WAYNA-SIPAS kaspayki, ¿imakunatan piensarqanki ruwayta? ¿Yaqachu casarakuyta otaq imatapas estudiaspa allin kawsayta? Mayninpiqa imapas manan munasqanchisman hinachu ruwakun. Kawsayninchispi ima mana allinpas qonqay kaqtinqa tukuy ruway munasqanchismi cambiapun. Chhaynapin tarikurqanku Anja, Delina, Gregory ima.

• Anjaqa Alemania nacionmantan, payqa 21 watanpi kashaspan cancerwan onqorqan. Kunanqa manan wasinmanta lloqsipunñachu.

• Delinaqa Estados Unidos nacionmantan, payqa “distonía muscular” nisqa onqoywanmi kashan (cuerponqa calambreq hap’isqan hinan). Hinaspapas payqa kinsa onqosqa hermanonkunatan cuidanan.

• Gregoryqa Canadá nacionmantan, payqa “trastorno de ansiedad” nisqa onqoywanmi kashan, chayqa imamantapas nishuta llakikuymi.

Anja, Delina, Gregory imaqa sasa kawsayniyoqmi kanku, chaywanpas kawsayninkuta controlaspan kawsanku. ¿Imaynatan chayta ruwanku?

Biblia nin: “Llaki-phutiy p’unchaypichus pisi kallpayanki chayqa, pisi kallpapunin kashanki”, nispa (Proverbios 24:10). Chhaynaqa problemapi tarikuspa imaynata piensasqanchismi yanapawasun mana pisipananchispaq. Mana allichakunanpi piensayqa vidanchispas manaña imapas qokuwasunmanchu hinan. Allichakunanpi piensaymi ichaqa kallpata qowanchis chayta atipanapaq.

Anja, Delina, Gregory paykunaqa problemanku allichaypin piensanku, chhaynapin imata ruway munasqankuman hina kawsanku, yachasun imaynata ruwasqankumanta.

¿MANA hampikuyta atiq onqoychu hap’ishasunki? ¿Esposaykiwan otaq qosaykiwanchu divorcianakapunkichis? ¿Familiaykichu wañurqapun? Chhaynapi tarikuqkunaqa manan ima ruwaytapas atinkuchu, aswanpas munanku chaykuna cambianallantan. Ichaqa, ¿imatan ruwawaq vidayki qonqay cambiaqtin?

BIBLIAPI WILLAKUY: PABLO

Apóstol Pabloqa tukuy ladomanmi viajarqan predicamunanpaq. Ichaqa yanqamanta enjuiciaspan iskay watata wasinpi wisq’arqanku soldadokunaq qhawasqallan, chaymi manaña viajayta atipurqanñachu. Chaywanpas payqa manan desesperakurqanchu, aswanpas piensarqanmi imatachus ruway atisqanpi. Llapa visitaqninkunatan predicarqan llakikuyninkupipas yanaparqan. Chaypi kashaspan askha cartakunata qelqarqan, chaykunaqa Bibliapin kashan (Hechos 28:30, 31).

¿IMATAN RUWAN ANJA?

Ñawpaqpin yacharqanchis Anjaqa manaña wasinmanta lloqsisqanta. Ninmi: “Cáncer onqoyqa qonqaymi vidayta cambiarqan. Manan wasiymanta lloqsisqay hawa astawan onqoyta munanichu, chaymi manaña llank’aniñachu nitaq hukkunawanpas huñunakuniñachu, chayqa ñawpaqpichá karqan”, nispa. ¿Imatan Anja ruwan chhaynapi tarikusqanwan mana atipachikunanpaq? Ninmi: “Imaynapi tarikusqayman hinan huk ruwaykunata qallarirqani. Aswan importante kaqkunatan ruwarqani, imakunatachus ruwayta atiyman chayman hina. Chaykunata ruwasqaymi yanapawan vidayña cambian chaypas ama pisipanaypaq”, nispa.

KAYTAN RUWAWAQ

Mana allichakuq ima problemaykipas kaqtinqa kaytan ruwawaq:

• Imatachus ruwayta atiwaq chaypi piensay. Manan tukuypi controlayta atiwaqchu imawanpas mana onqonaykipaqqa, ichaqa atiwaqmi ejercicio ruwayta, allin alimentoyoq mikhuna mikhuyta, allinta puñuytapas.

