9 KAQ YACHACHIKUY
‘Amayá huchapakuychikchu’
“Amayá huchapakuychikchu, amayá millakuypaq kaqkunataqa ruraychikchu, amayá mana allin munaywanqa aysachikuychikchu [...], amataqyá qollqella kuyaqqa kaychikchu, qollqe kuyayqa taytacha-mamacha adoray hinam.” (COLOSENSES 3:5.)
1, 2. ¿Imakunatam Balaam tantearqa Jehová Diospa llaqtan huchallikunanpaq?
CHALLWIRUQA challwapa kasqan lawmanmi challwananpaq rin. Challwa hapinanpaqmi allinta akllaspan imaymana mikuykunata anzuelopi churan, hinaspam anzueloyoq naylonta yakuman wischun. Naylonta challwa chutamuptinmi challwiruqa naylonta chutan. Chaymi allin mikunata anzuelopi churasqanmanta kusikun.
2 Cristianokunapa tiemponmanta 1473 wata ñawpaqtaraqmi, huk runa huk toqllata hina servichikurqa, ichaqa manam challwa hapinanpaqchu. Chay runapa sutinqa Balaanmi karqa, Diospa llaqtan huchallichiytam munarqa, israelitakunaqa Moab sutiyoq pampakunapim samarurqaku, chay pampakunaqa Prometesqa Allpapa hichpallanpim karqa. Diosmanta willakuq tukuq kaspanpas sacre llulla runam karqa, paytam contratarqaku israelitakunata ñakananpaq. Jehová Diosmi obligarurqa israelitakunata ñakananmantaqa bendecinanpaq, chaywanmi Balaamqa hukmanyasqa tarikurqa. Munachisqanku qollqepi piensaspanmi hinalla kallpanchakurqa ñakananpaq. Tantearurqam imaynam hatun huchallikuyman wichiykuptinkuqa Diospuni Israel llaqtata ñakananmanta. ¿Ima toqllatataq servichikunman karqa? Moab llaqtayoq buenamoza sipaskunatam (Numeros 22:1-7; 31:15, 16; Apocalipsis 2:14).
3. ¿Imam pasarurqa Balaampa sacrellawanña toqlla churasqanwan?
3 ¿Huchallikurqachu israelitakuna? huchallikurqakum, waranqantin ‘qarikunam Moab nacionniyoq warmikunawan huchallikuyta qallaykurqaku’. Moabitakunapa huchapakuymanta Baal-peor sutiyoq taytachankuta hinaspa wakin taytachankutapas yupaychaytam qallaykurqaku. Huchallikusqankumantam Diospa Prometesqan Allpaman yaykuykuchkaspankuña iskay chunka tawayoq waranqa runakuna wañurqaku. ¡Mayna llakikunapaqmi chayqa karqa! (Numeros 25:1-9.)
4. ¿Imanasqataq huchapakuyman wichiykurqaku waranqantin israelitakunaqa?
4 ¿Imanasqam israelitakunaqa huchallikururqaku? Jehová Diosmanta karunchakuspankum sonqonkupi mana allinkunataña hatallirqaku, hinaspa qonqarurqakum paykunapaq Dios tukuy ima rurasqanta: Egiptomanta librasqanta, chunniqpi mikuchisqanta hinaspa Prometesqan Allpaman allinllata pusasqantapas (Hebreos 3:12). Apostol Pablom chaymanta yachaspan nirqa: “Wakinkuna huchapakusqanpi hinaqa amayá huchapakusunchikchu, chaynapim paykunamanta huk punchawllapi wañururqaku iskay chunka kimsayoq waranqa runakuna”, nispa (1 Corintios 10:8).a
5, 6. ¿Imaynatam Moab nacionpi israelitakunapa huchallikusqankumanta willakuyqa yanapawanchik?
5 Kay tiempopipas Jehová Diospa serviqninkunaqa Numeros libropi Israel runakunamanta willakusqanpi tiempopi hinam tarikunchik. Puntataqa, Diospa Prometewasqanchik mosoq Pachapa hichpallanpiñam kachkanchik (1 Corintios 10:11). Chaymantapas, Moab llaqtamantaqa aswanraq huchapakuypa munaychakusqan pachapim kawsanchik. Huchapakuypim sapa wata waranqantin cristianokunaqa urmanku, ñawpa Israel casta runakuna hina (2 Corintios 2:11). Imaynam Zimri mana penqakuspa Israel llaqtapa campamentonman Madian casta warmita pusamuspa karpanman yaykuchirqa, chaynam kunanpas wakinkunaqa huchapakuspanku congregacionta qachachanku (Numeros 25:6, 14; Judas 4).
