Suyakuyniyoq kay, ¿yanapasunkimanchu?

DANIELQA 10 watallanpiraq kashaspan cáncer onqoyniyoq karan. Doctorkunapas juj familiankunapas manaña qhaliyapuyta atinanpaqmi piensaranku. Paymi ichaqa qhaliyarapunallanpaq piensaran, payqa wiñaspa estudiaypin piensaran, chhaynapi cáncer onqoypaq jampita tarinankupaq yanapakunanpaq. Chaymi ganaswan suyakusharan juj allin yachaq médico jamuspa onqoyninta qhaliyachinanta. Ichaqa doctorqa manan jamuyta atiranchu chayamunan p’unchay mana allin tiempo kasqanrayku. Chaymi Danielqa nishu llakisqa kasharan, manan ni rimaytapas munaranchu, jinan iskay p’unchay qhepallaman wañukapuran.

Chay pasasqantaqa juj doctormi willaran, chay doctorqa suyakuyniyoq kay yanapawanchischu icha manachu chaytan estudiasharan. Yaqapaschá qanpas chay jina willakuyta uyariranki. Yaqapaschá kuraq señora wañuy patapi kashaspa, maytapuni suyakusharan pi familianpas chayamunanta otaq casarakusqan fecha chayamunanta. Chay p’unchay pasaruqtintaq wañukapuran. ¿Iman yanaparan ama usqhaylla wañupunanpaq? ¿Cheqaqchu suyakuy sinchi kallpayoq kanman?

Askha investigaq doctorkunan ninku: “Allin kaqkunapi piensaypas, suyakuypas, juj allin ruwaykunapas kausayninchispi saludninchispi ima yanapawanchis”, nispa. Wakinkuna ichaqa mana chhaynatachu piensanku. Paykunaqa ninkun: “Suyakuyniyoq kayqa, manan científico runakunaq nisqanman jinachu. Chaymantapas ima nanaypas cuerpollanchismantan paqarin”, nispa.

Suyakuymanta chay jina piensaykunaqa karanpunin. 2000 watakuna ñaupaqtaraqmi Grecia nacionmanta filósofo Aristóteles runapas suyakuymanta tapuqtinku niran: “Chayqa mosqhoyllan”, nispa. Kay tiempopipas Estados Unidosmanta Benjamin Franklin nillarantaq: “Pipas suyakuqqa yarqaymantan wañunqa”, nispa.

Chhaynaqa, ¿ima nisunmanmi suyakuymanta? ¿Yanqallachu, mosqhoyllachu suyakuy kanman? Icha, ¿yanapawanchischu saludninchispi kusisqa kausananchispaqpas? ¿Imaynapin yachasunman cheqaqtapuni allinninchispaq kasqanta?

¿Imaraykun suyakuyniyoq kananchis?

¿IMAN pasanman karan ñaupaqpi willamusqanchis Daniel suyakuynillayoq kaqtin? ¿Atipanmanchu karan cáncer onqoyninta? ¿Kausashanmanchu karan? Chaymanqa manan suyakuyta ancha allinpaq qhawariqkunapas “arí” nispaqa kutichinkumanchu. Arí, suyakuytaqa manan nishunkamaqa valoranachu. Suyakuyqa manan llapa onqoykunatachu jampirunman.

CBS News nisqa programapin doctor Nathan Cherney rimaran grave onqoyniyoqkunata yanapaspaqa mana “suyakuyllaña yanapachun” nispachu nina kasqanmanta. Paymi niran: “Wakin qosakunaqa warminkutan ninku ama astawan onqonankupaqqa allin kaqkunallapi piensanankupaq, sichus astawan onqopunku chaytaq ninku: ‘Manan kallpachakurankichu tumorniykita controlanaykipaq’, nispa. Chay ruwayqa manan chaninchu. Cáncer onqoytaqa manan allinkunapi piensayqa qhaliyachinmanchu” nispa.

Mana jampikuy atiq onqoywan kaq runakunaqa, nishu sasa maqanakuypipas kashankuman jinapin tarikunku. Chaymi familiankuqa manapuni juchachanankuchu imarayku chhaynapi tarikushasqanmantaqa. Chhaynaqa, ¿manachu suyakuy imapipas yanapanman?

