Diospaq kausasunchis juñunakuypi astawan yachanapaq
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 JULIO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA SALMOS 57-59
Jehová Diosqa llaqtan contra jatariqkunaq yuyaykusqantan mana allinman tukuchin
“Kay pachaq k’uchunkunakamaraqmi chayankichis”
14 Diospa siminta mana manchakuspa willaqkunamanta jujninmi kashan Esteban. Payqa wañuytapas mana manchakuspan allin willakuykunataqa willarqan (Hech. 6:5; 7:54-60). Payta wañuchisqanku qhepamanmi “iñiq t’aqata sinchita qatikachayta qallarirqanku”, chhaynapin “iñiqkunaqa jinantin Judeaman Samariamanwan ch’eqerichisqa karqanku”. Chaywanpas manan tatichirqankuchu Diosmanta willaytaqa. Felipepas “Samaria llaqtaman jaykuspan Cristomanta willayta qallarirqan”, paypa willasqanwanmi askha iñipurqanku (Hech. 8:1-8, 14, 15, 25). Juj ladokunapipas chaymi pasallarqantaq. “Estebanta wañuchisqanku qhepata qatikachay kaqtin ch’eqerichisqa kaqkunan Fenicia llaqtaman, Chipre islaman, Antioquía llaqtaman ima chayarqanku, paykunaqa judiokunallamanmi allin willakuykunataqa willaqku. Antioquía llaqtaman chayaq wakin iñiqkunan ichaqa Chipremanta Cirene llaqtamantawan karqanku, paykunamanta wakinmi griego rimaq runakunaman Señor Jesusmanta allin willakuykunata willayta qallarirqanku” (Hech. 11:19, 20). Rikusqanchis jina, qatikachay kasqanwanmi askha llaqtakunaman Diosmanta willakuy chayarqan.
15 Kay tiempopipas Unión Soviética nisqa kashaqtinmi, 1950 watapi, askha Diospa testigokuna Siberia ladoman apasqa karqanku, chaypin askha llaqtakunaman ch’eqechisqa karqanku. Paykunaqa manan ch’inchu karqanku, maymanchus chayarqanku chaypin Diosmanta willayta qallarirqanku. Manachus autoridadkunaq apasqan kankuman karqan chayqa, manachá paykunallamantaqa chay llaqtakunamanqa chayayta atinkumanchu karqan. Wakinqa 10.000 kilómetros jina karumanmi apasqa karqanku. Juj hermanoq nisqan jina, chay nacionpi gobiernon hermanokunata apachirqan juj cantonmanta juj cantonkama. Paymi nin: “¡May admirakuymi chayqa karqan! Gobiernoq yanapayninwanmi Siberia ladopi runakunaqa Diosmanta cheqaq willakuyta yacharqanku”, nispa.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
“Qaqata sayaychis amataq kuyuriychischu”
16 Sonqonchis Diosllapaq kachun. Juj takipin rey Davidqa nirqan imaynas Jehová Diostaqa munakushanallanpuni karqan chayta, paymi nirqan: “Diosníy, sonqoyqa qanllawanmi kashan”, nispa (Sal. 57:7). Noqanchispa sonqonchispas Diosllapin kanan, paypin tukuy sonqo confiananchis (leey Salmos 112:7). Isqon parrafopi rimamusqanchis Bob sutiyoq hermanomanta rimallasuntaq. ¿Imaynatan payta yanapanman karqan Dios sonqo kasqan? Operachikunan kashaqtin, “kayta alayrillapi yawarta churasaqku” nispa niqtinkus payqa nisqa: “Yawartachus pisillatapas churayta munawankichis chayqa ripusaqmi”, nispa. Chay hermanon nin: “Mana iskayaspan noqaqa chaytaqa nirqani, manan llakikurqanichu ima pasawananmantapas”, nispa.
17 Bobqa manan hospitalman chayanantaraqchu suyarqan yawarmanta imachus piensasqanta respetachikunanpaqqa. Ñaupaqmantañan chay decisionta ruwarqan. ¿Imaraykun ñaupaqmantaña chayta ruwanman karqan? Payqa sonqomantapunin Jehová Diosta kusichiyta munarqan. Chaymantapas allintan yacharqan Bibliapi qelqanchiskunapipas imaninchus kausaymanta yawarmantapas chayta. Chaymantapas allintan yacharqan Diospa kamachikuyninkunata kasukuqtinqa bendicionkuna chaskinanta. Noqanchispas Bob jinan kananchis, Diosllapaqmi sonqonchis kanan, chhaynapin ima pruebaña jamuqtinpas qaqata sayasun.
8-14 JULIO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA SALMOS 60-62
Jehová Diosmi cuidawanchis, pakaykuwanchis, thaj kaytapas qoykuwanchis
it-2-S 1146
Torre
Rijch’anachiy. Bibliapin Jehová Diosta juj torrewan rijch’anachikun, paypi confiaspa kasukuqkunaqa manan imatapas manchakunkuchu. Chaymi rey Davidqa nirqan: “Qanmi pakakunayqa kanki, enemigoymanta pakawaq torren kanki”, nispa (Sal. 61:3). Jehová suti imachus ninanta allinta yachaqkunaqa, paypin confianku jinaspa tukuy imapi kasukunku manataqmi imatapas manchakunkuchu. Bibliapin nin: “Jehová Diospa sutinqa allin perqasqa torre jinan, chaymanmi chanin runaqa phawan, chaypin pakasqa kanqa”, nispa (Prov. 18:10; tupanachiy 1 Sam. 17:45-47).
it-2-S 1122
Karpa
Biblian mayninpi “karpamanta” rimaspa tupanachin samaykunapaq sitiowan, ruphaymantapas paramantapas jujkunamantapas pakaykuqta jina (Gén. 18:1). Chaychá juj karpaman invitasqa kaqkunaqa piensaqku sumaqta chaskisqa kanankupaq, respetasqa ima kanankupaq. Apocalipsis 7:15 texton nin: “Juj karpatan paykunapaq ruwapunqa chaypi paykunata pakaykunanpaq”, nispa. Chay textoq nisqan jina Diosmi payta kasukuqkunata pakaykunqa (Sal. 61:3, 4). Siontan mayninpi rijch’anachikun Diospa esposanwan. Sionmi wawankunata onqokunanpaq allichakunan karqan, chaychá Isaiasqa nirqan: “Karpaykita astawan jatunyachiy”, nispa (Isa. 54:2). Chaymi payqa wawankunata pakaykunanpaq karpanta jatunyachin.