6 Tapukunanchikmi: “¿Imatam rurayman karqa Diospa Prometesqan Allpapa hichpallanpiña tarikuspayqa? ¿Kallpanchakuchkanichu mosoq pachapi kawsanaypaq?”, nispa. Chayna kaptinqa kallpanchakusunchikyá ‘ama huchapakuychikchu’ nisqa kamachikuyta kasukuspa Diospa kuyakuyninpi takyanapaq (1 Corintios 6:18).
Moab nacionpa pampankuna
¿IMATAQ HUCHAPAKUYQA?
7, 8. Bibliapa nisqanman hina ¿ima ruraykunataq huchapakuyqa, hinaspa ima sasachakuypim tarikunqaku?
7 Huchapakuy (griego rimaypi pornéia) ninanqa, qari kayninwan otaq warmi kayninwan llapallan millakuypaq kaqkunata ruraykunam. Hukwan pierdekuypas, manaraq casarakuspa puñuypas chaynataq chuchumikakunawan puñuypas huchapakuymi. Mana casarasqa puñuspanku qari kayninta otaq warmi kayninta hukpa siminman churaypas otaq hatun ispakunantakama huchallikuypas chaynallataq qari kayninta otaq warmi kayninta llapchanakusqankupas huchapakuymi. Chaykunata qaripura otaq warmipura otaq animalwan rurasqankupas huchapakuymi.b
8 Bibliapa nisqanqa sutillamá, huchapakuqkunaqa manam wiñay kawsaytaqa chaskinqakuchu (1 Corintios 6:9; Apocalipsis 22:15). Kunanpas sasachakuypim tarikunqaku. Congregacionmantam qarqosqa kanku. Chaymantapas concienciankupiqa manam hawkaqa tarikunkuchu, mana valeqpaqmi hapikunkupas, respetasqa kasqantapas dañankum hinaspapas casado kaspanqa sasachakuypim tarikunku, mana munachkaspam wiksayakunku, huchapakusqankumantam onqoyta tarinku chaynataq wañunkupas (leey Galatas 6:7, 8). Chaynaqa, ¿huchapakuspa ñakariytachu munachwan? Achkam mana cuentata qokunkuchu huchapakuyman apaq millakuypaq kaqta otaq qalalla kaqkunata qawayqa sasachakuykunaman apasqanta.
MILLAKUYPAQ KAQTA OTAQ QALALLA KAQKUNA QAWAYQA HUCHAPAKUYMANMI APAN
9. ¿Hukkunapa qawasqankuman hinachu millakuypaq kaqta otaq qalalla kaqkunata qawananchik? Willamuy.
9 Achka nacionkunapim millakuypaq kaqta otaq qalalla kaqkunataqa qawanku revistakunapi, televisionpi hinaspa Internet nisqapipas chaynataq takikunapipas uyarinku.c ¿Wakinkunapa nisqankuman hinachu chaykunata qawananchik? Manapunim. Chaykuna qawaqqa, warmi-qari puñuchkanmankupas hina qari kayninwan otaq warmi kayninwan sapallan ruraymanmi qokurunman hinaspam ‘hatun penqakuypaq’ kaqkunata ruranman. Chaynallataq huchapakuyllamanña qokurunman, millakuypaq mana ruranapaq kaqkunatam sonqonpi hatallinman, casado vidanpim sasachakuypi tarikunman hinaspapas divorciakunmankum (Romanos 1:24-27; Efesios 4:19).d Chaykunamanta estudiaq runam, huchapakuyllaman qokuytaqa cancer onqoywan tupachispan nin: ‘Anchatam runataqa ñakarichin hinaspa sasam chaykunamanta librakuyqa’, nispa.
Wasipi Internet kaptinqa llapanpa rikunan sitiopim churasqa kanan
10. ¿Imaynatam Santiago 1:14, 15 nisqan yanapawachwan? (Qaway “Diospa agradonpaq kanapaq kallpanchakunamanta” niq yachachikuytapas.)
10 Santiago 1:14, 15 nisqanpim yuyaymanananchik, chaypim nin: “Runaqa kikinpa mana allin munasqankunawan engañachikuspanmi aysachikun tentachikunanpaq. Chayna mana allin munaykunam huchallichin chaymi huchallikusqanrayku wañunan”, nispa. Chaynapi mana tarikunanchikpaqqa, ¿imatam rurananchik mana allin piensamientokuna umanchikman chayamuptinqa? Imatapas rurananchikmi chayllapuni yuyayninchikmanta chinkachinanchikpaq. Ejemplopaq, huchapakuyta sonqonchikpi hatallichiq kaqkunata rikuruspaqa, ¿imatam rurananchik? Utqaymanmi huklawta qawananchik, televisionta otaq computadoratapas apagananchik... Tukuytam rurananchik huchapakuypaq kaqkunawan mana intuchikunanchikpaqqa (leey Mateo 5:29, 30).
11. ¿Imaynatam Jehová Diospi hapipakusqanchikta qawachisun mana allin pensamientokuna chayamuwaptinchik?
11 Jehová Diosmi kikinchikmantaqa aswan allinta reqsiwanchik. Chaymi niwanchik: “Wañuchichkaq hinayá vidaykichikmanta chinkachiychik [...] mana allin ruraykunata: amayá huchapakuychikchu, amayá millakuypaq kaqkunataqa ruraychikchu, amayá mana allin munaywanqa aysachikuychikchu nitaq intuchikuychikchu, amataqyá qollqella kuyaqqa kaychikchu, qollqe kuyayqa taytacha-mamacha adoray hinam”, nispa (Colosenses 3:5). Manayá facilchu controlakuyqa. Ichaqa pacienciakuq taytanchikmi yanapawananchikpaq kachkan (Salmo 68:19). Mana allin kaqkunawan mana intuchikunanchikpaqqa, Diostam mañakunanchik ‘hatu-hatun atiyninta’ qowananchikpaq hinaspam kallpanchakunanchik mana allin pensamientokunata chinkachinanchikpaq (2 Corintios 4:7; 1 Corintios 9:27; qawariy “¿Imaynatam huchapakuy viciomanta librakuyman?” niq yachachikuyta).
12. ¿Imamantam ‘sonqo’ nisqanwan Proverbios 4:23 nisqanpi rimachkan?
12 Salomonmi anyawanchik: “Piensasqaykikunatayá, [otaq sonqoykitayá] cuiday tukuy ima cuidasqaykimantapas mastaqa. Chay piensasqaykikunam kawsachisunki qamtaqa”, nispa (Proverbios 4:23). ¿Imamantam ‘sonqo’ nisqanwan rimachkan? Diospaq imayna runa kasqanchikmantam. Chaytam Jehová Diosqa qawan wiñay kawsayta chaskinanchikpaqqa, manam rikchayninchiktachu. Sonqonchikta waqaychananchikpaqqa, Diosman sonqo Jobpa ejemplontam qatikunanchik, paymi contratota rurarqa mana haykapipas warmikunata mana allin pensamientowan qawananpaq (Job 31:1). Salmos libro qellqaq hinam Diosta mañakunanchik: “Yanqa kaqkunata ama qawanaypaqyá waqaychaykuway”, nispa (Salmo 119:37).
DINAPA MANA ALLIN TANTEASQANMANTA
13. ¿Pitaq Dinaqa karqa, hinaspa imanasqataq mana allinchu karqa amistadninkuna akllakusqanqa?
13 Kimsa kaq yachachikuypi yachasqanchikman hinam amistadkunaqa allinninchikpaq otaq mana allinninchikpaq kanman (Proverbios 13:20; leey 1 Corintios 15:33). Chayna kasqantam qawachiwanchik Jacobpa warmi churin Dinata pasarusqan. Allin uywasqa kaspanpas mana allinta tanteaspanmi Canaan casta sipaskunawan hukllawakurqa, paykunaqa Moab casta runakuna hinam huchapakuq karqaku (Levitico 18:6-25). ¿Imatam Dinamanta chaypi kaq qarikunaqa piensanmanku karqa? Castankupi warmikuna hina kasqantachá. Siquem sutiyoq runapas chaynatam piensarqa ‘familianpi llapallanmanta allin respetasqa’ kachkaspanpas (Genesis 34:18, 19).
14. ¿Imapim tukurqa Dinapa mana allin tanteasqan?
14 Tiempopa risqanman hinam Siquem sutiyoq runata Dina reqsirurqa. Manapaschá Dinaqa paywan puñuytaqa piensarqachu. Siquem sutiyoq runam ichaqa munarqa. Chaymi, huk punchaw Dinawan puñuyta llumpayta munaruspan, Canaan llaqtapi qarikunapa rurasqanman hina rurarurqa: sipas mana munachkaptinpas ‘abusarurqam’. Chaymanta qepamanmi Siquem sutiyoq runaqa Dinata “kuyarurqa”, ichaqa hinallamá Dinapa honorninqa dañasqa karqa (leey Genesis 34:1-4). Manam payllachu penqaypi qeparqa, mana allin amistadkunata akllasqanraykum llapallan ayllunpas ancha sasachakuykunapi tarikurqa hinaspa penqaypipas churasqa karqaku (Genesis 34:7, 25-31; Galatas 6:7, 8).
15, 16. ¿Imaynatam cheqap yachayta tarichwan? (Qaway “Yuyaymanarinapaq textokuna” niq yachachikuytapas.)
15 Ñakarisqanwanpaschá Dinaqa yacharurqa tanteasqan mana allin kasqanta. Ñoqanchikqa manamá ñakarinanchikraqchu chay rurasqan mana allin kasqanta yachanapaqqa. Jehová Diostam kuyanchik, chaymi kayna kamachikuyninkunata kasukunchik: ‘Yachayniyoq runakunawanyá juntanakuyqa’, nisqanta (Proverbios 13:20a). Diosta kasukuspaqa ‘entiendesunchikmi Diospa munasqanman hina ima ruraytapas’, chaymi imaymana sasachakuykunamanta librakusunchik (Proverbios 2:6-9; Salmo 1:1-3).
16 Jehová Diosqa munaqkunamanmi yachayta qon. Chaynaqa mañakunanchikmi chaskinanchikpaqqa, hinaspa Bibliatawan allin yuyayniyoq servientepa qowasqanchik qellqakunatapas estudiananchikmi (Mateo 24:45; Santiago 1:5). Chaymantapas humildem kananchik, Bibliapa nisqantapas kasukunanchikmi (2 Reyes 22:18, 19). Kaymanta yachananchikpaq kaypi piensarisun. Yachanchikmi runapa sonqonqa engañakuqllaña hinaspa mana hampiy atina kasqantaqa (Jeremias 17:9). Ichaqa pipas consejawaptinchik hinaspa kuyakuywan yanapawaptinchikqa, ¿humillakuspachu chaskikunchik icha sonqonchikwanchu engañachikunchik?
17. Warmi churinwan, ¿ima sasachakuypim tayta tarikunman, hinaspa imaynatam yanapanman?
17 Kaypi piensarisun: huk taytam mana munanchu sipas churin huk mozo cristianowan sapallanku lloqsinanta. Sipasñataq taytanta nin: “¿Manachu confianzapaq hapiwanki? ¡Manam, mana allinkunataqa rurasaqkuchu!”, nispa. Sipasqa Jehová Diostam kuyan hinaspa manam piensanchu mana allinkunata ruraytaqa, ichaqa ¿‘yachaywanchu kawsachkan’ hinaspa ayqekuchkanchu ‘huchapakuymanta’? Icha ¿‘piensasqallanpichu hapipakuchkan’? (Proverbios 28:26.) Sipasta taytan yanapananpaq rimaq textokunataqa ñoqanchikpas yuyachkanchikchá (Leey Proverbios 22:3; Mateo 6:13; 26:41).
JOSEYQA HUCHAPAKUYMANTAM LLUPTIRQA
18, 19. ¿Ima tentacionpitaq Joseyqa tarikurqa, hinaspa imatataq rurarqa?
18 Bibliaqa willawanchikmi Diosta kuyaq chaynataq huchapakuymanta lluptiq huk mozomanta. Dinapa taytallanmanta turin Joseymi karqa (Genesis 30:20-24). Warmallaraq kaspanmi paninpa mana allin tanteasqanmanta ñakariykunata qawarqa. Chaykunata yuyarisqanmi hinaspa Diospa kuyakuyninpi takyayta munasqanmi Joseyta yanaparqa Egipto nacionpi sirviente hina tarikuptin patronninpa warmin ‘sapa punchaw’ puñunankupaq hikutaptin mana huchallikunanpaq. Sirviente kasqanraykum llamkaynintaqa mana saqeyta atirqachu. Kallpanchakuspa hinaspa yachaywanmi chay sasachakuytaqa atipanan karqa. Chaynatamá rurarqa, chay warmi sapa kuti hikutaptinpas manam kasurqachu hinaspam paymanta lluptirurqa (leey Genesis 39:7-12).
19 Piensarisun: ¿ayqekunmanchu karqa huchallikuymanta chay warmipi piensaspa chaynataq paywan huchapakuyta munaspanqa? Manachá. Millakuypaq huchapakuykunapi mana piensaspanmi Jehová Dioswan amistadninta Joseyqa chanincharqa. Chaytam qawachirqa Potifarpa warminman kaynata nispan: “Tukuy kaqta patronniy entregaykuwan ichaqa qamllatañam mana qowanchu warmin kasqaykirayku. ¿Imaynataq kay mana allinta ruraspayqa Diospa contranpiqa huchallikuyman?” (Genesis 39:8, 9.)
20. ¿Imaynatam Jehová Diosqa Joseyta yanaparqa?
20 ¡Maynatachá Jehová Diosqa kusikurqa, Josey ayllunmanta karupi kachkaspanpas sapa punchaw payman sonqo kasqanwanqa! (Proverbios 27:11.) Chaymantañataqmi Joseyqa carcelpi tarikurqa, ichaqa Jehová Diosmi libraykurqa, hinaptinmi kamachikuq kananpaq chaynataq huñusqanku kawsaykuna waqaychananpaqpas akllasqa karqa (Genesis 41:39-49). Joseyta pasasqanmi qawachin Salmo 97:10 nisqan cheqap kasqanta: “Tayta Dios kuyaqkuna, cheqniychik mana allinta. Payqa waqaychanmi payman sonqoyoqkunata. Payqa libranmi mana allin runakunamanta”.
21. Africa lawmanta huk mozo, ¿imaynatam Diosman sonqo kasqanta qawachirqa?
21 Kunanpas Josey hinam waranqantin cristianokunaqa kay kamachikuyta kasukunku: “Allin rurayta kuyaychik, mana allin rurayta cheqniychik”, nisqanta (Amos 5:15). Ejemplopaq, Africa lawmanta huk mozom willakun, examenpi yanapaptinqa estudiaqmasin sipas paywan puñunanpaq ofrecekusqanmanta. Paymi nin: “Diospa yachachisqanman hina kawsasqayraykum manapuni kasurqanichu, allin runa kasqaytaqa manam yanqacharqanichu”, nispa. Runaqa ‘hucha vidapi kawsaspaqa ratollapas kusikunmanpaschá’, ichaqa ñakariykunapim tarikunqa (Hebreos 11:25). Huchallikuspa kusikuytaqa manam tupachichwanchu Jehová Diosta kasukuspanchik wiñaypaq kawsaspa kusikuywanqa (Proverbios 10:22).
KUYAPAYAKUQ TAYTAPA YANAPAKUYNINMANTA
22, 23. a) ¿Pampachasqachu kanman hatun huchata ruraruqqa? b) ¿Imaynatam Jehová Diosqa yanapan huchallikuqta?
22 Pantaq runa kasqanchikraykum kallpanchakunanchik millakuypaq kaqkunata mana munapayanapaq hinaspa Diospa kamachiwasqanchikta kasukunapaqpas (Romanos 7:21-25). Jehová Diosqa “yuyanmi allpamanta rurasqa kasqanchikta” (Salmo 103:14). Ichaqa, ¿hatun huchata ruraruspanchikqa? ¿Pampachasqachu kachwan? Arí. Ichaqa rey David hinam, sasachakuykunamantaqa mana librakusunchu. Chayna kaptinpas ‘huchanchikkunata willakuptinchikqa’ hinaspa wanakuptinchikqa Jehová Diosqa ‘pampachawasunmi’ (Salmo 86:5; Santiago 5:16; leey Proverbios 28:13).
23 Chaymantapas Jehová Diosqa yanapawananchikpaqmi regalota hina qowanchik iñiyninkupi allin takyaq ancianokunata, paykunaqa munankum congregacionpi kaqkunata kuyakuywan yanapayta (Efesios 4:8, 12; Santiago 5:14, 15). Huchallikuruptinchikqa, Dioswan allinlla kananchikpaqmi ancianokuna yanapawasun, chaynapi ‘allin entiendeqña kaspa’ kaqmanta manaña huchallikunapaq (Proverbios 15:32). ¿Imaynatam ‘allin entiendeq kachwan’?
¿IMAYNATAM ‘ALLIN ENTIENDEQ KACHWAN’?
24, 25. a) ¿Imaynatam Proverbios 7:6-23 nisqanpi mozoqa qawachirqa ‘mana yuyayniyoq’ kasqanta? b) ¿Imaynatam ‘entiendeq kachwan’?
24 Bibliaqa willawanchikmi ‘mana yuyayniyoq’ hinaspa ‘allin entiendeq’ runakunamantapas (Proverbios 7:7). ¿Pitaq ‘mana yuyayniyoq’ runaqa? Mana entiendeq hinaspa mana tanteoyoq runam, chaynaqa kanku iñiyninpi mana cabal kaqkuna chaynataq Diosta serviyninpipas mana experienciayoq kaqkunam. Chaymi, hatun huchakunata ruranman Proverbios 7:6-23 nisqanpi mozomanta willakusqanman hina. ¿Pitaq ‘allin entiendeq’ runaqa? Sonqonpi imayna kasqanta qawarikuq runam, chayna kananpaqmi Diosta mañakuspan Palabranta estudian. Pantaq kaspanpas anchatam kallpanchakun piensasqan, rurasqan hinaspa munasqan Diospa munasqanman hina kananpaq. Chaynapim qawachin ‘kikinta kuyakusqanta’ hinaspa ‘allin kaq tariyta’ munasqantapas (Proverbios 19:8).
25 Tapukunanchikmi: “¿Seguropunichu kachkani Diospa kamachikuyninkuna allin kasqanmanta hinaspa kasukuspay kusisqa tarikunaymantapas?”, nispa (Salmo 19:7-10; Isaias 48:17, 18). Pisillatapas iskayrayaspanchikqa, ¿imatam rurananchik? Yuyaymanananchikmi Diospa kamachikuyninkunata mana kasukuspa ima sasachakuykunapi tarikunanchikmanta. Chaymantapas, ˈyachananchikmi Diosqa allin kasqantaˈ munasqanman hina kawsaspa chaynataq allinkunawan, cheqap kaqwan, hinaspa alabanapaq kaqkunawanpas yuyayninchikta huntachispa (Salmo 34:8; Filipenses 4:8, 9). Astawan kallpanchakuspanchikqa Diosta hinaspa kuyasqankunatapas astawanmi kuyasunchik, chaynapim paypa cheqnisqantapas astawan cheqnisunchik. Yuyarisunchik Joseymanta. Payqa pantaq runam karqa, ichaqa ‘manam huchapakurqachu’. ¿Imanasqa? Manka ruraqpa makinpi mitu hinam payqa Jehová Diospa makinpi churakurqa, paypa munasqanman hina kawsananpaq. Chaynatam ñoqanchikpas rurananchik (Isaias 64:8).
26 Ama qonqasunchu runaqa qari kayninta otaq warmi kaynintaqa manam munasqankuman hinaqa servichikunankuchu. Jehová Diosqa munan casado vidallapi warmi-qari puñunankuta hinaspa wawa-churiyoq kanankutapas (Proverbios 5:18). Qatiqnin yachachikuykunapim yachachkasunchik casado vidata imaynata Dios qawasqanmanta.
a Numeros libroqa rimachkanchusmi llaqtapi yaqa waranqa ‘kamachiqkunata’ Juezkuna wañuchisqanmanta hinaspa Jehová Diospa wañuchisqanmantapas (Numeros 25:4, 5).
b 2006 watapi 15 de julio La Atalaya nisqan revistapim “preguntas de los lectores” nisqa yachachikuypi qawachichkan imakunam millakuypaq kaqkunamanta hinaspa manaña penqakuspa qacha ruraykunamantapas.
c Millakuypaq kaqkuna otaq qalalla kaqkuna nisqaqa tupanmi uyarinapaq chaynataq qawanapaq kaqkunawan, chay qawasqanku hinaspa uyarisqankum runata tanqan huchapakunankupaq. Chaykunaqa kanmanmi huchallikunapaq hina warmipa otaq qaripa fotonkuna, chaynataq iskay kimsa runapa millakuypaq huchapakusqankumanta qawachisqankupas.
d Qaway “Imaynatam saqenmanku qari kayninwan otaq warmi kayninwan sapallankupi millakuypaq rurasqankuta” niq yachachikuyta.