Jesuspa ancha riqsisqa yachachikuynin

Jesusqa Galilea law Capernaum llaqtapa urqunpim kachkarqa. Payqa pisipasqachá kachkarqa tukuylla tuta taytanta mañakusqanrayku hinaspa 12 apostolninkunata akllasqanrayku. Chaywanpas hinallam runakunataqa yanapayta munarqa.

Paypa kasqanmanmi karu-karumanta achka runakuna rirqaku. Wakinmi rirqaku Judea lawpi llaqtakunamanta hinaspa Jerusalenmanta, wakinñataqmi lamar quchapa patan Tiromanta hinaspa Sidonmanta. ‘Chay runakunaqa Jesusta uyarinankupaq hinaspa unquyninkumanta sanoyachisqa kanankupaqmi rirqaku’. Chaymi Jesusqa kuyakuywan chaskiykuspan lliw unquqkunata hampirqa. “Mana allin espiritukunapa” utaq satanaspa demonionkunapa ñakarichisqankunatapas sanoyachirqam (Lucas 6:17-19).

Hinaspanmi urqupa pampa lawninpi tiyaykurqa, hinaptinmi runakunapas muyuriqninpi tiyaykurqaku. Ichaqa apostolninkunachusmi Jesuspa waqtanpiqa tiyaykurqaku. Lliw runakunam Jesuspa yachachisqantaqa uyariykuyta munarqaku. Chaymi Jesusqa paykunaman Diosmanta suma-sumaqta yachachiyta qallaykurqa. Chay yachachisqanqa kunankamapas yanapawanchikmi. Chaymantapas riqsisqanku kaqkunawan tupanachispa yachachiptinmi allin kawsakuytawan Dios kasukuyta munaqkunapas chaylla entienderqaku. ¿Imanasqataq Jesuspa yachachisqanqa ancha allin karqa?

¿PIKUNATAQ KUSIKUYTA TARINKU?

Llapa runakuna kusisqa kawsakuyta munasqankuraykum Jesusqa chaymanta rimaspan yachachiyta qallarirqa. Chaymi runakunaqa aswanraq uyariyta munarqaku. Jesusqa yachachirqataqmi mana yachasqanku kaqkunamantapas.

Jesusmi nirqa: “Mayna kusisqam Diosta maskaqkunaqa, paykunapamiki hanaq pacha Diospa munaychakuyninqa. Mayna kusisqam llakisqakunaqa, paykunaqariki consuelasqam kanqaku. [...] Mayna kusisqam allin ruwaymanta yarqachikuqkunawan yakunayachikuqkunaqa, paykunaqariki saksachisqam kanqaku. [...] Mayna kusisqam allin ruwasqankumanta ñakarichisqa kaqkunaqa, paykunapaqmi hanaq pacha Diospa munaychakuyninqa. Mayna kusisqam kankichik ñuqarayku runakuna chiqnisuptikichikqa, ñakarichisuptikichikqa hinaspa contraykichikpi llullakuspa tukuy mana allinkunatapas nisuptikichikqa. Anchatayá kusikuychik”, nispa (Mateo 5:3-12).

¿Ima niytataq munachkarqa “mayna kusisqam kankichik” nispanqa? Chaywanqa rimachkarqa allin kaqkunata ruwaspa kusisqa kawsakunamantam, manam ima kusirikuypipas tukuruqlla kusikunamantachu.

Jesuspa nisqanman hinaqa Dios maskaqkunallam kusisqaqa kawsakunku, paykunaqa huchasapa kasqankuta riqsikuspam wanakuspanku Jehova Diostaña yupaychanku. Paykunam kusisqa kanku chiqnisqa utaq qatikachasqa kaspankupas. ¿Imanasqa? Diospa sunqunta kusichisqankuraykum, hinaspa wiñay kawsay haypanankumanta yachasqankuraykum.

