To te Kerititiano Manako no te Aronga Mana Taoonga
“Kia kauraro te au meta ravarai i te aronga mana taoonga ra kare oki e mana mari ra no ko mai i te Atua; te tu ra te aronga mana e vai nei tei tukuia i to ratou au turanga tuanga e te Atua.”—ROMA 13:1, “NW.”
1, 2. (a) Eaa ra a Paulo i tapekaiaʼi i Roma? (e) Eaa nga uianga tei akatuia maira e ta Paulo pati anga kia Kaitara?
KUA tata te apotetoro ko Paulo i te au tuatua i runga akenei ki to Roma i te 56 T.N. I etai mataiti tokoiti ua i muri mai, kua kite aia iaia uaorai e mou auri i Roma. No teaa ra? I pokia ana aia e tetai pupu i Ierusalema e na te vaeau Roma i akaora iaia. Kua raveia atu ki Kaisarea, kua aravei aia i te au akaapa anga tei pikikaaia, inara kua rauka iaia i te akatika iaia uaorai ki mua ia Feliki, koia te kavana o Roma. Kua manakonako a Feliki i tetai tutaki, e kua vaio iaia i te are tapekaanga e rua mataiti. I te openga, kua pati a Paulo ki tetai kavana mai, koia a Fesito, kia akarongoia tona akavaanga e Kaitara.—Angaanga 21:27-32; 24:1–25:12.
2 E tikaanga tona i te reira ei tangata no Roma. Inara e mea tau ainei no Paulo kia pati ki te reira tangata mana no teianei ao kua karanga oki a Iesu e ko Satani tikai “te ariki o teianei ao” e kua karanga a Paulo uaorai ia Satani ko “te atua o teianei ao”? (Ioane 14:30; 2 Korinetia 4:4) Me kore e ‘turanga tuanga’ ainei to te aronga mana o Roma i tau ei a Paulo kia akara atu ki te reira aronga mana ei paruru i tona au tikaanga? Te akataka maira ainei ta te au apotetoro tuatua i mua akera e, “Ko te Atua ta matou e akarongo e tikaʼi auraka te tangata,” e ka tau kia akarongo te au Kerititiano i te au tutara o te tangata nei, me kare te akarongo kore ki te Atua i o atu ki te reira?—Angaanga 5:29.
3. Eaa te manako pakari ta Paulo e akaari ra, e akapeea te akava ngakau i te o anga mai?
3 Ka tauturu a Paulo ia tatou kia pau i teia au uianga i tana reta ki to Roma, te ngai i akaari ei aia te manako pakari no te au tutaraanga a te tangata nei. Ia Roma 13:1-7, kua akataka maira a Paulo i te tuanga a te akava ngakau o te Kerititiano i te akatanotanoanga i te akarongo takiri anga ki te Mana Teitei Rava, koia te Atua ko Iehova, ma te akarongo anga tei tuangaia ki “te aronga mana taoonga.”
Akatakaanga i te Aronga Mana Taoonga
4. Eaa te akatikatika anga manako tei raveia i te 1962, te tupuanga mai teea au uianga?
4 No etai mataiti, tae roa mai ki te 1962, kua manako te au Kite o Iehova e ko te aronga mana taoonga ko te Atua ko Iehova raua ko Iesu Mesia. Inara, kia tau ki ta Maseli 4:18, kua tupu ua te marama kaka, e kua akatikatikaia teia manako, penei ka tu mai etai uianga ki roto i te manako o tetai papaki. Te tau ra ainei tatou kia tuatua i teianei e ko teia aronga mana taoonga ko te au ariki, te au peretiteni, au paraimi minita, au akaaere oire, au akava mamaata, e etai katoa oki te akono ra i te mana poritiki i teianei ao, e te tau ra tatou kia kauraro ia ratou i tetai tuanga?
5. Na teea tu i te tauturu anga ia tatou a tei tataia ia Roma 13:1 kia akataka i te aronga mana taoonga ra, e akapeea nga urianga Puka Tapu ke ke te turu anga i teia reira akataka anga?
