¿Imatapas kusisqallaña suyayqa yanapawachwanchu?

DANIELMI 10 watanpi kachkaspan huk wataña cancer unquywan unquchkarqa. Llumpayta unqusqanrayum doctorkunawan tayta-mamanqa piensarqaku wañukunanpaq kasqanpiña. Danielmi ichaqa piensarqa wiñaruspanqa doctor kaspan cancer unquywan kaqkunata yanapaypi. Paytam niykurqaku cancer unquyninmanta hampiq doctor imay punchawpi hamunanmanta, chaywanmi payqa kusisqallaña chay doctorta suyarqa. Ichaqa doctorqa chay punchawqa manam riyta atirqachu llumpay wayra-para kasqanrayku. Chay doctor mana chayaptinmi Danielqa llumpayta hukmanyarurqa, hinaspa iskay-kimsa punchawllamanta wañukurqa.

Danielta ima pasarusqanmanta willakuq doctormi cuentata qukurqa warmachakunapas utaq yuyaqkunapas unquspanku imatapas suyasqankupi piensasqankuqa hawkalla kanankupaq hinaspa kallpata hapinankupaq yanapasqanmanta. Yaqapaschá kayna willakuyta uyarirqanki: Yuyaqña warmicha wañuy patanpiña kachkaspan kuyasqan ayllun watuykunanta suyasqanmanta, chaynataq ayllunta qawaykuspan chay punchawkunallapi wañukusqanmanta. Chay warmichaqa ayllun watuykunanta suyasqanraykum kallpata hapirqa hinalla kawsakunanpaq.

Achka doctorkunam ninku kusisqa sunquyuq kayqa utaq imatapas kusisqa suyayqa unquptinchikpas allinyananchikpaq yanapawasqanchikmanta. Ichaqa wakin doctorkunam ninku chayqa yanqa kasqanta.

Chaynataqa ñawpaq watakunamantaraqmi piensarqaku, huk kaqninmi karqa Aristoteles sutiyuq yachaysapa runa, nirqam: “Kusisqa sunquyuq imatapas suyayqa musquy hinallam”, nispa. Estados Unidosmanta kaq Benjamin Franklin sutiyuq runapas yaqa chaynatam nirqa.

Chaynaqa imapas kusikuywan suyasqanchik, ¿yanapawachwanchu kawsakuyninchikpi, icha yanqachu kanman?

¿Imanasqataq kusisqa sunquyuq kayqa ancha allin?

HUKNIN yachachikuypim Daniel sutiyuq warmachamanta yachamurqanchik. Pay mana hukmanyaruspanqa ¿allinyarunmanchu karqa cancer unquyninmanta? Manam yachakunchu. Manataqmi nichwanchu kusisqa sunquyuq kasqanraykulla pipas unquyninmanta allinyarunanmantaqa.

Nathan Cherney sutiyuq doctormi willakurqa: “Wakin qusakunaqa unquq warmichankutam qaqchaspanku ninku: ‘“Sanuyarusaqmi” nispa mana piensasqaykiraykum hinalla unquchkanki, mana sanoyasqaykimantaqa kikikim huchayuq kanki’ nispanku. Chayna niyninkuqa manam allinchu”, nispa.

Mana hampiy atina unquywan ñakariqkunaqa nanayninkutam aguantachkanku, chaymi mana ninanchikchu hukmanyachinapaq kaqkunataqa. Ichaqa ¿yanqapaqchu kanman kusisqa sunquyuq kayqa utaq ‘allinyarusaqmi’ nispa piensayqa?

Manam. Nathan Cherney doctormi nirqa wañuy patanpiña kaq unquqkunata kusisqa, hawkalla kanankupaq kallpanchay aswan allin kasqanmanta. Wakin doctorkunapas ninkum unquqkunata chaynata kallpanchayqa yanapasqanmanta.