Chayna nisqanqa manam runakunapa yachachisqanman hinachu karqa. Runakunaqa qullqillapim hinaspa kusirikuykunallapim kusikuytaqa maskaqku. Chaymi Jesusqa nirqaraq: “¡Ay imaynaraq kankichik apukuna, qamkunaqariki kunan kapususqallaykichiktam chaskinkichik! ¡Ay imaynaraq kankichik kunan saksasqa kaqkuna, qamkunaqariki yarqaymantam kankichik! ¡Ay imaynaraq kankichik kunan asikuqkuna, qamkunaqariki pesakuspam waqankichik! ¡Ay imaynaraq kankichik qamkunamanta llapa runakuna allinta rimaptinkuqa, chaynaniraqtam paykunapa abuelonkupas rimarqaku Diosmanta willakuq tukuqkunamanta!”, nispa (Lucas 6:24-26).

¿Imanasqataq apukunaqa, kusirikuyllapi kaqkunaqa, hinaspa hukkunapa hatunchasqan runakunaqa llakikuypaq kanku? Diosta kuyanankumantaqa chaykunallata astawan kuyasqankuraykum. Chaymi mana kusisqachu kawsakunku. Ichaqa manataqmi wakchalla kaqkunachu nitaq yarqaymanta kaqkunallachu kusisqa kawsakuytaqa haypanmanku, aswanqa lliwmi. Chaywanpas apukunamantaqa wakchakunam Jesuspa nisqantaqa astawan kasukunku, hinaspam kusisqa kawsakunku.

Chaymantapas Jesusmi qatiqninkunata nirqa: “Qamkunaqa kay pachapa kachinmi kankichik”, nispa (Mateo 5:13). Kachiqa ima aychapas ama ururunanpaqmi yanapan. Chaymantapas Diospa wasinpim altarpa waqtanpi kachita churaqku Diospaq animalta kachichasqata kañanankupaq, chayna kachiwan chapusqankuqa Diospaq qusqanku allin kasqantam qawachiq (Levitico 2:13; Ezequiel 43:23, 24). Jesuspa qatiqninkunañataqmi aychata ama ururunanpaq yanapaq kachi hina runamasinkuta Diosmanta yachachispa yanapananku karqa. Chaynapi yanapasqanku runakuna Dioswan hinalla kuyachikunankupaq hinaspa allin kaqkunata hinalla ruwanankupaq, chayta ruwaspam uyarikuq runakunaqa hinalla kawsakunanku karqa.

Jesusqa nirqataqmi: “Qamkunaqa runakunapa achkinmi kankichik”, nispa. Mecherotaqa manam canastawanchu pakcharuqku, aswanqa alto patachapim churaqku allinta achkinanpaq. Chaymi qatiqninkunata nirqaraq: “Chaynallataqyá qamkunapas runakunapa qayllanpi achkiychik, chaynapi allin ruwasqaykichikta qawaspanku hanaq pachapi kaq taytaykichikta hatunchanankupaq”, nispa (Mateo 5:14-16).

ALLIN KAWSAKUYTAM YACHACHIRQA

Religionkunapi punta apaqkunam Jesusta wañurachiyta munarqaku Diospa kamachikuyninta mana kasukusqanta piensaspanku. Chaymi Jesusqa paykunata nirqa: “Amayá piensaychikchu Moisespa leyninpa utaq Diosmanta willakuqkunapa nisqanta chinkachinaypaq hamusqaytaqa, hamurqaniqa manam chinkachinaypaqchu aswanqa cumplinaypaqmi”, nispa (Mateo 5:17).

Jesusqa Diospa kamachikuyninkunataqa kasukurqam. Chaymi hukkunatapas kasukunankupaq nirqa: “Pipas kay kamachikuykunapa uchuynin kaqllatapas mana kasukuqqa hinaspa runakunatapas mana kasukunankupaq yachachiqqa, manam hanaq pacha Diospa munaychakuyninpaq hinachu”, nispa. Nirqataqmi: “Haykam kasukuq hinaspa yachachiqmi ichaqa hanaq pacha Diospa munaychakuyninpi ancha riqsisqa kanqa”, nispa (Mateo 5:19).

