Te Tangata Maata Rava Atu tei Ora Ana

“Ko te Karaiti koe, ko te Tamaiti a te Atua ora.”​—MATAIO 16:16, NW.

1, 2. (a) Akapeea te manako akataka anga i te tu maata o tetai tangata? (e) Koai nga tangata i karangaia e Maata i roto i te tuatua enua, e no teaa ra?

KOAI i toou manako te tangata maata rava atu tei ora ana? Akapeea toou manako akataka anga i to tetai tangata tu maata? Na tona kite vaeau? Tona kite maata te manako? Tona maroiroi te kopapa?

² Kua tapaia etai au tutara e Maata, mei ia Kuro tei Maata ra, a Alekanedero tei Maata ra, e Charlemagne, kua karangaia aia ko “tei Maata” noatu i tona tuatau te ora rai aia. Na to ratou tu tei matakuia ra, kua akono te reira au tangata i te mana maata ki rungao i te aronga ta ratou i tutara ra.

3. (a) Eaa te timata anga no te vaito i te tu maata o tetai tangata? (e) Na te raveanga i taua timata anga ra, koai i reira te tangata maata rava tei ora ana?

³ E mea reka ra kia manakoia, e kua akataka te tangata tuatua enua ko H. G. Wells i tana timata anga no te vaitoanga i to tetai tangata tu maata. E tere atu i te 50 mataiti i topa, kua tata aia e: “Ko ta te tangata tata tuatua enua ra timata anga i te tu maata o tetai tangata koia oki ‘Eaa tana i akaruke mai kia tupu? I akono ainei aia i te au tangata kia akamata i te au angaanga na runga i te au tu ou ma te maroiroi tei tamouia i muri ake iaia ra?’ Na teia timata anga kua tu mai ko Iesu te tangata mua,” ko ta Wells ia i taopenga mai. Kua akakite katoa oki a Napoléon Bonaparte: “E mana to Iesu e tana akauenga ki runga i Tona au tangata noatu rai kare aia i akara mataia.”

4. (a) Eaa te au manako tuke tei vai maira no runga ia Iesu? (e) Eaa te ngai i roto i te tuatua enua tei tukuia ra kia Iesu e tetai tangata tata tuatua enua kare ra i te Kerititiano?

⁴ Inara, kua akaapa tetai papaki e kare a Iesu i tetai peretana tikai no te tuatua enua mari ra e tua ua. I tetai pae roa, e manganui tei akaitoro ia Iesu ei Atua, i te na ko anga e i aere mai te Atua ki te enua nei ei ia Iesu. Inara, i te akatumuanga i tona manako ki runga anake i te tuatua enua no Iesu ei tangata, kua tata a Wells: “E mea maata kia akamanako e e tangata tata tuatua enua tetai kare rava ona akaapa anga i tetai akonoanga, e kia kitea kare ana akatutu anga i te puapinga o te tu tiratiratu o te tangata nei ma te kore e orongaanga i tetai ngai maata no tetai orometua putaua no Nazareta mai ra. . . . E tangata tata tuatua enua mei iaku nei rai, kare i karanga iaia uaorai e e Kerititiano, kia kiteia e tutu te akataka papu maira i te oraanga e te tu o teia tangata maata rava.”

I Ora Tikai Ainei a Iesu?

5, 6. Eaa ta nga tangata tata tuatua enua ko H. G. Wells raua ko Will Durant i tuatua no te tika o te tuatua no Iesu ra?

⁵ Ka peea me ka karanga atu tetai tangata kia koe e kare a Iesu i te tangata tei ora tikai, mari ra e tua ua tona, e mea manako uaia na etai tangata o te anere mataiti mua ra? Akapeea koe me pau i te reira akaapa anga? Noatu rai i akatika a Wells e “kare i rava to tatou kite ia [Iesu] mei ta tatou i anoano kia kite iaia ra,” inara te irinaki ra aia: “Te taokotai ra nga evangeria e a . . . i te orongaanga mai kia tatou i tetai tutu no tetai tangata papu tikai; te apai maira i tetai akapapu anga tika tikai. Kia manakoia e kare aia i ora ei tangata, e e manako ua te au tataanga no tona ora anga, e mea ngata roa ia e ka akatu mai kia tere roa atu te au manamanata no te tangata tata tuatua enua ra me kare aia e ariki i te au tumu tau no te au tuatua o te evangeria ei mea tika, tika rava ia.”

