Pampachanakuqmi kananchik hinaspaqa hawkam kawsakusun

ACHKA librokunata qillqaq Deborah Tannen sutiyuq warmim nirqa: “Pampachanakuyqa ancha allinmi. Pampachanakuspaqa sasachakuyninchikkunatam sumaqllata allichanchik. Nacionpurapas allinllam kanku pampachanakuspaqa. Runakunapas pampachanakuspankuqa hawkallam kawsakunku”, nispa. Chay warmiqa Washington llaqtapim, Georgetown sutiyuq universidadpi yachachin.

Bibliapipas ninmi maynataña piñarachinakuspapas sunqumanta pampachanakuspaqa allinyanakunamanta. Chinkasqa churipa kutimusqanmanta Jesuspa rimasqanpim, churi sunqumanta pampachaykunanpaq mañakuptin taytan pampachaykuspan wasinpi chaskiykurqa (Lucas 15:17-24). ¿Imatam chay yachachiwanchik? Pampachaykuwananchikpaq mañakuspaqa mana hatuntukuqmi kananchik. Chaymi humilde kaspanchikqa mana sasachakuspalla, pitapas pampachaykuwananchikpaq mañakusun.

Pampachakuq kayqa ancha allinmi

Ñawpaq tiempopi Israel llaqtapi Abigail sutiyuq warmim mana hatuntukuq karqa, payqa qusan Nabal pantarusqanmanta mana huchayuq kachkaspanpas pampachaykunanpaqmi Davidta mañakurqa. Chunniqpi kachkaspankum Davidqa soldadonkunapiwan Nabalpa animalninkuna michiqkunata cuidaysirqa. Davidpa runankuna mikuytawan yakuta mañakuptinkum Nabalqa piñakuspanraq mana imatapas quykurqachu. Chaywan piñakuruspanmi Davidqa yaqa tawa pachak soldadonkunawan rirqa Nabaltawan wasinpi kaqkunata wañuchiq. Chayta yacharuspanmi Abigailqa Davidwan tupaq rirqa. Paywan tuparuspanmi qunqurakuykuspan kaynata nirqa: ‘Taytáy ¡kay culpaqa kachun ñuqapa hawaypiyá! ¡Ama hina kaspaykiyá uyariykullaway kay rimarisqayta!’, nispa. Chaymantam Abigailqa qusan imayna kasqanmanta willaruspan Davidman quykurqa mikuykunata hinaspa vinota. Chaymi Davidñataq kaynata nirqa: “Kunanqa hawkallañayá kutikuy wasikiman, qawasqaykiman hinam kunanqa uyariykuykiña chaynataqmi ‘arí’ niykuykitaq imam mañakuwasqaykitapas”, nispa (1 Samuel 25:2-35a).

Abigailqa humilde kasqanraykum, qusanpa mana allin ruwasqanmanta pampachaykunanpaq tukuy sunqunwan mañakurqa, chaynatam wasinpi llapallan yachaqkunata wañuymanta librarurqa. Abigailpa chayna nisqanwanmi Davidqa manaña runakunata wañuchirqachu, chaymi agradecekurqa. Abigailqa Davidtawan runankunata mana kikin piñachichkaspanpas qusanpa huchanmanta pampachaykunanpaqmi mañakurqa.

Apostol Pablopas pampachaykunankupaq mañakuq runam karqa. Huk kutipim judiokunapa hatun cortenpi defiendekurqa. Sacerdotekunapa jefen Ananiasmi Pablopa imam kaqta rimasqanwan piñakuspan ladonpi sayaqkunata kamachirqa siminpi laqichunankupaq. Chaymi Pablo defiendekuspan nirqa: “Yaw iskay uya runa, Diosmi qamtapas castigasunki. ¿Moisespa leyninman hina juzgawanaykipaq tiyachkaspachu, chay leyta mana kasukuspayki kamachichkanki laqichuwanankupaq?”, nispa. Chaypi kaqkunañataqmi nirqaku: “¿Sacerdotekunapa jefentachu insultachkanki?”, nispanku. Chaymi Pabloqa pantarusqanta riqsikuspan nirqa: ‘Wawqillaykuna, manam yacharqanichu sacerdotekunapa jefen kasqantaqa. Qillqasqamiki kachkan: “Llaqtayki kamachiq autoridadmantaqa amam mana allintaqa rimankichu”’, nispa (Hechos 23:1-5).