Kusisqa sunquyuq kayqa ancha allinmi

W. Gifford-Jones sutiyuq doctormi nirqa kusisqa sunquyuq kayqa unquqkunata yanapasqanmanta. Chaypaqqa allinsi kanman kallpanchananchikpaq hina rimayninchik. 1989 watapim achka doctorkuna nirqaku unquqkunata kusisqa sunqu kanankupaq kallpanchasqankuwan llumpayta mana hukmanyasqankumanta, nanayninkutapas hawkalla aguantasqankumanta hinaspa wakinqa unaytaraq kawsakusqankumanta.

Kusisqa sunquyuq kayqa yanapawanchiktaqmi corazonmanta mana unqurunapaq. Doctorkunam 1.300 masnin qarikunata tapurqaku kusisqa utaq llakisqa sunquyuq kasqankumanta yachanankupaq. Chaymanta 10 wata pasaytam cuentata qukururqaku chay runakunamanta yaqa 160 runakuna corazon nanaywan unqusqankumanta. Paykunaqa yaqa llapankum llakisqa sunquyuq karqaku. Laura Kubzansky sutiyuq doctoram nirqa: “Kusisqa sunquyuq kayqa hinaspa allin kaqkunapi piensayqa yanapawanchikmi corazonwan mana unqurunapaq”, nispa.

Wakin doctorkunapas ninkum imamantapas operasqakuna kusisqa sunquyuq kaspankuqa chaylla allinyasqankumanta. Ninkutaqmi yuyaqkunata kusisqa kanankupaq rimapayasqankupas unaytaraq kawsakunanpaq yanapasqanmanta. Chaymantapas doctorkunam cuentata qukururqaku yuyaqkunaqa yachayniyuq chaynataq imatapas ruway yachaq kasqankumanta niykuptinkuqa qali-qaliraq purisqankumanta.

Doctorkunaqa ninkutaqmi kusisqa sunquyuq kayqa chaynataq imamantapas llumpayta mana llakikuyqa sanolla kananchikpaq yanapawasqanchikmanta, chaymi kallpanchakunanchik kusisqa sunquyuq kananchikpaq.

Bibliapipas ninmi: ‘Kusisqa sunquqa allin hampim, llakikuymi ichaqa runata unquchin’, nispa (Proverbios 17:22a). Chaywanqa nichkanmi unquruspanchikpas kusisqa sunquyuq kaspaqa llumpayta mana hukmanyarunanchikmanta.

Chaynaqa, kusisqa sunquyuq kayqa chaynataq allin kaqkunapi piensayqa yanapawanchikmi allinlla kanapaq, ichaqa ¿chayllapichu yanapawanchik?

“Atisaqmi” niyqa yanapawanchikmi, “manam atisaqchu” niyñataqmi mana

Doctorkunaqa ninkutaqmi kusisqa sunquyuq kayqa hinaspa allin kaqkunapi piensayqa estudionchikpi, llamkayninchikpi chaynataq ima ruwayninchikpipas yanapawasqanchikmanta. Piensarisunchik llallinakuypi kallpaq warmikunapi, chay warmikuna puntamantaraq ganaypi piensasqankuqa yanapanmi maymi chayanankukama mana pisipaspa kallpanankupaq.

1960 watapim doctorkuna cuentata qukururqaku animalchakuna watasqa utaq maymanpas wichiykuspan mana lluptiyta atispanqa chayllapiña kananpaq amañarusqankumanta. Wakin runakunapas yaqa chaynas ima ruwaytapas mana atispankuqa ninku: “Manam atisaqchu, yanqañam, imapaqñataq kallpanchakusaq”, nispa. Atisqankupi utaq mana atisqankupi piensasqankuta yachanankupaqmi doctorkuna runakunata nirqaku huk cuartopi kaspanku umanku nanachiq bullata imata ruwaspanku upallachinankupaq. Chay runakunaqa llapallankus bullata upallachinankupaq kallpanchakusqaku.

Chaynallatataqmi huk runakunatapas nirqaku, ichaqa chay kutipiqa imataña ruwaspankupas bulla upallachiytaqa manam atirqakuchu. Chaymi wakinqa “manam atisunchu” niqkunaqa manaña imatapas ruwarqakuñachu. Atisunmi niqkunañataqmi kallpanchakurqaku upallachinankukama.

