Te Rave Anga Tau e te Tau Kore o te Au Tutu Akonoanga
TE AKATUTU anga, tei St. Petersburg, i Rutia. Te ra, ko Aukute 2, 1914. Kua akaputuputu mai te au tangata oraora te tairiirianga i te au tiki akatutu i ko i te are ariki o te emepera. Kua akatuia tetai atarau i rotopu i tetai are uipaanga maatamaata. Te tu ra tetai tutu peni no tetai vaine e te tama i tona nga rima i runga i te atarau. Kua kapikiia teia tiki akatutu e ko te “Vladimir te Metua Vaine o te Atua.” Kua irinaki te au urupu i te reira e ko te poe tapu rava atu i Rutia.
Ko te tika ra, kua irinakiia te tiki akatutu kia rave i te au angaanga temeio. I te 1812, te mati anga te au vaeau Rutia no te tamaki ia Napoléon, kua pure te Tianara ko Kutuzov ki mua i te reira. I teianei, i muri ake i te tukuanga i tona enua ki roto i te tamaki, ka tu te Emepera ko Nicholas II ki mua i te reira. Ma te taaki anga i tona rima katau, kua rave aia i tetai koreromotu: “Te koreromotu nei au e kare rava au e akatupu i te au kia kore rava tetai enemi okotai i runga i te one Rutia.”
E rua epetoma i muri mai kua aere atu te emepera ki tetai ngai tapu i Moscow no te pati i te akameitakianga a te Atua ki rungao i tona au vaeau. I roto i te Are Pure o te Aereanga, kua tuturi aia ki raro e kua pure i mua i te au tiki akatutu poe maatamaata—e tutu tei akatutu ra i te au peni o Iesu, Maria, te au angera, e te “au tainiti.”
Kua autu kore teia au rave anga akonoanga i te akakore i te tumatetenga. I raro ua ake i te a mataiti, kua mamae te au vaeau Rutia e tere atu i te ono mirioni tei kinokino e e maata ta ratou ngai tei ngaro. Pera katoa, kua tamate kinoia te emepera, tana vaine emepera, e ta raua tamariki e rima. Ei tupau i te au kopu ariki e anere ua atu mataiti te taito, kua akamata te enua i te tutaraia e tetai kavamani orureau tei patoi ra i te akonoanga. Kua riro to emepera Nicholas irinaki ki roto i te au tiki akatutu ei mea puapinga kore.
Inara, e tae mai ki teia ra i Rutia, e tetai atu au enua, e mirioni ua atu tei tamou i te akangateitei i te au tiki akatutu. Te akatupu maira teia i te au uianga puapinga. Eaa to te Atua manako no runga i te au rave anga akono tei raveia i mua i teia au tutu? E akapeea te peu o te akatautauanga ia ratou i runga i te paruru o te au ngutuare?
Eaa ta te Puka Tapu e Karanga Ra?
I to Iesu taime i te enua nei, kua akarongo aia i te Ture a te Atua tei orongaia na roto ia Mose. Kua kapiti mai teia i te rua o tei kapikiia ko te Ture Ngauru, tei akakite ra: “Auraka rava koe e maani noou uaorai tetai tiki tarai akatikitikiia ra me kore tetai apinga mei tetai mea i te au rangi ra me kore i te enua nei i raro ake me kore i roto i te au vai ra i raro ake i te enua. Auraka rava e tupou ki raro kia ratou ra e auraka e akakeuia kia tavini ia ratou, no te mea ko au ko Iehova to kotou Atua e Atua te anoano ra kia akono anake uaia.”—Exodo 20:4, 5, NW.
Ma te tau, kare a Iesu i akamori ana i te Atua ma te tauturu o te au tutu me kore te au tiki tei maaniia e te rima tangata. Mari ra, kua rotai tana akamori anga ki te akakite anga a tona Metua: “Ko au ko Iehova; ko toku ïa ingoa; kare au e oronga i toku ra kakā no tetai ke, e te akameitaki iaku ra no te au idolo akatikitikiia ra.”—Isaia 42:8.
Pera katoa, kua akamarama a Iesu e no teaa te Atua i tau ei kia akamoriia ma te kore te tauturu o te au apinga pae kopapa. “E teianei oki taua ora ra,” i karangaʼi aia, “e akamori ei i te Metua te aronga akamori tika ra, ma te vaerua e te tuatua-mou: ko te tu ïa o te tangata akamori ta te Metua e anoano ra. E Vaerua te Atua, e te aronga e akamori iaia ra, kia akamori ma te vaerua e te tuatua-mou ra e tikaʼi.”—Ioane 4:23, 24.
Mei ia Iesu rai, kua apii tana au pipi mou ra i tetai atu mataara tika no te akamori. Ei akaraanga, kua tuatua te apotetoro ko Paulo i tetai taime ki tetai urupu o te au aronga Ereni kite tei taangaanga ra i te au itoro no te akamori i to ratou atua kitea koreia. Kua akakite aia kia ratou no runga i Tei Anga i te tangata ra e kua karanga e: “Kare e tika kia manako tatou e, e aite te Atua i te auro, e te ario, e te toka, i taraiia e te karape e te kimi anga o te tangata nei.” I muri mai, kua akamarama taua apotetoro rai e ‘e aerenga akarongo to te au Kerititiano, kare i te aerenga kite mata’ e e tau te au Kerititiano “e rere ke atu i te araara idolo.”—Angaanga 17:16-31; 2 Korinetia 5:7; 1 Korinetia 10:14.
Te akaari maira tetai kite anga i roto i te oraanga o te apotetoro ko Petero e kua viviki aia i te akatikatika i tetai ua atu rave anga te ka arataki atu ki te rave anga itoro. Te akatopa anga te opita vaeau Roma ko Korenelio ki tona nga vaevae, kua patoi atu a Petero. Kua taaki aia ia Korenelio ki runga, na te karangaanga e: “Ka tu; e tangata katoa oki au nei.”—Angaanga 10:26.
No runga i te apotetoro ko Ioane, kua umere rava aia i te au orama atua e kua akatopa atura aia ki raro i te vaevae o tetai angera. Kua ako maira te angera “auraka.” “Auraka koe e akapera, e taeake tavini oki au noou, e no te au taeake i te au peroveta ra, e no te aronga i akono i te tuatua i roto i teianei buka: ko te Atua te akamori.” (Apokalupo 22:8, 9) Kua ariki te apotetoro i tana ako anga. Ma te aroa, kua rekoti aia i te tupu anga ei puapinga no tatou.
Inara eaa te piri anga o te au kite anga i runga ake nei ki te rave anga i te au tutu akonoanga? I te mea e e mea tarevake no Korenelio i te tupou ki raro ki tetai o ta Karaiti au apotetoro, akapeea i reira te akangateitei anga i te au tutu ora kore o te “au tainiti”? I te mea e e tarevake no tetai o ta Karaiti au apotetoro kia akatopa iaia uaorai ki mua i tetai angera ora, akapeea i reira te akangateitei anga i te au tutu ora kore o te au angera? Te papu ra, e kare teia au rave anga e au ana ki ta Ioane akamatakiteanga: “E aku au tamariki ra, e matakite ia kotou i te au idolo ra.”—1 Ioane 5:21.
Ei Au Tauturu Apii Anga Manea
Kare te aite anga e ko te rauka ua mai anga tetai tutu o etai tutu Puka Tapu e rave anga itoro ia. Te taangaanga meitaki ra teia makatini i te au tutu o te au rave anga Puka Tapu ei au tauturu apii anga. Pera katoa, te au tutu o te au rave anga Puka Tapu ka rauka kia taangaangaia te reira no te akamanea i te au paruru o te au are e te au apinga are. Inara, kare tetai Kerititiano mou e inangaro i te akaari i tetai tutu tei kiteaia e te akangateitei ra i tetai atu, e kare katoa aia e akatautau ki runga i tona paruru tei komono kore ra i te Puka Tapu.—Roma 14:13.
Te akaari ra te maata anga o ta Kerititome au tiki akatutu i tetai koropini anga ai takapini i te au katu o Iesu, Maria, te au angera, e te “au tainiti.” Kua kapikiia teia e ko te aro (halo). Noea mai te aro i te akamata anga? “Kare tona akamata anga i te mea Kerititiano,” i akatikaʼi The Catholic Encyclopedia (tata anga 1987), “no te mea kua taangaangaia te reira e te aronga ati e te aronga maani peikani no te komono ei akatutu anga i te ngateitei mana maata o te au mea atua tukeke.” Pera katoa, te puka The Christians, na Bamber Gascoigne, e tutu to roto no runga i tetai atua ra ma te aro ra no ko mai i te Ngai Taito Capitoline i Roma. Kua akamoriia teia atua e te au Roma peikani. I muri mai, i akamaramaʼi a Gascoigne, “kua rave mai te akonoanga Kerititiano” i “te aro o te ra.” Ae, te piri atura te aro ki te akamori anga peikani o te ra.
E tau ainei te au tutu rave anga Puka Tapu tei kairoia ki te au akatutu anga akamori anga peikani o te itoro kia akatautauia ki runga i te paruru o tetai kainga Kerititiano? Kare. Te ako ra te Puka Tapu e: “Eaa to te nao o te Atua ra aite anga atu i te idolo? . . . ‘“E aere mai kotou ki vao, mei roto mai ia ratou ra, kia taka ke kotou,” i karangaʼi a Iehova, “e auraka e rave ua atu i te mea viivii ra;” “e naku e āriki atu ia kotou.”’”—2 Korinetia 6:16, 17.