5 I karanga tetai tangata tata o te rua anere mataiti T.N. ko Irenaeus, i manako tetai papaki o tona tuatau, e te tuatua ra a Paulo ia Roma 13:1 “no te au mana angera [me kare] au tutara akara koreia.” Inara, kua manako a Irenaeus uaorai e, ko te aronga mana taoonga e “aronga tangata mana tikai.” Te akakite maira te katoa anga o te au tuatua a Paulo e te tika ra ta Irenaeus. I nga irava openga o Roma pene 12, te akataka maira a Paulo e eaa te tu akono tau no te au Kerititiano uaorai ki mua i te aroaro o “te tangata ravarai nei,” ma te akonoanga i te ‘enemi’ katoa oki ma te aroa e te manako meitaki. (Roma 12:17-21) Te taka marama ra, te tuatua “te tangata ravarai nei” te tuatua ra no te au tangata i vao ake i te putuputuanga Kerititiano. No reira ko “te aronga mana taoonga,” ta Paulo i uriuri manako maira, ka tau rai e no vao i te putuputuanga Kerititiano. Kia rotai ma te reira, e akara i akapeea ta etai atu urianga i te tuanga mua o Roma 13:1: “Kia akarongo te katoatoa i te aronga mana o te enua” (Today’s English Version); “Kia kauraro te katoatoa i te aronga mana o te kavamani” (New International Version); “e mea tika kia akarongo te katoatoa ki te aronga mana o te akatereanga o te tangata nei.”—Phillips’ New Testament in Modern English.
6. Akapeea ta Paulo au tuatua no te tutakianga tero e te taunga te akaari anga mai e ko te aronga mana taoonga e aronga mana ia no teianei ao?
6 Kua tuatua katoa Paulo e te pati ra teia aronga mana taoonga i te tero e te taunga. (Roma 13:6, 7) Kare te putuputuanga Kerititiano e pati i te tero me kare taunga; kare katoa oki a Iehova raua ko Iesu me kare etai atu “au tutara akara koreia.” (2 Korinetia 9:7) Te tutakiia nei te tero ki te aronga mana o teianei ao anake ua. I te akatika anga i teia, ko nga tuatua Ereni no te “telo” e te “taūnga” tei taikuia e Paulo ia Roma 13:7 te tuatua taka meitaki ra no te moni kia tutakiia ki te Kavamani.a
7, 8. (a) Akapeea te au irava tukeke te rotai anga ki te manako e kia kauraro te au Kerititiano ki te mana poritiki o teianei ao? (e) Aea ua tetai Kerititiano e kore e akarongo ki te au maroanga a te “aronga mana”?
7 Pera katoa, te apii anga a Paulo kia kauraro i te aronga mana taoonga te rotai ra ki ta Iesu akauenga kia oronga i “ta Kaisara kia Kaisara,” te komono ra “Kaisara” i te aronga mana o teianei ao. (Mataio 22:21) Te tau katoa ra ki ta Paulo au tuatua i muri akera kia Tito: “E akamaaraara ua atu ia ratou kia kauraro e kia akarongo i te au kavamani e te aronga mana ei tutara, e kia papa no te au angaanga memeitaki ravarai.” (Tito 3:1, NW) No reira, me akaueia mai te au Kerititiano e te au kavamani kia rave i te au angaanga kapipiti, ka tika ua ia ratou kia rave me kare taua au angaanga ra i te apinga e riro ei ravenga mono no tetai angaanga tau kore i te tuatua i tataia ra me kare te patoi ra i te kaveinga no te Tuatua Tapu, mei tei kiteia ra ia Isaia 2:4.
8 Kua akaketaketa katoa maira a Petero e ka tau tatou kia kauraro i te aronga mana o teianei ao i tana tuatua anga: “E kauraro i te au taoonga katoa o te tangata i te Atu ra; i te ariki ra ei runga rava atu ïa; E te au tutara ra, ei aronga ungaia mai e ia ei tutaki atu i te aronga i rave i te kino ra, e ei akameitaki i te aronga i rave i te meitaki ra.” (1 Petero 2:13, 14) Kia tau katoa ki te reira, e akarongo katoa te au Kerititiano i ta Paulo ako anga ia Timoteo: “E tamata ana au i te ako atu ia koe e, ei te akaora, te pure, te pati, e te akameitaki i te Atua, i te tangata katoa nei; I te ui ariki, e te aronga mana katoa [i te ngai teitei, NW] ra, kia noo kanga koreia mai tatou, ma te au.”b—1 Timoteo 2:1, 2.