Martin Seligman sutiyuq doctormi nirqa imata ruwanankupaqpas utaq imapi llamkanankupaqpas “manam atisaqchu” nispa piensaqkunaqa sasachakusqankumanta, chaynataq imapas pasaruptinqa kikinkuman tumpakusqankurayku hukmanyaspa ñakarisqankumantapas.

Bibliapipas ninmi: ‘Sasachakusqayki punchawpi hukmanyaruspaqa pisi kallpayuqñam rikurirunki’, nispa (Proverbios 24:10). Kaypi nisqanman hina hukmanyasqa tarikuspaqa utaq “manam atisaqchu” nispaqa manam imapaqpas kallpanchakuyta atisunchu. Chaynaqa, ¿imam yanapawachwan chayna mana tarikunapaq? Qatiqnin yachachikuypim chaymanta yachasunchik.

[Willakuy]

[Foto]

Kusisqa sunquyuq kayqa yanapawanchikmi

¿Imaynatam “manam atisaqchu” nispa piensayta atipachwan?

RUNAKUNAQA llapallanchikmi imawanpas sasachakunchik. Wakinqa sasachakuynintam chaylla atipanku, wakinñataqmi hukmanyarunku. ¿Imanasqataq wakinqa mana kallpanchakunkuchu sasachakuyninkuta atipanankupaq?

Kaypi piensariy, llamkapakuyta maskaptiki pipas kaynata nisunkiman: “Kaypiqa manam llamkawaqchu”, nispa. Chaynata nisuptikiqa, ¿imaynataq tarikuwaq? Yaqapaschá chaypi piensaspayki niwaq: “Manam ñuqataqa pipas ima llamkaypipas chaskiwanqachu”, nispa. Chayllapiña umayuq kaspaykiqa piensaytam qallaykuwaq: “Manam ñuqaqa imapaqpas valenichu”, nispa. Chaynata piensaspaykiqa astawanmi hukmanyarunki.

¿Imataq yanapawachwan chayna pensamientokunawan mana atipachikunapaq?

Puntataqa riqsikunanchikmi “manam ruwayta atinichu” nispa piensaq kayninchikta, kallpanchakunanchiktaqmi chayna piensasqanchikta atipanapaqpas. Chaymantapas “manam pipas llamkapakunaypaq chaskiwanmanchu” ninanchikmantaqa piensananchikmi: “Yaqapaschá chay llamkapakuypiqa ruway yachasqaypi llamkanaypaqqa mana kanchu”, nispa.

Cuentatam qukunanchik ima ruway atisqanchikmanta. Chaywanqa manam nisunchu: “Ñuqaqa imapaqpas manam servinichu”, nispaqa. ¿Llamkanaykipaq “manam” nisusqaykiwanchu niwaq “manam imapaqpas serviniñachu” nispayki? Chayna piensanaykimantaqa yuyaymanay imakunata ruway atisqaykipi. Chaymantapas imapas manaraq pasachkaptinqa ama piensaychu mana allinpi tukunanmantaqa. Manamá yachachwanchu llamkayta manaraq maskachkaspaqa tarinamanta utaq mana tarinamantaqa. Chayna pensamientokuna saqinapaqqa kachkantaqmi huk yanapakuykunapas.

Kallpanchakusunyá imapas tantiasqanchikta ruwanapaq

Achka doctorkunam ninku “kaytaqa utaq waktaqa ruwaytam atisaq” nispa piensaqkunaqa manam hukmanyasqachu kawsakunku, aswanqa kusisqa sunquyuqmi.

“Kaytam utaq waktam ruwasaq” nispa tantiakusqanchikman hina kallpanchakuyqa allinmi. Wakiqninchikqa manapaschá imapaqpas tantiakunchikchu, chayna kaptinqa kallpanchakunanchikmi tantiakunanchikpaq. Chaypaqqa piensananchikmi imakunata ruway munasqanchikpi, hinaspam chayta ruwananchikpaq kallpanchakunanchik. Bibliapipas niwanchikmi ‘imapas aswan allin kaqkunata puntata ruwanapaq’ (Filipenses 1:10).