Cherney doctorqa onqoyninkumanta mana qhaliyaq runakunatan yanapan. Chay runakuna manañataq qhaliyayta atinkuchu chayqa, chay doctorqa mana nishuta llakikuspalla kausanankupaq, jinallataq wañukapunanku p’unchaykama tranquilo kausanankupaqmi yanapan. Chhaynata yanapaspa llank’aq doctorkunaqa ancha allinpaqmi qhawarinku paciente allillan sientekunanpaq yanapaq tratamientokunata. Askhan willakunku imaynatachus suyakuy kusisqalla kanankupaq yanapasqanta. Chhaynaqa suyakuyqa ancha allinpunin.

Suyakuyqa ancha allinpunin

“Suyakuyqa allin terapian” ninmi doctor periodista W. Gifford-Jones. Payqa askha estudiokunatan t’aqwiriran, jinan chaypi entienderan onqoyninkumanta mana qhaliyayta atiq runakunata kusisqalla kanankupaq, allin kaqkunapi piensanankupaq yanapasqankuqa may allinpuni kasqanta. 1989 watapi juj estudio aparikusqanmi rikuchillarantaq chhayna yanapayta chaskiq pacientekunaqa unaytaraq kausasqankuta. Qaynalla estudio ruwasqankupiqa manan chhaynachu karan, ichaqa chaywanpas ñaupaqpi estudiokuna ruwasqankupin rikukun mana llakikuspalla kausanankupaq yanapayta chaskiqkunaqa, manan llaki onqoywan jap’ichikusqankuta, jinaspapas pisillata imawanpas nanachikusqankuta.

Qhawarillasuntaq juj estudio ruwasqankuta, chaypin yachasun allin kaqkunapi yuyaykuypas llakisqalla kaypas cardiopatía isquémica nisqa onqoywan imayna tupasqanta. Juj estudiopin 1.300 más qharikunata tapuranku kausayninkuta imayna qhawarisqankumanta, allinpaqchu icha mana allinpaqchu qhawarinku chayta. Chunka wata qhepamantaq jujmanta paykunata tapullarankutaq, chaypin tariranku pachajmanta 12 runakuna cardiopatía isquémica nisqa onqoywan kasqankuta. Chay tapusqa runakunamantaqa yaqa iskay chhaynaraqmi mana allinpaq kausayninkuta qhawarisqaku. Laura Kubzansky profesoraqa Facultad de Salud Pública de Harvard nisqapin llank’an. Chaypin runakunaq comportakusqanta estudianku. Paymi nin: “Askha runakunan piensasharanku kusisqa kayqa saludninchispi mana yanapawananchispaq. Ichaqa kay estudio aparisqaykupin sut’ita yachakuran kusisqa kaypas allin kaqkunapi piensaypas qhalilla kananchispaq yanapawasqanchista”, nispa.

Wakin estudiokunapi tarisqankuman jina, sichus operasqa runakuna piensanku mana qhaliyapunankupaq chayqa, unaymantan qhaliyapunku. Allillan kashanankupaq piensaq runakunataq ichaqa ratulla qhaliyarapunku. Chaymantapas allin kaqkunapi piensaytan unayta kausaywan tupachikun. Juj estudio ruwasqankupin repararanku kuraq runakuna allin kaqkunata uyarispa imayna sientekusqankuta. “Kuraq runakunaqa allin yachayniyoq allin experienciayoqmi kanku” nispa rimasqankuta uyarispan paykunaqa allinta kallpawan puriyta qallarisqaku. Chhaynata allinyasqankuqa kinsa killapas ejerciciota ruwankuman karan chhaynamansi rijch’akun.

¿Imanaqtinmi suyakuypas, kusisqa kaypas, allin kaqkunapi piensaypas saludninchispi yanapawanchis? Yaqapaschá estudiaqkunapas doctorkunapas manaraq runakunaq cuerponta allintachu entiendenku. Chaykunata estudiaq wakin doctorkunan ichaqa rikusqankuman jina willanku. Umanchista estudiaq juj profesormi niran: “Kusisqa suyakuyqa allinninchispaqmi. Manan sayk’usqachu kanchis, cuerponchistan samachin. Chhaynapin sapankanchispas yanapakusunman qhalilla kananchispaq”, nispa.

Chay nisqantaqa yaqapaschá chayllaraq wakin doctorkunapas, psicólogo, científico runakunapas uyarishanku, ichaqa Bibliata estudiaqkunaqa yacharankuñan. 3.000 wata jinañan yachayniyoq rey Salomón Diospa yuyaychasqan kayta qelqaran: “Kusisqa sonqoqa allin jampin, llakisqa sonqon ichaqa onqochin”, nispa (Proverbios 17:22, Diospa Simin Qelqa).a Chaypiqa manan nishanchu kusisqa sonqoqa llapa onqoytan jampin nispachu, aswanpas “allin jampin” nispallan. Chhaynaqa yanapawanchismi ama pisipananchispaq.