⁶ Kua aiteite te manako anga o te tangata tata tuatua enua ko Will Durant tei akangateiteiia ra i tana akatakaanga: “Kia oti i etai tangata toko iti ua [tei karanga ia ratou uaorai e Kerititiano] no te uki okotai i te akamata i tetai manako mana ririnui e te rekaia no tetai tu tangata ra, e manako akateiteiia e ko tetai orama akauruanga i te taeake anga tangata nei, ka riro te reira ei temeio kia mamao roa atu tona ngata kia irinakiia i to tei papaia ki roto i te au Evangeria ra.”

7, 8. Eaa te tu maata ta Iesu i akatupu i te tuatua enua o te tangata nei?

⁷ E no reira, ka rauka ia koe i te akamanako i te reira tu manako ekoko ua: ka rauka ainei i tetai tei manako uaia​—e peretana kare ra i ora tikai—​kia maata tana i akatupu i te tuatua enua o te tangata nei? Kua kitea mai i te angaanga kimikimi anga a The Historians’ History of the World: “E maata roa atu te tupu anga no te tuatua enua o [ta Iesu] au angaanga, noatu me no te manako tangata ua nei, i to te au angaanga a tetai ua atu tangata o te tuatua enua katoa nei. Kua kitea e te aronga mana o teianei ao e, e tuatau ou tei akamataia mai mei tona anau anga maira.” E tamanako i te reira. Noatu ko tetai au Karena o teia tuatau kua akatumuia ki runga i te mataiti tei manakoia e i anauia mai a Iesu i reira. “Te au tuatau i mua ake i tera mataiti kua papaia ei M.K., me kare i mua ake ia Karaiti,” te akataka maira The World Book Encyclopedia. “Ko te au tuatau i muri mai i te reira mataiti kua papaia ei A.D., me kare anno Domini (i te mataiti o to tatou Atu).”

⁸ Na Tana au apiianga maroiroi e na te tu o tana akono i tona oraanga kia tau ki te reira, kua mana pakari a Iesu ki roto i te au oraanga o te aronga tini kare e rauka kia tuatuaia no te tuatau vaitata i te rua tauatini mataiti. Mei ta tetai tangata tata tuatua i akakite tau maira i te reira: “Te au vaeau ravarai tei aaere ra, e to te au manua katoa tei maaniia ra, e to te au paramani katoatoa tei uipa ana, te au ariki ravarai tei tutara ana, kapiti katoaia ratou kare e akatuke i te oraanga o te tangata i te enua nei mei tana te ririnui.” Inara, kua tou maira te aronga akaapa: ‘e ko ta tatou ua i kite tikai no Iesu te kitea ra ki roto i te Puka Tapu. Kare atu etai tataanga ke nona e vai ana, ko ta ratou i tuatua.’ Tera ra, e tika ainei teia?

9, 10. (a) Eaa ta te aronga tuatua enua e te au tata tuatua mua, kare ra no te akonoanga atua, i akakite mai no runga ia Iesu? (e) Tei akatumuia ki runga i te akakite anga a te au tata tuatua enua mua ra, eaa ta tetai Puka papaanga tuatua akangateiteiia i taopenga mai?

⁹ Noatu rai e meangiti ua te au taiku anga a te au tata tuatua enua mua ra ia Iesu Karaiti, te vaira te reira au taiku anga. Kua tata a Cornelius Tacitus, koia tetai tata tuatua enua akangateiteiia o Roma i te anere mataiti mua ra, e ‘kua tuku tamou atu te ariki a Nero o Roma i te akaapa anga no te tutungianga ia Roma ki runga i te au Kerititiano,’ e kua akataka a Tacitus: “Ko te ingoa [Kerititiano] no ko mai i te tuatua Karaiti, ta te kavana ko Ponotio Pilato i tamate i te tutara anga o Tiberio.” Kua taiku katoa oki a Suetonius raua ko Pliny tei mapu ra ia Karaiti, ko raua etai atu tata tuatua o te reira tuatau ra. Kapiti katoa, kua tata a Flavius Josephus, koia tetai tata tuatua enua ngati Iuda o te anere mataiti mua ra ki roto i te Antiquities of the Jews no runga i te matenga o te pipi Kerititiano ko Iakobo. Kua karanga a Josephus i tana akataka anga e, ko Iakobo “e teina aia no Iesu, ko tei tapaia ko Karaiti.”