Piensananchikmi ayllunchikpi, Diosta serviyninchikpi chaynataq llamkayninchikpipas imakunapi puntata kallpanchakunanchikpaq. Ichaqa manamá “kaytam utaq waktam ruwasaq” nispaqa tukuypaqchu tantiakunanchik, aswanqa ruwayta atisqanchikkunallapaqmi. Tukuypaq tantiakuruspaqa manam mayqintapas ruwayta atisunchu, chaywanqa hukmanyaruchwanmi. Chaymantapas qipa punchawkunapi imakunata ruwanaykipaq tantiakuspaykiqa kunanmantapacham kallpanchakunaykiña.

Imapaq tantiakusqanchikta ruwanapaqqa anchatam kallpanchakuna, chaypaqqa yuyaymanananchikmi imapi allinninchikpaq kasqanpi. Kanqamá sasachakuykunaqa, ichaqa imanasqa ancha allin kasqanpi yuyaymanaspaqa manam hukmanyasunchu. Piensananchiktaqmi chay tantiasqanchikta haypanapaq imakunata ruwananchikpipas.

Yachaysapa runakunapas ninmi puntata tantiasqanchikta mana ruwayta atispaqa huktaña ruwanapaq tantiakunanchikmanta, manachayqa hukmanyarusunmi. Ruway atinallanchikta tantiaruspanchikmi ichaqa kusisqa kasunchik.

Bibliapipas willawanchikmi David chayta ruwasqanmanta. Diospa templota ruwayta munaptinmi, Jehova Dios nirqa churin Salomon ruwananmanta, chayna nisqanwanqa Davidqa manamá piñakururqachu nitaq hukmanyarurqachu. Aswanqa churinta yanapananpaqmi tukuyta huñurqa (1 Reyes 8:17-19; 1 Cronicas 29:3-7).

“Atisaqmi kaytaqa waktaqa” nispa piensaptinchikpas wakinpiqa guerrakuna, unquykuna kasqanmi, runakunapa mana allin ruwawasqanchikmi hinaspa wañuy kasqanmi hukmanyachiwachwan. ¿Imamanta yachaytaq chaykunawan mana hukmanyanapaq yanapawanchikman?

[Foto]

¿Nichwanchu llamkay maskasqanchikpi mana chaskiwasqanchikrayku “manañam pipas llamkaypiqa chaskiwanmanñachu” nispa?

[Foto]

Kamachiq Davidqa Diospa templota mana ruwananpaq niykuptinkupas chaypaq tukuyta huñunanpaqmi kallpanchakurqa.

¿Imapas allinyananta suyasqanchikqa yanqallachu?

RELOJNIKI malograkuruptin arreglaq runata maskaspa, achka arreglay yachaq runakunata tariruwaq. Ichaqa tariruwaqtaq reloj ruwaq runatapas, hinaptin niykusunkiman: “Ñuqam allicharapusqayki mana qullqillapaq”, nispa. Chaynaqa, ¿pitataq niykuwaq relojnikita arreglarapusunaykipaq?

Imaynam reloj arreglaqta maskaptiki achkallataña arreglay munaqkunataqa tarinki. Chaynam sasachakuypi tarikuptinchikpas achka runakuna ninku yanapay atiwasqanchikta. Ichaqa aswan allinqa kanman Jehova Diospa yanapakuyninta maskaymi. Diosninchikqa reloj ruwaq runa hinam unanchawaqninchik kasqanrayku imayna kasqanchikta yachan, chaymi yanapaykuwachwan. Bibliapiqa ninraqmi ‘payqa mana llumpay karupi ñuqanchikmanta kasqanta’ hinaspa yanapaykuyta munawasqanchikta (Hechos 17:27; 1 Pedro 5:7).

Imapas allinyananta suyasqanchik

Yachaysapa runakuna hinaspa doctorkunam yachachinku kunan tiempopi imaynata allinlla kawsakunapaq. Bibliapas yachachiwanchikmi allinlla kawsakunapaq. Ichaqa niwanchiktaqmi hamuq tiempopipas kusisqa wiña-wiñaypaq kawsakunanchikta. Bibliapa chayna nisqanqa manam yanqallachu. Kaypi piensarisun, imatapas suyaspaqa munanchikmi chay munasqanchik ruwakunanta ichaqa manam munayllachu-munanchik aswanqa yachanchikmi imaynata chaykuna ruwakunanta. Bibliapipas willawanchikmi imaynata tukuy imapas allinyananmanta.

