E Tau Ainei te Au Kerititiano kia Akono i Tetai Ra Akaangaroi Anga?
KUA riro ana a Tiunu ei marama uaua tikai. No teia, kua aatiia tetai peu noa nei okotai mataiti te roa i te tuatau o te 1991 Wimbledon au tiamupeni pa poro. No te taime mua i roto i te tuatua enua, kua raveia te au rave anga pa poro i te Ra Itu no te rave i te taime i ruti ra. I te pae mai i te aatianga i te au ture i tetai au atianga mei teia, kua vai rai te Ra Itu ei ra tapu no te akaangaroi anga i Engarani, pera katoa i tetai atu au enua e manganui.
Ka akono etai au tangata i tetai ra ke no te akaangaroi anga. Kua akono tikai te au ngati Iuda i te ao katoa i te Tapati mei te opu anga o te ra i te Varaire ki te opu anga o te ra i te Maanakai. I te Tapati, kare te pairere o te akaaerenga pairere pa enua o Iseraela e rere ana, e i tetai au taoni kare te au apinga akaoro no te katoatoa e angaanga ana. I Ierusalema kua araiia tetai au mataara e te aronga irinaki peu tupuna te arai anga i te au apinga akaoro katoatoa tei tamanako ratou e kua tureia.
Ko te tika e e manganui te au akonoanga te akono ra rai i tetai ra akaangaroi anga i te epetoma me kore tetai tapati i reira i tupu mai ei te au uianga. Te akonoanga i te Tapati, na te ngati Iuda anake ua ainei te reira? Eaa ra te maata anga o te au akonoanga a Kerititome i ariki ei i tetai ra tuke no te akaangaroi anga? Ko te akono anga i tetai ra i te epetoma te vaira rai ia ei umuumu anga Puka Tapu i teia tuatau?
I Vai Ua Ana Ainei te Tapati?
Ka kite tatou i te taiku anga Tuatua Tapu mua o tetai tapati i roto i te puka a Exodo. Koi vai ei te au Iseraela i roto i te metepara, kua rauka ia ratou te manga, e kai temeio, mei ko mai ia Iehova. I te au ra ono takitai o te epetoma, kua akaputu maira ratou i tetai tuanga takirua no te mea te ra itu ‘e sabati ïa no Iehova,’ i te reira taime kare e au angaanga katoatoa.—Exodo 16:4, 5, 22-25.
Pera katoa, kua orongaia te Tapati ki te au Iseraela no te akamaara ia ratou e i tavini ana ratou i roto i te enua o Aiphiti. Naringa ratou i akangateitei i teia ture nei i mua atu ana kua meangiti rai te puapinga o teia akamaara anga. No reira, ko te au ture tei akaaere ra i te Tapati kua orongaia te reira ki te au Iseraela anake ua.—Deuteronomi 5:2, 3, 12-15.
Te Au Rave Anga Aru Tikaiia e te Teiaa
No te mea e kare te Ture a Mose i papa meitakiia no runga i te Tapati, i te au anere mataiti i aereia mai kua tata te au rapi i te au akauenga e manganui, te arai tikai anga i te au tu angaanga ravarai i te Tapati. I tau ki te Mishnah, kua akapupuia te angaanga tei araiia ki roto i te 39 au pupu puapinga, mei te tuituianga, te tataanga, e te angaanga tanutanu. E manganui teia au ture kare no roto i te Puka Tapu. Te taikuanga i te Mishnah, kua akatika te Encyclopædia Judaica e mei te “au maunga te tautau ua ra mei tetai kata rauru, no te mea e meangiti ua to runga i te tumu tuatua i roto i te au Tuatua Tapu inara e manganui te au ture.”
Te taangaanga anga i te akauenga e kia kore tetai tangata e “aere ki vao i tona ngai i te ra itu ra,” kua tamanakoia tetai roa e kua tuatuaia teia ko te “kotinga Tapati.” I tau ki tetai au tumu, kua aite te reira ki te rua tauatini kupiti, me kore mei te 900 mita. (Exodo 16:29, King James Version) Inara, ka rauka teia ture kia aere keia atu: I te aiai i mua ake, e tau te au kai Tapati kia tukuia mei tetai rua tauatini kupiti roa mei te are. Ka rauka i reira teia ngai kia tamanakoia ei akatoro anga i te kainga ngutuare tangata, e ko tetai akaou atu rua tauatini kupiti kia tareia mei te reira ngai.