Jesusqa nirqataqmi Diosta kasukunapaqqa sunqunchikpi mana allinkunata chinkachinamanta. Chaymi runa wañuchiy hucha kasqanmanta rimaruspan nirqa: “Pipas wawqinpaq piñasqalla kaq runaqa cortepi juzgasqam kanqa”, nispa (Mateo 5:21, 22). Piñasqallaña kayqa llumpay mana allinmi, runa wañuchiymanmi pitapas aparunman. Chaymi Jesusqa pampachanakuy ancha allin kasqanmanta yachachispan nirqa: “Ofrendaykita altarman apachkaspa wawqiki qampaq imamantapas piñasqa kasqanta chaypi yuyariruspaqa, ofrendaykita altarpa ñawpaqninpi saqiykuspa puntataqa wawqikiwan allinyanakamuy, hinaspañayá kutiruspa ofrendaykitaqa quy”, nispa (Mateo 5:23, 24).

Jesusqa Diospa kamachikuyninman hina huchapakuy mana allin kasqanmanta rimaspanpas nirqam: “Qamkunaqa uyarirqankichikmi ‘amam hukwanqa pierdekunkichu’ niqta. Ñuqam ichaqa nikichik: Warmita munapayaspan pipas qawapayaqqa, ñam sunqunpi hukwan pierdekuy huchata ruwarunña”, nispa (Mateo 5:27, 28). Jesusqa manam qunqaymanta mana allin munay umanchikman chayamunanmantachu rimachkarqa, aswanqa mana allin munapayayllapiña umayuq kaymantam. Chayqa hukwan pierdekuy huchamanmi pitapas wichiykachinman. ¿Imaynatam pipas chaymanta karunchakunman? Chayllam imatapas ruwanan, chaymi Jesus nirqa: “Chaynaqa alliq ñawiki huchallichisuptikiqa hurqukuruspaykiyá wikaparuy. [...] Chaynallataqyá alliq makiki huchallichisuptikipas qurukuruspayki wikaparuy”, nispa (Mateo 5:29, 30).

Wakinqa huknin chakin utaq huknin makin ismuruptinmi quruchikunku mana wañurunankupaq. Chaymi Jesuspas nirqa mana huchallikurunapaqqa huchaman aysawaqninchik kaqta wischurunamanta ñawinchikña utaq makinchikña kaptinpas. Nirqam: “Cuerpoykipa huknin partellan chinkaruyninmi aswan allinqa kanman enterollan cuerpontin gehena nisqaman wischusqa kanaykimantaqa”, nispa. Chay Gehena nisqanqa karqa Jerusalenpi wanukunata wischuspa kañananku lawmi, chayqa wiñaypaq chinkachisqa kay ninanmi.

Jesusqa nirqataqmi pipas mana allinta ruwawaptinchik ima ruwanamanta, nirqam: “Amayá mana allin runapa contranpiqa churakuychikchu, aswanqa alliq law uyaykipi laqichurusuptikiqa, qawaykachiytaqyá huk lawnin uyaykitapas”, nispa (Mateo 5:39). Chaywanqa manam ayllunchikta utaq ñuqanchikta pipas ñakarichiwaptinchik upallalla kanamantachu rimachkarqa, aswanqa hina chayna mana allinwan mana kutipakunamantam. Pitapas laqichuq runaqa pinqayman churayta munaspanmi laqichun, manam wañurachiyta munaspanchu. Chaymi pipas mana allinta ruwawaptinchikqa mana allinwanqa mana kutipakunachu.

Chayqa Diospa kamachisqanman hinam karqa. Chaymi Jesusqa nirqaraq: “Kuyaychik enemigoykichikkunata, mañakuychiktaqyá ñakarichisuqnikichik runakunapaqpas”, nispa. Hinaspam imarayku chayta ruwanankupaq nirqa: “Chaynatam qawachinkichik hanaq pacha taytaykichikpa churinkuna kasqaykichikta, payqa intitapas qispichimun allin hinaspa mana allin runakunapaqmi, parachimunpas kasukuq chaynataq mana kasukuq runakunapaqmi”, nispa (Mateo 5:44, 45).

Chaymantapas nirqam: “Mana pantaqmi kanaykichik hanaq pachapi taytaykichik hina”, nispa (Mateo 5:48). Chaywanqa nichkarqa pantaq kaspapas Diosta qatipakuy atinanchikmantam, chayta ruwaspaqa enemigonchiktapas kuyasunmi. Chaymi Jesusqa nirqaraq: “Hinallataqyá llakipayakuq kaychik Dios taytaykichikpas llakipayakuq kasqanman hina”, nispa (Lucas 6:36).