Imaynam Diospi iñinapaqqa paymanta sumaqta yachananchik, chaynallataqmi hamuq tiempopi Diosninchik imaynata imakunatapas allinyananmantapas sumaqta yachananchik (Hebreos 11:1). Ichaqa bibliapim nin Diospi iñiyqa, tukuy imata Dios allichananta suyasqanchikwanqa manam chaynalla kasqanta (1 Corintios 13:13).

Sumaqta yachaykunanchikpaq kaypi piensarisun: Riqsisqanchik amistadninchikta niykuchwan imapipas yanapaykuwananchikpaq. Ñuqanchikqa yachanchikmi pay “arí” niykuwananchikta. ¿Imanasqa? Ñawpaqtapas chayna yanapaykuwasqanchikraykum hinaspa allin runa kasqanta yachasqanchikraykum. Chaynallataqmi hamuq tiempopi imapas allinyananmantaqa mana iskayrayanchikchu Jehova Diosninchikta riqsisqanchikrayku. Chaymanta astawan qatiqninpi yachaykusun.

Jehova Diosqa hapipakunapaq Diosmi

Ñawpaq tiempopi Israel runakunapas Jehova Diospim hapipakuqku, chaymi paykunaqa Jehova Diosmanta nirqaku: ‘Confiakunapaq Diosnillayku’, nispanku (Jeremias 14:8). Paykunaqa Jehova Diospiqa hapipakurqaku Jehova Dios tukuy ima nisqanta cumplisqanraykum. Israel llaqtata kamachiq Josueypas llaqtamasinkunatam nirqa: “Yachaychikyá. [...] Tayta Diospa tukuy allin prometisqankunaqa cumplikusqanta, chaykunamantaqa manam chullapas yanqapaqqa karqachu”, nispa (Josuey 23:14).

Kunan tiempopipas Jehova Diosqa hapipakunapaq Diosmi. Jehova Diospa nisqanqa ñawpaq tiempopipas cumplikurqam chaytam biblia willawanchik. Diospa nisqankunaqa mana iskayrayanapaqmi chaymi bibliapiqa imakuna ruwananmanta nisqanqa ña cumplikuruchkanmanpas hinaña qillqasqa kachkan.

Bibliapa nisqankunaqa cumplikunqapunim. Jehova Diosmanta astawan yachaspanchikmi chayna kananmanta mana iskayrayasunchu. Apostol Pablom kaynata nirqa: “Ñawpaq tiempopi tukuy ima qillqasqa kaqkunaqa yachachiwananchikpaqmi qillqasqa kachkan. Chaynapi tukuy imata aguantaspanchik hinaspa Diospa qillqanwan sunqunchikta tiyaykachispanchik Diospa quwananchikta suyananchikpaq”, nispa (Romanos 15:4).

¿Imaynatam Jehova Dios yanapawanchik pipas wañukuptin?

¿Haykapitaq Jehova Dios astawan yanapaykuwananchikta munanchik? ¿Manachu pi ayllunchikpas wañukuptin? Kuyasqa ayllunchik wañukuptinmi llumpay llakisqa tarikunchik. Kikinchikpas wañukunanchiktaqa yachanchikmi. Imataña haykataña ruwaspapas wañuymantaqa manam librakuchwanchu, chaymi bibliapas nin wañuyqa ‘enemigonchik’ kasqanta (1 Corintios 15:26).

Chaynaqa, ¿imaynataq hawkayayta tarichwan pi ayllunchikpas wañukuptin? Chaypaqqa yanapawachwanmi wañuyta Jehova Dios chinkarachinanmanta yachasqanchik. ¿Jehova Diosqa atinmanchu wañuyta chinkarachiyta? Arí, atinmanmi. Payqa ancha atiyniyuqmi. Chayraykum ‘wañuytapas chinkachinqa’, chaytam qawachirqa ñawpaq tiempopi runakunata kawsarichispan. Bibliapim willawanchik isqun kutikama Jehova Dios atiyninwan runakunata kawsarichisqanmanta.