¹⁰ Kua taopenga maira The New Encyclopædia Britannica e: “Ko teia au tataanga tataka ke te akapapu maira e i te tuatau taito ra noatu ko te au enemi o te akonoanga Kerititiano kare ratou i ekoko i te tika o te tuatua enua no Iesu, ko tei akaapaia ra no te taime mua e na runga i te au tumu kare i tau i te openga o te 18, e i te 19, tae mai ki te akamataanga o te 20 anere mataiti nei.”

Koai Tikai a Iesu?

11. (a) Ei mea tau, eaa anake te tumu tika no te akakitekite anga tuatua enua no runga ia Iesu? (e) Eaa te uianga o ta Iesu uaorai au pipi no te akataka anga iaia ra?

¹¹ E mea tau ra, ko te au tumu katoatoa tei kiteia nei no Iesu kua tataia e tana au pipi o te anere mataiti mua ra. Kua akatinamouia ta ratou au ripoti ki roto i nga Evangeria​—koia nga puka o te Puka Tapu tei tataia e tana nga apotetoro e rua, koia a Mataio raua ko Ioane, e e rua na tana nga pipi, koia a Mareko raua ko Luka. Eaa ta te au tataanga a teia nga tangata i akakite mai no runga i te akataka anga ia Iesu? Koai tikai aia ra? Kua manako oonu tikai to Iesu au oa o te anere mataiti mua ra i te reira uianga. I to ratou kite anga i ta Iesu tamarino anga i te tai tei akakinoia ra e te matangi, na te riri anga i te reira, kua va ua ratou: “Koai tikai teia?” I muri iora, i tetai atu atianga ke ra, kua ui atura Iesu ki tana au apotetoro: “Koai ra au nei i ta kotou na tuatua anga?”​—Mareko 4:41, NW; Mataio 16:15.

12. Eaa tatou i kite ei e kare a Iesu i te Atua ra?

¹² Me kua uiia atu kia koe tera uianga, eaa taau pau anga? Koai tikai a Iesu? E manganui ra to Kerititome te ka karanga ko te Atua Mana Katoatoa aia i roto i te tu tangata, Atua akakakauia i te kopapa. Inara, kare te au oa tikai o Iesu i irinaki e ko te Atua aia. Kua karanga te apotetoro ko Petero iaia e “ko te Karaiti koe, ko te Tamaiti a te Atua ora.” (Mataio 16:16, NW) E kimi me ka inangaro koe, kare rava koe e tatau e i karanga a Iesu e ko te Atua aia. Mari ra, kua tuatua aia ki te ngati Iuda e koia te “Tamaiti a te Atua,” kare ia i te Atua.​—Ioane 10:36, NW.

13. Eaa to Iesu tuke anga i etai au tangata ke atura?

¹³ I to Iesu aaere anga na runga i te tai kinokino ra, kua poitirere tana au pipi no te mea kare aia i tetai tangata mei etai ua atu tangata ke ra. (Ioane 6:18-21) E peretana taka ke roa aia ra. Ko teia no te mea i noo ana aia ei peretana vaerua ma te Atua i te rangi ra, ae, ei angera, tei akatakaia i te Puka Tapu ei angera maata rava atu. (1 Tesalonia 4:16; Iuda 9) Na te Atua i anga iaia i mua atu i Tona anga mai anga i etai ua atu au apinga ravarai. (Kolosa 1:15) E no reira, no etai tuatau kitea koreia, i mua ake i te anga mai anga i te ao katoa e pini ua ake te akara mataia nei, kua rekareka a Iesu i tona pirianga vaitata ma tona Metua, koia te Atua ko Iehova i te rangi, tei Anga Meitaki maira.​—Maseli 8:22, 27-31; Koheleta 12:1.