w02-S 15/4 16 párr. 14
Diospa kamachikuyninkunaqa allinninchispaqmi
14 Diospa kamachikuyninkunaqa mana jayk’aq cambiaqmi, chayqa may allinmi. Jehová Diosqa wiñay-wiñaymanta wiñay-wiñaypaq kausaq Diosmi, payqa manan cambianchu kay sasa tiempokunapipas (Salmos 90:2). Paymi nirqan: “Noqaqa Jehová Diosmi kani, manataqmi cambianichu”, nispa (Malaquías 3:6). Runakunaq leyninkunaqa cambiashallanmi, Jehová Diospa kamachikuyninkunan ichaqa mana jayk’aqpas cambianchu, chaymi confianchis (Santiago 1:17). Unay watakunan psicólogo doctorkuna nirqanku tayta-mamakuna wawakunaq imapas ruwasqankuta jinallata qhawanankuta, chaymantan ichaqa chay doctorkuna chay nisqankuta cambiarqanku, chay nisqanku mana allin kasqanrayku. Kay pacha runakunaq consejonkunaqa cambiashallanmi, wayrapas kayman jaqayman apaykachashanman jinata. Jehová Diospa kamachikuyninmi ichaqa kaqlla kashan, manan cambianchu. Chaymi Bibliapiqa nirqanpuniña munakuywan wawakunata uywanamanta. Chaymi apóstol Pablopas qelqarqan: “Taytakuna, ama wawaykichista colerachiychischu, aswanpas sumaqta uywaychis Jehová Diospa nisqanman jina wanachispa yachachispa ima”, nispa (Efesios 6:4). Maytan yanapawanchis Jehová Diospa kamachikuyninkuna mana cambiasqanqa.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
w06-S 1/6 11 párr. 6
Salmos libromanta iskay kaq t’aqamanta allin yachachikuykuna
Salmos 62:11. Diospa kallpanqa mana tukukuqmi, payqa manan piqpa kallpa qonantapas necesitanchu. Paymantan kallpaqa paqarimun, chaymi Bibliapi nin: “Kallpapas atiypas Diosmantan jamun”, nispa.
15-21 JULIO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA SALMOS 63-65
“Munakuyniykiqa kausaymantapas aswan allinmi”
w01-S 15/10 15, 16 párrs. 17, 18
¿Pin Diospa munakuyninmanta t’aqawasunman?
17 ¿Ancha allinpaqchu qhawarinchis Diospa munakuyninta? ¿David jinachu Diosta munakushanchis? Paymi nirqan: “Mana tukukuq munakuyniykiqa kausaymantapas aswan allinmi, chaymi simiyqa qanllata jatunchasunki. Tukuy kausasqay p’unchaykunan jatunchasayki, makiyta oqarispan sutiykita jatunchasaq”, nispa (Salmos 63:3, 4). ¿Kay pachapi kaqkunawan kusirikuychu aswan allin kanman Diospa munakuyninmanta paypa amigon kaymantapas? Kaypi piensay, Dioswan amigontin kaspaqa kusisqa thajmi kausanchis, ¿allinchu kanman chaykunata saqepuspa profesional kanapaq kallpachakuy? (Lucas 12:15). Ñaupa tiempopi Diosta serviqkunaqa mat’ipayasqan karqanku Diosta saqepunankupaq mana chayqa wañuchisqan kananku karqan, chhaynapin askha hermanonchiskuna segunda guerra mundialpi tarikurqanku. Hermanonchiskunan ichaqa vidankuta chinkachisparaq Diospaq junt’aq karqanku wakinkunaña Diosta saqepurqanku chaypas. Jehová Diosta tukuy sonqonkuwan serviqkunaqa jamuq tiempopin wiñaypaq sumaq kausayta chaskinqaku, kay pachan ichaqa mana chay kausayta qoyta atiwasunmanchu (Marcos 8:34-36). Ichaqa manan wiñay kausayllatachu Diosqa qowasunchis.
18 Wiñaypaqña kausasunman chaypas, ¿imaynan vidanchis kanman Jehová Diosta mana reqsiqtinchis? Kausayqa manan sumaqchu kanman nitaq kusisqachu kausasunmanpas. Kay tiempokunapin Jehová Diosqa llapa payta serviqkunaman juj sumaq llank’ayta qowanchis, chaymi wiñay kausayta qowaqtinchisqa Jehová Diosqa imaymana llank’aykunata qowasunchis imaymanatan yachasunpas (Eclesiastés 3:11). Waranqa-waranqa watakunaña t’aqwispapas manapunin “Diospa qokuyninta, yachayninta, yuyaynintapas” llapantapuniqa entiendeytaqa atisunchu (Romanos 11:33).
“Agradecekuq kaychis”
Astawanqa Jehová Diostan agradecekunanchis. Mayninpiqa piensaranchischá Jehová Dios imaymana necesitasqanchista qowasqanchispi (Deut. 8:17, 18; Hech. 14:17). Ichaqa manan juj ratollachu chaypiqa piensananchis, aswanmi tiempota orqonanchis imaynatas Jehová Dios noqanchistapas familianchistapas yanapawaranchis chaypi piensananchispaq. Chhaynapin tukuy sonqomanta Jehová Diosta agradecekusun reparasuntaq munakuwasqanchista (1 Juan 4:9).
Diosmanta yachasqanchispi yuyaymanasun
7 Mayninpin ichaqa estudiasqanchispi yuyayninchista churaypas, yuyaymanaypas sasa kanman. Yaqapaschá sayk’usqa otaq bullapi kashasunman. Chaymi yuyaymananapaqqa thak kashananchis tranquilo lugartataq maskhananchis. Davidpas tutakunapin yuyaymanaq (Sal. 63:6). Jesustaq thak lugarkunata maskhaq yuyaymanananpaq orakunanpaqpas (Luc. 6:12).