Huk kutipim Jehova Diosqa atiyninwan Jesusta yanapaykurqa amistadnin Lazarota kawsarichinanpaq. Payqa tawa punchawñam wañusqa kachkarqa. Jesusqa Lazarotaqa kawsarirachirqa achka runakuna qawachkaptinkum (Juan 11:38-48, 53; 12:9, 10).

Ichapas nichkanki: “¿Imanasqataq chay runakunataqa kawsarichirqa machuyaspanku yapamanta wañunankupaqqa?”, nispa. Ichaqa paykunata Dios kawsarichisqanraykum yachanchik Jehova Diosqa wañusqakunata kawsarichiy atisqanta. Chaymi mana iskayrayanchikchu hamuq tiempopipas kuyasqanchik ayllunchikkunata kawsarichinantaqa.

Jesusmi nirqa: ‘Ñuqam kani kawsarichiqpas hinaspa kawsay quqpas’, nispa (Juan 11:25). Jesusmi hamuq tiempopi wañuqkunata kawsarichinqa Diospa atiyninwan. Bibliapim nin: “Amayá kaymantaqa admirakuychikchu, tiempom chayamuchkanña sepulturapi llapallan kaqkuna [Jesuspa] qayasqanta uyarinankupaq hinaspam kawsarimunqaku”, nispa (Juan 5:28, 29). Arí, wañusqakunaqa kawsarimunqakum. Kay allpa pachanchik suma-sumaqña kaptinmi paykunaqa kusisqa wiñaypaq kawsakunqaku.

Bibliapim kaynata nin: ‘Dios taytalláy, wañuqnikikunam kawsarimunqa. Llaqtamasiykunapa ayankunam hatarimunqa. Allpapa ukunpi kaqkuna qaparimuychik. Hatarimuspa kusikuyllawanña qaparimuychik. Dios taytalláy, qampa sullaykim achikyaq sulla hina. Wañuqkunam allpamanta hatarimunqa nacemuchkaq hina’, nispa (Isaias 26:19).

Mayna sumaqmi kay ñawinchasqanchikkunaqa, wañukuq ayllunchikkunaqa sumaq waqaychasqam kachkanku. Imaynam huk wawapas mamanpa wiksanpi waqaychasqa kachkan, chaynam ayllunchikkunapas Diospa yuyayninpi waqaychasqa kachkanku (Lucas 20:37, 38). Chaymi tiempo chayaykamuptinqa Jehova Dios kawsariykachinqa. Chaytam llapallanchikpas suyachkanchik.

Tukuy imapas allinña kananta suyasqanchikqa yanapawanchikmi

Apostol Pablom nirqa hamuq tiempopi Diosninchik tukuy imata allichananmanta suyasqanchikqa cascowanpas churakuruchkachwan hina anchata yanapawasqanchikmanta (1 Tesalonicenses 5:8). ¿Imanasqataq chaynata nirqa apostol Pablo? Chay tiempopim soldadokunaqa peleaq rinankupaq cascowan churakuqku. Chaynapi umankuta imamantapas harkachikunankupaq. Ñuqanchikpas cascowan churasqa hinam kachkanchik hamuq tiempopi Jehova Dios tukuy imata ruwananpi umayuq kaspanchikqa, chaymi imaña haykaña kaptinpas llumpaytaqa mana hukmanyanchikchu nitaq mancharikunchikchu.

Chaymantapas apostol Pabloqa hamuq tiempopi tukuy imata Dios allichananmanta suyasqanchiktam tupachirqa buqueta sayachiq llasaq fierrowan (Hebreos 6:19). Apostol Pabloqa buquepi puriqmi karqa. Payqa rikurqam wayra-parakaykamuptinqa buquepi riqkuna chay llasaq fierrota yakuman chuqaykusqankuta. Chaynapi buqueta wayra mana kaylawman-waklawman apakachananpaq.