14. Akapeea i riro mai ei a Iesu ei tangata?

¹⁴ Vaitata i te rua tauatini mataiti i topa akenei, kua tuku atura te Atua i te oraanga o tana Tamaiti ki roto i te vairanga tamariki o tetai vaine. Kua riro mai aia i reira ei tamaiti tangata na te Atua, kua anauia mai na te tu matauia na roto mai i tetai vaine. (Galatia 4:4) Ia Iesu e tupu aere ra i roto i te vairanga tamariki o tona metua vaine, koia a Maria, e i muri akera i tona tupuanga ei tamaroa, kua vairai tona akono anga ki runga i aua nga tangata ta te Atua i iki ra ei nga metua nona i te enua nei. I muri iora kua itae a Iesu i te tu ei tangata pakari, e i te akara anga i reira kua orongaia kiaia te manako kite i tona pirianga mua ma te Atua i te rangi ra. Kua tupu teia ‘i te vevete angaia te au rangi iaia ra’ i tona papetito angaia.​—Mataio 3:16; Ioane 8:23; 17:5.

15. Eaa tatou i kite ei e e tangata tikai a Iesu iaia i noo ra ki te enua nei?

¹⁵ E tika tikai, e peretana tuke roa a Iesu. Tera ra, e tangata ia, aiteite kia Adamu ra, koia ta te Atua i anga mua maira e tuku atura ki roto i te kainga i Edene ra. Kua akataka maira te apotetoro ko Paulo: “‘Kua riro maira taua tangata mua ra ko Adamu ei meta ora ia.’ Kua riro maira te Adamu openga ei vaerua oronga i te ora.” Kua tapaia a Iesu ko “te Adamu openga” no te mea, mei te Adamu mua rai, e tangata apa kore ua a Iesu. Inara i muri ake i to Iesu mate anga, kua akatuakaouia mai aia e kua kapiti akaou atura ki tona Metua i te rangi ei peretana vaerua ia.​—1 Korinetia 15:45, NW.

Akapeea te Apii Meitaki no Runga i te Atua

16. (a) Na teaa i akariro i te pirianga ma Iesu ra ei mea meitaki? (e) Eaa i tau ei kia tuatuaia e ko te kiteanga ia Iesu ra mei te mea rai e kiteanga i te Atua?

¹⁶ E tamanako ana no tetai atianga i te tuatau meitaki tei rekarekaia e tetai papaki ei oa tikai no Iesu iaia i te enua nei! E manako ua i te akarongoanga e te tuatuaanga kiaia, te akaraanga, e pera katoa te rave angaanga kapiti anga ma Tei akapou ra penei e au pirioni ua atu mataiti ei oa piri vaitata no te Atua ko Iehova ra i te rangi! Ei tamaiti tiratiratu, kua aru a Iesu i tona Metua i te rangi ra i te au apinga ravarai tana i rave. Ko te tika, no te apa kore ua ta Iesu aru anga i tona Metua ra e kua rauka iaia i te karanga atu ki tana au apotetoro i mua poto ake i tona tamate angaia ra: “Ko te akara mai iaku nei, kua akara ïa i te Metua.” (Ioane 14:9, 10) Ae, i te au turanga katoatoa tana i aravei atu i te enua nei, kua rave a Iesu kia tau rai ki ta tona Metua, koia te Atua Mana Katoatoa, ka rave me Koia i konei. E no reira, me apii tatou i te oraanga e te angaanga orometua a Iesu Karaiti, ko te aite anga, te apii ra tatou e eaa tikai to te Atua ra tu ei peretana.

17. Eaa te akakoroanga meitaki tei raveia i te au tataanga ki roto i te Punanga Tiaki “To Iesu Oraanga e te Angaanga Orometua”?

¹⁷ E no reira, ko te papa anga tuatua no “To Iesu Oraanga e te Angaanga Orometua,” tei neneiia ki roto i te au puka o Te Punanga Tiaki mei Aperira 1985 tae mai kia Tiunu 1991, kare i oronga mai anake i tetai akatutu anga meitaki no te tangata ko Iesu mari katoa ra kua apii mai i te apinga maata no runga i tona Metua i te rangi ra, koia te Atua ko Iehova. I muri ake i tona nga tuanga mua e rua ra, kua tata tetai orometua painia ki te Totaiete Punanga Tiaki i te manako ariki anga, i te na ko anga: “Eaa tetai mataara meitaki atu no te akavaitata atu ki te Metua mari ra kia akono kia kite meitaki i te Tamaiti!” Mei teaa ra te tika o te reira! Ko to te Metua utuutu anga maru i te au tangata e tona ngakaunui te akakite maataia maira i te oraanga o te Tamaiti ra.