¿Jesús hina munakuywan yachachisun
6 Imatapas valoranchis chayqa kusikuywanmi chaymanta rimanchis, chaytaqa hukkunapas reparankun. Chaymi astawanqa suceden munakusqanchis runamanta rimaqtinchis. Imaynachus chay runa kasqanmanta hukkuna yachanankutan munanchis. Paymanta rimaspaqa allillantapunin rimanchis, pipas paymanta mana allinta rimaqtintaq manan chhaynachu ninchis. Llapanku ñoqanchis hina munakunankutan munanchis.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
w07-S 15/11 15 párr. 6
¿Kallpachashankichu jujkunata?
Wasita thuniyqa facilmi jatarichiymi ichaqa sasa, chhaynan pasan runakunawanpas. Facilmi runamasinchispa pantasqanta qhawayqa llapanchis juchayoq runa kasqanchisrayku. Rey Salomonmi nirqan: “Kay pachapiqa manan kanchu allin kaqllata ruwaq, mana jayk’aq juchallikuq chanin runaqa”, nispa (Eclesiastés 7:20). Chhayna kasqanchisraykun facil-lla runamasinchispa pantasqanta criticaspa sonqonta k’iriyqa (Salmos 64:2-4). Rimayninchiswan runamasinchista kallpachaymi ichaqa sasa, juj wasita jatarichiy jina.
22-28 JULIO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA SALMOS 66-68
Jehová Diosqa sapa p’unchaymi q’epinchiskunata apaysiwanchis
¿Imaynatan Jehová Dios mañakusqanchisman kutichimun?
15 Jehová Diosqa manan munasqanchisman jinachu mayninpiqa kutichimuwanchis, aswanpas payta servishanallanchispaq imachus necesitasqanchisman jinan kutichimuwanchis. Chayraykun allinta reparananchis imaynatas Jehová Dios mañakusqanchisman kutichimuwanchis chayta. Yachasun Yoko hermananchismanta. Payqa piensasqas Jehová Dios mañakusqanman mana kutichimusqanta, chaysi payqa Jehová Diosmanta imakunatachus mañakusqanmanta cuadernonpi qelqayta qallarisqa, tiempowantaq cuadernonta jujmanta qhawaspa reparasqa imaynas Jehová Dios yaqa llapa mañakusqanman kutichimusqanta. Hermananchisqa qonqarapusqañas kanpas wakin mañakusqantaqa, ichaqa Jehová Diosqa chay mañakusqantapas kutichimusqañas. Chhaynatan noqanchispas tiempota t’aqananchis imaynatas Jehová Dios mañakusqanchisman kutichimushawanchis chayta reparananchispaq (Sal. 66:19, 20).
w10 1/12 23 párr. 6
Ama qonqasunchu sapallanku wawankuta uywaq warmikunata
Diospa yanapayninwanmi wakin Israel runakuna Diosta yupaychanankupaq takikunata qelqarqanku. ¿Imaynatan chay viudakuna wakchakuna sientekurqanku chay takikunata takispa? Maytachá kusikurqanku Jehová Dios “taytanku” “juesninku” kasqanta yachaspa (Salmo 68:5; 146:9). Ñoqanchispas chhayna sumaq simikunawanmi kallpacharisunman wawankuta sapanku uywaqkunata. Chhayna yanapasqanchistaqa unaytan yuyarinkuman. Huk allin taytan iskay chunka wata ñawpaqta Ruth sutiyoq iñiqmasinta nirqan: “Wawaykikunaraykun imaymanata ruwanki, chayqa ancha allinpunin ama pisipaychu”, nispa. Ruth willakun: “Iñiqmasiypa kallpachawasqanqa sonqoymanpunin chayarqan”, nispa. Arí, Bibliaq nisqan hina, “llamp’u simiwan rimayqa kawsarichinmi” (Proverbios 15:4). Chhaynaqa, ¿kallpacharisunmanchu tukuy sonqomanta wawankuta uywaq sapan mamakunata?
Diosqa wakcha wawakunaq taytanmi
BIBLIAN Jehová Diosmanta nin: “Ch’uya tiyananpi tiyaq Diosqa mana tayta-mamayoqkunaq taytanmi”, nispa (Salmo 68:5). Chay nisqanmi rikuchiwanchis may sumaqllaña Jehová Dios kasqanta. Payqa cuidanmi mana yanapaqniyoqkunata, paykunamanta wakinmi kanku mana tayta mamayoqkuna. Israel runakunaman kamachikuykuna qosqanpin reparanchis maytapuni paykunamanta llakikusqanta. Éxodo 22:22-24 textopin allinta chayta reparanchis, chaypin ñawpaq kuti rikhurin ‘mana tayta-mamayoq’ nisqa rimay.
Jehová Diosmi yanapawasun allillan kananchispaq
17 (Leey Salmos 40:5). Orqoman wichashaspaqa sama-samarispan purinchis ¿riki? Sapa samarispaqa imakunas kashan chaytan qhawarikuchis ¿riki? Chhaynatan juj ratu sayaykunanchis imaynatas Jehová Dios yanapashawanchis chaypi piensananchispaq. Yaqapaschá p’unchay manaraq tukushaqtin tapukusunman: “¿Ima bendicionkunatan kay p’unchay Jehová Diosmanta chaskirqani? ¿Imaynatan kay p’unchay yanapawarqan kay sasachakuyniyta aguantanaypaq?”, nispa. Chayta ruwaspaqa sapa p’unchaymi reparasun imaynata Jehová Dios bendeciwasqanchista.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
w06-S 1/6 10 párr. 4
Salmos libromanta iskay kaq t’aqamanta ancha allin yachachikuykuna
Salmos 68:18. ¿Pikunan karqanku “regalokuna jina” kaq runakuna? Paykunaqa karqanku prometesqa jallp’ata Israel runakuna qechushaqtinku presokunata jap’isqanku runakunan. Tiempowanmi chay runakunaqa Leví runakunata llank’ayninkupi yanapanankupaq churasqa karqanku (Esdras 8:20).