9. Eaa i kore ei e akakore mai i to Iehova ra kaka kia taiku e ko te aronga taoonga tangata nei e “mana” ratou?
9 I te karanga anga i te aronga taoonga e e “mana” to ratou, te akakore ra ainei tatou i te akangateitei i tei tau no Iehova? Kare, no te mea e maata atu to Iehova i te mana ua. Koia “te Atu Ngateitei,” “Tei Teitei Rava ra.” (Salamo 73:28, NW; Daniela 7:18, 22, 25, 27; Apokalupo 4:11; 6:10) Kare rava te kauraro tau no te tangata taoonga e rave ke mai i ta tatou akamori anga i tei tau no te Mana Teitei Rava, te Atu Ngateitei ko Iehova. Eaa i reira teia aronga taoonga i manaʼi? No runga ua i etai atu au tangata e i roto i to ratou ra tuanga angaanga. E apainga ta ratou ei akatere e ei paruru i te au pupu tangata, e no te reira ka tuku ratou i te ture no te akono i te au apinga a te au tangata katoa.
“Tukuia i to Ratou au Turanga Tuanga e te Atua”
10. (a) Ta Paulo tuatua no te ‘akonoanga’ i te aronga mana taoonga te akapapu maira i teaa no to Iehova uaorai mana? (e) Eaa ta Iehova i ‘tuku ua’ no te akonoanga i tetai pae au tutara, e akapeea tona au tavini i te timataia anga?
10 Te kitea nei to te Atua ko Iehova ra tu teitei rava i rungao i te aronga taoonga o teianei ao i te mea “te tu ra . . . ma te tukuia i to ratou au turanga tuanga e te Atua.” Inara, te akatu maira teia tuatua i tetai uianga. I etai mataiti i muri ake i ta Paulo tata anga i teia au tuatua, kua tukuia maira e te ariki o Roma ko Nero te takinga kinoanga pakari roa i te au Kerititiano ra. Na te Atua uaorai ainei i akono ia Nero ki tona ngai? E mamao ke atu i te reira! Kare mei te mea e ko te au tutara tatakitai na te Atua i iki e kua akonoia ki tona ngai ‘na te aroa ua o te Atua ra.’ Mari ra, i etai tuatau na Satani e akanoonoo ana i te au tangata takinokino ki te au turanga ei tutara, e kua tuku ua a Iehova i te reira, kapiti katoa te au timataanga ta te reira au tutara te ka apai mai ki runga i tona au tavini tiratiratu ra.—Akaaiteia atu kia Iobu 2:2-10.
11, 12. Eaa etai tuatua tei tataia ra e i rave a Iehova i te akapapa anga i te aronga mana ra ki roto me kare ki vao i to ratou ngai?
11 Inara, kua tauru mai a Iehova iaia uaorai ki roto i etai au tutara me kare kavamani ei akatupu i tana akakoroanga teitei. Ei akatauanga, i to Aberahama tuatau ra kua vaioia to Kanaana kia noo ki te enua ko Kanaana. Inara, i muri akera, kua kiriti tumu atura a Iehova ia ratou e kua orongaia te enua ki te uanga o Aberahama. I te tuatau i ori aere ei to Iseraela i te medebara, kare a Iehova i tuku ia ratou kia tamaki atu ia Amona, ia Moabi, e ia Maunga Seira. Inara kua akaue atura aia ia ratou kia akapou i nga patireia o Sihona e Oga.—Genese 15:18-21; 24:37; Exodo 34:11; Deuteronomi 2:4, 5, 9, 19, 24; 3:1, 2.
12 I muri ake i to Iseraela noo anga ki Kanaana, kua tamou atura a Iehova i te manako tikatika atu i te aronga akaaere tei piri atu ki tona iti tangata ra. I etai tuatau, kia apa to Iseraela ra, kua tuku atu a Iehova ia ratou ki raro i te mana o te etene ra. Kia tataraara ratou, kua akaateaia atu e ia taua aronga mana ra i taua enua ra. (Au Akava 2:11-23) I te openga iora, kua tuku aia ia Iuda, kapiti katoa etai atu enua e manganui, kia riro ki raro ake i te tutara a Babulonia. (Isaia 14:28–19:17; 23:1-12; 39:5-7) I muri ake i to Iseraela riro anga ei tuikaa ki Babulonia, kua totou a Iehova i te tu mai anga e te topa anga o te au mana o teianei ao te ka akatupu i etai tu ki tona iti tangata mei te tuatau ia Babulonia e tae roa mai ki to tatou tuatau nei.—Daniela, pene 2, 7, 8, e te 11.