• Piensay imatan kunanmantapacha ruwawaq chaypi. Pisi-pisillamanta ruway, ama llapantachu ruwayta qallariy. Ima ruway piensasqaykita sapa p’unchay pisillatapas ruway.

• Imatapas ruwashallay: platokunatan maqlliwaq, mesatan limpiawaq, hukkunatapas. Sumaqta arreglakuy, sapa tutamanta aswan importante kaqkunataraq ruway. Chhaynapin mana pisipaqchu qhawarikunki.

• Piensay imaynatan chhaynapi tarikusqayki allinpaq kanman chaypi. ¿Chhaynapi tarikusqaykiwanchu kunanqa yaqapas aswan allinta entiendenki problemakuna imayna atipayta? Chhayna kaqtinqa, ¿hukkunata yanapawaqchu problemankupi?

Pisi rimayllapi: Qonqay imapipas tarikunaykitaqa manan atiwaqchu controlayta, ichaqa ima problemapipas tarikuspa imata ruwanaykiqa qanmantan kanqa.

¿IMAYMANA ruwanaykitachu munanku wawaykikuna jefeyki esposayki otaq qosaykipas? ¿Tayta-mamaykitapas cuidanaykichu kashan? Manapaschá chhaynapi tarikuytaqa piensallarqankipaschu. Manapaschá huk rato samarikunaykipaqpas tiempoyki kanñachu. Chhaynapi tarikuspaqa ninkipaschá: “¿Imatan ruwasaq? ¡Tukuymi imaymana ruwanayta munanku!”, nispa. Tukuypaq ima munasqankutapas ruwapuyqa manan allinchu ni qanpaqpas ni paykunapaqpas. ¿Imatan ruwawaq chhayna problemakunawan ama atipachikunaykipaq?

BIBLIAPI WILLAKUY: MOISÉS

Israel llaqtapiqa Moisesllataq llapa juiciokunamanta encargakunan karqan chayqa, Moisesqa piensarqanpaschá imachus ruwanallanta ruwashasqanpi. Ichaqa suegronmi kayta nirqan: “Manan allinchu chay ruwasqaykiqa. Sinchitan sayk’unki”, nispa. Nirqanmi allin yachayniyoq qharikunata akllananpaq, chhaynapi justicia ruwaypi yanapanankupaq, Moisestaq aswan sasa juiciokunallamantaña encargakunanpaq. Suegronqa kayta nispanmi thakta sientechirqan: “Chay hinatachus ruwanki chayqa, atinkin aguantayta, kay llapallan runakunapas kusisqan karpankuman ripunqaku”, nispa (Éxodo 18:17-23).

¿IMATAN RUWAN DELINA?

Ñawpaqpin yacharqanchis Delinaqa sinchi sasa onqoywan kasqanta. Chaywanpas kinsa onqosqa hermanonkunatan yanapan. Ninmi: “Ima ruwanaytapas qhepa p’unchaypaq mana saqesqaymi yanapawan thak sientekunaypaq. Imayna sientekusqaytaqa hukkunamanmi willakuni, astawanqa qosayman, hinan paykunapas yanapawanku. Chaymantapas sapa p’unchaymi huk rato huertaypi llank’ani, chayta ruwayqa anchatan kusichiwan”, nispa.

KAYTAN RUWAWAQ

Sichus imaymana ruwanaykita munanku chayqa kaykunata ruway:

• Valekuy yanapanasuykikupaq. Yaqapaschá wawaykikuna wakin ruwaykunawan yanapasunkikuman otaq amigoykikuna familiaykikuna ima.

• Sut’ita willay. Jefeykiman willay “manan llapa niwasqaykitaqa ruwayta atisaqchu” nispa. Ichaqa ama manapas llank’ayta munawaqchu hinatachu niy, ama llank’anaykitapas saqepuyta munawaq hinatachu niy. Yaqapaschá chayta niqtiykiqa pisi llank’anallata qosunkiku.

• Huk listapi churay semanapaq imakunata ruwanaykipaq nisqasuykikuta. ¿Llapantachu qanlla ruwanayki kanqa icha yanapaytachu mañakunayki kanqa?

• Manan imapaqpas llapa invitasqasuykikutachu “ya” ninayki. Sichus sayk’usqa kashanki otaq mana tiempoyoq chayqa munayllata niy “manan” nispa.

Pisi rimayllapi: Imatapas llapanta ruwayta munanki chayqa manapaschá imatapas ruwayta atinkichu.

¿YAQACHU ima llakikuypas otaq sinchi phiñakuypas atipashasunki? Chhayna kaqtinqa yaqapaschá sinchi sayk’usqa tarikuspa manaña kallpayki kanñachu aswan importante ruwaykunata ruwanaykipaq. ¿Imatan ruwawaq?a

BIBLIAPI WILLAKUY: DAVID

Rey Davidqa askha kutipin rikukurqan sinchi problemakunapi, chaykunaqa anchatan sonqonta llakichirqan. ¿Iman yanaparqan mana pisipananpaq? Payqa confiarqanmi Jehová Dios yanapananpi (1 Samuel 24:12, 15). Chaymantapas payqa imayna sientekusqantan qelqarqan. Davidqa Dios sonqo runan karqan chaymi Diosmanta orakuqpuni.b

¿IMATAN RUWAN GREGORY?

Gregoryqa “trastorno de ansiedad” nisqa onqoywanmi kashan. Ninmi: “Nishutan imamantapas llakikuni, mana ruwayta atinaypaqmi imatapas qhawarini”, nispa. ¿Imatan ruwarqan mana problemanwan atipachikunanpaq? Ninmi: “Esposay amigoykuna iman yanapawarqanku imayna sientekusqayta controlanaypaq. Chaymantapas doctormanmi rirqani, onqoyniymantapas astawanmi yacharqani. Imaymana cambiokunatan kawsayniypi ruwarqani, kunanqa manañan llakikuyniyqa pisipachiwanñachu aswanpas yachanin llakikuyniykuna controlayta. Mayninpiqa askha p’unchaykunatan chay llakikuyniykuna hap’iwan, kunanqa ichaqa yachanin imarayku hap’iwasqanta imata ruwanaytapas”, nispa.

KAYTAN RUWAWAQ

Mana valeqpaq qhawarikuspaqa kaykunata ruway:

• Imayna sientekusqaykita sapa p’unchay anotay.

• Huk amigoykiman otaq mayqen familiaykimanpas willay imaynapi tarikusqaykita.

• Tapukuy: “¿Cheqaqtapunichu imapas mana allinpuni kashan?”, nispa; chhaynapin reparanki kanchu razón mana valeqpaq sientekunaykipaq chayta.

• Ama kallpaykita yanqa usuchiychu llakikuyniykikunata phiñakuyniykikunata sonqoykipi waqaychaspa. Aswanpas chay kallpaykita utilizay aswan allin kaqkunapaq.c

Pisi rimayllapi: Astawanqa problemakunata imaynata qhawarisqanchismi mana valeqtaqa sientechiwanchis manan problemakunaq kasqanchu.

IMA problemapipas tarikuspaqa manan chay problemapichu astawanqa piensananchis aswanpas imatan ruwasunchis chaypin piensananchis. Ima mana allinpiña tarikushanchis chaypas atisunmanmi allin kawsayta. Problemanchiswan mana atipachikunapaqqa aceptananchismi chhaynapi tarikusqanchista, atisqanchisman hinataqmi kallpachakunanchis atipananchispaq. Sichus problemaykita atipanki chayqa, allinpunin. Ichaqa llapan problemakunaq tukupunan p’unchaymi chayamushanña, ¿iman chay?

Biblian prometewanchis hamuq tiempopi runakuna kusisqa kawsananchista, chaypiqa manañan imapas llakichiwasunñachu. Imayna munasqanchisman hinan kawsasun, chaypiqa manañan pipas problemayoqñachu kanqa, manañan pipas mana valeqpaq sientekunqachu (Isaías 65:21, 22). Chay kawsaymi kanqa kusikunapaqqa (1 Timoteo 6:19).