15 YACHACHIKUY

“Iñiqkunata kallpanchastinmi rirqa”

Iñiqkunatam llaqtan-llaqtan watukurqaku Diospi astawan hapipakunankupaq

Kayqa Hechos 15:36–16:5 nisqanmantam kachkan

1-3. (1) ¿Pitaq akllasqa karqa Pablopa riqmasin kananpaq? ¿Imatam Timoteomanta nichwan? (2) ¿Imakunamantam kay yachachikuypi yachasun?

ACHKA llaqtankunatam mana allichasqa ñanninta richkarqaku. Pablom riysiqnin Timoteota pensamientowan qawarqa, payqa yaqa 20 watanpi kasqanraykum kallpanpi kachkarqa. Risqankuman hinam Timoteoqa Listratawan Iconiotaqa manaña rikurqachu. ¡Viajasqankupiqa imakunataya pasanqaku! Pabloqa ñawpaqtaqa ñam viajarqaña, chaymi yacharqaña sasachakuykuna kananta. Ichaqa, ¿yaqachu Timoteoqa chay sasachakuykunata atipayta atinman karqa?

² Pabloqa manachá iskayrayarqachu tukuy imapipas Timoteo allinta yanapananmantaqa. Ñawpaq viajasqanpi sasachakuykuna kasqanraykum Pabloqa munarqa riqmasinwan imapipas yanapanakuyta. Yacharqataqmi watukusqanku iñiqkunata kallpanchanankupaqqa riqmasinwan huk sunqulla kanankutapas. Chayna kanantaqa munarqa riqmasin Bernabeywan mana acuerdopi kaspanku rakinakurusqankuraykuchá.

³ Kay yachachikuypim yachasun piwanpas mana acuerdopi kaspa ima ruwanamanta. Yachasuntaqmi Timoteo riqmasin kananpaq Pablo imanasqa akllasqanmanta, hinaspapas allintam yachasunchik llaqtan-llaqtan watukuq iñiqmasinchikkunapa ruwasqanku imanasqa ancha allin kasqanmanta.

‘Kutisunñayá [...] iñiqmasinchikkunata watukuq’ (Hechos 15:36)

4. ¿Imapaqtaq Pabloqa iskay kaq viajasqanpi rirqa?

⁴ Pasaq 14 yachachikuypim yachamurqanchik Pablo, Bernabey, Judas hinaspa Silas Antioquia llaqtata risqankumanta. Chaypim iñiqmasinkuman willarqaku qari kayninkupi señalachikuymanta ima tantiasqankuta, hinaspapas iñiqkunatam anchata kallpancharqaku. ¿Imam chaymantaqa pasarqa? Pablom Bernabeyta nirqa: “Kutisunñayá Jehova Diospa palabranta willakusqanchik llaqtakunaman, chaynapi iñiqmasinchikkunata watukuspa imayna kasqankuta qawaykamunanchikpaq”, nispa (Hech. 15:36). Pabloqa iskay kaq viajasqanpiqa manam chayllaraq bautizasqakunata watukuqllachu rirqa, aswanqa sapa llaqtapi huñunakuykunaman rispa Jerusalenpi apostolkunapa hinaspa punta apaqkunapa tantiasqanmanta iñiqmasinkunaman willananpaqmi (Hech. 16:4). Chaymantapas payqa rirqa sapa llaqtapi iñiqmasinkuna Diospi astawan hapipakunankupaq kallpanchaqmi (Rom. 1:11, 12). ¿Imaynatam kunanpas Jehova Diospa testigonkunaqa ñawpaq tiempopi Diospa llaqtanpi punta apaqkunapa ruwasqankuta qatipakunku?

5. ¿Imakunawantaq Diospa llaqtanpi punta apaqkuna yachachiwanchik hinaspa kallpanchawanchik?