13. (a) Kia tau ki te imene a Mose, eaa a Iehova i akatakaʼi i te kotinga o te au tangata nei? (e) Eaa ra te Atua i muri mai i akaoki ei ia Iseraela ki tona enua?
13 Kua imene a Mose no Iehova e: “Ka tua aere ei Tei Teitei i ta te pa enua ra tuanga, ka akapueurikiriki ke ei aia i te tamariki a Adamu ra, kua tuku mai aia i to te tangata nei kotinga, ma te akono i te rainga o te tamariki a Iseraela. Ko ta Iehova ra tuanga, ko tona uaorai ïa iti-tangata; ko Iakoba tana tuanga kelero.” (Deuteronomi 32:8, 9; akaaiteia atu kia Angaanga 17:26) Ae, kia tupu ei tana akakoroanga, kua iki te Atua e ko teea aronga mana e vai mai e ko teea te ka akapouia. Na teia mataara, kua akataka aia i tetai enua no te uanga o Aberahama kia noo ki reira e i muri akera kua akaoki atu ia ratou ki taua enua ra, e i te openga ka mama mai te Uanga tei taputouia ki reira, mei tei totouia.—Daniela 9:25, 26; Mika 5:2.
14. I te maataanga o te tuatau, i teea tu a Iehova i tuku ei i te aronga mana o te tangata nei ki to ratou ngai?
14 Inara, i te maataanga o te tuatau, na Iehova e akono ana i te au tutara i to ratou ngai na te tuku anga i te tangata nei kia iki i to ratou turanga mana taoonga no te pirianga tetai ki tetai inara tei meangiti mai iaia uaorai. E no reira, i to Iesu tuanga ki mua ia Ponotio Pilato ra, kua karanga atu aia ki taua tutara ra: “Kare rava oou e mana kia rave mai iaku, naringa kare i orongaia mai toou mana no runga maira.” (Ioane 19:11) Kare te aiteanga o te reira e na te Atua tikai i tuku ia Pilato ki taua turanga ra, mari ra ko tona mana no te oraanga e te matenga o Iesu na te Atua anake ua te reira akatika anga.
“Te Atua o Teia Akatereanga o te au Mea Nei”
15. Na teea mataara ta Satani akono anga i tona mana i teianei ao?
15 Inara, peea te tataanga o te Puka Tapu e ko Satani te atua, me kare tutara, o teianei ao? (Ioane 12:31; 2 Korinetia 4:4, NW) Peea katoa oki, ta Satani akaparau kia Iesu i tana akaari anga kia Iesu i te au patireia katoa o teianei ao i te na koanga: “Teia mana katoatoa . . . kua tukuia mai ki aku, e ka oronga au ki tetai ua atu taku i inangaro.” (Luka 4:6, NW) Kare a Iesu i akaapa atu i ta Satani akaparau anga. E kua tau ta Satani au tuatua ma ta Paulo i tata i muri akera ki to Ephesia: “Kare oki te tangata anake ta tatou e kukumi nei, ko te au ariki katoa ra, e te aronga mana, e te au tutara o teianei ao poiri, e te au vaerua kikino i te reva nei.” (Ephesia 6:12) Pera katoa oki, te akaari maira te puka o Apokalupo ia Satani mei te taae maata rai tei oronga ra ki tetai puaka taae akatutuanga no te akatereanga a te poritiki o teianei ao “i tona uaorai maroiroi, e tona uaorai terono, e te mana maata nona.”—Apokalupo 13:2.
16. (a) Akapeea e kiteaʼi e kua kotingaia to Satani mana? (e) Eaa a Iehova i tuku ei ia Satani kia mana ki rungao i te au tangata?