Sichus suyakuy juj jampi kanman chayqa, llapa doctorkunachá recetankuman ¿riki? Chaymantapas suyakuyqa manan saludninchis allin kanallanpaqchu yanapawanchis.

Allin kaqkunapi piensaypas pisikallpayaypas

Investigaq runakunan entienderanku, allin kaqkunapi piensayqa runakunata imaymanapi yanapasqanta: Estudiasqankupi, deporte ruwasqankupipas. Juj estudiotan ruwaranku carrerapi phawaq warmikunawan. Chaypin profesorninku niranku paykunaqa allin phawaq kasqankuta. Chaymantapas tapullarankutaqmi atipanqakuchus icha manachus chayta. Chay phawaqkunataqa gananankupaq ganaswan suyakusqankun aswantaqa yanaparan profesorninku imapas nisqankumantaqa. ¿Imaraykun suyakuyninku astawan yanaparan?

Runakunaqa estudiarankun pisikallpayaymanta. 1960 watapin estudiaranku animalkuna pisikallpayaspa imayna comportakusqankuta. Chaymi repararanku runakunapas chayman rijch’akuqta comportakusqankuta. Ejemplopaq juj grupo runakunatan bulla ruwashaqkunata uyarichiranku, jinaspan niranku juj botonkunata ñit’ispa chayta ch’innichinankupaq. Jinan llapanku chayta ch’innichiyta yacharanku.

Chay pruebatan juj grupo runakunawanñataq ruwaranku, ichaqa botonkunata ñit’iqtinkuqa manan bullaqa ch’inniranchu. Chaymi paykunamanta askha pisi kallpayapuranku, jinaspa manaña botonkunata ñit’iyta munarankuchu. Chaymanta juj pruebakunata ruwaqtinkupas manañan imatapas ruwayta munarankuchu, yanqapaq imatapas ruwanankupaq piensaspa. Ichaqa chay qhepa kaq grupopi kaq wakinqa manan pisikallpayarankuchu, aswanpas kallpachakushallarankun ruwanankupaq.

Martin Seligman doctormi yanapakuran chay ñaupaq kaq pruebakuna ruwaypi. Payqa estudiaranmi mana pisikallpayaqkuna imayna comportakusqankuta. Chaypin repararan mana allin kaqkunapi piensaspa pisikallpayaq runakunaqa imatapas ruwanankupaq sasachakusqankuta. Seligman doctormi khaynata nin: “Kay 25 wata estudiasqaypin reparani. Sichus allin kaqkunapi piensasun chayqa, manan nishu sasachakuykunapichu tarikusun. Pisikallpayaqkuna jina piensasun chaymi ichaqa astawanraq imaymana sasachakuykunapi tarikusun. Pisikallpayaqkunaqa ninkun: “Desgraciakuna pasananpaqqa noqanchismi juchayoq kanchis, chaykunaqa wiñaypaqmi kanqa. Tukuy ima ruwasqanchispas manan allinchu kanqa”, nispa.

Yaqapaschá chay nisqantapas wakinqa chayraq uyarishanku ichaqa Bibliata estudiaqkunaqa yachankuñan chayta. Proverbios 24:10 textopin nin: “Llaki-phutiy p’unchaypichus pisi kallpayanki chayqa, pisi kallpapunin kashanki”, nispa. Chhaynaqa mana allin kaqllapi piensaspa pisikallpayayqa kallpawañumanmi tukuchiwasunman. ¿Imatan ruwasunman pisikallpayayta atipaspa allin kaqkunapi piensananchispaq?

[Foto]

Suyakuyqa anchatan yanapawanchis

[Willakuy]

Pisikallpayaytaqa atipasunmanmi

¿IMATAN piensanki kausayniykipi ima mana allinpas pasaqtin? Chaymanta yachaq askha runakunan ninku, chay tapuyman imayna kutichisqanchiswanmi rikuchisun, mana pisipaspa ñaupaqllaman puriqchus kanchis, icha imawanpas ratulla pisikallpayaqchus kanchis chayta. Yachasqanchis jina, llapanchispaqpas kanpunin ima sasachakuypas. Ichaqa, ¿imanaqtintaq wakin runakunari ima sasachakuytapas ratulla atipanku wakinñataq imallapas pasaruqtin jina pisipapunku?

