tragopa atipasqanchu kani? ¿Tomanaychu allin sientekunaypaq? ¿Controlakuqchu kani? Imatapas ruranapaq kayna tapukuykunamanta Bibliapa yachachikuyninkunata estudiaspaqa Jehová Diostam mañakunanchik (leey Salmo 139:23, 24). Chaynata ruraspanchikmi Jehová Diosta chuya espiritunwan yanapawananchikta mañakuchkanchik, conciencianchiktapas allintam yachachisun Diospa kamachikuyninkunata kasukunanpaq. Ichaqa, imatapas rurananchikpaqqa hukkunapa concienciankutam respetananchik.

IMANASQAM HUKKUNAPA CONCIENCIANKUTA RESPETANANCHIK

12, 13. ¿Imanasqataq Jesuspa qatiqninkunapa conciencianku mana imam kaqllachu, hinaspa imatam rurananchik conciencianchik mana imam kaqlla kaptinqa?

¹² Runakunapa concienciankuqa manam iguallachu, chaynallataqmi congregacionpipas. Chaymi wakin iñiqmasinchikpa imapas rurasqan otaq imayna portakusqan allinpaq hapisqanqa manapas allinchu kanqa hukkunapaqqa. Ejemplopaq, wakinkunaqa kusikunkum amistadninkunawan aschallata tomaspanku, wakinkunam ichaqa mana allinpaq hapinku. ¿Imanasqataq chaynaqa pasakun? Imatapas ruraspanchik ¿respetananchikchu hukkunapa concienciankuta?

¹³ Achka razonkunam kachkan conciencianchikpi mana hina kaqlla kananchikpaq. Ejemplopaq, ñawpaqpi imayna kawsasqanchik. Chaymi, achka cristianokuna huchaman urmaqlla kasqankumanta hinaspa achkakama urmasqankumantapas reqsipakunku (1 Reyes 8:38, 39). Ejemplopaq, Diosta manaraq reqsichkaspan tragollaman qokuruq watukamuwaqninchik wawqenchikqa cuidakuspanmi tragota qoptinchik mana chaskiwachwanchu. ¿Piñakurusunchu? ¿Hikutasunchu tomananpaq? Manayá. Wawqenchikta kuyaspanchikmi imarayku mana tomasqanmanta willawaptinchikpas otaq manapas tanteakusqantaqa respetasunchik.

14, 15. Concienciamanta rimaspa, ¿ima sasachakuymi punta pachak watapi karqa, hinaspa apostol Pablopa nisqanman hina imatam rurakunan karqa?

¹⁴ Punta pachak watapi kaq congregacionkunapim apostol Pabloqa qawarqaña concienciankupi mana imam kaqlla kasqankumanta. Ejemplopaq, runakunapa taytacha-mamachakunaman afrecespanku plazapi rantikusqankutam wakin iñiqmasinkunaqa concienciankurayku mana mikuyta munarqakuchu (1 Corintios 10:25). Pablom ichaqa mana chaynatachu piensarqa. Paypaqqa chay mikuyqa Jehová Diospa unanchasqanmi karqa hinaptinpas taytacha-mamachakunaqa mana valeqmi karqa. Chayna kaptinpas Pabloqa yacharqam pay hina llapallanku mana tanteasqankuta. Manaraq Jesuspa qatiqnin kachkaspankum wakinkunaqa taytacha-mamachakunata yupaycharqaku chaymi millakurqaku taytacha-mamachakunaman ofrecesqa kaqkuna mikuytaqa. ¿Imatataq ruranmanku karqa?

¹⁵ Pablom nirqa: “Iñiyninchikpi mana iskayrayaqkunam pisi iñiyniyoqkunata iskayrayasqankupi yanapananchik. Chaynaqa amayá kikillanchiktachu agradakusun. Manam Cristopunipas kikillantachu agradakurqa”, nispa (Romanos 15:1, 3). Apostol Pablopa nisqanman hinaqa Jesus hinam wakinkunapa allinninta maskananchik, manam kikillanchikpa munasqanchiktachu. Pabloqa nirqataqmi Cristopa ovejankunata mana huchallichinapaq aychata mana mikunanmanta (leey 1 Corintios 8:13; 10:23, 24, 31-33).

16. ¿Imanasqataq mana juzgananchikchu wawqe-paninchikkuna conciencianchikpa mana allinpaq hapisqanta ruraptinkuqa?

¹⁶ Sichu conciencianchikpa mana allinpaq hapisqanta wawqe-paninchikkuna ruraptinkuqa manam juzgananchikchu, mana chaynallata piensasqanchikrayku (leey Romanos 14:10). Chaynaqa, conciencianchikqa kikinchikta juzgawananchikpaqmi. Jesusqa nirqam: “Amayá runamasikichiktaqa kamiychikchu chaynapi Dios mana juzgasunaykichikpaq”, nispa, chaytam mana qonqananchikchu (Mateo 7:1). Congregacionpiqa manam pipas atipanakunanchu hukkuna pay hina mana piensaptinqa. Manam hukmanyachinakuytachu munanchik, aswanqa kuyanakuspa, huk sonqolla kaspa kallpanchanakuytam (Romanos 14:19).

ALLIN CONCIENCIAYOQ KASQANCHIKMANTA BENDICIONKUNA

17. ¿Imaynataq yaqa llapallan runakunapa conciencianku kachkan?