16 E tamanako na, i ta Satani tuatua kia Iesu, “Teia mana katoatoa . . . kua tukuia mai ki aku,” te akakite katoa maira e ko ia te akono ra i te mana tei tukuia kiaia ra. Eaa ra te Atua i tuku ei i te reira tika. Kua akamata to Satani taoonga ei tutara no teianei ao mei Edene mairai i tana akaapa anga i te Atua e te pikikaa ra e te akono tau kore ra i Tona mana ngateitei. (Genese 3:1-6) Kua aru a Adamu raua ko Eva ia Satani e kua akarongo kore i te Atua ko Iehova. I reira tikai e tau ia Iehova, ma te tika apa kore ua, kia akapou atu ia Satani ma tana nga pipi ou e rua ra. (Genese 2:16, 17) Inara ko ta Satani au tuatua e akaaoanga tikai nana ia Iehova. No reira no to te Atua pakari kua tuku aia ia Satani kia ora no tetai tuatau, e kua tukuia a Adamu raua ko Eva kia anau i te tamariki i mua ake ka mate atu ei raua. Na teia mataara, kua oronga te Atua i te tuatau e te va no te akakite anga i te tarevake o ta Satani ra akaaoanga.—Genese 3:15-19.
17, 18. (a) Eaa i tau ei tatou kia karanga e ko Satani te atua o teianei ao? (e) I teea tu e “kare oki e mana” i teianei ao “mari ra no ko mai i te Atua”?
17 Te akaari maira te au mea i tupu i muri mai i to Edene ra e e pikikaa tikai ta Satani au akaapa anga. Kare te au uanga o Adamu i kite ana i te mataora i raro ake i ta Satani tutara me kare i raro i ta te tangata nei tutara anga. (Koheleta 8:9) I tetai pae, te akakite maira ta te Atua ra au akonoanga i tona uaorai iti tangata e meitaki maata rava atu ta te Atua ra tutara anga. (Isaia 33:22) Inara i te mea ko te maataanga o to Satani uanga kare i ariki ana i to Iehova ra tu ngateitei, te tavini ra ratou ma te kite me kare te kite kore e ko Satani to ratou atua.—Salamo 14:1; 1 Ioane 5:19.
18 Kare e roa, ka akakoreia atu te au maroanga tei akatuia maira i Edene. Ka rave te Patireia o te Atua i te katoa o te akaaere anga o te apinga no te tangata katoa, e ka tukuia a Satani ki roto i te vaarua. (Isaia 11:1-5; Apokalupo 20:1-6) Inara, i teianei, kua anoanoia tetai akanoonoo anga me kare akapapa anga, i rotopu i te au tangata kia raukaʼi te oraanga papa meitaki. Ko Iehova, kare oki “te Atua i te tumu o te kononinoni pu ua, no te au ra.” (1 Korinetia 14:33) No reira, kua tuku aia i te au akapapa anga o te mana taoonga kia tupu mai i te au ngai tangata tei tupu maira i vao ake ia Edene, e kua tuku katoa aia i te au tangata kia akono i te mana taoonga i roto i te reira akanoonoo anga. Na teia tu, “kare rava oki e mana mari ra no ko mai i te Atua.”
Aronga Mana Manako Meitaki
19. Tei raro ake ainei te au tutara tangata ravarai i te mana akatere anga tikai o Satani?
19 Mei Edene mairai, e atea tikai to Satani tu rangatira i rotopu i te au tangata nei, e kua akono aia i te reira tu rangatira ei akapapa anga i te au mea kia tupu i te enua nei, kia tau ki tana akaparau anga kia Iesu ra. (Iobu 1:7; Mataio 4:1-10) Inara, kare te aiteanga o te reira e, ka kauraro tika atu te au tutara katoatoa i teianei ao ki te akatere anga a Satani. Ko tetai papaki—mei ia Nero rai i te anere mataiti mua ra e Adolf Hitler i to tatou tuatau nei—kua akaari katoa mai i te tu vaerua no satani tikai. Kare ra etai i pera. Ko Serio Paulo, koia te tutara i Kupero ra, “e tangata pakari” tei “inangaro aia i te akarongo i te tuatua a te Atua.” (Angaanga 13:7) Ko Galio e tutara i Akaia ra, kare i akatika kia oparaia aia e te aronga ngati Iuda tei akaapa ra ia Paulo. (Angaanga 18:12-17) E manganui etai atu tutara tei akono i to ratou mana taoonga na te mataara ngateitei e te mako.—Akaaiteia atu kia Roma 2:15.
20, 21. Eaa te au mea e tupu nei i te 20 anere mataiti tei akakite maira e kare te au tutara tangata katoa e rave ana i to Satani anoano?