⁵ Kunanqa Jesucristom yachachiwanchik chaynataq imatapas ruwananchikpaq niwanchik Diospa llaqtanpi punta apaqkunawan, paykunaqa kanku hanaq pachapaq akllasqakunamanta wakiqninkum. Paykunam yachachiwanchik hinaspa kallpanchawanchik cartakunawan, internetpi chaynataq papelpi qillqanchikkunawan hinaspa huñunakuyninchikkunawan. Chaymantapas, anchatam kallpanchakunku sapa llaqtapi huñunakuq iñiqkuna imayna kasqankumanta yachanankupaq. Chaymi enteron pachapi waranqantin allin yuyayniyuq punta apaqkunata churarunku llaqtan-llaqtan watukunankupaq.

6, 7. ¿Imakunatam ruwanku llaqtan-llaqtan watukuq iñiqmasinchikkuna?

⁶ Llaqtan-llaqtan watukuq iñiqmasinchikkunaqa sapa iñiqkuna imayna kasqankumanta yachaykunankupaqmi kallpanchakunku, hinaspapas iñiqkunatam yanapanku Diospi hinalla hapipakunankupaq. Chaypaqqa Pablota hinaspa ñawpaq tiempopi iñiqkunatam qatipakunku. Pablom llaqtan-llaqtan watukuqmasinta nirqa: “Diospa palabrantayá willakuy hinaspa chay ruwayman qukuy allin tiempopipas chaynataq mana allin tiempopipas, hukkunatapas pantaypi kasqankuta qawachiy, corregiy hinaspa rimapayay. Chaytaqa ruway anchata pacienciakuspa hinaspa sumaqta yachachispa. [...] Sumaq willakuymanta hinalla willakuy”, nispa (2 Tim. 4:2, 5).

⁷ Pablopa consejasqanman hinam llaqtan-llaqtan watukuqkunaqa iñiqkunawan kuska Diosmanta willakunku. Tukuy sunqunkuwan Diosmanta willakusqankuraykum hinaspa bibliamanta sumaqta yachachisqankuraykum watukusqanku iñiqkuna kallpanchasqa tarikunku (Rom. 12:11; 2 Tim. 2:15). Paykunaqa kuyakuqllaña kasqankuwanmi aswan riqsisqaqa kanku, hinaspapas iñiqmasinkupi astawan piensasqankuraykum paykunata watukunankupaq wakinpiqa parapipas, rupaypipas utaq ima kaptinpas viajanku (Filip. 2:3, 4). Chaymantapas, huñunakuykunapi yachachispankum iñiqmasinkupa sunqunta tiyaykachinku hinaspa Jehova Diospaq imatapas ruwanankupaq kallpanchanku. Llapallanchiktam anchata yanapawasun paykunapa imayna kasqankuta hinaspa Diospi hapipakusqankuta qatipakuyninchikqa (Heb. 13:7).

‘Llumpaytam piñanakururqaku’ (Hechos 15:37-41)

8. ¿Imaynam Bernabeypaq rikchakurqa iñiqmasinkuta kaqmanta watukunankupaq Pablopa nisqan?

⁸ Bernabeypaqqa allinmi rikchakurqa iñiqmasinkunata kaqmanta watukunankupaq Pablopa nisqanqa (Hech. 15:36). Punta kaq viajasqankupim paykunaqa allinta yanapanakurqaku, hinaspapas risqanku llaqtakunapi iñiqkunataqa riqsirqakuñam (Hech. 13:2–14:28). Chaymi iskayninku viajanankupaq tantiasqankuqa allin karqa. Ichaqa qunqayllamantam mana acuerdopichu karqaku. Hechos 15:37 versiculopim nin: “Bernabeymi tantiarurqa Marcoswan sutichasqa Juanta pusananpaq”, nispa. Arí, Bernabeyqa manam Pablotaqa niykurqachu primon Marcosta pusanankupaqqa, aswanqa tantiarurqañam paypiwan rinankupaq.

9. ¿Imaynanpim Pablo mana acuerdopichu karqa Marcosta pusanankupaq Bernabeypa tantiasqanwan?