Te topa anga te tuatau, kua akamata te au Kerititiano akatutu ua i te kopae i teia ako anga. Kua tupu tetai akaruke anga i te akarongo, mei tei akakiteia e Iesu e tana au apotetoro. (Mataio 24:24; Angaanga 20:29, 30; 2 Petero 2:1) I te akamata anga o te a anere mataiti T.N., kua akatupu te emepera Roma ko Constantine i te akaruke anga akonoanga Kerititiano ei akonoanga no te Enua. I teianei e maata te au peikani tei akamata i te akakite ia ratou uaorai ei “Au Kerititiano.” Ko tetai rave anga matauia i rotopu ia ratou ko te akamori anga i te au itoro akatikitikiia o te emepera. Kua rave katoa ratou i te akatautau i te au tutu o to ratou ai tupuna e tetai atu au tangata rongonui. “I tau ki te irinaki anga a te emepera,” i akamaramaʼi a John Taylor i roto i tana puka Icon Painting (Peni Tiki Akatutu), “kua akamori te au tangata i tona tutu tei peniia ki runga i te kie e te rakau, e mei te akamori anga emepera ki te akangateitei anga i te au tiki akatutu ia e takainga meangiti ua ia.” No reira, kua komonoia te akamori anga peikani o te au tutu e te akangateitei anga i te tutu o Iesu, Maria, te au angera, e te “au tainiti.”
Akapeea te Au Arataki Akonoanga i te Akatika Anga i Teia?
I tau ki The Encyclopedia of Religion, kua taangaanga te au arataki akonoanga i taua au tuatua maro anga mei te aronga peikani kite rai. Te au tangata mei ia Plutarch, Dio Chrysostom, Maxim o Turia, Celsus, Porphyry, e Julian, kua akatika ratou e e ora kore te au itoro. Inara kua akatika teia aronga peikani i te rave anga itoro na te maroanga e e au tauturu teia i te akamorianga i to ratou au atua kitea koreia. Kua akatika te tangata akono tiki akatutu ko Leonid Ouspensky i roto i tana puka The Meaning of Icons e: “Kua rave te au Metua o te Akonoanga i te ravenga o te kite Ereni, te akatanoanga i tona tu marama e te reo ki te apiianga akonoanga Kerititiano.”—Akaaiteia atu kia Kolosa 2:8.
E manganui te au tangata tei kite i te akatika anga apiianga akonoanga no te akangateitei anga i te au itoro akatikitikiia ei mea ngata i te marama. “Te tuke i rotopu i te akamorianga i tetai tiki akatutu tei komono ra i tetai mea, me kore te akamorianga i te reira tikai . . . e meangiti roa no te akakiteia e tetai ua atu mari ra ko te aronga tei apii teitei ra,” i akakite ei a John Taylor i roto i te Icon Painting.
I tetai tua, ko ta te Puka Tapu e karanga ra no runga i te au itoro akatikitiki akonoanga ra e mea ngoie ua te reira no te marama. Ka tamanako ana ia Emilia, tei noo ra i Johannesburg, i Aperika Apatonga. E Katorika akono tikai aia e i rave ana aia i te tuturi e te pure ki mua i te au tutu. I reira, kua topapa mai tetai o te Au Kite o Iehova i tona ngutupa. Kua rekareka aia i te kite i roto i te Puka Tapu Potukara e e ingoa to te Atua, ko Iehova. (Salamo 83:18, Almeida) I roto i tana au apii Puka Tapu, kua pati aia: “Eaa taku ka rave no te kopae i te akamareka koreanga ia Iehova?” Kua tou te Kite ki te au tutu te tautau ra i runga i tona paruru e kua pati iaia kia tatau ia Salamo 115:4-8. I te reira po i te oki anga mai ta Emilia tane ki te kainga, kua akakite aia kiaia e ka inangaro aia i te titiri i tana au tutu akonoanga. Kua akatika aia. I tera mai ra, kua akaunga aia i tana nga tamaroa ko Tony raua ko Manuel, kia vetevete i te au tutu e te tutungi atu ia ratou. I teia ra, no etai 25 mataiti i muri mai, kua mii ainei a Emilia i teia? Kare. Ko te tika, i te pae mai i tona ngutuare tangata, e manganui tona au tangata tupu tana i tauturu kia riro mai ei aronga mataora i te akamori ia Iehova.
E manganui te au kite anga mei teia rai te tupu anga. Mei tei tupu ana i te angaanga kimi anga pipi i te ao katoa o te Au Kite o Iehova, e mirioni ua atu te apii ra i te akamori i te Atua “ma te vaerua e te tuatua-mou.” Ka rauka katoa ia koe i te kite i te au akameitakianga mei teia tu akamori anga ngateitei no te mea, mei ta Iesu i karanga ra, “ko te tu ïa o te tangata akamori ta te Metua e anoano ra.”—Ioane 4:23, 24.
[Tutu i te kapi 26]
Ko Emepera Nicholas II te akameitaki ra i tona au vaeau ki te tiki akatutu
[Akameitakianga]
Na C.N. te tutu