E manganui teia au arairai anga tei maaniia e te tangata kua tupu te reira i to Iesu tuatau. No reira, kua aravei atu te au arataki akonoanga i tana au pipi no tei aaki ratou i te au katu titona ei kai, ia ratou e aere ra na roto i te au aua titona. Kua akaapaia ratou no te aatianga i te Tapati—te aakianga i te titona kua tamanakoia te reira e e kokotianga, e te mirimirianga i te reira kua tamanakoia e e papaanga me kore e tavirianga. Kua akaapa a Iesu i ta ratou au manako pakari i tetai au atianga, no te mea kare ratou i komono meitaki i te vaerua o te ture a Iehova.—Mataio 12:1-8; Luka 13:10-17; 14:1-6; Ioane 5:1-16; 9:1-16.
Mei Tetai Maanakai ki Tetai Tapati Ra Itu
“Ka akono uaia te au Ra Itu ei tavinianga i te Atua ma te tu akono tikai.” Ko teia te Akaue Anga A i te Tapati mei tei orongaia e te Ekaretia Katorika. Ko te Catéchisme pour adultes Varani tei neneiia i ou ake nei kua akataka te reira e: “Kua akonoia te Ra Itu Kerititiano i te ra i muri ake i te Tapati: i te ra varu, koia oki kia karangaia e, te ra mua o te anga anga ou. Te rave ra te reira i te au apinga puapinga o te Tapati inara kua akatumuia ki runga i te oroa Pasa a Karaiti.” Akapeea teia taui anga mei tetai Maanakai ki tetai Ra Itu i te tupu anga?
Noatu e e Ra Itu te ra i akatu akaouia mai ei a Iesu, no te au Kerititiano mua ra e ra angaanga te reira mei tetai ua atu ra. Inara te akaari maira tetai tuku anga tuatua na tetai konitara ekaretia Laodikea (i rotopu e ki te openga o te a anere mataiti T.N.) e ma te patianga o te tuatau, kua komonoia te Tapati ngati Iuda i te Maanakai ki tetai tapati “Kerititiano” i te Ra Itu. Teia papaanga kua “arai i te au Kerititiano i te rave i te au peu Iuda e te noonoo ua i te ra o te Tapati [Ngati Iuda], e te ra o te Atu [te ra o te epetoma i akatuia mai ei aia] kia akangateiteiia na roto i tetai tu Kerititiano.” Mei te reira taime mai kua anoanoia kia angaanga te au tangata o Kerititome i te au ra Maanakai e te akamutu i te angaanga i te au Ra Itu. I muri mai, kua umuumuia ratou kia aere ki te Pure Tutia i te Ra Itu.
Ma te turuanga a te au mana akaaere noa nei, kare i roa ana kua araiia te angaanga i te au Ra Itu i te au ngai Kerititome. Mei te ono anere mataiti e aere ua atu, kua tamanuia te aronga tei apa me kore kua papaia, e kua raveia ta ratou au puakatoro. I tetai atianga, kua maroia te aronga ara tataraara kore ra kia riro mai ei au tavini.
I tetai tu ra, ko te au ture te piri atura ki te angaanga tei arikiia i te au Ra Itu e mea ngata tikai mei te au peu tupuna te akaaere ra i te Tapati ngati Iuda. Te oronga maira te Dictionnaire de théologie catholique i te au akataka anga roa no runga i te tupu anga o te papaanga kaveinga ekaretia e, i rotopu i te au mea tei araiia, kua taikuia te angaanga tavini anga, te angaanga tanutanu, te rave anga ture, te au makete, e te arumakianga.
Ma te tu akatarevake iaia uaorai, kua tuatuaia te Tapati ngati Iuda ei akatika anga no teia au arairai anga. Kua taiku te New Catholic Encyclopedia i te au ture a te Emepera ko Charlemagne no runga i te au Ra Itu: “Te manako Tapati, tei kopae tikaiia e te Tainiti Jerome e kua akaapaia e te Konitara o Orléans i te 538 ei mea ngati Iuda e te Kerititiano kore, kua akakite tikaiia te reira i roto i te ture a Charlemagne o te 789, tei patoi ra i te angaanga katoatoa i te Ra Itu ei aati anga [i te Ture Ngauru].” No reira, noatu e kua akamareka te reira i te ekaretia i te kite anga i te au mana akaaere ra te manako anga i tetai Ra Itu ei ra akaangaroi anga, kua akatika te reira i teia au mana akaaere noa nei kia akatika i teia au arairai anga no te tumu ra o tetai tango tau ta te ekaretia i kopae ra, koia oki, te ture a Mose no runga i te Tapati.