18. Koai te Pu o te tuatua no te Patireia, e akapeea ta Iesu akatika anga i te reira?

¹⁸ E mea manea tikai kia akara i to Iesu inangaro i tona Metua, tei akakiteia maira i tona kauraro takiri anga i te anoano o tona Metua ra. “Kare aku peu rave ua,” ko ta Iesu ia i tuatua atu ki te au ngati Iuda tei kimi ra i te tamate iaia, “ko ta taku Metua ra i apii mai iaku ra, ko taku ïa e tuatua nei.” (Ioane 8:28) E no reira, kare ko Iesu te pu o te tuatua no te Patireia tana i tutu aere ra. Ko te Atua ko Iehova ra! E putuputu a Iesu i te oronga i te akangateitei anga e ko tona Metua ra te tumu kare ko ia. “Kare oki i taku uaorai te tuatua taku i karanga atu na,” tana i karanga, “na te Metua ra i tona mai iaku nei, i akaue mai iaku i te tuatua, kia tuatua au e kia apii au. . . . E teianei ko taku e tuatua nei, ko ta te Metua ïa i akaue mai iaku, ko taku e tuatua nei.”​—Ioane 12:49, 50.

19. (a) Akapeea tatou i kite ei e i apii a Iesu i ta Iehova ra mataara i rave? (e) Eaa a Iesu i riro ei e ko ia te tangata maata rava tei ora ana?

¹⁹ Inara, kare a Iesu i tuatua ua me kare i apii ua i ta te Metua i akaue atu iaia ra. E tere atu i te reira tana i rave. Kua tuatua aia e kua apii katoa oki na te mataara tau ki ta te Metua ka tuatua i te reira me kare ka apii i te reira. Pera katoa, i tana au angaanga e tona au pirianga ravarai, kua akono aia e kua rave oki kia tau ki ta te Metua ka akono e ka rave katoa i raro ake i taua au turanga ra. “Kare e tika ta te Tamaiti kia rave aia anake uaorai,” ta Iesu i akataka maira, “ko tana ra i kite i te Metua i te rave anga; ko te au mea katoa Tana e rave ra, koia katoa ta te Tamaiti e rave.” (Ioane 5:19) I te au tu ravarai ko Iesu te akaata anga apa kore ua o tona Metua, koia te Atua ko Iehova ra. E no reira rai a Iesu i tau ei e ko te tangata maata rava atu tei ora ana! E mea tau tikai, i reira, e puapinga maata kia akamanako vaitata ua tatou i teia tangata e tu meitaki maata rava tona!

Kua Kitea to te Atua Aroa i Roto ia Iesu

20. Eaa i raukai kia kite te apotetoro ko Ioane e “ko te Atua oki te aroa”?

²⁰ Eaa te mea taka ke ta tatou ka kite na te raveanga i te apii marie, e te apii matatio i te oraanga e te angaanga orometua a Iesu ra? Kua akatika te apotetoro ko Ioane e “kare ua e tangata i kite i te Atua.” (Ioane 1:18) Inara, kua tata a Ioane ma te manako papu tikai ia 1 Ioane 4:8: “Ko te Atua oki te Aroa.” Kua rauka ia Ioane i te tuatua i teia no te mea kua kite aia i te aroa o te Atua ra na roto i tana i kite i ta Iesu i akono ra.

21. Na teea tu o Iesu i riro ei aia ei te tangata maata rava tei ora ana?

²¹ Mei te Metua rai, e aroa katoa a Iesu, e takinga meitaki, e taakaaka, e ngoie ua no te aravei atu. Kua pumaana ua te aronga paruparu e te takatakaiia ki raro, i te kapiti anga kiaia, e pera katoa oki te au tu tangata ravarai​—te tane, te vaine, te tamariki, te apinganui, e te putaua, te aronga ririnui, ma te aronga rave ara kikino katoa. E tika, na te akaraanga meitaki roa a Iesu no te aroa, i te aru anga i tona Metua ra, tei akariro iaia ei tangata maata rava atu tei ora ana. Noatu ko Napoléon Bonaparte kua tuatua putuputu aia e: “Ko Alekanedero, ko Kaisara, ko Charlemagne, e au katoa oki kua akatumu i te au patireia, inara na runga i teaa ta matou akatumu anga i te akatupu i ta matou au angaanga mamaata ra? Na runga i te tamakianga. Ko Iesu Karaiti anake ua tei akanoo i tona patireia ki runga i te aroa, e i teia tuatau nei e au mirioni ua atu te au tangata te ka tuku kia mate ratou nona ra.”

22. Eaa te tu tuke roa o ta Iesu ra au apiianga?

²² E tuke roa ta Iesu au apiianga. “Auraka e akaoki atu i te kino,” ta Iesu i raurau mai, “ko te moto mai i toou paparinga katau nei, e ariu katoa atu i tetai.” “E aroa atu i to kotou aronga enemi, . . . e pure oki no te aronga e akakino mai e tei takinga-kino mai ia kotou.” ‘Te au mea ta kotou i anoano ia etai ke ra, na reira katoa kotou ia ratou ra.’ (Mataio 5:39, 44; 7:12) Mei teaa ra te tuke anga o teianei ao naringa te au tangata ravarai i akono i teia au apiianga teitei rava!

23. Eaa ta Iesu i rave kia putaʼi te au ngakau e ei akakeu i te au tangata kia rave i te meitaki?

²³ Kua puta te au ngakau i ta Iesu ra au parapore, me kare au akatutu anga, ma te akakeuanga i te au tangata kia rave i te meitaki e kia kopae ke i te kino. Penei te maaraara ra koe i tana tua matau meitakiia ra no tetai tangata Samaria akavaavaaia tei tauturu ra i tetai tangata no tetai iti tangata ke tei kino ra tona kopapa kare ra nga tangata no tona uaorai enua i akono iaia. Me kare te tua no tetai metua tane aroa, tei akakore ra i te ara, ma tana tamaiti kaimoumou apinga ra. Peea katoa oki tetai no te ariki tei akakore ra i te kaiou a tona tavini e 60 mirioni tenari, inara kua aere atura taua tavini ra e kua titiriia atu tona taeake tavini ra ki roto i te are tapekaanga no tei kore i rauka te tutaki mai tana kaiou e 100 ua tenari? Ma nga akatutu anga ngoie ua, kua akariro a Iesu i te au ravenga karapii e te noinoi ei mea rikarikaia, e ko te au angaanga aroa e te aroa ua ei mea rekaia!​—Mataio 18:23-35; Luka 10:30-37; 15:11-32.

24. Eaa i raukai ia tatou kia tuatua e ko Iesu tikai te tangata maata rava tei ora ana?

²⁴ Inara, ko te tumu i inangaro atu ei te au tangata ia Iesu e i manaʼi ki runga ia ratou no te meitaki na te tau meitaki o tona uaorai oraanga ki tana i apii ra. Kua akono aia i tana i tutu aere ra. Kua akakoromaki marie aia i te au tu apa ua o etai ke ra. I te taumaro anga tana au pipi e koai tei maata io ratou ra, kua akatikatika atu aia i to ratou manako ma te takinga meitaki kare ra i ako atu ma te riri ia ratou. Kua matuapuru taakaaka atura aia i tei anoanoia no ratou ra, e kua tama atura i to ratou vaevae. (Mareko 9:30-37; 10:35-45; Luka 22:24-27; Ioane 13:5) I te openga ra, kua mamae aia ma te rekareka i tetai matenga mamae kino roa, kare e no ratou anake ua, mari ra no te au tangata ravarai! Kare rava e ekoko anga e, ko Iesu te tangata maata rava atu tei ora ana.

Akapeea Koe Me Pau?

◻ Eaa te akapapu anga te vaira e e peretana tikai a Iesu i roto i te tuatua enua?

◻ Akapeea tatou i kite ei e e tangata tikai a Iesu, inara eaa aia i tuke ei i etai au tangata ke ravarai?

◻ Eaa te apiianga i te oraanga o Iesu i tau ei e ko te mataara meitaki ia no te apii anga no runga i te Atua ra?

◻ Eaa ta tatou ka kite no to te Atua ra aroa na te apiianga no runga ia Iesu?

[Tutu i te kapi 10]

Kua va ua te au apotetoro a Iesu e: “Koai tikai teia?”