Kaypi yuyaykuy, llank’anatan maskhashanki jinaspa llank’ana qoqwan parlaq rinki, ichaqa manan chaypi llank’anaykipaq contratasqachu kanki. ¿Imatan chaymanta piensanki? Yaqapaschá piensawaq qanta mana chaskinasuykikupaq jinaspa niwaq: “Manan pipas noqataqa contratawanmanchu, manan jayk’aqpas llank’anataqa tariymanchu”, nispa. Otaq chay kutipi mana chaskisqa kasqaykiraykulla tukuy imatapas mana allinllapaqña qhawariwaq, jinaspa niwaq: “Noqaqa manan imapaqpas valenichu”, nispa. Chay jina piensaykunaqa pisikallpayaywanmi tupan.

¿Imatan ruwasunman ama pisikallpayanapaq?

Ñaupaqtaqa reparananchismi mayqenkunan chay mana allin piensaykuna kashan chayta. Chaymantataq chay piensaykunata wijch’upunanchis. Allin yuyaywanmi piensarinanchis imaraykus mana chaskiwaranchischu chayta. “Noqa jina runataqa mana maypipas contratankumanchu” nispa piensasqaykiqa manan cheqaqchu. Yaqapaschá chay empresapiqa mana contratarasunkikuchu juj preparacionniyoq runata maskhasqankurayku.

Reparay ima piensaykunan mana allinchu kashan chaykunata. Manan juj kutillapi mana contratasqa otaq chaskisqa kasqaykiraykuchu mana imapaq valeq kanki. Diospaq ruwayninchiskunapi, familianchispaq amigonchiskunapaqpas imatapas ruwaspaqa, ¿allintan ruwanchis riki? Chhaynaqa, manan tukuy imatapas mana allinllapaqñachu qhawarinanchis, mana allinpipuni tukunanpaq jinataqa. Manan segurotaqa nisunmanchu: “Manan jayk’aqpas ima llank’anapipas chaskiwankumanchu” nispaqa. Kashanmi juj yanapaykunapas chay mana allin piensaykunata wijch’unapaq.

Allin yuyaywan qhawariy ruway munasqaykita

Kay watakunaqa investigaqkunan suyakuymanta rimaspa niranku: “Suyakuyqa imachus ruway munasqanchista aypananchispaq creeymi”, nispa. Suyakuyqa manan chayllachu, chaymantan qatimuqpi astawan rimasun. Ichaqa chhaynata suyakuymanta nisqankuqa imaymanatan entiendechiwanchis. Ejemplopaq, suyakuymanta nisqankuman jina piensaspaqa manan ratullachu pisikallpayasun imatapas ruwayta munaspaqa.

Ima ruwaymanpas aypananchispaqqa, jamuq p’unchaykunapi imakunatas ruwayta munanchis chaytan qhawarinanchis jinaspa kallpachakunanchis ruwananchispaq. Yaqapaschá mana piensanchischu imakuna ruwayta. Chhayna kaqtinqa allin yuyaywanmi qhawarinanchis imatan kausayninchispi ruwayta munanchis chayta. Yachasqanchis jina, tukuy tiempopas ruwaspallan kashanchis otaq afanasqalla, chaymi mana tiempo kanmanchu imatapunis kausayninchispi ruwayta munanchis chaypi piensarinapaq. Astawanqa imachus noqanchispaq aswan importante kasqanpi. Imachus aswan allin kasqanta qhawarinamantan Bibliaqa unay tiempoña niran: “Aswan allin kaqkunatapas allinta reparaychis”, nispa (Filipenses 1:10).

Sichus yachanchisña imachus aswan importante kasqanta chayqa, facil-llatan juj ruwaykunataqa ajllakusunchis. Yaqapaschá Diospaq ruwaykunata, familianchispi otaq kausayninchispi ruwaykunata. Ichaqa qallariypiqa allinmi kanman pisillata ruwanakunata churakuy, jinallataq aypay atisqanchisman jinalla. Mana chayqa, pisikallpayaspan manaña ruwapusunmanchu. Chaypaqqa pisi tiempollapi ruwanaykikunatan ñaupaqta ruwawaq, unay tiempopi ruwanaykikunatataq qhepamanña ruwawaq. Chhaynapin facil-llata ima ruway munasqaykitapas junt’anki.