29 JULIO-4 AGOSTO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA SALMOS 69
Salmos 69 capitulon willarqanña Jesuspa vidan imayna kananmanta
Mesiastan suyakusharqanku
17 Yanqamantan cheqnikunanku karqan (Sal. 69:4). Juanmi Jesuspa nisqanta qelqarqan: “Mana piqpa ruwasqan ruwaykunata paykuna [judiokuna] ukhupi mana ruwaymanchu karqan chayqa, manan huchayoqchu kankuman karqan, kunanmi ichaqa ruwasqaykunata rikushaspapas ñoqatapas Yayaytapas cheqnikuwanku. Chayqa sucederqan ‘Yanqa qasin cheqnikuwarqanku’ niq simi kamachikuy qelqankupi hunt’akunanpaqmi”, nispa (Juan 15:24, 25). Chay willakuyqa Salmopin qelqasqa kashan, chhaynaqa, ¿imaraykun nirqan “kamachikuy qelqankupi” kashan nispa? chay tiempopiqa llapa Hebreo Qelqatan niqku “Kamachikuy Qelqa” nispa (Juan 10:34; 12:34). Evangelio qelqakunan sut’inchan Jesusta askha runakuna cheqnikusqanta astawanqa religionpi umalliqkuna. Jesuspunin uyariqninkunata nirqan: “Qankunataqa manan runakunaqa cheqnikusunkichismanchu, ñoqatan ichaqa cheqnikuwanku, ruwasqanku mana allin kasqanta sut’inchashasqayrayku”, nispa (Juan 7:7).
Rawrashaq sonqowan Diospaq llank’asun
7 Predicayninta qallarisqan qhepallamanmi Jesusqa sut’ita rikuchirqan rawrashaq sonqowan Diospaq llank’asqanta, 30 wata Pascua fiestapi. Yachachisqankunawan Jerusalenman chayaspan “Dios yupaychana wasi patiopi tarirqan torokuna, ovejakuna, palomakuna vendeqkunata, hinallataq tiyaykuspa qolqe cambiaqkunatapas”. ¿Imatan Jesús ruwarqan? ¿Ima nirqankun chay ruwasqanmanta yachachisqankuna? (Leey Juan 2:13-17.)
8 Chay kutipi rimasqanta ruwasqanta ima rikuspankun yachachisqankunaqa yuyarirqanku: “Yupaychana wasiykimantan anchatapuni sientini”, nispa Davidpa qelqasqanta (Sal. 69:9). ¿Imaraykun yachachisqankuna chayta yuyarirqanku? Yachachiqninkuq ruwasqan mancharikunapaqraq kasqanraykun. Dios yupaychana wasipi umallikunan chay negociotaqa ruwachiqku, paykunan karqanku sacerdotekuna kamachikuy simita yachachiqkuna ima. Jesusqa vendeqkunata qarqomuspa, chay umallikunaq mana allin ruwasqankutapas sut’iman horqospan paykunaq enemigonman tukupusharqan. Chaymi yachachisqankunaqa sut’ita repararqanku Jesusqa anchatapuni Diospa yupaychana wasinmanta sientesqanta otaq rawrashaq sonqowan Diosta servisqanta. Qatiqninpin yachasun imaynata rawrashaq sonqowan Diosta serviy kallpachawasunman paypaq usqhaylla llank’ananchispaq chaymanta.
g95-S 22/10 31 párr. 4
¿Llakikuymanta wañusunmanchu?
Wakin runakunaq nisqanman jina Jesusqa yaqachus jina llakikuymanta ima wañupunman karqan. Bibliapin ñaupaqmantaña paymanta khaynata nirqan: “Pisichasqa kasqaywanmi mayta sonqoy nanashan, mana thaniy atiytan sonqoy nanashawan”, nispa (Salmos 69:20). ¿Cheqaqtapunichu sonqon nanasharqan? Yaqachus jina. Manaraq wañupushaspan payqa sinchi ñak’ariypi llakikuypi ima tarikurqan (Mateo 27:46; Lucas 22:44; Hebreos 5:7). Chaymantapas soldadokuna lanzawan waqtanpi t’urpuqtinkun “yawarwan unupiwan phawarimurqan”, chayqa yaqapaschá karqan sonqon sinchita nanasqanrayku. Yaqapaschá sinchita llakikusqanrayku corazonnin otaq corazonninpi rakhu venan phatarurqan, chaypaschá t’urpuqtinkuqa “yawarwan unupiwan phawarimurqan” (Juan 19:34).
it-2-S 669
Venenoyoq qora
Mesiasmantan Bibliaqa ñaupaqmantaña willarqan “venenoyoq qorata” qonanku kasqanta (Sal. 69:21). Chaymi pasarqan manaraq Jesusta k’aspiman warkushaqtinku, chaypin qorqanku “jaya qorakunawan tupachisqa vinota”, chaytaqa qorqanku ama nishuta ñak’arinanpaqmi. Jesusmi ichaqa malliykuspa mana ujayta munarqanchu. Chay profeciaq junt’akusqanmantan griego rimaypi Mateo qelqarqan kjo·lḗ (hiel) nispa, chayqa jaya qora ninantan nin (Mat. 27:34). Chhaynallatataqmi Septuaginta nisqapi Salmos 69:21 textopi churarqanku. Marcos libropin ichaqa mirra droga nispa nishan (Mar. 15:23). Chaymi wakin runakunaq nisqanman jinaqa venenoyoq qoraqa otaq jaya qoraqa “mirra drogas” kanman karqan. Otaq yaqapas chay vinoqa jaya qorawan mirra drogawan ima tupachisqa kanman karqan.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
w99-S 15/1 18 párr. 11
Mañakuspa Diosta jatunchasun
11 Runakunaqa imatapas necesitaspallan Diosmantaqa mañakunku, noqanchismi ichaqa Jehová Diosta mañakuyninchispi jatunchananchis, graciastapas qonanchis. Apóstol Pablon nirqan: “Ama imamantapas llakipakuychischu, aswanpas imapiña tarikuspapas mañakuspa, rogakuspa, graciasta qospa ima Diosman willakuychis imachus necesitasqaykichista. Jinan Diosqa runaq mana entiendey atisqan thaj kayta qosunkichis, chhaynapin sonqoykichista yuyayniykichista ima Cristo Jesuswan waqaychanqa”, nispa (Filipenses 4:6, 7). Chhaynaqa, Jehová Diosmanta mañakuspaqa manan necesitasqallanchistachu mañakunanchis aswanpas llapa ima qowasqanchismantan graciasta qonanchis (Proverbios 10:22). Salmos librota qelqaqmi graciasta qonapaq sacrificiota jaywayta munarqan, ancha jatun Diosman promesa ruwasqantan junt’ayta munarqan (Salmos 50:14). Rey Davidpas juj kuti Diosmanta mañakuspa khaynata nirqan: “Diospa sutinmanmi jatunchay takikunata takisaq, graciasta qoy simikunawanmi jatunchasaq”, nispa (Salmos 69:30). Arí, chhaynatan noqanchispas Jehová Diosmanta mañakuspaqa graciasta qonanchis.