¹⁷ Apostol Pedrom iñiqmasinkunata anyarqa: “Allin concienciayoqyá kawsakuychik”, nispa (1 Pedro 3:16). Yaqa llapallan runakunam Diospa ñawpaqninpi mana allin concienciayoq tarikunku. Apostol Pablopa nisqanman hinam ‘huchallikusqankutapas manaña musyakunkuchu mana concienciayoq rikurirusqankurayku’ (1 Timoteo 4:2). Vacakunata herranzapi marcaptinkuqa chay marcasqa aychanqa qarayarunmi. Chaynam yaqa llapallan runakunapa conciencianku qarayasqa hina kachkan. Concienciankuqa manam imaniraqllatapas acusanchu. Chaymi mana allinkunata ruraspankupas mana pesapakunkuchu, huchankutapas reqsikunkuchu nitaq penqakunkupaschu. Chayna runakunaqa mana allin ruraqñam rikurirunku, chayna kasqankuwanqa manañam penqakunkuñachu.

18, 19. a) ¿Imapaqmi yanapawanchik conciencianchikpa acusawasqanchik hinaspa huchallikurusqanchikmanta penqakusqanchikpas? b) ¿Imatam rurananchik wanakuruptinchikña conciencianchik hinalla acusawachkaptinchikqa?

¹⁸ Conciencianchik acusawaspanchikqa willawachkanchikmanmi mana allin rurarusqanchikmanta. Acusawasqanchikta uyarispa wanakuptinchikqa huchanchikmantam pampachasqa kasunchik. Chaynam pasarqa rey Davidwan. Payqa hatun huchakunatam rurarqa, ichaqa Jehová Diosmi pampacharqa sonqomanta wanakusqanrayku. Mana allin rurasqantam cheqnirqa, hinaspam kallpanchakurqa Diospa kamachikuyninkuna kasukuypi, yacharqam Jehová Dios ‘hucha pampachaq allin sonqo kasqanta’ (Salmo 51:1-19; 86:5). Wakin kutikunapiqa wanakuruptinchik pampacharuwaptinchikpas huchallikurusqanchikmantam hinalla culpakuchwan hinaspa penqakuchwanpas. ¿Imatataq rurasunchik chayna tarikuspanchikqa?

¹⁹ Wanakuruptinchikqa manam allinninchiqpaqñachu kanman culpayoq kasqanchikmanta conciencianchik hinalla acusawasqanchikqa. Conciencianchik hinalla acusawachkaptinchikqa ‘confianzawanmi’ yuyarinanchik Jehová Dios lliwta yachasqanmanta. Ichapas hukkunata kallpanchananchikpaq kayna nisqanchiktam yuyarinanchik: “Jehová Diospa kuyasusqaykitam yuyarinayki, pampachasusqaykitapas yachanaykim” (leey 1 Juan 3:19, 20). Allin concienciayoq kaptinchikqa runakunapa mana entiendey atina hawkayaytawan kusikuytam tarisunchik. Hatun huchapi urmaruspanku wanakuruqkunam chayna tarikunku, chaymi kunanqa Jehová Diosta allin concienciawanña servinku (1 Corintios 6:11).

20, 21. a) ¿Imapaqmi kay libroqa rurasqa kachkan? b) ¿Imapaq libre kanankupaqmi Jehová Dios serviqninkunata saqen, hinaspa imatam rurananchik?

²⁰ Kay libroqa rurasqa kachkan tukupay tiempopi Satanaspa makinpi mana allin kaqkunata atipaspa kusikuyta tarinanchikpaqmi, chaynataq allin concienciayoq kanapaq yanapawananchikpaqmi. Manamá kawsakuyninchikpi imam rurananchikpaq Diospa llapallan kamachikuyninkunatawan yachachikuyninkunamantaqa lliwtachu yachachiwasun. Concienciamanta rimaspanpas manam sapa asuntopaq imam rurananchikpaq achka kamachikuykunamantachu rimachkan. Aswanqa yachachikanmi imaynata Diospa yachachikuyninkuna rurananchikmanta chaynapim yanapawanchik conciencianchikta yachachinapaq hinaspa allin concienciayoq kananchikpaqpas. Moisespa chaskisqan Leypiqa qellqasqa kaqtam kasukuna karqa, ‘Jesucristopa kamachikuyninkunapim’ ichaqa conciencianchikpa kamachiwasqanchiktawan Bibliapa yachachikuyninkunata kasukunanchik (Galatas 6:2). Imapaqpas tanteakunanchikpaqmi libre kanchik. Bibliam kallpanchawanchik libre kasqanchikta servichikuspa Jehová Dios kuyasqanchikta qawachinanchikpaq, manam ‘mana allinkunata rurananchikpaqchu’ (1 Pedro 2:16).

²¹ Jehová Diosta chayllaraq reqsispaykim wiñaypaq kawsanaykipaq kallpanchakuyta qallarirqanki. Chay ñanninta hinalla purinaykipaqmi Diosta mañakuspayki yachachikuyninkunata imayna ruranaykipaqwan chayman hina kawsanaykipaqpas estudianayki. Chaynapim ‘entiendeqña kanki’ (Hebreos 5:14). Diospa Palabranwan concienciayki yachachisqa kaspanqa allintapunim yanapasunki. Imaynam allqopa anyasqan peligrokunata musyachiwanchik chaynam concienciapas yanapasunki hanaq pachapi Taytanchikpa munasqanman hina allinta tanteanaykipaq, chaynataq Diospa kuyakuyninpi allinta takyanaykipaqpas.