“Munanki chayqa ruwankin”, nispan ñaupa tiempopi runakuna rimaqku. Sichus ajllakunchisña otaq yachanchisña imachus ruway munasqanchista chayqa, ruwananchispaqmi kallpachakunanchis. Chay munasqanchista ruwananchispaqqa piensarinanchismi may allinpuni chay ruway kasqanpi, jinallataq imakunapi yanapawananchispipas. Ichaqa sasachakuykunaqa kanqapunin chaykunatan atipananchis kanqa, manataqmi chaywanchu pisikallpayapunanchis.

Chaymantapas piensarinanchismi imakunatas ruwasunman ruway munasqanchikunaman aypananchispaq chaykunapi. C. R. Snyder runaqa suyakuy allinpuni kasqantan allinta t’aqwiriran. Paymi nin: “Kausayninchispi imapas ruway munasqanchisman chayanapaqqa piensananchismi imakunata ruwaspan chayman aypasunman chaykunapi. Chhaynapin juj jinamanta mana atikuqtinqa, juj jinamantañataq ruwasun, aypananchiskama”, nispa.

Snyderqa nillantaqmi: “Chaymantapas imapas ruway munasqanchisman mana aypayta atispaqa, juj ruwayman aypananchispaqñataqmi kallpachakusunman. Arí, aypayta atisqanchisman jinallan juj ruwaytañataq ajllakusunman. Mana chayqa, mana aypayta atispan pisikallpayasunman”, nispa.

Bibliapin tarinchis chaymanta juj allin willakuyta. Rey Davidqa juj templotan Jehová Diosninpaq jatarichiyta munaran. Ichaqa Diosmi munaran wawan Salomón chayta ruwananta. Ichaqa chhaynapi rikukuspaqa Davidqa manan phiñakuranchu nitaq pisikallpayaranchu, aswanpas entienderanmi jinaspa cambiaran imachus ruway munasqanta. Chaymi kallpachakuran qolqeta materialkunata ima juñunanpaq, chaykunatan wawan Salomón necesitaran templota sayarichinanpaq (1 Reyes 8:17-19; 1 Crónicas 29:3-7).

Yaqapaschá pisikallpayayta atipaspa imachus ruway munasqanchiskunatapas allin yuyaywan qhawarispa suyakuyniyoq karanchis. Ichaqa chaywanpas yaqapaschá necesitashanchis suyakuyninchis yapayta. ¿Imarayku? Kay mundopi imaymana sasachakuykuna kasqanrayku. Chaykunata allichanapaqqa manan makinchispichu kashan. Chaymantapas kashanmi wajcha kay, guerrakuna, mana chanin ruwaykuna, onqoykuna wañuy ima. Chhaynaña kaqtinpas, ¿imatan ruwasunman ama pisikallpayananchispaq?

[Foto]

Llank’anata mana tariyta atispa: ”Manan jayk’aqpas llank’anataqa tarisaqchu” ¿nispachu ninki?

[Dibujo]

Rey Davidqa imachus ruway munasqan mana atikuqtinqa cambiaranmi juj ruwaywanñataq

¿Maypin cheqaq suyakuyta tariwaq?

KAYPI yuyaykuy: Relojniykin mana funcionapunchu, malograsqa jinataq kashan. Reloj allichaqkunata maskhaspaqa rikunkin askha willakuykunata ichaqa wakinqa manan allin jinachu qhawarikun. Chayllamanmi willarusunkiku jujnin vecinoyki ura watakunaraq chay marca relojta fabricasqanta. Jinaspapas payqa gratisllan allichayta munan. Chhaynapi tarikuspaqa yachankiñan piwan relojniykita allichachinaykita, ¿riki?

Kunanqa chay relojta suyakuywan rijch’anachisun. Sichus reparakunki manaña suyakuyniyoqchu kashasqaykita chayri, ¿maypin yanapayta maskhawaq? Askha runakunan ninku: “Noqan yanapasayki suyakuyniyoq kanaykipaq”, nispa. Ichaqa chaypaq imachus nisqankupas imachus ruwasqankupas manan allinchu manataq entiendekunchu. Ichaqa, ¿pin runata kamaran suyakuyniyoq kananpaq? Manachu aswan allin kanman runata Kamaqman asuykuy? Biblian willashan: “Payqa manan sapankanchismantapas nishu karupichu kashan”, nispa. Jinaspapas payqa makillan kashan yanapawananchispaq (Hechos 17:27; 1 Pedro 5:7).

¿Imapunitaq suyakuyri?