5-11 AGOSTO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA SALMOS 70-72
Diospa atiyninmanta “qhepa wiñaykunaman” willay
w99-S 1/9 18 párr. 17
Wayna-sipaskuna yuyayniykichista allinta preparaychis
17 Satanaspa trampankunaman ama urmanaykipaqqa makillan kashanayki, chaymantapas mana manchakuq valienten kanayki. Mayninpiqa manan compañeroykikunallachu qan contra kanqaku juj sasachakuykunapipas tarikunkin. Rey Davidmi Diosmanta mañakuspa nirqan: “Tukuy munayniyoq Señor Jehová, qanpin suyakuni, wayna kasqaymantapachan qanman jap’ipakuni. Diosníy, qanqa wayna kasqaymantapachan yachachiwarqanki, chaymi noqaqa kunankamapas rimashallani musphanapaq ruwayniykikunamanta”, nispa (Salmos 71:5, 17). Davidqa mana manchakuq valienten karqan. Ichaqa, ¿jayk’aqmantapachan chhayna karqan? Wayna kasqanmantapachan. Manaraq Goliatwan maqanakushaspan payqa ovejankunata defiendespa juj leonta juj osotawan wañuchirqan (1 Samuel 17:34-37). Davidqa chay ruwasqanmantan Jehová Diosta jatuncharqan, manan piensallarqanpaschu kallpallanwan chay ruwanantaqa. Chaymi Jehová Diosta nirqan: “Wayna kasqaymantapachan qanman jap’ipakuni”, nispa. Jehová Diospi jap’ipakusqanraykun Davidqa imaymana sasachakuykunata atiparqan. Qanpas Jehová Diosmanta jap’ipakunki chayqa, paymi kallpata valorta qosunki kay pachapi imaymana sasachakuykunata atipanaykipaq (1 Juan 5:4).
g04-S 8/10 23 párr. 3
¿Imaynatan kuraqkunata qhawarinanchis?
Salmos librota qelqaqmi khaynata mañakurqan: “Amayá machuyapuqtiyqa saqerpariwankichu, amayá kallpay pisiyapuqtinpas wijch’uwankichu”, nispa (Salmos 71:9). Mayninpin ichaqa kuraq hermanokunaqa mana valeqpaq jina qhawarikunku, Diosmi ichaqa pay sonqo kaqkunataqa mana saqerparinchu. Salmos librota qelqaqqa “amayá machuyapuqtiyqa saqerpariwankichu” nispaqa nisharqan astawan Jehová Diospi confiananta reparakuspan. Jehová Diosqa tukuy sonqowan serviqninkunataqa manan jayk’aqpas saqerparirqanchu aswanpas tukuy tiempon yanapashallanqa (Salmos 18:25). Chaytaqa ruwan hemanokunawan yanapachispan.
Diosta serviy manaraq sasa p’unchaykuna chayamushaqtin
4 Unayña Diosta servishanki chayqa kaytan tapukuwaq: “Kallpayoqraqtaq kashani chayqa, ¿imakunataraqmi ruwayta atiyman?”, nispa. Tukuy kay tiempo Diosta servispa experienciata hap’isqaykiwanmi hukkunata yanapawaq. Yaqapaschá wayna-sipaskunaman willawaq Jehová Diosmanta yachasqaykita otaq experienciakunata willaspa kallpachawaq. Chayta ruwananpaqmi rey Davidpas Diosmanta mañakurqan, nirqanmi: “Diosníy, wayna kasqaymantapachan yachachiwarqanki [...], machullaña soqo umallaña kashaqtiypas ama saqerpariwaychu, kunan wiñaymanpas, qhepa wiñaymanpas ancha atiyniykitaqa willasaqraqmi”, nispa (Sal. 71:17, 18).
5 ¿Imaynatan yachasqaykita hukkunaman yachachiwaq? Yaqapaschá wayna-sipaskunata wasiykiman invitawaq paykunawan parlarinaykipaq otaq paykunawan predicaq lloqsiwaq. Chaypin paykuna rikunkuman kusisqa sonqowan predicasqaykita. Ñawpa tiempopi Eliú waynan nirqan: “Kurak runakunaraq rimachunku, watan-watan yachasqankuta rikuchichunku”, nispa (Job 32:7). Apóstol Pablopas kurak cristianakunatan kallpacharqan rimayninkuwan allin kawsayninkuwan ima sipas cristianakunata kallpachanankupaq, nirqanmi: ‘Kurak warmikunapas [...] allinkaqta yachachiq kachunku’, nispa (Tito 2:3).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
it-1-S 883
Éufrates
Israel runakunaq jallp’ankuq linderon. Abrahanmanmi Dios khaynata prometerqan: “Kay jallp’atan mirayniykiman qosaq, Egipto mayumantapacha Éufrates jatun mayukama”, nispa (Gén. 15:18). Chay promesatan Israel nacionman yapamanta nillarqantaq (Éx. 23:31; Deut. 1:7, 8; 11:24; Jos. 1:4). 1 Crónicas 5:9 nisqanman jinaqa manaraq rey David kamachikushaqtinmi Rubenpa mirayninkunaqa jallp’ankuta jatunyachisqaku “ch’in aqo pampa qallariykama. […] Chay ch’in pampaqa Éufrates mayukaman karqan”. Ichaqa Éufrates mayuqa 800 Km jina karupin kashan Galaad jallp’amantaqa, chayqa inti lloqsiy ladopin kashan (1 Crón. 5:10). 1 Crónicas 5:9 textopi nisqanqa, yaqachus jina rimashanman Rubén ayllu runakuna Galaad inti lloqsimuy ladomantapacha hasta Siria ch’in aqo pampa qallariykama jallp’ankuta jatunyachisqankumanta, chay ch’in aqo pampaqa Éufrates mayukaman mast’arikurqan (FS nisqa Biblia nin: “Ch’in aqo pampaman jaykunakama, chay aqo pampaqa Eufrateskaman mast’arikun”, nispa. Ga nisqa Biblia nin: “Ch’inneq pampa qallariykama, chayqa karqan Éufrates mayumanta kaykaman”, nispa). Chhaynaqa yaqachus jina Diospa promesankunaqa rey Davidpa rey Salomonpa tiemponkunapiña llapanpiqa junt’akunman karqan. Chay reykunaqa Zobá llaqtaq jallp’ankunatawanmi kamachikurqanku, chay llaqtaqa Éufrates mayukaman karqan. (2 Sam. 8:3; 1 Rey. 4:21; 1 Crón. 18:3-8; 2 Crón. 9:26).