Pabloqa allintam rimachkarqa juzgaspanku mana laqichunankumanta rimaspanqa. Chaywanpas sacerdotekunapa jefenta mana respetowan contestasqanraykum pampachaykunanpaq mañakurqa.b Chayraykum juezkunapas Pablopa nisqanta uyariykurqaku. Pabloqa yacharqam chaypi kaq wakin juezkuna kawsarimuypi creesqankuta wakinñataq mana creesqankuta. Chaymi Pabloqa nirqa wañuqkuna kawsarimunanpi creesqanrayku juzgasqankumanta. Chayna nisqanwanmi wañuqkuna kawsarimunankupi creeq fariseo juezkunaqa Pablomanña sayapakurqaku (Hechos 23:6-10).

¿Imatam yachachwan Abigailpa hinaspa Pablopa ruwasqanmanta? Pampachaykunanpaq nisqankum paykunataqa yanapaykurqa sasachakuyninkuta allichanankupaq. Arí, mana hatun tukuspalla rimayqa yanapawanchikmi hawkalla kawsakunapaq. Pantasqanchikta riqsikuspa pampachaykuwananchikpaq mañakuyqa yanapawanchikmi runamasinchikkunawan mana piñanakuspalla parlanapaqpas.

“Manam ima mana allintapas ruwarqanichu”

Imapas nisqanchikwan utaq imapas ruwasqanchikwan pipas piñakuruptinqa ichapas nichwan chaylla piñakuruq kasqanta utaq mana imapas niykuna kasqanta. Chayna kaptinqa qatiqninkunaman Jesuspa nisqantam yuyarinanchik. Paymi nirqa: “Ofrendaykita altarman apachkaspa wawqiki qampaq imamantapas piñasqa kasqanta chaypi yuyariruspaqa, ofrendaykita altarpa ñawpaqninpi saqiykuspa puntataqa wawqikiwan allinyanakamuy, hinaspañayá kutiruspa ofrendaykitaqa quy”, nispa (Mateo 5:23, 24).

Ichapas mayqin iñiqmasinchikpas ninman paypa contranpi imapas rimarusqanchikta utaq ruwarusqanchikta. Chayna kaptinqa Jesuspa nisqanman hinam huchayuq utaq mana huchayuq kaspapas iñiqmasinchikwan allinyanakunanchik. “Wawqikiwan allinyanakamuy” nispa Jesuspa nisqanmantam griego rimaypi nin “piñanakusqankumanta iskayninku huchayuq kasqankuta” (Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, de W. E. Vine). Chaynaqa, piñanakuqkunaqa iskayninkum huchayuq kanmanku pantaq kasqankurayku. Chaymi iskayninku kallpanchakunanku allinyanakunankupaq.

Aswan allinqa manam pi huchayuq kasqanta yacharuychu, aswanqa allinyanakunankupaq kallpanchakuymi. Corinto llaqtayuq iñiqkunam qullqimanta atipanakuspanku juezkunaman apanakuqku. Chayta yacharuspanmi apostol Pablo kaynata nirqa: “¿Imanasqataq mana aguantaykunkichikchu mana allin ruwasusqaykichiktaqa? ¿Imanasqataq engañasusqaykichiktaqa mana saqiykunkichikchu?”, nispa (1 Corintios 6:7). Chayna nisqanwanmi Pabloqa nirqa mana juezkunaman apanakuspallanku kikinkupuralla allinyanakunankupaq. ¿Imatam chaywan yachachwan? Pipas huchayuq kasqanta yachaymantaqa aswan allinqa iñiqmasinchikkunawan allinyanakuymi. Chayta yuyariymi yanapawasun piñanakurusqanchik iñiqmasinchikwan allinyanakunapaq.

Sunqumantam mañakunanchik pampachaykuwananchikpaq

Wakin runakunam pampachaykunankupaq sapa kutilla mañakunku, ichaqa manam sunqumantachu. Japon nacionpim pampachaykunankupaq ninku “sumimasen” nispa. Chaynatataqmi ninku agradecekuspankupas. Sapa kuti chayna nisqankuwanmi wakinkuqa iskayrayankuña sunqumanta pampachaykunankupaq mañakusqankumanta. Wakin llaqtakunapipas pampachaykunankupaq nispankum sapa kuti hina chaynallata ninku.

Ima rimayniyuqña kaspapas sunqumantam pampachaykuwananchikpaqqa mañakunanchik. Chaypaqqa ancha allinmi llampu simillawan rimayninchik. Jesusmi qatiqninkunaman yachachispan nirqa: “‘Arí’ nispaqa chayman hinayá ruway, ‘manam’ nispapas manam nisqaykiman hinayá ruway, imatapas kayna rimasqaykiman yapaptikiqa satanasmantam”, nispa (Mateo 5:37). Ruwasqanchikwanmi qawachinanchik manaña sientichiy munasqanchikta. Huk runam agenciapi pasajeta hurqunanpaq colapi sayachkarqa. Hinaspam bultonwan puntanpi kaq señorata tanqaykurqa, chaymi pampachaykunanpaq nirqa. Fila kuyuriptinmi kaqmanta tanqaykurqa. Chaymi kaqmanta pampachaykunanpaq nirqa. Yapamanta fila kuyuriptinpas kaqmantam bultonwan tanqaykurqa. Hinaptinmi chay señorapa riqmasin chay runata nirqa: “Pampachaykuway nichkaspaykiqa manañam bultoykiwanqa tanqamuwanaykikuñachu”, nispa. Arí, pampachaykuwananchikta munaspaqa manañam imatapas ruwananchikchu piñachinapaq hinaqa.