Ñaupaqpin rimamuranchis doctorkuna, cientificokuna, psicólogo runakuna ima suyakuymanta imachus nisqankuta. Ichaqa Bibliaq nisqanman jinaqa, suyakuyqa manan chayllachu. Original simipi “suyakuy” nisqaqa ima allinpas chayamunanta mayta suyakuymi. Suyakuypiqa iskay ruwaymi kan. Imachus chayamunanta munasqanchis, jinallataq suyakunapaq ima razonchus kasqan otaq juj prueba. Bibliaq willasqan suyakuyqa manan yanqallachu nitaq mosqhoyllachu. Aswanpas kanmi pruebakuna chay suyakusqanchis cheqaqta junt’akunanpi creenanchispaq.

Suyakuyqa iñiymanmi rijch’akun, iñiypas pruebakuna kaqtinmi allin tajyasqa, manataqmi yanqa cuentochu (Hebreos 11:1). Ichaqa Bibliaqa sapankamantan riman iñiymanta suyakuymantapas (1 Corintios 13:13).

Juj ejemplota churasun. Sichus juj amigonchista valekunchis imapipas yanapawananchispaq chayqa, suyanchismi yanapayninta. Ichaqa manan yanqallanchu suyakunchis, aswanpas iñinchismi otaq seguro kashanchis yanapawananchismanta. ¿Imarayku? Paytaqa allintan reqsinchis, jinaspapas chay amigonchisqa yanapawaranchisñan ñaupaqpi. Iñiypas suyakuypas manan igualchu, ichaqa yaqa kaqllan kanku. ¿Imatan ruwasunman Diospi chay jinata suyakunanchispaq?

Suyakuyninchisqa allin tajyasqan kashan

Jehová Diosmantan jamun cheqaq suyakuyninchisqa. Ñaupa tiempopiqa Jehová Diostan niqku: “Qanllan Israelpa jap’ipakunan kanki”, nispa (Jeremías 14:8). Israel llaqtaq tukuy ima suyakuyninpas Diosmantan jamuq, chaymi payqa jap’ipakunanku otaq suyakuyninku karan. Chayqa manan imatapas munayllachu, aswanpas Diosmi prometeran, chhaynapin suyakuyninkuqa cheqaq karan. Chaymantapas pachaj-pachaj watakunan paykunaqa llaqtan karanku, chaypin Jehová Diosqa rikuchiran llapa promesankunata junt’aq kasqanta. Josueqa Israel llaqtatan pusariran, paymi niran: “Ñaupaqtaraqmi munani qankuna tukuy alma, tukuy sonqo Señor Diospa sumaq nisqasuykichista llapanta junt’asqanta reqsikunaykichista, payqa llapantapunin rimarisqantaqa junt’aran”, nispa (Josué 23:14).

Jaqay tiempomanta kunankamaqa unay tiempoñan pasarun, ichaqa Jehová Diosqa kaqllan kashan. Bibliapiqa askhapunin kashan Diospa promesa ruwasqankuna, jinallataq chaykuna imaynatachus tiemponpi junt’akusqanpas. Promesankunaqa confianapaq jinan, chaymi wakin promesankunaqa junt’arunmanñapas karan jina qelqasqa kashan.

Chayraykun Bibliataqa suyakuymanta willaq libro nisunman. Imaynatachus Dios runakunawan ruwasqanta estudiaspaqa astawanmi paypi confiasun. Apóstol Pablon qelqaran: “Ñaupaqpi qelqasqa kaqkunaqa yachachiwananchispaqmi qelqasqa karan; chaymantapas Diospa simin qelqan kallpachawanchis, aguantananchispaqpas yanapawanchis, chaymi suyakuyniyoqpas kanchis”, nispa (Romanos 15:4).

¿Ima suyakuytan Dios qowanchis?

¿Ima pasaqtinmi astawanqa suyakuyniyoq kayta munasunman? Pininchispas wañukapuqtinmi. Ichaqa askha runakunan pipas wañukapuqtinqa mana suyakuyniyoq tarikunku. ¿Imarayku? Pipas wañupuqtinqa sinchitapunin llakikunchis, ch’usaq sonqotaqmi qhepakunchis. Llapanchispas manan wañuymantaqa ayqesunmanchu, juj tiempollataqmi ayqekuytapas atisunman. Chayraykuchá Bibliaqa wañuymanta nin: “Último kaq enemigonchis”, nispa (1 Corintios 15:26).

Chhaynaqa, ¿ima suyakuytaq kanman wañuypaqri? Kaq versiculollataqmi nishan: “Wañuypas ch’usaqyachisqan kapunqa”, nispa. Jehová Diosqa aswan atiyniyoqmi wañuymantaqa. Chaytaqa askha kutipin rikuchiran runakunata kausarichispa. Bibliapin isqon willakuykuna kashan Diospa atiyninwan runakuna kausarimpusqankumanta.