12-18 AGOSTO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA SALMOS 73, 74
Diosta mana serviq runakunataqa manan envidiananchischu
Jehová Diosmi yanapan llakisqa sonqoyoq kaqkunata
14 Salmos capítulo 73 qelqaqmi juj levita karan. Leví ayllumanta runakunaqa yupaychana carpapin Jehová Diosta serviqku. Chaywanpas, pisikallpayaranmi mana chanin runakunamanta invidiakuyta qallarispa. Manan payqa mana chanin ruwaykunatachu ruwayta munaran, aswanpas paykunaq allinpi kausasqankuta piensaspan munapayaran (Sal. 73:2-9, 11-14). Livita runapaqqa, paykunaqa qhapaqmi, kusisqa mana ima llakikuyniyoqmi karanku. Chaymi niran: “Yanqan sonqoyta ch’uyayachini, makiytapas tukuy mana allinmanta mayllikuni”, nispa. Chhayna yuyaykusqanqa manan allinchu kasharan.
Jehová Diosmi yanapan llakisqa sonqoyoq kaqkunata
15 (Leey Salmos 73:16-19, 22-25). Levitan “Diospa ch’uya wasinman” jaykuran, chaypin Israelmanta runakunapas Diosta yupaycharanku. Chaypin mañakuspa allinta piensaspa ima repararan mana allinta yuyaykushasqanta, chhaynata piensaspa Diosmanta karunchakushasqantapas. Chaymantapas repararanmi mana chanin runakunaqa llusk’anankuta, ‘qonqayllan chinkapunankutapas’. ¿Iman yanaparan yuyaykusqanta cambiananpaq? Jehová Dios jina imakunatapas qhawariymi. Chayta ruwaspan, thaj sientekuran kusisqataqmi karanpas. Chaymi Jehová Diosta niran: “Qanllawan kaspaymi manaña kay pachapi imatapas munanichu”, nispa.
16 ¿Imatan yachasunman? Manan envidiakunanchischu mana chanin runakunamantaqa, paykunaqa kusisqapas kashankuman jinan noqanchispaqqa kanman. Ichaqa manan chhaynachu, kusikuyninkuqa juj ratullapaqmi, manan paykunaqa wiñaypaqchu kausanqaku (Ecl. 8:12, 13). Envidiakuq kasun chayqa pisikallpayasunmanmi, iñiyninchispaqpas manan allinchu kanman. Sichus jayk’aqllapas levita jina sientekusun chayqa, pay jinan Diospa kamachikuyninkunata kasukusun amataq iñiqmasinchiskunamantapas t’aqakusunchu. Jehová Diostachus servisun chayqa kusisqan kasun ‘cheqaq kausaytataqmi chaskisunpas’ (1 Tim. 6:19).
Moisés hina allin iñiyniyoq kasun
5 ¿Imaynatan Moisés hina ‘huchaq kusichikuyninpi kawsaymanta’ ayqewaq? Huchaq kusichikuyninpi kawsayqa pisi tiempollapaqmi. Allin iñiyniyoq kaymi reparachiwasun ‘kay pachapas, tukuy imaymana mana chanin munayninkunapas tukukapushasqanta’ (1 Juan 2:15-17). Huchallapi kawsaqkunaqa ‘llusk’anamanmi churasqa’ kanqaku, “sinchi llaksasqan [otaq sinchi mancharisqan] paykunaqa chiriyanqaku” (Sal. 73:18, 19). Chaymi manaraq ima huchamanpas urmaykushaspa tapukunayki: “¿Imapin qhepaman tarikusaq?”, nispa.
Diospa hatunchayninta chaskinapaq kallpachakusun
3 73 Salmota qelqaqmi willarqan Jehová Dios makinmanta hap’iykuspa hatunchasqanta (leey Salmo 73:23, 24). ¿Imaynatan Dios huch’uyyaykukuq kamachinkunata hatunchan? Payqa imaymanapin hatunchawanchis. Hatunchawanchismi paypa munayninmanta yachachiwaspanchis (1 Cor. 2:7). Yachachiwasqanchista kasukuqtinchistaq amigonchis kapusqanwan hatunchawallanchistaq (Sant. 4:8).
4 Hinaspapas allin willakuykunata willamunapaq kamachiwasqanchispin hatunchawallanchistaq (2 Cor. 4:1, 7). Predicasqanchiswanmi Jehová Diosta hatunchanchis hukkunatapas yanapanchis, chaymi payqa hatunchawanchis. Paymi nirqan: “Ñoqa hatunchawaqniytaqa hatunchasaqmi”, nispa (1 Sam. 2:30). Arí, Diosqa hatunchanmi paypa sutinrayku predicaqkunata, iñiqmasinchiskunapas allintan paykunamanta rimanqaku (Prov. 11:16; 22:1).