Ñuqanchikpaqpas hamuq tiempopi suyasqanchik chay llasaq fierro hina kaptinqa, ima sasachakuyña kaptinpas manam llumpaytaqa hukmanyasunchu. Jehova Diosmi niwanchik hamuq tiempopiqa guerrapas, mana allin ruwaq runakunapas nitaq wañuypas manaña kananmanta (10 kaq paginata qawaykuy). Hamuq tiempopi allinña kawsakunanchikmanta yachasqanchikqa yanapawasunmi Diosta mana riqsiq runakuna hina mana kawsakunanchikpaq. Aswanqa yanapawasunmi Diospa munasqanman hina kawsakunanchikpaq.

Jehova Diosqa munachkanmi “tukuy rikchaq runakuna salvakunankuta”. Arí, payqa munachkanmi qampas kay allpa pacha suma-sumaq kaptin chaypi kawsakunaykita. Ichaqa, ¿imatam chaypaq ruwanayki? ‘Chiqap kaq yachachikuytam imam kaqta yachanayki’ (1 Timoteo 2:4). Munaymankum qampas bibliamanta yachaykunaykita, chaynapi wiñaypaq kawsakunaykipaq. Kay yachasqanchikman hinam hamuq tiempopiqa kusisqaña kawsakusunchik.

Chayraykuyá imaña-haykaña kaptinpas ama hukmanyaychu. Payqa munasqanman hina kawsakunaykipaqmi yanapasunki (2 Corintios 4:7; Filipenses 4:13). Munankichá kusisqa kawsakuyta, manaña unquypas, wañuypas, sasachakuypas kananta. Bibliapim niwanchik tukuy chaykunata Dios chinkachinanmanta. Chayna sumaq kawsakuytaqa atichwanmi llapanchikpas.

[Recuadro]

Diosta suyasqanchikqa manam yanqapaqchu

Qatiqninpi bibliapa nisqankunam yanapawasun Diospa nisqanmanta mana iskayrayananpaq:

◼ Diosmi niwanchik allinña kawsakunanchikpaq.

Bibliapim nin hamuq tiempopiqa kay allpa pachanchik suma-sumaqña kananta hinaspa runakunapas hawkalla chaynataq kusisqa kawsakunanchikta (Salmos 37:11, 29; Isaias 25:8; Apocalipsis 21:3, 4).

◼ Diosqa manam llullakunchu.

Jehova Diosqa chiqninmi llullakuytaqa. Chaymantapas Jehova Diosqa chuyam hinaspa mana pantaqmi, chaymi llullakuytaqa mana atinmanchu (Proverbios 6:16-19; Isaias 6:2, 3; Tito 1:2; Hebreos 6:18).

◼ Diosqa tukuy atiyniyuqmi.

Payllam tukuy atiyniyuqqa. Paytaqa manam imapas harkanmanchu munasqanta ruwananpaqqa (Exodo 15:11; Isaias 40:25, 26).

◼ Diosqa munanmi wiñaypaq kawsakunanchikta.

(Juan 3:16; 1 Timoteo 2:3, 4.)

◼ Diosqa kuyakuywanmi qawamuwanchik.

Payqa manam pantasqanchikkunatachu qawamuchkan, aswanqa allin ruwasqanchiktam (Salmos 103:12-14; 130:3; Hebreos 6:10). Payqa munanmi allinkunata ruwananchikta. Chaymi allinkunata ruwaptinchikqa anchata kusikun (Proverbios 27:11).

◼ Manam sapallanchikchu kachkanchik.

Taytanchik Jehova Diosmi ñuqanchikwan kachkan paymi atiyninwan yanapawanchik (Filipenses 4:13).

◼ Diosqa hapipakunapaq Diosmi.

Diosninchikqa imatapas nisqanman hinam ruwan manam haykapipas saqiwasunchu (Salmos 25:3).

[Foto]

Imaynam soldadotaqa cascon umanta imamantapas harkan, chaynam ñuqanchiktapas Diospi suyasqanchik mana imawanpas hukmanyarunapaq yanapawanchik.

[Foto]

Llasaq fierro hinam Diospi suyasqanchikpas hawkalla kanapaq yanapawanchik.

[Reconocimiento]

Por gentileza de René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo