Kia Tauiia te Manako e e Akamaramaia te Ngakau
“E no reira, ko teia taku tuatua e te akakite atu anga i ta te Atu ra, kia akamutu kotou i te aaereanga mei to te aere anga o to te pa enua katoa ra.”—EPHESIA 4:17, NW.
1. Eaa ta to tatou manako e to tatou ngakau ka akono no tatou?
KO TE manako e te ngakau katoa oki e rua ia nga apinga mana maata e te umere tei te tangata nei. Noatu rai e manganui ta raua angaanga, e tu takake ra to raua uaorai i te aronga tataki tai ra. To tatou tu akatangata, te tuatua, te tu akono, te manako ngakau, e te au puapinga te oonu ra te akatuke angaia na te mataara akono a to tatou manako e to tatou ngakau katoa oki.
2, 3. (a) Eaa te mea matauia no ta te Puka Tapu taiku anga i te “ngakau” e te “manako”? (e) Eaa i tau ei tatou kia akamanako no aua nga mea te ngakau e te manako?
2 I roto i te Puka Tapu, te mea matauia te taiku ia ra te “ngakau” ki te akakeu anga, te au manako ngakau, te manako o roto roa, e ko te “manako” ko te kite ia e te mana no te tamanakoanga. Inara, kare raua i te apinga okotai ua. Ei akatauanga, kua raurau atura a Mose i to Iseraela ra: “E akamaara meitaki ana to ngakau [tataanga i raro ake, “e akamaara meitaki to manako”], kia kite koe i teianei rā e, ko Iehova anake ra te Atua.” (Deuteronomi 4:39) Kua tuatua atu a Iesu ki te au tata tuatua tei kimi ravenga ei patoi atura iaia: “Eaa kotou i manako kino ei i roto i to kotou ngakau?”—Mataio 9:4; Mareko 2:6, 7.
3 Te akakite maira te reira e ko te manako e te ngakau e piri anga vaitata to raua. Te angaanga kapiti ra tetai ma tetai, i etai tuatau ka akamaroiroi atu tetai i tetai kia angaanga taokotai, inara e putuputu te maroanga a tetai i tetai i te tauta anga no te tutara anga. (Mataio 22:37; akaaiteia atu kia Roma 7:23.) No teia tumu, e raukai ta Iehova akaperepere anga, kare e kia papu anake tatou i te tu o to tatou manako e te ngakau mari ra ka tau katoa tatou kia akamatau ia raua kia angaanga rotai te kapiti anga, kia kika na te ngai okotai. Ka tau kia tauiia to tatou manako e kia akamaramaia te ngakau.—Salamo 119:34; Maseli 3:1.
‘Te Mataara Aere Anga o to te Pa Enua’
4. Akapeea to Satani mana anga ki runga i te au manako e te au ngakau o te au tangata ra, eaa te tupu anga?
4 E pu a Satani no te akavare anga e te raverave. Kua kite aia e e raukaʼi te akatere i te au tangata, ka takete aia i to ratou au manako e te au ngakau oki. Mei te akamataanga mai rai o te tuatua enua o te tangata nei, kua taangaanga aia i tetai tu ravenga me kare i tetai ke atura kia raukaʼi te reira akakoroanga. Ko te tupu anga, kua riro “to te ao ravarai i raro ake i taua vaerua kino ra.” (1 Ioane 5:19) Ko te tika, no te autu anga te mana o Satani i te akatere anga i te au ngakau e te au manako o te au tangata o te ao nei kua akataka maira te Puka Tapu ia ratou e e “uki piko e te māro.” (Philipi 2:15) Te akataka meitaki maira te apotetoro ko Paulo i te tu o te ngakau e te manako o taua uki piko e te maro ra, e te akamatakite maira tana au tuatua ia tatou katoatoa i teia tuatau nei. Ei akatauanga, e tatau ine ia Ephesia 4:17-19, e ka akaaite atu ei i te reira ma ta Paulo au tuatua ia Roma 1:21-24.
5. Eaa ra a Paulo i tataʼi i te apiianga pakari ki to Ephesia?
5 Ka rauka ra ia tatou te ariki i te tumu i tataʼi a Paulo i aua tuatua ketaketa ra ki te au Kerititiano i Ephesia me maara ia tatou e e kino roa taua oire ra no tona tu akono taeke e te akamori anga itoro a te aronga peikani ra. Noatu rai e e aronga rongonui no te manako e te apii to Ereni ra, i te akara anga e kua oronga te apiianga Ereni i te rave anga kikino kia manganui roa atu ki te au tangata, e kua akariro i ta ratou au peu kia maata atu ta ratou au ravenga viivii. E manako anga oonu tikai to Paulo no tona au taeake Kerititiano tei noo ra ki roto i te reira tu reva. Kua kite aia e e manganui o ratou e au tangata no te pa enua ra i “te aerenga i muatangana ra ta to teianei ao ra.” Inara i teianei kua ariki ratou i te tuatua mou. Kua tauiia to ratou au manako, e kua akamaramaia to ratou au ngakau. I rungao i te au mea katoatoa ra, kua anoano a Paulo ‘kia tau to ratou aerenga i te kapikianga.’—Ephesia 2:2; 4:1.
6. Eaa tatou i tau ei kia akamanako i aua tuatua na Paulo ra?
6 Mei te reira katoa oki te turanga i teia tuatau nei. Te noo nei tatou i roto i tetai ao kua piko te au manako no te puapinga, kare e tu akono tau, e te rave nei i te au akonoanga pikikaa. E manganui tei roto ia tatou i noo ana i te oraanga tau i to te akatereanga o teianei ao. Ko tetai papaki o tatou nei te piri vaitata ua ra ma te aronga o teianei ao i te au ra tataki tai ravarai. Ko tetai papaki o tatou te noo nei i roto i te au ngutuare te vaira te vaerua o teianei ao. E mea umuumuia i reira, kia kite meitaki tatou i te aiteanga o ta Paulo au tuatua e kia puapingaia mei tana akoanga.
Au Manako Puapinga Kore e te Poiri
7. Eaa te aite anga o ta Paulo tuatua no “te tu puapinga kore o to ratou au manako”?
7 Kia turu ketaketaʼi i tana akamaroiroi anga no te au Kerititiano “kia akamutu kotou i te aaereanga mei to te aere anga o to te pa enua katoa ra,” kua taiku mua maira a Paulo i “te tu puapinga kore o to ratou au manako.” (Ephesia 4:17, NW) Eaa te aite anga o te reira? Kia tau ki ta The Anchor Bible, ko te tuatua tei uriia ra e “puapinga kore,” “te akataka maira i te apinga kore ua, te rave kore, akameamea ua, e neneva, kare e akakoroanga, e te kore e meitaki.” E no reira, te tou maira a Paulo e ko te rongonui e te kaka o te ao o te Ereni e to Roma katoa oki penei te akara anga meitaki ra, inara ko te aruaru anga i te reira e apinga kore tikai, e neneva ia, e te kore ona akakoroanga. Ko te aronga e akamou i to ratou au ngakau ki runga i te rongonui e te kaka ka akaopeia ma te apinga kore ua kare ra e meitaki e ka riro ei taitaia. Te tika katoa ra te reira kaveinga no te ao o teia tuatau nei.
8. I teea au tu i puapinga kore ei te au tauta anga a to teianei ao?
8 Te vaira te aronga kite e te meitaki o teianei ao ta te au tangata e akara atura ei pau mai i te au uianga oonu mei te akamata anga e te akakoro anga o te oraanga ra e te openga tikai no te tangata. Inara eaa te marama e te arataki anga ta ratou e oronga maira? E atua kore, e akarongo kore i te atua, te tupu ua mai, e te au manako e te au apiianga e manganui te akakononinoni ua ra i te manako e te tau kore ua ra, kare e maramaanga kia tere atu i to te au peu e to te au ikuiku anga a te aronga kua topa ra. E manganui te au kimikimi anga o teianei ao te akara anga ra e mei te mea rai e te oronga maira i tetai tuanga akamerengo anga e te akatupu anga. Te tuatua ra te au tangata i te puapinga e te apinga rauka i te kite, te karape, te akatangi imene, te tarekareka, te au poritiki, e te vai atura. Te mareka ra ratou i to ratou au atianga kaka. Inara, i te au tata anga o te tuatua enua o te tangata nei e te au puka oki i tataia ra no ratou i teia tuatau nei te ki ra i te aronga toa kua akangaropoinaia ra. Pouroa te reira e apinga kore ua, e rave kore, e akameamea ua, e neneva, kare e akakoroanga, e te kore oki e meitaki.
9. Eaa te au kimikimi anga puapinga kore ua te ariu atura te aronga e manganui?
9 I te kite anga i te puapinga kore o taua au tauta anga ra, e manganui kua ariu atu ki te au kimikimi anga apinga kopapa nei—akaputuanga moni e te rave mai anga i te au apinga te ka peke i te moni—e kua akariro i te reira au kimianga ei akakoro anga no to ratou oraanga. Kua akapapuia kia ratou e ka tupu mai te mataora anga i te apinganui i te au apinga kopapa, e te kimi anga i te au mea e navenave ei ra. Kare e kua tuku anake ratou i to ratou au manako ki runga i te reira mari ra te mareka ra ratou i te tuku atinga i te au mea ravarai—te ora anga kopapa, te ngutuare tangata, e pera katoa oki te akava ngakau. Eaa te tupu anga? Kare te reira i riro ei meitaki, mari ra kua “ko mama rava ia ratou uaorai i te iriea e manganui.” (1 Timoteo 6:10) No reira rai a Paulo i raurau ei i tona au taeake Kerititiano kia akamutu i te aaereanga mei to te pa enua katoa ra no te puapinga kore o te reira tu manako anga.
10. Akapeea te au tangata o teianei ao i te noo anga i “roto i te poiri te manako”?
10 Ei akaari anga i te tau kore o ta teianei ao no te anoano i te aru atu, kua tuatua maira a Paulo e tera “ratou i roto i te poiri te manako.” (Ephesia 4:18, NW) Tera ra, e au tangata kite e te karape e vaitata i roto i te au tu anoano katoatoa. Inara, kua karanga a Paulo e tei roto ratou i te poiri te manako. No teaa ra? Kare tana au tuatua no runga i to ratou manako kite e te au tu karape ra. Ko te tuatua “manako” te tau katoa ra ei taiku anga i te ngai i rotopu o te manako anga o te tangata nei, te noo anga o te kite, koia te tangata i roto ra. Tei roto ratou i te poiri no te mea kare o ratou marama ei arataki me kare mana arataki i ta ratou au akakoroanga. Te kitea ra te reira i to ratou tu kite kore i te tika e te tarevake. Penei ka manako ua te au tangata e ko te akataka anga kore ua, te meitaki ua ra te au tuatua a te tangata kia arikiia e manako akamaramaia ra, inara e manako poiri tikai te reira, me akatauia ki ta Paulo ra. I te pae vaerua, te aa ua ra ratou i roto i te poiri tangotango.—Iobu 12:25; 17:12; Isaia 5:20; 59:6-10; 60:2; akaaiteia atu kia Ephesia 1:17, 18.
11. Eaa te tumu no te poiri te manako i roto i teianei ao nei?
11 Eaa i riro ei te au tangata kia kite, e kia karape, i te au apinga e manganui mari ra te vaira i roto i te poiri i te pae vaerua? Ia 2 Korinetia 4:4, kua oronga maira a Paulo i te pau anga kia tatou e: “Kua akapoiriia to ratou ngakau akarongo kore e te atua o teianei ao ra, kia kore te mārama o te evangelia kaka o te Mesia, ko te tutu o te Atua ra, kia kakā mai i roto ia ratou.” Mei teaa ra te akameitakianga oko maata kia riro te aronga tei mou ra i te tuatua meitaki kaka ra kia tauiia to ratou manako e kia akamaramaia to ratou ngakau!
Au Ngakau Kite Kore e te Marokiakia
12. Na teea tu to te ao nei “takake anga i te oraanga mei ko mai i te Atua ra”?
12 Ei tauturu ia tatou kia tere atu te kite e eaa i tau ei kia tauiia to tatou manako e kia akamaramaia to tatou ngakau, kua taki maira a Paulo i to tatou manako anga ki te tika e ko te mataara o teianei ao tei “te takake anga i te oraanga mei ko mai i te Atua ra.” (Ephesia 4:18, NW) Kare mei te mea e kare te tangata e irinaki akaou ana i te Atua me kare e kua riro takiri ratou ei atua kore. Kua tataia mai te reira e tetai tata nuti pepa na teia mataara e: “I te mea e atua kore, e maani akaou tatou i tetai tuatua ou: meangiti te Atua. Meangiti te Atua te anoano ra te au tangata i te akapaapaa e te kitea atu no te irinakianga i tetai Atua inara te akaruke ra ratou Iaia ki roto i tetai pia, ei popongi Tapati anake ua ka tuku mai Iaia ki vao e kare e tuku iaia kia akono i to ratou manako no te ao poritiki ra me kare to ratou au oraanga tataki tai i nga ra o rotopu i tetai Tapati ki tetai Tapati. E akara anga irinaki to [ratou] i te Atua inara kare ratou e manako ana e e maata Tana tuatua no te totaiete o teia tuatau nei.” Kua tuatua atura a Paulo mei teia i roto i tana reta ki to Roma e: “Kite ua rai ratou e, e Atua, kare ratou i akakakā iaia i tei tau i te Atua ra, kare oki i akameitaki atu.” (Roma 1:21) I te au ra tataki tai ravarai te kite ra tatou i te au tangata tei akono ra i to ratou oraanga ma te kore rava e manako i te Atua. E tika tikai, kare ratou e oronga ana i te kaka me kare te au akameitaki anga kiaia ra.
13. Eaa “te oraanga mei ko mai i te Atua ra”?
13 Te tuatua anga i “te oraanga mei ko mai i te Atua ra” e mea puapinga maata ia. Te akakite katoa maira te reira i akapeea te akatarevake anga a te manako e te poiri i te pae vaerua ra, i te au tu o te manako o te au tangata no te pae i te puapinga. Ko te tuatua Ereni tei uriia i konei ei “oraanga” kare i te biʹos (i rauka mai te au tuatua mei te “biology,” e te “biography”), ko tona aite anga e akono anga i te oraanga, me kare e tu oraanga. Mari ra, e zo·eʹ ia (i rauka mai te au tuatua mei te “zoo,” e te “zoology”). Tona aite anga e “oraanga ei kaveinga, e oraanga i tona tu tika tikai, e oraanga mei te Atua mairai. . . . Mei teia oraanga kua akatakakeia te tangata ei tupuanga no tona Topa anga i te ara,” kia tau ki te Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words. E no reira, te akakite maira a Paulo kia tatou e kare te manako poiri e te pae vaerua katoa i taki anake i te au tangata o te ao nei ki te tu viivii i te pae kopapa kua akatakake katoa mai oki ia ratou mei te manakonakoanga no te ora mutu kore ta te Atua e mou maira. (Galatia 6:8) No teaa ra? Kua rave ua atura a Paulo i te akakiteanga mai kia tatou i te au tumu ra.
14. Eaa tetai tumu i takake ei to teianei ao i te oraanga mei ko mai i te Atua ra?
14 Te mea mua, kua karanga aia e “no te mea no te kite kore i roto ia ratou ra.” (Ephesia 4:18, NW) Te akaketaketa maira te takiota tuatua “i roto ia ratou ra” e ko te kite kore kare no te ngere i te tuatau mari ra e tupu anga no te kopae anga i te kite i te Atua ma te akakoro tikaia. Ko etai atu urianga i teia takiota tuatua e: “i akatuangaia ratou kia akakore i te kite i te Atua” (The Anchor Bible); “kare e kite no te mea kua topiri ratou i to ratou au ngakau ki te reira” (Jerusalem Bible). No te mea kua kopae ratou, me kare kua tue akakoro atu, i te kite tika tikai i te Atua ra, kare e tumu anga no ratou e raukaʼi te tu oraanga ta Iehova e mou atura no te aronga te akono ra i te akarongo i tana Tamaiti, tei karanga ra e: “Teia oki te ora mutu kore, kia kite ratou ia koe i te Atua mou ra, e ia Iesu i te Mesia, i taau i tono maira.”—Ioane 17:3; 1 Timoteo 6:19.
15. Eaa tetai tumu i akatakakeiaʼi to teianei ao mei te oraanga no ko mai i te Atua ra?
15 Ko tetai atu tumu i akatakakeiaʼi to teianei ao ta tatou e matau nei i te oraanga mei ko mai i te Atua ra, te akakiteia maira a Paulo e, ko “te marokiakia o to ratou au ngakau.” (Ephesia 4:18, NW) Te “marokiakia” te taikuia nei i konei e akaketaketaanga, mei te mea rai e kua tapokiia ki te pakiri petetue. Kua kite ra tatou katoatoa i akapeea te tupu anga te pakiri petetue. Penei te paruparu ua ra te pakiri i te akamata anga e te kite ra i te mamae, inara me ka putuputu te rokoia e tetai tu taomi anga me kare komiri anga, ka akaketaketa mai te reira e ka petetue, ka tupu maira ei pakiri petetue. Kare ia e kite akaou i te mamae. Mei te reira katoa oki, kare te au tangata i anauia mai ma te ngakau marokiakia e kia riro ua ratou ei ngakau manako kore i te Atua. Inara no te mea te noo nei tatou i teianei ao e te piri anga ki te vaerua o te reira, kare e roa kua riro te ngakau kia marokiakia me kare kia ketaketaia me ka kore ia e paruruia. No reira a Paulo i akamatakite mai ei: “Kia matakite. . . . ko te akamārokiakia aea tetai o kotou na i te pikikaa o te ara.” (Ebera 3:7-13; Salamo 95:8-10) E tu rapurapu tikai i teianei kia tamou marie tatou i te taui anga i te manako e te akamarama anga i te ngakau!
“Mamao Ke Anga i te Au Tu Manako Tika”
16. Eaa te tupuanga no te poiri te manako o to teianei ao e te takake anga mei te oraanga no ko mai i te Atua ra?
16 Ko te tupu anga no te reira tu poiri e te takake anga te akatakaia maira i te au tuatua a Paulo e kapitiia mai nei: “I te mamao ke anga i te au tu manako tika, kua tuku ia ratou uaorai i te peu kanga kia rave i te au tu viivii ravarai ma te noinoi.” (Ephesia 4:19, NW) Ko te aiteanga tikai o te tuatua “i te mamao ke anga i te au tu manako tika” “i te kore anga te kite i te mamae,” koia te mamae no te akono anga tika. Ka riro ko te reira te tu o te ngakau marokiakia. Me ka akamutu anake te kite i te mamae anga poitirere ua o te akava ngakau e ma tetai tu manako no te tuatua anga ki mua i te Atua ra, kare ua atu tetai tapupu anga i reira e toe. E no reira, i tuatuaʼi a Paulo e “kua tuku ia ratou uaorai” i te peu kanga e te au tu viivii. E takainga akakoroia tikai te reira. Ko te “peu kanga,” tei taikuia ra i te Puka Tapu, e akataka anga i tetai tu manako ketaketa, e te akama kore, ma te akarongo kore i te ture e tona mana katoa oki. Mei te reira katoa, “te au tu viivii ravarai” kare te reira e kapiti anake i te au ainga tau kore mari ra i te au apinga viivii katoa te raveia ra i roto i te ingoa o te akonoanga, mei te au ravenga no te akariro kia anau tamariki e te au peu raveia ra i te iero o Atemi i Ephesia ra, tei kite meitakiia e te aronga tatau ia Paulo.—Angaanga 19:27, 35, NW.
17. Eaa ra a Paulo i tuatuaʼi e ko te aronga te mamao ke ra i te au manako tika ka rave i te ara “ma te noinoi”?
17 Mei te mea rai e kare i kino roa te rave tapupu kore i te peu kanga e te au tu viivii ravarai, kua tuatua kapiti katoa atura a Paulo i te reira aronga ka rave “ma te noinoi.” Me ka rave tetai aronga i te ara e te vaira tetai tuanga no te tu manako tika ia ratou, penei ka manako mii ratou e ka tauta pakari kia kore e rave akaou i te reira. Inara ko te aronga “i te mamao ke anga i te au tu manako tika” i te ara “ma te noinoi” (“e ka pati kia tere atu,” The Anchor Bible). Kua akakite mai tetai tangata tuatua i te ratio i tetai tuatau na teia mataara: “Me ka peni koe i te oire kia muramura i teia po, ka anoano koe i tetai pakete maata atu e tetai uru maata atu no te po apopo.” Ka tomo rekareka ua ratou ki tetai taeke anga kino kia tae roa to ratou tomo anga ki te oonu anga o te tu viivii—e kare o ratou manako anga no te reira. E akataka anga tika tikai te reira no “te anoano o to te pa enua ra”!—1 Petero 4:3, 4, NW.
18. Ei taopenga, eaa te tutu ta Paulo i eeu maira i te tu manako tikai e te tu o te pae vaerua o teianei ao?
18 I roto i nga irava e toru ua, ia Ephesia 4:17-19, kua eeu maira a Paulo i te tu manako tikai e te tu o te pae vaerua o teianei ao. Kua tou mai aia e ko te au manako e te au apiianga te akatupuia ra e te aronga manako i to teianei ao e te kimi anga maata i te apinganui e te au mareka anga e puapinga kore tikai ia. Kua akataka meitaki mai aia e no te poiri o te manako i te pae vaerua, tei roto teianei ao i te tu kite kore i te tika, e te tomo atura ki raro roa. I te openga, no te kite kore na ratou uaorai i akatupu e te marokiakia te ngakau, kua riro teianei ao kia kino roa te takake anga i te oraanga mei ko mai i te Atua ra. E tika tikai, e au tumu meitaki to tatou kia kore e aaere ua atu mei te aere anga o to te pa enua rai!
19. Eaa te au uianga puapinga te vai nei kia uriuri manakoia?
19 I te mea na te poiri o te manako e te ngakau i akariro i teianei ao kia takake mei te Atua ra, ka akapeea e raukai ia tatou i te takore atu i te poiri katoa mei to tatou au manako e to tatou au ngakau oki? Ae, eaa ta tatou ka rave e raukai ia tatou i te aaere ua atu ei au tamariki no te marama e kia tamou marie i ta te Atua ra akaperepere anga? Ka akamanako i teia i roto i te atikara te ka aru mai.
Ka Rauka Ainei ia Koe te Akataka?
◻ Na teaa i akakeu i ta Paulo apii anga pakari ia Ephesia 4:17-19 ra?
◻ Eaa i puapinga kore ei to te ao nei au mataara e i poiri ei oki?
◻ Eaa te aite anga o te tuatua “takake anga i te oraanga mei ko mai i te Atua ra”?
◻ Eaa ra te tupuanga no te manako akapoiriia e te ngakau marokiakia katoa oki?
[Au Tutu i te kapi 9]
E tu kino rava to Ephesia topa anga i te rave viivii e te akamori anga itoro katoa oki
1. E tangata ta ua Roma i Ephesia ra
2. Te au toenga kino o te iero o Atemi
3. Te ngai matakitaki i Ephesia ra
4. Te atua vaine ko Atemi o Ephesia no te akariro kia anau tamariki
[Tutu i te kapi 10]
Eaa te akara anga oonu ta te aronga puapinga o teianei ao ka oronga mai?
Nero
[Akameitakianga]
Musei Capitolini, Roma