5 Sichus Jehová Diospi suyakusun paypa kamachikusqanman hinataq kawsasunpas chayqa, hamuq tiempopin sumaq kawsayta chaskisun. Biblian nin: “[Diosmi] hatunchasunki hallp’ata chaskinaykipaq, ñawiykiwanmi rikunki millaykunaq wañurasqanta”, nispa (Sal. 37:34). Arí, paypi suyakuq kamachinkunamanmi wiñay kawsayta qospa hatunchawallasuntaq (Sal. 37:29).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
it-2-S 213
Leviatán
Salmos 74 capitulopin willashan imaynatas Dios llaqtanta salvarqan chayta. 13, 14 versiculokunapitaq willashan juj rijch’anachiywan Israel runakunata Egipto runakunaq makinmanta librasqanta. Chay versiculokunapi “manchay animalkuna” nisqa simiqa tupan “Leviatán” nisqa simiwanmi. Chaymantapas umanta ñut’urqanki nisqanwanqa yaqapaschá rimasharqan Israel runakuna Egipto llaqtamanta lloqsispa Faraonta ejercitontawan atipasqanmanta. Tárgum arameo nisqa qelqakunapin Leviatanpa umankuna nisqa rantinpi nin “Faraonpa kallpasapankuna” nispa (Tupanachiy Ezeq. 29:3-5 textowan, chaypin Faraonta tupanachikushan Nilo mayupi chutarayashaq “manchakuy jatun animalta jina”; tupanachillaytaq Ezeq. 32:2 textowanpas). Yaqachus jina, Isaías 27:1 textopi Leviatán nisqataqa (Septuaginta, “el dragón”) juj jatun atiyniyoq nacionwan tupanachishan, chay nacionqa atiyniyoqmi juj nacionkunatapas kamachikunanpaq. Chay atiyniyoq nacionta kamachikuqtan nikun “mach’aqway” “dragón” nispa (Apo. 12:9). Kay profeciaqa Israel llaqta ñaupaqpi kasqanman jina jujmanta kapunanmantan willashan. Chaymantas Jehová Dios “jatun mach’aqway Leviatán contra jatarinqa” nispaqa nishan Babilonia contra jatarinanmantan. Ichaqa 12, 13 versiculokunapiqa manan Babiloniallamantachu rimashan, chaypiqa rimashallantaqmi Asiria, Egipto nacionkunamantapas. Chhaynaqa chay versiculokunapi Leviatán nispaqa manan juj nacionllamantachu rimashanman aswanpas Dios contra jatariq juñunasqa jatun atiyniyoq nacionkunamantan rimashanman.
19-25 AGOSTO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA SALMOS 75-77
¿Imaraykun mana jatunchakuqchu kananchis?
¿Imapin jujniray kanku Diosta serviqkunawan mana Diosta serviqkunawan?
4 Pabloq nisqa jina, runakunan kananku karan paykuna kikinkuta munakuqkuna, qolqe sonqokuna ima. Wakintaq kananku karan “alabakuqkuna, jujkunata pisichaspa uma oqariqkuna” “sinchita jatunchakuqkuna” ima. Chhayna runakunaqa ima ruwaypas yachasqankuwan, imayna cuerpoyoq kasqankuwan, imayna familiamanta kasqankuwan, qolqesapa kasqankuwan iman jatunchakunku. Jujkuna jatunchananta imaraqmi munankupas. Orgulloso runakunamanta yachaq runan nin: “Chay runakunaqa sonqonkupin juj altarta churakunku, chaypin paykunallamantaq qonqorikunku”, nispa. Chaymantapas chhayna runakunaqa manan aguantankuchu juj orgulloso runakunataqa.
5 Jehová Diosqa cheqnikunmi orgulloso kayta. Bibliaq nisqan jina payqa ‘millakunmi llapan jatunchakuq sonqoyoqta’ (Prov. 16:5). Jatunchakuq kaspaqa manan atisunmanchu Dioswan allinpi kayta (Sal. 10:4). Chaymantapas jatunchakuq kayqa Satanasmantan paqarimun (1 Tim. 3:6). Wakinqa Diosta servishaspapas jatunchakuqmanmi tukupuranku. Jujninmi kashan Uzías. Chay reyqa unaymi Diospaq junt’aq sonqo karan. Tiempowanmi ichaqa jatunchakuqman tukupuran. Biblian nin: “Allin atiyniyoq kaspantaq Uziasqa sinchitapuni jatunchakuran, chay jinapin waqllipuran. Diosnin Señor Dios contra sayarispanmi, payqa yupaychana wasita jaykuran incienso altarpi inciensota q’apachiq”, nispa. Rey Ezequiaspas jatunchakuqmanmi tukupuran, tiempowanmi ichaqa yuyayman kutiran (2 Crón. 26:16; 32:25, 26).
w06-S 15/7 11 párr. 3
Salmos libromanta kinsa kaq, tawa kaq t’aqamanta allin yachachikuykuna
75:4, 5, 10 ¿Imamanmi rijch’akun “waqra” nisqa? Animalkunaq waqranqa kallpantan rikuchin. Chaymi “waqra” nispaqa nikushan kallpata otaq atiyta. Bibliaq willasqanman jinaqa Jehová Diosqa llaqtanpa waqrantan oqarin, chayqa llaqtantan jatunchan ninanmi. “Millay runakunaq atiynintan [otaq waqrantan] ichaqa tukuchipunqa”. Chaymantapas chay versiculokunapiqa niwashanchis ama umata [otaq waqrata] oqarinanchismantan, mana chayqa jatunchakuqmi kashasunman. Jehová Diosmi jatunchawanchis llaqtanpi ima llank’aytapas qowaspanchis, chaymi iñiq t’aqapi ima llank’aytapas chaskispaqa mana noqanchisqa jatunchakunanchischu, aswanpas chay llank’aytaqa Jehová Diospa regalonta jinan qhawarinanchis (Salmos 75:7).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
w06-S 15/7 11 párr. 4
Salmos libromanta kinsa kaq, tawa kaq t’aqamanta allin yachachikuykuna
76:10 ¿Imaynapin “runaq phiñakuynin Diosta jatunchananpaq” jina kanman? Diosta servisqanchisraykun runakunaqa phiñasqa noqanchis contra jatarinku, mayninpiqa chay ruwasqankutan Dios jinallata qhawarin allinninchispaq kasqanrayku, ¿imaynapin chay kanman? Chay sasachakuykunan yanapawasunman aswan allin runa kananchispaq, chaywanqa Jehová Dios kikinmi entrenawashanchis. Ichaqa Jehová Diosqa manan mana aguantananchiskamaqa jinallataqa qhawawasunchu (1 Pedro 5:10). Aswanpas chay runaq phiñakuyninmanta puchuqwanqa Diosta alabanapaqmi kanqa. Ichaqa, ¿runaq noqanchis contra phiñakusqanrayku wañuyta tarisunman chayri? Chhayna kaqtinqa wañusqanchisqa Diosta jatunchanapaqmi kanqa. Wañunanchiskama aguantasqanchismanta yachaspan reqsiwaqninchis runakunaqa Jehová Diosta jatunchankuman.
26 AGOSTO-1 SETIEMBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA SALMOS 78
Ama Israel runakuna jinaqa Jehová Diosta qonqasunchu
w96-S 1/12 29, 30
Ñaupa tiempokunapi pasasqantaqa manan qonqananchischu
Israel runakunaqa askha kutipin paykunarayku Diospa ruwasqanta qonqapurqanku. Chayraykun paykunaqa “yapa-yapamanta Diosta pruebaman churarqanku, yapa-yapamantan Israelpa ch’uya Diosninta llakichirqanku. Manan yuyarirqankuchu makinpa atiyninwan imachus ruwasqanta, manan yuyarirqankuchu enemigonkuq makinmanta kacharichisqan p’unchaytapas” (Salmos 78:41, 42). Chaymi tiempowanqa Jehová Diospas paykunata saqepurqan kamachikuyninkunata qonqapusqankurayku (Mateo 21:42, 43).
Juj allin ejemplotan salmista qorqan, paymi qelqarqan: “Jehová Diospa imakunachus ruwasqantan yuyarisaq; ñaupa tiempokunapi admiranapaq ruwasqaykikunatan yuyarisaq. Llapa ima ruwasqaykipin allinta piensasaq, imaynatachus imatapas ruwanki chaypin yuyaymanasaq”, nispa (Salmos 77:11, 12). Chhaynatan noqanchispas yuyarinanchis ñaupaqpi Diosrayku llapa ruwasqanchista, chaymantapas yuyarinanchismi Jehová Dios noqanchisrayku munakuywan imaymana ruwasqankunata. Chay ruwaymi kallpachawasun kusisqalla tukuy sonqowan Diosta servishanallanchispaq. Chaymantapas “ñaupa tiempokunapi Diospa admiranapaq ruwasqankunata yuyariyqa” yanapawasunmi ama pisipananchispaq, aswanpas Jehová Diosrayku tukuy atisqanchista ruwashanallanchispaq.
w06-S 15/7 17 párr. 16
“Ama rimapakuspa tukuy imatapas ruwasun”
16 Rimapakuspalla imatapas ruwasun chayqa problemanchiskunallapin piensayta qallarisun, Jehová Diospa bendicionninkunatataq qonqapusunchis. Chaymi rimapakuq kayman ama urmananchispaqqa Jehová Diospa bendicionninkunata yuyarinanchis. Kaykunatan yuyarinanchis: Llapanchismi Jehová Diospa sutinwan sutichasqa kanchis, chayqa may kusikunapaqmi (Isaías 43:10). Chaymantapas maypiña kaspapas “mañakusqata uyariqmantan” mañakuyta atinchis, paymanmi qayllaykuyta atinchis (Salmos 65:2; Santiago 4:8). Kunanqa allintan yachanchis imaraykuchus ñak’arisqanchista, chaymantapas atisunmanmi Diospa sonqonta kusichiyta (Proverbios 27:11). Llapanchismi allin willakuykunata jujkunaman willayta atinchis (Mateo 24:14). Chaymantapas ch’uya concienciayoqmi kayta atisunman, chaypaqqa Jesús noqanchisrayku wañusqanpin iñinanchis (Juan 3:16). Llapa chay bendicionkunataqa Jehová Diosmantan chaskinchis, imataña aguantashanchis chaypas chay bendicionkunaqa llapanchispaqmi kapuwanchis.
w11-S 1/7 10 párrs. 3, 4
Jehová Diosqa sienteq Diosmi
Salmos librota qelqaqmi nin: “¡Paykunaqa nishutapunin ch’in ladopi Dios contra jatarirqanku!”, nispa (Salmos 78:40). Chaymantan nillantaq: “Yapa-yapamantan Diosta pruebaman churarqanku”, nispa (versículo 41). Chaypi nisqan jina Israel llaqtaqa askha kutipin Dios contra jatarirqanku. Chhayna k’ullu sonqomanqa tukurqanku Egiptomanta lloqsipusqanku qhepallamanmi, ch’in pampapi kashaspanku. Chaypin Dios contra rimapakuspa Diospa atiyninmanta iskayarqanku (Números 14:1-4). Bibliata t’ijraqkunapaq juj qelqan nin: “Dios contra jatarirqanku” nisqaqa t’ijrakullanmantaqmi “sonqonkuta Dios contra rumiyachirqanku” nispa otaq ‘Diostan nirqanku: “manan” nispa’. Chhaynaña kaqtinpas Jehová Diosqa sapa kutinmi paykunata perdonaq. Paykunan ichaqa sapa ratu chay juchaman urmashallarqanku (Salmos 78:10-19, 38).
¿Imaynapin Jehová Dios tarikurqan sapa kutilla chay llaqta pay contra jatariqtin? Versículo 40 nisqanman jinaqa Diospa “sonqontan k’irirqanku”. Juj Bibliapin chay parteta khaynata t’ijrasqaku: “Diostan sinchita llakichirqanku” nispa. Chaymantapas chay versiculomantan juj qelqa nillantaq: “Chay ruwasqankuwanqa Diospa sonqontan nanachirqanku, imaynan juj waynacha taytan contra jatarispa taytanpa sonqonta nanachin chhaynata”, nispa. Chhaynatan mana kasukuq Israel runakunapas “Israelpa ch’uya Diosninta llakichirqanku” (versículo 41).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
w06-S 15/7 11 párr. 5
Salmos libromanta kinsa kaq, tawa kaq t’aqamanta ancha allin yachachikuykuna
Salmos 78:24, 25 ¿Imaraykun maná nisqata nikun “janaq pacha mijuna” chaymantapas “angelkunaq mijunan” nispa? Chay rimaykunawanqa manan nishanchu maná nisqaqa angelkunaq mijunan kasqantachu. “Janaq pacha t’anta” nispaqa nikurqan janaq pachamanta jamusqanraykun (Salmos 105:40). Angelkunaqa janaq pachapitaq tiyanku chayqa, “angelkunaq mijunan” nispaqa yaqapaschá nikusharqan chay mijuna janaq pachapi tiyaq Diosmanta jamusqanrayku (Salmos 11:4). Chaymantapas yaqapaschá Jehová Diosqa angelninkunawan Israel runakunaman maná nisqata qorqan.