20 Kua totou mai te puka o Apokalupo e i “te rā o te Atu ra,” tei akamata maira i te 1914, e akapapa katoa oki a Iehova i te aronga mana taoonga ei arai i te au akakoroanga a Satani. Te akataka maira a Apokalupo i tetai vaipuke takinga kinoanga, te ka tukuia mai e Satani ki runga i te au Kerititiano akatainuia ra, e ka riro na “te enua” e apuku atu. (Apokalupo 1:10; 12:16) Te au tuanga i “te enua” nei, te totaiete tangata te vai nei i teianei i runga i te enua, ka paruru i te au tangata o Iehova kia kore e mate i te takinga kinoanga a Satani.
21 Kua tupu ainei te reira? Ae, ei akatauanga i te 1930 mai e te 1940 oki, i raro ake te au Kite o Iehova i Marike ra i te takinokino anga maata, kua mamae i te takinoia e te au pupu rave kino e e putuputu tei tapeka tau koreia. Kua rauka te tataraanga ia ratou mei te Akavaanga Teitei i Marike e kua tukuia mai etai au tika tei akatika ra i ta ratou angaanga i te pae o te ture. I etai atu ngai oki, kua rauka maira te tauturu no te au tangata o te Atua ra no ko mai i te aronga mana ra. I te 40 mataiti i topa, i Airerani, e pupu Katorika o Roma tei takinga kino atu i nga Kite e rua i te oire ko Cork. Kua aere mai tetai akava no reira e tauturu i te reira nga Kite, e kua akautungaia taua aronga takinga kino ra e tetai akavaanga a te ture ra. I teia mataiti ua i topa akenei i Viti, e uipaanga tetai na te aronga nunui tei akarongorongo atu i te manako kia araiia te angaanga a te au Kite o Iehova ra. Kua tuatua maira tetai ariki no te au Kite ma te mataku kore, e kua akakore ngoie uaia te reira manako.
22. Eaa nga uianga te ka uriuri manakoia i muri akenei?
22 Kare, kare i te mea e te tavini ra te aronga mana taoonga o teianei ao na Satani i te au taime ravarai. Ka rauka i te au Kerititiano i te kauraro i te aronga mana taoonga ra ma te kore e kauraro atu ia Satani uaorai. E tika ra ratou kia kauraro ki teia au mana nei i te tuatau katoa e akatikaia e te Atua te reira aronga mana kia vai mai. Inara, eaa te aite anga o te reira kauraro anga? E eaa ta te au Kerititiano ka tau kia tapapa atu kia rauka mei ko mai i taua aronga mana taoonga ra? Ka uriuriia teia nga uianga ki roto i te au tumu tuatua te ka akamata atu i nga kapi 18 e te 23 o teianei makatini nei.
[Au Tataanga Rikiriki i Raro]
a E akara, ei akatauanga, i te taiku anga i te tuatua “telo” (phoʹros) ia Luka 20:22. E akara katoa i te taiku anga i te tuatua Ereni teʹlos, tei uriia e “taunga,” ia Mataio 17:25, te ngai i uriiaʼi e “apinga uipa.”
b Te nauno Ereni tei uriia e “i te ngai teitei,” hy·pe·ro·kheʹ, e pirianga tona ki te verepa hy·pe·reʹkho. Ko te tuatua “mana” i te “aronga mana taoonga” no ko mai i taua verepa Ereni rai, te tapiri atura ki te tika e ko te aronga mana taoonga ko te aronga mana ia o te enua nei. Ko te urianga ia Roma 13:1 i The New English Bible, “Kia kauraro tetai ua atu peretana i te au mana teitei rava,” te tarevake ra. Kare te au tangata “i te ngai teitei” i te teitei rava, noatu rai e e teitei atu to ratou taoonga i to etai ua atu au tangata ra.
Akapeea Koe Me Pau?
◻ Koai ma te aronga mana taoonga ra?
◻ Eaa ka tau ei kia karanga tatou e “kare oki e mana mari ra no ko mai i te Atua”?
◻ Eaa ra a Iehova i tuku ei i teianei ao ki raro ake i te mana o Satani?
◻ Na teea mataara ta te Atua ra tuku anga i te aronga mana tangata nei “i to ratou au turanga tuanga”?
[Tutu i te kapi 13]
I muri ake i te tutungianga ia o Roma kua akaari a Nero i tetai vaerua satani tikai
[Tutu i te kapi 15]
I inangaro a Serio Paulo, te tutara i Kupero ra, i te akarongo i te tuatua a te Atua