¿Imaraykun wawakuna leeyta yachananku? Iskay kaq parte: ¿Pantallapichu leena icha papelpichu?

¿Wawaykikuna pantallapichu icha papelpichu leeyta munanku?

Askha erqechakunapas, wayna-sipaskunapas pantallapin astawanqa leeyta munanku. Jean Twenge sutiyoq psicólogo nisqa doctormi nin: “Kay tiempopi runakunaqa pantallata ñit’iymanmi yachasqaña kapushanku, chaymi librota leeyqa aburrikunapaq jina paykunapaq kanman”, nispa.a

Arí, tabletapi celularpipas leeyqa yanapawasunmanmi. 20 watanpi kashaq John waynan nin: “Estudiasqay escuelapiqa internetpi kaq librokunatan usaq kayku. Chaypiqa ratullan tariq kani ima necesitasqay yachachikuytapas”, nispa.

Tabletapipas celularpipas leeq runakunaqa dedonkuwan ñit’ispallan imaymanata ruwayta atinku. Jujta ñit’iykuspallan tarinku imaninanmi juj palabra chayta, chaymantapas grabasqatan uyariyta atinku, chaypiqa videokunapas askhan kashan. Chhaynaqa, ¿pantallapi leeychu aswan allin kanman papelpi leeymanta?

Sapankamantan chayqa, wakin runakuna cheqaqtapuni estudiayta munaspaqa papelpi leeytan astawanqa munanku. ¿Imaraykun papelpi leeyta astawan munanku? Chaykunamanta kunan yachasunchis.

• Tukuy yuyaywan leenanchispaqmi yanapawanchis. Nathan sutiyoq adolecente waynan nin: “Pantallapi leeqtiyqa qonqayllan mensajekuna imaymana willakuykuna ima chayamuwan, chaykunawanmi distraekuni. Chhaynapin manaña tukuy yuyaywanchu leeni”, nispa.

  20 watanpi kashaq Karen sutiyoq sipaspas ninmi: “Tabletapi celularpipas leeqtiyqa imaymanakunan chaypi rijurimun, chaywanmi facil-llata yuyayniyqa juj ladoman ripun, pujllayta iman munapuni”, nispa

  Bibliapin nin: “Amapuni tiempoykichistapas usuchiychischu”, nispa (Colosenses 4:5).

  Kaypi piensay: Tabletapipas celularpipas wawayki leen chayqa, ¿tukuy yuyaychu leen icha ratullachu imawanpas distraekun? Facil-llata distraekun chayqa, ¿imaynatan yanapawaq?

  Kayta ruway: Wawayki tabletaman celularman yuyayta churanqa chayqa manan ratuchu tareanta tukunqa, chhaynapitaq manaña tiempon aypanqachu imachus gustasqanta ruwananpaq. Chayta reparakunanpaq wawaykita yanapay.

• Leesqanchista entiendenanchispaqmi yanapawanchis. Naomi Shaefer Riley sutiyoq señora Sea el padre, por favor nisqa libro qelqasqanpi nin: “Papelpi leeqkunan astawanqa entiendenku leesqankuta pantallapi leeqkunamantaqa, chaytan askha estudiokuna rikuchin”, nispa.

  Chayqa pasanman pantallapi leeqkuna letrakunallata leesqankuraykun, manataqmi juj chhikanta sayarinkuchu leesqankupi piensarinankupaq. Librokunata qelqaq Nicholas Carr nisqa sutiyoq runan nin: “Internetpi leespaqa ratullan tukuy atisqanchista leeyta munanchis, tukuy atisqanchistan dedonchiswan nit’iyta munanchis”, nispa.b

  Ratulla leey allinña chaypas, Nicholas Carr runaq nisqanman jinaqa, chhayna leeymansi runakunaqa yachakapushanku, chayqa manas allinchu. Chhaynata wawayki leenman chayqa mana entiendespan letrakunallata leenman, chaymanmi yachakapunman.

  Bibliapin nin: “Tukuy ima tarisqaykimantapas allin reparaq kayta tariy”, nispa (Proverbios 4:7).

  Kaypi piensay: Papelpiña pantallapiña leeqtinpas, ¿imaynatan wawaykita yachachiwaq imachus yachay munasqanmanta astawan t’aqwirinanpaq?

  Kayta ruway: Wawaykiqa leellanmanmi papelpipas pantallapipas, mayqen kaqpas allillanmi. Arí, tabletaq celularpaq wakin herramientankunapas yanapanmanmi leesqanta allinta entiendenanpaq. Chaymi allin yuyaywan wawaykikunawan rimanayki pantallapichus icha papelpichus leenanku chayta. Chaymantapas wawaykikunaqa sapankankun jujniray kanku.

• Leesqanchista ama qonqananchispaqmi yanapawanchis. Scientific American qelqapin Ferris Jabr sutiyoq runa rimarqan papelpi leeymanta, tabletapi celularpi leeymantawan. Tabletapi celularpi leeymantan nirqan: “Mastan umanchista sayk’uchin, […] chaymantapas manan faciltachu yuyarinchis imachus leesqanchista”, nispa.

  Papelpi leeyqa allinpunis umanchispaq. Papelpi leespaqa faciltas yuyarinchis imamantas chaypi rimashan, maypis imatapas nishan chaykunata. Chaymantapas faciltas yuyarinchis maypichus leespa qhepakurqanchis chaytapas.

  Chaymanta yachaq runakunaq nisqanman jinaqa, papelpi leespaqa allintas yuyarinchis imachus leesqanchista, allintas imatapas yachanchis.

  Bibliapin nin: “Allin yachayniyoq kaytapas allin yuyaykuq kaytapas waqaychay”, nispa (Proverbios 3:21).

  Kaypi piensay: ¿Sasatachu wawayki yuyarin imachus leesqanta? Chhayna kaqtinqa, ¿imakunata ruwaymi wawaykita yanapanman imachus leesqanta yuyarinanpaq? Yaqapaschá papelpi leey paypaq aswan allin kanman.

  Kayta ruway: Wawaykiqa tabletapi celularpi leeytapaschá munanqa, ichaqa qankuna taytakuna mamakuna qhawariychis imapi leeysi wawaykichista yanapanman chayta. Wakin wawakunaqa “tabletapi celularpi leespan aswan allinta entiendeni” nispan llullakunku mana chhayna kashaqtin.