⁹ Pabloqa manam acuerdopichu karqa Marcosta pusanankupaq Bernabeypa tantiasqanwanqa. ¿Imaynanpi? Bibliapim nin: ‘Pablom pusayta mana munarqachu Panfilia lawpi kachkaptinku rakikuruspan ruwayninkupi yanapaq paykunawan mana risqanrayku’, nispa (Hech. 15:38). Marcosqa Pablotawan Bernabeytam punta kaq viajasqanpi riysirqa. Ichaqa manam tukunankukamachu paykunawan karqa (Hech. 12:25; 13:13). Chay kutipiqa Panfilia lawllapiraq kachkaptinkum Marcosqa paykunata saqiruspan Jerusalenman kutikurqa. Imanasqa kutikusqanmanta biblia mana niptinpas chayna ruwasqanqa Pablopaqqa manam allinchu karqa, payqa manañachá confianza runapaqchu hapirqa.

10. ¿Imapim tukurqa Pablowan Bernabey mana acuerdopi kasqanku?

¹⁰ Bernabeyqa Marcosta pusaytapunim munarqa, Pabloñataqmi mana imaraykupas pusaytaqa munarqachu, “chaymi llumpayta piñanakuruspanku rakinakururqaku” (Hech. 15:39). Bernabeyqa nacesqan Chipre islamanmi pasakurqa primon Marcosta pusarikuspan. “Pabloñataqmi Silasta akllarurqa, hinaptinmi iñiqmasinkuna Jehova Diosta Pablopaq mañaykapuptinku pasakurqa. Iñiqkunata kallpanchastinmi rirqa Siria llaqtanta hinaspa Cilicia llaqtanta” (Hech. 15:40, 41).

11. ¿Imayna sunquyuq runataq kananchik piwanpas piñanakuruspa pampachanakunapaq?

¹¹ Bernabeywan Pablo piñanakurusqankuqa llapallanchik pantaq runa kasqanchiktam yuyarichiwanchik. Bernabeywan Pabloqa Diospa llaqtanpi punta apaqkunapa kachasqanmi karqaku. Tiempopa risqanman hinaqa yaqapaschá Pablopas Diospa llaqtanpi punta apaqña karqa, chayna kaspankupas iskayninkum mana allin genionkuwan aysarachikurqaku. Ichaqa, ¿wañunankukamachu chayna piñanasqa kanmanku karqa? Manam. Paykunaqa pantaq kaspankupas humilde runakunam karqaku, hinaspapas Jesustam allinta qatipakurqaku. Chaymi qipakunamanqa pampachanakuykuspanku hinalla allin amistad karqaku (Efes. 4:1-3). Chaymantapas, wata pasaykunatam Pablowan Marcosqa Diosta serviyninkupi yanapanakurqaku (Col. 4:10).a

12. ¿Pablowan Bernabeypa imayna kasqankutam punta apaqkuna qatipakunanku?

¹² Pablowan Bernabeyqa manam sapa kutichu chayna piñakuruq karqaku. Bernabeyqa kuyakuqllaña hinaspa qukuykuqllaña runam karqa, chaymi apostolkunaqa sutin Joseywan qayanankumantaqa Bernabeywan suticharqaku, chayqa “sunqu tiyaykachiqpa churin” ninanmi (Hech. 4:36). Pablopas karqa llampu sunqum hinaspa wawankunata kuyakuywan uywaq mama hinam (1 Tes. 2:7, 8). Kunanpas llapallan punta apaqkunaqa hinaspa llaqtan-llaqtan watukuqkunaqa Pablotawan Bernabeyta qatipakuspankum kallpanchakunanku humilde kanankupaq hinaspa kuyakuq kanankupaq. Chaynam kananku punta apaqmasinkuwanpas chaynataq llapallan Diosta serviqkunawanpas (1 Ped. 5:2, 3).

“Timoteomantam allinta rimaqku” (Hechos 16:1-3)

13, 14. (1) ¿Pitaq karqa Timoteo? ¿Imaynatam Pablo riqsirurqa? (2) ¿Imaynatam Pabloqa yacharqa allin sunquyuq kasqanta? (3) ¿Imata ruwananpaqmi Timoteota nirqaku?

¹³ Pablom iskay kaq viajasqanpi Roma nacionpa munaychakusqan Galacia llaqtaman rirqa, chaypiqa achka congregacionkunañam karqa. Bibliapim nin: “Chaymantam chayarurqa Derbe llaqtamanwan Listra llaqtaman. Chaypim karqa Jesuspa qatiqnin Timoteo, payqa Diospi iñiq judia warmipa wawanmi karqa, taytanñataqmi karqa Grecia nacionniyuq”, nispa (Hech. 16:1).b

¹⁴ Yaqapaschá Pabloqa Timoteopa aylluntaqa punta kaq viajasqanpi riqsirurqa, chayqa karqa yaqa 47 watapim. Iskay utaq kimsa watamanta kutisqanpim utaq iskay kaq viajasqanpim Timoteopa imayna kasqanta astawan qawarqa ¿imanasqa? ‘Listra llaqtapi iñiqkuna Timoteomanta allinta rimasqankuraykum’. Manam llaqtamasin iñiqkunallachu paymantaqa allinta rimaqku. Hechos libropim willawanchik Iconio llaqtapi iñiqkunapas allin sunquyuq kasqankumanta rimasqankuta, Iconioqa karqa Listramanta yaqa huk punchaw puriypim utaq 30 kilometropim (Hech. 16:2). Diospa atiyninwan yanapachikuspankum punta apaqkunaqa Timoteota nirqaku Pablotawan Silasta llaqtan-llaqtan watukuypi riysinanpaq (Hech. 16:3).

15, 16. ¿Imanasqataq Timoteomanta allinta rimaqku?

¹⁵ ¿Imanasqam Timoteomanta allinta rimaqku? ¿Yachaysapa kasqanraykuchu, kuyayllapaq sumaq rikchayniyuq kasqanraykuchu icha imatapas ruwayta yachasqanraykuchu? Runakunaqa chayna kasqankutam astawan qawanku. Ñawpaq tiempopi Samuelpas huk runapa allin rikchayniyuq kasqanta qawaspanmi admirakurqa. Diosmi ichaqa payta nirqa: “Ñuqaqa manam runapa qawasqanman hinachu imatapas qawani. Runaqa hawallantam qawan, ñuqa Jehova Diosmi ichaqa sunqunta qawani”, nispa (1 Sam. 16:7). Chaynaqa, manam allin rikchayniyuq kasqanraykuchu Timoteomantaqa allinta rimaqku, aswanqa sumaq sunquyuq kasqanraykum.

¹⁶ Achka wata pasaytam Timoteomanta rimaspan Pablo nirqa imapipas yanapakunanpaq listo kasqanmanta, kuyakuq kasqanmanta hinaspa Diostawan iñiqmasinkunata servinanpaq kallpanchakusqanmanta (Filip. 2:20-22). Nirqataqmi Diospi allin iñiyniyuq kasqanmantapas (2 Tim. 1:5).

17. ¿Imaynatam musu-sipaskuna Timoteota qatipakunmanku?

¹⁷ Kunanpas achka musu-sipaskunam kallpanchakunku Timoteopa imayna sunquyuq kasqanta qatipakunankupaq. Chaymi Jehova Diospa hinaspa iñiqmasinkupa allin qawasqan kanku (Prov. 22:1; 1 Tim. 4:15). Timoteo hinam allin iñiyniyuq kanku, paykunaqa maypiña kaspankupas utaq imataña ruwaspankupas Jehova Diospa munasqanman hinam kawsakunku (Sal. 26:4). Chayna kasqankuraykum congregacionninkupipas allinta yanapakunku. Chaymi anchata kusikunchik Diosmanta willakuyta qallaykuptinkuqa hinaspa Diosllapaqña kawsakunankupaq tantiakuspa bautizakuptinkuqa.

‘Iñiqkunam iñiyninkupi aswan-aswan allin karqaku’ (Hechos 16:4, 5)

18. (1) ¿Imakunatam Pablowan Timoteo ruwarqaku llaqtan-llaqtan rispanku? (2) ¿Imaynanpim iñiqkunapa kasukuq kayninkuqa allin karqa?

¹⁸ Pablowan Timoteom achka wata Diosta serviyninkupi yanapanakurqaku. Paykunaqa iñiqmasinkuta llaqtan-llaqtan watukuq rispankum Diospa llaqtanpi punta apaqkunapa kamachisqanta ruwaqku. Bibliapim nin: “Viajaspankum sapa llaqtakunaman chayaspa Jerusalenpi apostolkunapa hinaspa iñiqkunapi punta apaqkunapa tantiasqanku kamachikuykunata qurqaku iñiqkuna kasukunanpaq”, nispa (Hech. 16:4). Sapa llaqtapi iñiqkuna chay kamachikuykunata kasukusqankuraykum “iñiyninkupi aswan-aswan allin karqaku hinaspa sapa punchaw astawan achkayarqaku” (Hech. 16:5).

19, 20. ¿Imanasqataq punta apaqkunata kasukunanchik?

¹⁹ Kunanpas Diospa llaqtanpi punta apaqkunapa niwasqanchikta kasukuptinchikqa Jehova Diosqa bendeciwanchikmi (Heb. 13:17). Sapa punchaw aswan mana allinllaña kasqanraykum kallpanchakunanchik ‘allin ruwaq yuyayniyuq sirvientepa’ yachachikuyninkunata lliwta leenanchikpaq utaq uyarinanchikpaq (Mat. 24:45; 1 Cor. 7:29-31). Chayta ruwaspaqa allin iñiyniyuqmi kasun, hinaspapas manam chapukusunchu mana allin ruwaykunamanqa (Sant. 1:27).

²⁰ Imaynam Pablo, Bernabey, Marcos hinaspa chay tiempopi hanaq pachapaq akllasqa wakin punta apaqkuna pantaq runakuna karqaku, chaynam kunan tiempopi Diospa llaqtanpi punta apaqkunapas chaynataq lliw punta apaqkunapas pantaq kanku (Rom. 5:12; Sant. 3:2). Chayna kaspankupas Diospa llaqtanpi punta apaqkunaqa bibliapa nisqantam kasukunku, hinaspapas apostolkunapa ruwasqankutam qatipakunku. Chaymi paykunataqa confianzapaq hapinanchik (2 Tim. 1:13, 14). Paykuna allinta llamkasqankuraykum kunanpas achkayachkanchik hinaspa Diospi allin iñiyniyuq kanchik.

TIMOTEOM ‘SUMAQ WILLAKUY ASWAN WILLAKUSQA KANANPAQ TUKUY IMATA RUWARQA’

Timoteoqa yaqa 11 watam Pablota yanaparqa. Chaymi kuyasqanrayku kaynata nirqa: “Manam pipas pay hinaqa kanchu, payqa qamkunamantam tukuy sunqunwan anchata llakikusunkichik. [...] Qamkunaqa yachankichikmi Timoteopa tukuy imapi allin kasqanta, imaynam churipas taytanta yanapan, chaynam payqa sumaq willakuy aswan willakusqa kananpaq tukuy imata ruwaspan ñuqawan llamkarqa”, nispa (Filip. 2:20, 22). Timoteoqa Diosmanta willakunanpaq anchata kallpanchakusqanraykum Pablopa ancha kuyasqan karqa, Timoteoqa ñuqanchikpaqpas qatipakunapaqmi.

Timoteoqa Listra llaqtapim wiñarqa, mamanmi judia warmi karqa, taytanñataqmi Grecia nacionniyuq runa karqa. Warmacha kasqanmantapacham maman Eunicewan abuelan Loida bibliamanta yachachirqaku (Hech. 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15). Yaqachusmi Listra llaqtata Pablo chayllaraq watukusqanpi kimsanku Jesuspi iñikurqaku.

Watakuna pasayta Listra llaqtaman Pablo kutiptinqa Timoteoqa yaqa 20 watanpichá kachkarqa. Timoteomantaqa allintam rimaqku Listra llaqtapiwan Iconio llaqtapi iñiqkuna (Hech. 16:2). Diospa chuya espiritunmi ñawpaqmantaraq Timoteomanta willakurqa, chayman hinam Pablowan chay llaqtapi punta apaqkuna tantiarurqaku Timoteo Pablota riysinanpaq (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6). Pablota viajasqankunapi riysinanpaqqa Timoteoqa aylluntam saqinan karqa, hinaspapas qari kayninpim señalachikunan karqa judiokuna mana rimanankupaq (Hech. 16:3).

Timoteoqa achka llaqtakunamanmi Diosmanta willakuq rirqa. Puntataqa Pablowan hinaspa Silaswanmi Filipospi willakurqa, Bereapiñataqmi Silaswan willakurqa, Tesalonicapiñataqmi sapallan. Chaymantam Corintoman kutirqa, chaypim Pablowan tupaspan willarqa Tesalonicapi iñiqkuna sasachakuykunapi kaspankupas kuyakuqllaña hinaspa Diosman sunqu kasqankumanta (Hech. 16:6–17:14; 1 Tes. 3:2-6). Chaymantam Efesopi Pablo kachkaspan, Corinto llaqtapi iñiqkunamanta mana allinkunata uyarirurqa, chaymi Timoteota Corintoman kaqmanta kachayta munarqa (1 Cor. 4:17). Pabloqa chaymanta qipakunamanmi Timoteotaqa Erastotawan Macedoniaman kacharqa. Romapi iñiqkunaman Pablo cartata qillqasqan tiempopaqqa Timoteoqa paywanñam Corinto llaqtapi karqa (Hech. 19:22; Rom. 16:21). Arí, Timoteoqa achka llaqtakunamanmi rirqa Diosmanta willakuq.

Ichapas Timoteoqa Pablopa kamachisqan ruwayta mana atinanta piensarqa, chaymi Pablo nirqa: “Amapuniyá musu kasqaykiraykuqa pipas mana kaqpaqta hinaqa hapisunkichu”, nispa (1 Tim. 4:12). Pabloqa manamá iskayrayarqachu Timoteo allinta ruwananmantaqa, chaymi mana allinkunata ruwaq iñiqkunaman kachaspan nirqa: ‘Valekuykim wakin runakunata anyanaykipaq, chaynapi pantay yachachikuykunata ama yachachinankupaq’, nispa (1 Tim. 1:3). Chaymantapas makinpim churarqa punta apaqkunata chaynataq punta apaqkunapa yanapaqninkunata nombrananpaq (1 Tim. 5:22).

Pabloqa kuyakuq hinaspa Diosman sunqu kaptinmi Timoteotaqa churinta hina kuyarqa. Pabloqa Timoteoman qillqaspanmi nirqa waqasqankunata yuyarisqanta, rikuykuyta munasqanta hinaspa paypaq Diosta mañakusqantapas. Timoteo sapa kuti unqusqanraykum Pabloqa kuyaspan nirqa imayna hampikunanpaq, ichapas wiksa nanaywan unqurqa (1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4).

Pablota Romapi presocharuptinkum Timoteoqa paywan karqa, paytapas huk tiempom presocharurqaku (Filem. 1; Heb. 13:23). Wañuchinankuta yachakuruspanmi Timoteota qayachirqa: “Imaynata ruwaspaykipas qawaykuwanaykipaqyá chaylla hamuy”, nispa. Chaywanmi yachanchik anchata kuyanakusqankuta (2 Tim. 4:6-9). Ichaqa manam bibliaqa willawanchikchu Pablo kawsachkaptinraq utaq wañukuptinña Timoteo chayasqanmantaqa.

MARCOSMI ACHKA RUWAYKUNAPI YANAPAKURQA

Marcostaqa riqsiqkutaqmi Juan Marcoswanpas. Ichapas pay karqa Jesusta hapiruptinku ‘qalalla lluptikuq’ musuqa (Mar. 14:51, 52). ¿Imanasqam pay kasqanta nichwan? Paylla qillqasqanpi chayna pasakusqanmanta willakusqanraykum. Chayna kaptinqa, Marcosqa Jesuswanqa tuparqachá huk kutillatapas.

11 wata qipatam kamachiq Herodes Agripa carcelman Pedrota churarurqa, ichaqa Diospa angelninmi libraykurqa. Carcelmanta lluqsiruspallanmi Pedroqa Marcospa maman Mariapa wasinman rirqa, “chaypim achkallaña runakuna huñunakuruspanku Diosta mañakuchkarqaku” (Hech. 12:12). Chaynaqa yaqapaschá Marcospa wasinpiqa unayña iñiqkuna huñunakuqku. Mayna allinchá karqa Marcospaqqa Jesuspa qatiqninkunata riqsiyninqa, paykunaqa yanaparqakuchá allin iñiyniyuq kananpaq.

Marcosqa achka punta apaqkunawanmi kuska Diosta servirqa. Bibliam willawanchik Marcosqa Siria lawpi Antioquia llaqtaman Bernabeytawan Pablota riysisqanmanta (Hech. 12:25). Chaymantapas Marcosqa Pablopa hinaspa Bernabeypa punta kaq viajasqankupim riysirqa Chipre islaman hinaspa Asia Menor lawman. Ichaqa manam yachanchikchu chayman chayaruptinku imanasqa Jerusalen llaqtaman Marcos kutikusqanmantaqa (Hech. 13:4, 13). Hechos 15 capitulopim willawanchik Bernabeywan Pablo Marcosrayku qaqchanakurusqankumanta. Chaymi Bernabeyqa Marcoswan Chipre islaman pasakurqaku Diosmanta willakunankupaq (Hech. 15:36-39).

60 utaq 61 kaq watapi Pablo Roma nacionpi presochasqa kachkaptinmi Marcosqa kaqmanta paywan kuska Diospaq llamkarqa. Chaywanmi nichwan Pabloqa Marcospa pantasqanta manaña yuyarayasqanta. Chaytam yachanchik Colosaspi iñiqkunaman Pablo kaynata qillqasqanrayku: “Presomasiy Aristarcom saludamusunkichik, saludamusunkichiktaqmi Bernabeypa primon Marcospas. Qamkunam kamachikuyta chaskirqankichik pay watukamusuptikichik allinllata chaskiykunaykichikpaq”, nispa (Col. 4:10). Pabloqa Colosaspi iñiqkunaman rantinpi Marcosta kachananpaqmi piensachkarqa.

Chaymantañataqmi 62 watamanta 64 watakama Marcosqa huk tiempo Pedrowan Diosmanta Babiloniapi willakurqa. 10 kaq yachachikuypi yachamusqanchikman hinam Pedroqa Marcostaqa anchata kuyarqa, chaymi nirqa ‘churin hina’ kasqanmanta (1 Ped. 5:13).

Yaqa 65 watapiñataqmi Pabloqa Romapi kaqmanta presochasqa kaspan Timoteoman qillqarqa Efesopi kachkaptin, nirqam: “Marcosta pusarikamuy, payqa Diospa llamkay quwasqanpi anchata yanapawaqniymi”, nispa (2 Tim. 4:11). Marcosqa chayllachá Efesomanta Romaman rirqa. Chayna kasqanraykuchá Marcostaqa Pablopas, Bernabeypas chaynataq Pedropas anchata kuyarqaku.

Marcospaqqa mayna allinmi karqa Marcos sutiyuq qillqata Diospa atiynin yanapaptin qillqasqanqa. Ninkum Marcosmanqa Jesusmanta tukuyta Pedro willasqanta. Chaymi Jesusmantaqa qillqarqa paywan kachkanmanpas hina. Chaywanpas manachusmi Babiloniapi Pedrowan kachkaspanchu Marcos librotaqa qillqarqa, aswanqa Romapi kachkaspanñachusmi. Mana judio kaqkunapi piensaspanchusmi Marcosqa qillqarqa. Chaytaqa yachanchik wakin partekuna latin idiomapi kasqanraykum, hinaspapas judiokunallapa entiendesqan palabrakunatam mana judio kaqkuna entiendenankupaq hina churarqa.

a Qaway “Marcosmi achka ruwaykunapi yanapakurqa” niqta.

b Qaway “Timoteom ‘sumaq willakuy aswan willakusqa kananpaq tukuy imata ruwarqa’” niqta.