Juj kutinmi Jehová Diosqa wawan Jesusman atiyta qoran amigon Lazarota kausarichinanpaq. Lazaroqa tawa p’unchayñan wañupusqa. Jesusqa manan pakallapichu chaytaqa ruwaran aswanpas lliu runaq rikusqanmi (Juan 11:38-48, 53; 12:9, 10).

Yaqapaschá tapukunki: “¿Imaraykutaq chay runakunatari kausarichiran? Qhepamanqa kaqllatataqmá riki wañupuranku”, nispa. Chayqa cheqaqmi, ichaqa kausarichisqa kasqankumanta yachasqanchisraykun seguron kashanchis jamuq tiempopi familianchiskuna amigonchiskunapas kausarimpunankumanta. Chay pasanantaqa manan munashallanchischu, aswanpas cheqaq suyakuyniyoqmi kausanchis.

Jesusmi niran: “Noqan kani kausarimpuypas kausaypas”, nispa (Juan 11:25). Jesusqa paymanmi atiyta qonqa mundontinpi runakunata kausarichinanpaq. Jesusqa nillarantaqmi: “Tiempon chayamunqa, chaypin sepulturakunapi llapa kaqkunaqa runaq Churinpa kunkanta uyarispa lloqsimunqaku”, nispa (Juan 5:28, 29). Arí, sepulturakunapi llapa kaqkunan kausarimpunqaku kay pacha paraíso kapuqtin chaypi tiyanankupaq.

Profeta Isaiasqa kausarimpuymantan kay simikunawan rimaran: “Wañuqniykikunan kausarinqaku, ayaykikunan sayarinqaku. ¡Jallp’api puñuqkuna, wakmanta rikch’ariychis, jinaspa kusikuymanta qaparkachaychis! Señor Diosníy, sulla jina k’anchayniykitan kachamunki, chaymi wañusqakuna jallp’amanta paqarimunqaku”, nispa (Isaías 26:19).

Chay promesaqa may kusikunapaqmi ¿riki? Wañupuqkunaqa allin lugarpin kashanku, imaynan juj wawa mamanpa wijsanpi allin cuidasqa kashan jina. Sepulturapi kaqkunaqa tukuy atiyniyoq Diospa yuyayninpin allin waqaychasqa kashanku (Lucas 20:37, 38). Pisillamantan kausarichisqa kanqaku juj sumaq paraisopi kusisqa tiyapunankupaq. Imaynan chayllaraq naceq wawapas familianpa sumaq chaskisqan kapun jina. Chhaynaqa wañuypaqpas kanmi suyakuy.

Suyakuyqa maytapunin yanapawanchis

Apóstol Pabloqa yachachiranmi suyakuy may allinpuni kasqanta. Suyakuyqa Dios serviyninchispi jark’aykuwaqninchis casco jina kasqanmantan rimaran (1 Tesalonicenses 5:8). ¿Imatan chaywan nisharan? Ñaupa tiempopiqa guerraman riq soldadokunaqa metalmanta cascowanmi churakuqku. Chay cascotan churaqku qaramanta ruwasqa gorropi, chaymi umankuman imapas chayamuqtinqa mana wañuqkuchu. Chhaynaqa imaynan cascopas umata cuidan chay jinatan suyakuypas yuyayninchista cuidan; imachus piensasqanchista. Sichus Diospa munayninman jina allin suyakuyniyoq kasun chayqa, manan manchakunapaq jina ima sasachakuypas umanchispi thaj kayninchistaqa chinkachinqachu. Chhaynaqa, ¿pitaq mana munanmanchu chay jina cascotari?

Apóstol Pabloqa juj ejemplotawanmi churaran suyakuymanta rimaspa. Paymi qelqaran: “Chay suyakuyqa ancla jinan noqanchispa vidanchispaq, cheqaqpunitaqmi mana kuyuriqtaqmi kanpas”, nispa (Hebreos 6:19). Pabloqa allintan yacharan anclaqa may allinpuni kasqanta, payqa manan juj kutillapichu barco unuman chinkaykuqtin librakuran. Sinchi wayra chayamunanta reparaspan runakunaqa anclata barcomanta wijch’uykuqku. Chaymi anclaqa ukhupi allinta tajyaspa barcota qaqata sujetamun. Ajinapin barcoqa sinchi wayra jamuqtinpas allinta sayan, manan juj ladokunamanchu apaykachachikun, chhaynapi imamanpas chocaspa ama ch’eqtakunanpaq.