MAÑAKUYMANTAWAN DIOSPI HAPIPAKUYMANTA

Hinalla yachachispanmi Jesusqa nirqa: “Allintayá cuidakuychik runakuna qawasunallaykichikpaq allin ruwaq mana kanaykichikpaq”, nispa. Hinaspam chayta ruwayqa mana allin kasqanmanta rimaspan nirqa: “Wakchakunata yanapaspaykipas amayá cornetata tocachkaq hinaqa willakachakuychu, iskay uyakunallam chaynataqa ruwanku”, nispa (Mateo 6:1, 2). Chaynaqa, mana pipa yachasqallantam pitapas yanapananku karqa.

Hinaspam nirqaraq: “Diosta mañakuspaykichikpas amayá iskay uya runakuna hinaqa kaychikchu, paykunaqa runakuna qawanallankupaqmi yupaychana wasikunapi chaynataq hatun callekunapa esquinankunapi sayaykuspa mañakunku. [...] Qamyá ichaqa Diosta mañakunaykipaqqa cuartoykiman yaykuy, hinaspayá punkuta wichqaykuspa mana rikuy atinapi kaq taytaykita mañakuy”, nispa (Mateo 6:5, 6). Chaywanqa manam runakunapa qayllanpi Diosta mañakuy mana allin kasqantachu nichkarqa, Jesuspas chaytaqa ruwarqam, aswanqa hukkuna qawanallanpaq ruway mana allin kasqantam.

Chaymantam nirqa: “Mañakuspaykiqa amam Diosta mana yupaychaq runakuna hinachu kuti-kutirispa hina rimasqallaykita rimanki”, nispa (Mateo 6:7). Diostaqa ima llakinchikmantapas achkakamam mañakuchwan, ichaqa Jesuspa nisqanman hinaqa manam allinchu “kuti-kutirispa” hina rimasqallanchikta rimayqa. Chaymi Jesusqa imakunamanta Diosta mañakunapaq yachachirqa. Puntatam mañakunanchik Diospa sutin chuyanchasqa kananpaq, munaychakuynin hamunanpaq hinaspa munaynin ruwakunanpaq. Chaymantañam mañakunanchik mikusqa kanapaq, huchanchikta Dios pampachananpaq, imamanpas ama pantaykunapaq hinaspa satanasmanta librawananchikpaq. Chay qanchis kaqkunamantam Diostaqa mañakunanchik.

Chaymantam Jesusqa kapuqniyuq kayta imayna qawanamanta nirqa: “Amayá kay pachapiqa tukuy imataqa huñukuychikchu, kay pachapi imapas kaqqa puyu urupa tukurunallanmi, hinaspapas ismuruqllam, suwapapas yaykuruspan apakunallanmi”, nispa. Chaynaqa imakunapas tukuruqllam, manataqmi chaychu Dioswan kuyachikunapaqqa yanapawanchik. Chaymi Jesusqa nirqaraq: “Hanaq pachapiyá tukuy imataqa huñukuychik”, nispa. ¿Imaynatam chayta ruwachwan? Dios yupaychayta puntapi churaspam. Chayta ruwaspam Dioswan kuyachikusun hinaspa wiñay kawsaytapas haypasun, chaytaqa manam pipas qichuwachwanchu. Chaymi Jesus nirqa: “Runapa kapuqnin maypi kasqanpim sunqunpas kanqa”, nispa (Mateo 6:19-21).

Hinaspam astawan chaymanta yachanankupaq nirqa: “Cuerpopa achkiyninqa ñawim. Chaymi ñawiki huk hawaqllata qawaptinqa, enteron cuerpoyki kancharinqa. Ñawiki mana allinkunata qawaptinmi ichaqa enteron cuerpoyki tutayaypi kanqa”, nispa (Mateo 6:22, 23). Imaynam ñawipas huk hawaqllata qawaspanqa allinta qawan, chaynam Dios yupaychayllapi umayuq kaspapas allin kasun. Ñawinchik tukuy lawta qawaptinmi ichaqa mana allintachu imatapas qawanchik, chaynam huk ruwaykunapi utaq kapuqniyuq kayllapi umayuq kaspaqa Jehova Dios qipanchayta qallaykuchwan, hinaspam mana allin ruwaykunaman chaylla wichiykuchwan.

Chaymi Jesusqa nirqaraq: “Manam pipas iskay patrontaqa servinmanchu, hukninta chiqnispanchá huknintañataq kuyanqa, utaq hukninman ratakuruspanchá huknintañataq chiqninqa. Qamkunaqa manam serviwaqchikchu Diostawan qullqitaqa”, nispa (Mateo 6:24).

Chaykunata uyariqkunaqa yaqachá sunqunkupi tapukurqaku “¿imaynataq kunanqa kawsakusun?” nispa. Chaymi Diosta puntapi churaspankuqa yanapasqa kanankumanta mana iskayrayanankupaq Jesus nirqa: “Qawariychik alton pawaqkunata, paykunaqa manam tarpunkuchu nitaq cosechankuchu, manataqmi taqimanpas huñunkuchu. Ichaqa hanaq pachapi taytaykichikmi paykunataqa mikuchin”, nispa (Mateo 6:26).

Chaymantapas purun waytakunamanta yachachispanmi Jesus nirqa: “Manam Salomonpas llumpa-llumpay apu kachkaspanpas, huknin wayta hinallapas pachakurqachu”, nispa. Hinaspam nirqa: “Sichum purun waytakunatapas chaynata Dios pachachichkaspanqa, ¿manachum qamkunataqa astawanraq pachachisunkichik?”, nispa (Mateo 6:29, 30). Chaymantapas nirqam: “Amayá haykapipas afanakuychikchu nitaq niychikchu: ‘¡Imataraq mikusun, imataraq tomasun utaq imawanraq pachakusun!’, nispaqa. [...] Hanaq pachapi taytaykichikqa yachanmi tukuy chaykuna pisipususqaykichiktaqa. Aswanqa hinallayá puntata maskaychik Diospa munaychakuynintawan paypa munasqan allin ruwayta, hinaptinqa qusunkichikmi imam pisipususqaykichiktaqa”, nispa (Mateo 6:31-33).

WIÑAY KAWSAY HAYPANAMANTA

Jesuspa apostolninkunaqa hinaspa wakin allin sunquyuq runakunaqa Dios kusichiyta munaspankupas manam wakinpiqa atiqkuchu. Wakin fariseo runakunam pimantañapas mana allinllata rimaqku hinaspa juzgaqku. Chaymi Jesusqa uyariqkunata nirqa: “Amayá hukkunata juzgaychikchu chaynapi mana juzgasqa kanaykichikpaq”, nispa (Mateo 7:1, 2).

Hinaspam fariseokunataqa ama qatipakunankupaq nirqa: “¿Yaqachum ñawsa runaqa ñawsamasinta pusanman? Pusanakuspaqa, ¿manachum iskayninku uchkuman wichiykunqaku?”, nispa. Chaynaqa, manam fariseokuna hinachu pimantapas rimapakunanku karqa, chaytaqa manam Diosqa munaqchu. Hinaspam Jesusqa nirqa: “¿Imaynamá wawqikita niwaq, ‘wawqilláy ñawikipi qupata hurqurusqayki’ nispaqa, ñawikipi machu-machu kulluta mana qawakuchkaspaykiqa? ¡Yaw iskay uya! Puntataqa ñawikipi kullutaraqyá hurqukuruy, chaynapi allinta qawaspayki wawqikipa ñawinpi qupata hurqunaykipaq”, nispa (Lucas 6:39-42).

Hinaptinqa, ¿ima nichwantaq Diospa kaqkunata mana kaqpaqpas hapiq runakunamanta? Jesusmi nirqa: “Amayá Diospa kaqninkunataqa allqukunamanqa quychikchu nitaq perlasnikichiktapas kuchikunamanqa wischuychikchu”, nispa (Mateo 7:6). Diospa yachachikuyninkunaqa perlaskuna hinam. Chaymi Jesuspa qatiqninkunaqa mana chaskikuqkunawan tupaspaqa, saqiruspanku Diosmanta yachay munaqkunata maskananku karqa.

Hinaspam Jesusqa Dios mañakuymanta kaqmanta yachachirqa. Achkakama hina chayllamanta Diosta mañakunapaqmi nirqa: “Hinallayá mañakuychik hinaptinqa qusunkichikmi”, nispa. Chaymantapas mañakusqanchikta Dios quwananchikmanta rimaspanmi nirqa: “¿Mayqinnikichiktaq churikichikmanqa rumita quykuwaqchik tantata mañakusuptikichik? [...] Qamkunaqa mana allin runakuna kachkaspaykichikpas allin kaqkunatam churikichikmanqa qunkichik. Hinaptinqa, ¡aswanraqchiki mañakuqninkunamanqa hanaq pachapi kaq taytaykichikqa allin kaqkunata qunqa!”, nispa (Mateo 7:7-11).

Chaymantam Jesusqa hukkunawan imayna kawsakunamanta nirqa: “Imaynam qamkunapas munankichik runamasikichik qamkunapaq imapas ruwananta, chaynatayá qamkunapas paykunapaq ruwaychik”, nispa. Lliwmi chaytaqa kasukunanchik, ¿aw? Chaywanpas kasukuy tumpa sasa kasqanmanta rimaspanmi Jesus nirqa: “Kichki punkuntayá yaykuychikqa, hatun punkuqa hinaspa hatun ñanqa wañuymanmi apakun, achkallañam chaynintaqa yaykuchkanku, kichki punkuwan kichki ñanmi ichaqa kawsayman apakun, chaytaqa asllam tarinku”, nispa (Mateo 7:12-14).

Chaymantapas Jesusqa qatiqninkunatam wiñay kawsayman apaq ñanmanta ama karunchakunankupaq nirqa: “Cuidakuychikyá Diosmanta willakuq tukuqkunamanta, paykunaqa ovejaman rikchakuqllaña hamuspankupas sunqunkupiqa yarqasqa atuqkunam kanku”, nispa (Mateo 7:15). Chaymantapas Jesusqa sachamantam rimarqa. Imaynam sachatapas rurunpi allin utaq mana allin kasqanta riqsiqku, chaynam pantachikuqkunatapas ruwasqankupi riqsinanku karqa. Chaynaqa, pipas Jesuspa qatiqnin kasqantaqa riqsichikun ruwasqanwanmi, manam rimasqallanwanchu. Wakinqa Jesuspa qatiqninkuna kasqankutam ninku, ichaqa Diospa munayninta mana ruwasqankuraykum Jesusqa ninqa: “¡Manam haykapipas riqsirqaykichikchu, qayllaymanta pasawaychik mana allin ruwaqkuna!”, nispa (Mateo 7:23).

Hinaspanmi Jesusqa tukunanpaq nirqa: “Nisqaykunata uyarispa lliw kasukuqkunaqa rikchakunmi taqra rumipa hawanpi wasinta hatarichiq yuyayniyuq runaman. Para chayaramuptinmi llumpa-llumpay lluqlla hamururqa, wayrapas llumpayllatañam wasiman pukumurqa, ichaqa taqra rumipa hawanpi cimientasqa kasqanraykum wasiqa mana tuñirqachu”, nispa (Mateo 7:24, 25). Arí, chay wasiqa manam tuñirqachu “taqra rumipa hawanpi” wasi ruwaq runa cimientasqanrayku (Lucas 6:48). Chaynaqa manam uyariyllachu-uyarina Jesuspa yachachisqankunataqa, aswanqa ruwananchikmi.

Jesuspa yachachisqankunata uyarichkaspan ruwayman mana churaqmi ichaqa “rikchakun aqupa hawanpi wasinta hatarichiq mana yuyayniyuq runaman” (Mateo 7:26). Chayna runapa wasinqa parawanmi, lluqllawanmi hinaspa wayrawanmi tuñichisqa karqa.

Jesuspa chayna yachachisqanta uyarispankum runakunaqa uyarayarqakuraq. Jesusqa manam religionkunapi punta apaqkuna hinachu yachachiq. Chay kutipiqa achka runakunachá qatiqninkuna rikurirurqaku.