Pipas pampachawananchikpaqqa sunqumantam huchanchikta riqsikunanchik, hinaspapas manañam pantasqanchiktaqa kaqmantaqa ruwanañachu. Piñakuruqtapas ninanchikmi pampachaykuwananchikpaq (Mateo 18:21, 22; Marcos 11:25; Efesios 4:32; Colosenses 3:13). Pantaq kasqanchikraykum piwanpas allinyanakuyqa sasa. Chaywanpas, pampachaykuwananchikpaq mañakuspaqa hawkam kawsakusun.

¿Imakunapitaq pampachaykuwananchikpaq mana ninanchikchu?

Pantasqanchikrayku pampachaykuwananchikpaq niyqa hawkalla kanapaqmi yanapawanchik. Chaywanpas yachayniyuq kaspaqa manam lliwpichu pampachaykuwananchikpaqqa mañakusun. Jesusmi kay pachapi kachkaspan “humillakuykurqa hinaspam wañunankama kasukuq karqa, arí qirupim wañukurqa” (Filipenses 2:8). Chaywanpas Diostaqa manam qipancharqachu mana ñakarinanraykuqa. Manataqmi sacerdotekunapa jefen Cristo kasqanta rimarinanpaq niptinpas pampachaykunanpaqqa nirqachu. Sacerdotekunam nirqa: “Kawsaq Diosrayku juray chiqaptapuni rimanaykipaq: Niykuwaykuyá, ¿qamchu kachkanki Diospa churin Cristo?”, nispa. Chaynata niptinqa Jesusqa manam manchakurqachu, aswanqa kaynatam nirqa: “Kikikipunim nirunki. Ichaqa nikichikmi: Kunanmantapacham runapa churinta rikunkichik hanaq pacha atiyniyuq Diospa alliqninpi tiyachkaqta hinaspa puyupa hawanta hamuchkaqta”, nispa (Mateo 26:63, 64). Manamá Jesusqa sacerdotekunapa jefenwan hawkalla kayta munasqanraykuchu Diosta qipancharqa.

Diosta serviqkunaqa mayqin autoridadtapas respetanchikmi hinaspapas kasukunchikmi. Ichaqa manam Diosta servisqanchikmantaqa hinaspa iñiqmasinchikkunata yanapasqanchikmantaqa pampachaykuwananchikpaqqa mañakunchikchu (Mateo 28:19, 20; Romanos 13:5-7).

Mana pantanakuspañam kawsakusunchik

Pantaq kasqanchikraykum chaynataq Adanpa huchanraykum kunanqa imapipas pantanchik (Romanos 5:12; 1 Juan 1:10). Payqa huchayuqqa rikurirurqa Diosta mana kasukusqanraykum. Adantawan Evataqa Diosqa unancharqa mana pantaqtam hinaspa mana huchayuqtam. Chaymi Diosqa ñuqanchiktapas niwanchik mana pantaqña hamuq tiempopi kanamanta. Huchatawan tukuy mana allinkunatam chinkachinqa (1 Corintios 15:56, 57).

¿Imaynañataq kasun huchatawan tukuy mana allinkunata Dios chinkarachiptinqa? Rimasqankuta controlanankupaq iñiqmasinkunata consejaspanmi Jesuspa wawqin Santiago kaynata nirqa: “Pipas rimaspan mana pantaq runaqa mana huchayuqmi, chayna runaqa tukuy cuerpontapas controlanmanmi”, nispa (Santiago 3:2). Manaña pantaq kaspanchikqa manañam pitapas sientichisunñachu. Arí, ‘tukuy cuerponchiktañam controlasun’. ¡Mayna sumaqraq kanqa llapallanchik manaña pantaq kaptinchikqa! Lliwmá hawkaña kawsakusun. Chaykamaqa imapas pantasqanchikmantam pampachaykuwananchikpaq ninanchik, chaynapi hawka kawsakunapaq.

[Nota]

[Foto]

¿Imatam yachachwan Pablopa ima ruwasqanmanta?

[Foto]

Mana pantaq kaspanchikqa manañam pitapas imawanpas piñachisunñachu