Tetai Turanga Kare i Tau i te Tuatua Tapu
I te au anere mataiti i mua ana, e manganui te au Metua Ekaretia, a Augustine tikai, tei akakite tika tikai e e akanoo anga te Tapati no tetai tuatau poto tei akonoia no te au ngati Iuda. Na te raveanga i te reira, kua rave ngoie ua te au Metua Ekaretia i tei akatakaia e te au Tuatua Tapu Kerititiano Ereni, koia oki, ko te Tapati e tuanga puapinga ia o te Ture koreromotu tei akakoreia e te atinga o Iesu.—Roma 6:14; 7:6; 10:4; Galatia 3:10-14, 24, 25.
I roto i te Vocabulaire biblique, kua taikuia te tangata Porotetani apii akonoanga ko Oscar Cullmann i te akatikaanga e “no te mea kua aere mai a Iesu, kua mate, e kua akatuia mai, kua akatupuia te au tamataora anga K[oreromotu] T[aito], e no te tamou i te reira ‘tera te aite anga te oki anga ki muri ki te koreromotu taito, mei te mea ra e kare a Karaiti i aere mai ana.’” Te uriuri anga i teia manako tau, ka rauka ainei kia tikaia te akono tamou anga i te Tapati?
I teia ra, te maata anga o te taime ka kimi te au tata Katorika i te turu a Angaanga 20:7, tei akakite ra e “te rā muatangana o te ebedoma ra” (Ra Itu), i to Paulo aravei anga i tona au oa no te piri atu ki tetai kai anga manga ma ratou ra. Inara, e manako ngoie ua teia. Kare e mea i roto i teia papaanga tuatua e kare katoa i roto i tetai atu au irava Puka Tapu te akakite ra e ko te aite anga o teia papaanga e akaraanga te ka aruia e te au Kerititiano, kare tikai i tetai apainga. Ae, kare te akono anga Ra Itu o tetai tapati i turuia e te au Tuatua Tapu.
Eaa te Akaangaroi Anga te Vaira no te Au Kerititiano?
Noatu e kare te au Kerititiano i tau kia akono i tetai ra epetoma no te akaangaroi anga, te patiia ra ratou kia akono i te akaangaroi anga o tetai atu tu. Kua akataka a Paulo i teia i te karangaanga ki tona au taeake Kerititiano ngati Iuda e: “E teianei te vai ra mari te akaangaroianga no te tangata o te Atua. . . . E teianei, e akamaroiroi tatou i te akao i taua akaangaroianga ra.” (Ebera 4:4-11) Teia au ngati Iuda, i mua ake ka riro mai ei ei au Kerititiano, kua aru meitaki ratou i te Ture a Mose. I teianei kare a Paulo e akamaroiroi akaou ana ia ratou kia kimi i te ora na roto i te au angaanga mari ra kia ‘akaangaroi’ mei te au angaanga mate. No reira, kia rauka ia ratou te akarongo i roto i te atinga o Iesu, koia oki te ravenga anake e raukaʼi i te au tangata ra kia tika i roto i to te Atua nga mata.
Akapeea e raukaʼi ia tatou i teia tuatau te akaari i taua manako rai no ta te Atua akara anga? Mei to ratou aronga tangata ra, te ariki ra te Au Kite o Iehova, ei au tangata tau, i te ra akaangaroi anga epetoma mei te angaanga noa nei te rave pakariia ra i te au enua e manganui. Te tuku ra teia ia ratou kia piri atu ki to ratou ngutuare tangata e ei akaoraora anga. Inara kua riro maata tikai te reira ei tuatau no tetai atu au angaanga Kerititiano. (Ephesia 5:15, 16) Te kapiti maira teia i te au uipaanga e te piri anga ki roto i te angaanga orometua i te ngai tangata, te atoroanga i to ratou au tangata tupu no te apai i te akakite anga Puka Tapu no runga i te tuatau te aere maira e rekarekaʼi te au tangata irinaki ra i te au i te enua katoa. Me ka inangaro koe i te kite no runga i teia, ka mataora te Au Kite o Iehova i te tauturu ia koe, me a te Maanakai, te Ra Itu, me kore tetai ua atu ra i te epetoma.
[Tutu i te kapi 28]
Kua akono a Iesu i te ture Tapati ma te tiama, kare te au peu tupuna ngati Iuda
[Tutu i te kapi 29]
I te au ra akaangaroi anga mei te au angaanga noa nei te oronga maira te au rave anga Kerititiano i te akaoraora anga