Chay jinallataqmi, sichus Diospa promesankuna noqanchispaq ‘cheqaq mana kuyuriq’ suyakuy chayqa, chay suyakuymi yanapawasun kay sasa tiempokunapi ñaupaqllaman purinapaq. Jehová Diosmi prometen pisi tiempollamanta guerrakuna, wañuchinakuykuna, llakikuykuna, wañuypas chinkapunanta (chunka paginapi recuadrota qhaway). Chay suyakuyman jap’ipakuyqa yanapawasunmi barco jina allinta sayananchispaq, chhaynapitaq sinchi wayraman rijch’akuq sasachakuykunawan ama apakachachikunanchispaq. Diosmanta jamuq suyakuyqa manan runakunaq qosqan suyakuy jinachu, Diosmanta jamuq suyakuyqa kausayninchispi pusachikunanchispaqmi yanapawasun.

Jehová Diospa qosqan suyakuytaqa qanpas atiwaqmi tariyta. Payqa imaynatachus qallariypi munaran, chayman jina sumaqta kausakunaykitan munan. Chaymantapas “payqa llapa runapas salvasqa kanantan munan” (1 Timoteo 2:4). Kay revistata ruwaqkunaqa kallpachaykikun Diospa Palabranmanta jamuq kausay qoq cheqaq yachayta tarinaykipaq. Diospa qosqan sumaq suyakuyqa manan kay pachapi tarisqanchis imawanpas igualakunmanchu.

Chay suyakuyniyoq kaspaqa manan sapallanchischu rikukusun, aswanpas Diosmi kallpata qowasun ima ruway munasqanchismanpas aypananchispaq, munayninman jina kaqtinqa (2 Corintios 4:7; Filipenses 4:13). Lliupas chay jina suyakuyniyoq kaytan munanchis ¿riki? Chhaynaqa, sichus suyakuyniyoq kayta munanki otaq maskhashanki chayqa kallpachakuy, makiykipin kashan.

[Foto/Recuadropiwan]

Suyakuyninchisqa allin tajyasqan kashan

Qatimuq textokunan yanapawanchis cheqaq suyakuyniyoq kananchispaq:

◼ Diosqa sumaq kausaytan prometen

Palabran Biblian nin kay allpa pachanchisqa juj paraisoman tukupunanta, chaypin lliu runapas juj familia jina kusisqa tiyanqaku (Salmos 37:11, 29; Isaías 25:8; Apocalipsis 21:3, 4).

◼ Diosqa manan llullakunchu

Jehová Diosqa santo ch’uya Diosmi, chaymi payqa manapuni llullakunmanchu, cheqnikuntaqmi llullakuytaqa (Proverbios 6:16-19; Isaías 6:2, 3; Tito 1:2; Hebreos 6:18).

◼ Diosqa ancha atiyniyoqmi

Jehová Diosllan tukuy atiyniyoqqa. Manan imapas ni pipas paytaqa jark’ayta atinmanchu promesankuna junt’anantaqa (Éxodo 15:11; Isaías 40:25, 26).

◼ Diosqa wiñaypaq kausananchistan munan.

(Juan 3:16; 1 Timoteo 2:3, 4.)

◼ Diosqa allin ruwasqanchistan qhawan

Payqa sonqonchispi allin kaqkunata allinkuna ruwasqanchistan qhawan, manan imakunapi pantasqanchistachu (Salmos 103:12-14; 130:3; Hebreos 6:10). Payqa allin kaqta ruwananchistan munan, chaymi kusikun chayta ruwaqtinchis (Proverbios 27:11).

◼ Diosqa ruway munasqanchista aypanapaqmi yanapawasun

Dios serviqkunaqa manan sapanchischu kashanchis. Diosmi yanapawasun santo espiritunta qowaspanchis. Chay kallpan aswan atiyniyoqqa (Filipenses 4:13).

◼ Diospin suyakunanchis

Jehová Diospiqa tukuy sonqon confiasunman, payqa manan jayk’aqpas llakichiwasunchu (Salmos 25:3).

[Foto]

Imaynan cascoqa umata cuidan chhaynatan suyakuypas yuyayninchista cuidan

[Foto]

Suyakuyqa ancla jinan yanapawasun ama sasachakuykunawan apakachachikunanchispaq

[Fotota orqoran]

Yanapawaranchis René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo