Akaraanga ma te Ariki ki Rungao i te “Are o te Atua”
“OKOTAI aku mea anoano ia Iehova ra, ko taku ï e umuumu ua nei; kia noo rai i roto i te are o Iehova e ope roa ake oku puke rā i te ora anga nei, kia akara au i te meitaki o Iehova, e kia ui marie au [“ma te ariki,” NW] ki roto i tona nao.”—Salamo 27:4.
Kua akara ariki ra te Ariki ko Davida ma te mataora, me kare te marekaanga, ki rungao i to Iehova nao. Te manako pera ra ainei koe no runga i te au ngai akamori anga tika i teia tuatau? Te maata anga i te au kainga Betela e 95 iko i te au manga o te Totaiete Punanga Tiaki tei rotopu i te au are te piri atura ki te akamori anga ia Iehova i to tatou tuatau nei.
“I te akaraanga ki muri i te manganui o toku au mataiti i te tavini anga i te Betela te akaki ra iaku i te tu akameitaki oonu e te ariki maata, te tupu ra mei tetai mataiti ki tetai mataiti,” i akamaramaʼi a Helga, tei akamata i te angaanga iko i te kainga i Tiamani i te 1948. Ko Helga tetai o te 13,828 aronga angaanga rekareka i te Betela i teianei ao tei ‘akara i te meitaki o Iehova’ i roto i te mataiti tavini anga i te 1993. Eaa tikai te aiteanga o te ingoa Betela? Akapeea te katoatoa o te Au Kite o Iehova, me te tavini ra aia i te Atua i roto i te Betela me kare i vao, i te akara anga ma te ariki ki rungao i teia akanoo anga?
Tetai Ingoa te Umuumuia ra te Akono
E ingoa tano meitaki tikai a “Betela,” i te mea e ko te tuatua Epera Behth-ʼElʹ te aiteanga te “Are o te Atua.” (Genese 28:19, NW tuatua i raro) Ae, te akatutu ra te Betela i tetai are tei mako tikai te akaaerenga, me kare ‘e ngutuare tei patuia i te pakari,’ ma te Atua e tana akakoroanga ei tumu akara tika ia. (Maseli 24:3) “Mei te nooanga rai i roto i tetai pamiri. E angaanga mako tikai ta matou akaaerenga i te au ra tataki tai,” i tuatuaʼi a Herta ma te ariki. Kua tavini ana aia i taua Betela ra rai mei ia Helga e tere atu i te 45 au mataiti. E angaanga ta te mema tataki tai o teia pamiri maatamaata e e ngai tona, te akatikaanga iaia kia mataora e kia tinamou. I te rave tamou anga i te ingoa Betela, te akataka ra te akanooanga meitaki e te akaaerenga i te tu o te au tipatimani. Te akamaata nei teia i te au, e te maani ra kia rauka te tutu aereanga puapinga i te tuatua meitaki, e te oronga ra ki te au putuputuanga i te akamarama puapinga kia akono i te “Are o te Atua” i te tu ngateitei rava.—1 Korinetia 14:33, 40.
Eaa ra i anoanoiaʼi te reira au are? Ei akatauanga, teia makatini kua maaniia i roto i te ngai neneii anga i te Betela. Ko te tutu aereanga i te tuatua o te Patireia e te tua anga i te kai i te pae vaerua, tei kiteaia e Iesu Karaiti, te maani ra i te au akaaerenga akanooia mei te Betela kia kore e akakoreia—te tauturuia ra e te aronga tei puareinga ua i te angaanga e te akateiteiia ra e te aronga akamori ravarai o Iehova.—Mataio 24:14, 45.
Ka inangaro ainei koe i te apii maata atu no runga i te angaanga i te ra tei matauia i konei? I te ngai e noo ana a Helga raua ko Herta, e tangi reka ana te ove i roto pouroa i te au are nooia ra i te 6:30 a.m., noatu e e manganui te tere atu i te 800 aronga angaanga putuputu te tu vave ra i te akapapa no te ra. I te 7:00 a.m., mei te Monite ki te Maanakai, ka akaputuputuia mai te pamiri ki roto i te ngai kaikaianga no tetai uriuri anga i te irava o te ra, me kare e akamorianga i te popongi. Ka aru mai tetai kaikaianga reka. E akamata ana te ra angaanga tataki tai i te 8:00 a.m. e ka roa atu e varu ora, ka tamanamanata ua ia e te kaikai anga avatea. (E angaanga ua ana te pamiri e apa ra i te Maanakai.) Me tei roto i te ngai tunuanga kai, neneianga, puaanga kakau, au opati, au ngai maani anga apinga, ngai akono puka, me kare i tetai atu au tipatimani, te maata ra te ka raveia.
I te au aiai e i te au openga epetoma, e piri atu ana te au mema o te pamiri ki te au putuputuanga o te reira ngai i te au uipaanga e te tutu aereanga ki te katoatoa. E manganui te au taeake Betela e aronga pakari me kare e au tavini orometua i roto i teia au putuputuanga. Te ariki tikai ra te Au Kite o te reira ngai i teia taokotai anga, teia nga pupu te angaanga taokotai ra e te rotai ra ei kopapa okotai, ma te akangateitei rava e te maramaanga. (Kolosa 2:19) Kua kite te aronga angaanga tataki tai i te Betela e ko tana tuku anga angaanga i roto i te “Are o te Atua” e rave anga puapinga ki rungao i tetai ua atu au angaanga ke. Inara, te tu oraora no te tutu aereanga e te piri anga i roto i te putuputuanga, e pera katoa te tu aiteite, te akaketaketa ra i te aronga angaanga i te Betela i te pae vaerua, te akamaata ra i tona rekareka, e ka maani iaia ei mema puapinga no te pamiri. Mei teaa ra te puapinga i teia au tu i te angaanga anga i roto i tetai “are” tona ingoa te kapiti atura ki te akono ma te meta katoa!
Maanianga i te Tavini Anga Betela ei Autuanga
Eaa tei tauturu ana i tetai ua atu Au Kite o Iehova kia maani i te tavini anga Betela ei autuanga? Te au mema o te pamiri Betela i Varani ma te kite anga no te au mataiti e manganui kua tuatua e: “No te inangaro ia Iehova. E te raukaanga te manako tamou kia aruaru i tana ngai i anoano ra no tatou; te tu akaaka, te kauraro anga, e te akarongo anga ki te arataki anga te orongaia ra kia tatou e te Totaiete.” (Denise) “Kua kite au e mei teaa atura te puapinga no te akangateitei i te kaveinga te taikuia ra e Paulo ia Roma 12:10: ‘I te akangateitei anga tetai ki tetai.’ Te akari maira teia irava kia tatou i te puapinga e auraka kia manono ua atu e kia arikiia to tatou uaorai manako, mari ra, kia manako atu i te manako tukeke o tetai papaki. I tetai tuatua, kare e kimi i te ngai teitei.” (Jean-Jacques) “Penei ka akakinoia to tatou tu ngateitei no te tavini anga Betela me ka akara tatou i te au mea mei ta te kopapa, ta te tangata akara anga,” i tuatuaʼi a Barbara, “e na teia e arataki ia tatou kia akangaropoina i te tika e te akatere ra a Iehova i tana akaaerenga. Penei ka ngere te reira tu akangateitei me ka turori atu tatou ki rungao i te tu apa ua o tetai papaki.”
E tu apa ua to te katoatoa i te Betela, no reira ka anoanoia te pirianga kia akara matatioia. Ka meitaki ua te aronga mapu me kare te aronga ou i tae maira kia kore e kotinga ua i to ratou pirianga ki to ratou uaorai au oa. Ko te aronga te akari ra i te tu kopekope me kare i te manako papu kore kare ia i tau ei aronga akamaroiroi i roto i te Betela me kare i roto i te putuputuanga. I tetai tua, te aruanga i te “pakari no runga maira,” tei akatakaia ia Iakobo 3:17, te apai maira i te au akameitakianga. Ko teia ia “e mea iro koreia ïa, e mea au ïa, e te maru, e te akarongo ngoie, kua ki ïa i te aroa, e te takinga-meitaki, kare oki e akatu ke i te tangata, kare oki e pikikaa.” Te reira au tu, kapiti maira te akakoromaki e te takinga meitaki, te kitea ra i roto i te “Are o te Atua,” te maanianga i ta tetai noo anga i reira kia meitaki e te akakeuia. E pera katoa te akakite putuputu ra te aronga atoro kare i te Au Kite i te umere o te tu meitaki, te tu oaoa, e te vaerua rekareka o te aronga angaanga.
Kua akamarama a Anny, tei tere atu i te 70 mataiti e kua riro ana ei mema no te pamiri Betela i Tiamani mei te 1956 mai, e akapeea aia i te tamou anga i tona tu papa ua no te tavini: “No toku turanga i te pae vaerua, kua tuku au i te tauta anga maata kia akono ua i te au puka a te Totaiete, kia aere putuputu atu ki te au uipaanga, e kia piri putuputu atu ki roto i te tutu aereanga. Ka tauta katoa au i te noo i roto i te erata meitaki na te raveanga i te akamatutu anga kopapa i te popongi tataki tai, na te kore anga e taangaanga i te pia tere i te maata anga o te taime, e na te aereanga putuputu me ka rauka, i roto tikai i te angaanga tutu aere.”
E manganui tei kite i te oraanga Betela ka akatika ki ta Anny. Kare ratou e akamutu ana i te apii, kare e akamutu ana i te angaanga. Te maro maira te tu i te pae erata e kia rava ta ratou moe e etai akamatutu anga kopapa e kia akari i te tu tau ua i te kaikaianga e te inuanga. Te mea puapinga roa atu, auraka ratou e kopae i te pure na ratou uaorai e te apii i te Puka Tapu.
Akanoo Anga Teitei no te Tavini Anga Tapu i Roto i te Betela
“E angaanga ana koe kiea?” e uianga tei matau ia i te uiia ki te au mema i te Betela. Te tukeke ra te au tuku anga angaanga, inara ka tau rai te katoatoa kia akari i te tu ngateitei no te au angaanga tataki tai. Eaa ra? No te mea te tuku anga angaanga tataki tai—me te taangaanga ra i tetai matini te nenei ra i te kai i te pae vaerua, te puaanga i te au kakau, te tunuanga e te tamaanga no te pamiri, me kare te raveanga i te angaanga opati—te akanooia ra ei angaanga tapu. Mei tei taikuia ra i runga akenei, kare te au Kerititiano e maani i te tu iriiri. E akamaara e ko te au angaanga pouroa tei raveia e te au kau taunga e te ngati Levi i te nao, i roto i to te reira au paepae e te au ngai kaikaianga, kua manakoia ei tavini anga tapu kia Iehova. Te kapiti maira te reira ki te taanga e te akapapaanga i te au animara ei atinga, te akakianga i te au mori, e pera katoa te tamaanga e te raveanga i te au angaanga a te aronga tiaki. Pera katoa, te tuku anga angaanga tataki tai i te Betela e angaanga merongoanga e te puapinga tikai “kia maata nei te rave anga i te angaanga a te Atu,” no reira e akameitaki anga kare e akaaiteia.—1 Korinetia 15:58.
E tamanako poto ua ana i tetai tu te ka tapu i ta tatou akaraanga ma te rekareka ki rungao i te “Are o te Atua.” Ka anoanoia te au Kerititiano i roto i te Betela e i vao katoa kia paruru mei te makitakita e te vareae, te ka riro e “ko to te ivi ïa pe.” (Maseli 14:30) Kare e tumu no tetai kia makitakita i te au akameitaki anga tavini anga a te aronga angaanga i te Betela. Pera katoa, i roto i te pamiri Betela, kare e ngai no te vareae, ko tetai ia o te angaanga a te kopapa. E tiaki ma te akaaka—e akoanga meitaki ia no tetai penei kua manako meangitiia koi orongaiaʼi te au akameitaki anga maata ki etai pae. Ma te maata atu, te noo piri vaitata ra te au tangata e turanga tukeke maata to ratou i te tua o te moni i te Betela. Mei teaa ra te manamanata me ka akara tetai i tona turanga “eiaa i tetai ke”! I te merengo anga e “e kai ta tatou, e te kakau” kua tauturu i te manganui kia rave tiratiratu ua atu no tetai ngauru ua atu mataiti i roto i te “Are o te Atua.”—Galatia 5:20, 26; 6:4; 1 Timoteo 6:8.
Te rauka ra i te Au Kite o Iehova e te au mirioni ua atu au tangata i te puapinga maata mei te tavini anga tutaki koreia te raveia ra i te Betela—e angaanga kua rave noinoi koreia na roto i te aroa no te Atua e te tangata tupu. Te tutakiia ra te au kainga Betela e te ngai neneiianga o te Totaiete Punanga Tiaki, mei etai atu au are tutara-Atua, na roto i te moni tauturu oronga ua. (2 Korinetia 9:7) Mei te Ariki ko Davida e te au tamaiti ariki e te au rangatira o Iseraela, ka rauka ia tatou i te akari i ta tatou akangateitei anga e te ariki anga no te “Are o te Atua” na te orongaanga i te tu akono tau e te tauturu i te pae o te moni ki te Totaiete. (1 Paraleipomeno 29:3-7) Ka akara tatou i teianei e akapeea e raukaʼi “kia akara au i te meitaki o Iehova” i te Betela.
Au Akameitakianga i Roto i te “Are o te Atua”
I te aereanga ki tetai akaputuputuanga, te kite ra ainei koe i tetai merengo anga oonu, i te takapini angaia koe e te aronga akamori mataora o Iehova? E akamanako ana, e akameitaki anga ta tetai tangata angaanga i te Betela no te tavinianga ia Iehova i rotopu i tetai pupu o te au taeake i te au ra ravarai! (Salamo 26:12) Mei teaa ra te akaraanga meitaki no te tupu anga i te pae vaerua ta te reira e oronga maira! Kua taiku mai tetai taeake e kua rauka iaia i te apii ma te maata no te tauturu iaia kia akatikatika i tona tu tangata i roto i te mataiti okotai i te Betela i tana i rave ana i roto i te toru mataiti i tetai ngai ke. Eaa ra? No te mea kare atu e ngai ke i rauka iaia te tuatau kia akara e kia aru i te akarongo o te au Kerititiano e manganui ma te tu tangata pakari.—Maseli 13:20.
Iko i te Betela te takapiniia ra tetai tangata e te aronga kite i te ako, mei te reira te tu. Kapiti mai, te vaira te puapinga no te akarongoanga i te au tuatua akapapaia te orongaia ra i te tuatau akamori anga i te popongi e i te Apii Punanga Tiaki a te pamiri Betela e i te akarongoanga ki te au tuatua i te au aiai Monite. Te oronga ia ra te apii anga ki te aronga ou tei tae mai i roto i te Apii Tomoanga Betela e te akatakaia ra kia tatau i te katoa anga o te Puka Tapu i roto i te 12 au marama mua.
Te oronga katoa ra te au ripoti e te au akakite anga mei ko mai i te au manuiri mei tetai au enua ke i te akamaroiroianga. Pera katoa, te atoro ra te au mema o te Pupu Akaaere me kare to ratou au komono ki te au opati manga. “Noatu e maata ta ratou ka rave,” i manako ei a Helga, “te kimi ua ra te au taeake i tetai taime no te tuatua oaoa me kare te kata.” Mei teaa ra te akamaroiroianga i te kite uaorai i te tu oraora e te tu mako o te reira au tangata tiratiratu!
I te Betela tikai e raukaʼi i tetai i te akara vaitata atu e akapeea te akaaerenga a te Atua i te angaanga anga e e akapeea tona vaerua tapu i te akakeu anga i te au ngakau puareinga e te au rima kia angaanga. “I te Betela ka manako vaitata atu tetai i rotopu o te au angaanga,” i akamaramaʼi tetai taeake, tei tavini ana i te Betela i Varani mei te 1949. Kua tuatua ua atu aia e: “Te rauka nei iaku i te tuatua e noku ko te Betela ko te tu ia no te tavini anga tamou te akatika ra iaku kia oronga i te maata anga o te taime e te maroiroi ki te tavini anga ia Iehova e kia tavini i te numero maata roa o te au taeake.” E kare ainei e ko te reira te akakoroanga tikai ki te oraanga—te rave i te anoano o te Atua? I te Betela ka rauka i tetai i te “[“akapaapaa anga,” NW] e po ua atu te rā.” Eaa ia akameitakianga!—Salamo 44:8.
Mei ta tatou i kite, ka kite tetai te angaanga ra i roto i te kainga Betela i te meitaki o Iehova e te kite ra i tetai ua atu au akameitakianga tukeke. (Ebera 6:10) Ko te angaanga i te “Are o te Atua” e mea puapinga ainei kia koe? Ko te aronga i rotopu i te Au Kite o Iehova e e 19 mataiti, te rekareka ra i te meitaki o te oraanga i te pae vaerua e i te pae kopapa, e mei, ia Timoteo ra, tei “rongo meitaki oki aia i te au taeake” ka rauka i te tata atu kia tavini i te Betela. (Angaanga 16:2) E manganui tei maani i te tavini anga i te Betela e ko ta ratou angaanga i te oraanga, mei te aronga i taikuia ra i runga akenei. No ratou te inangaro anga oonu o te tata taramo—kia ‘noo rai i roto i te are o Iehova e ope roa ake ona puke ra i te oraanga’—kua riro ei mea tika tikai.
E akangateitei maata to te Au Kite o Iehova no te vaerua oronga uaorai te akariia ra e to ratou au tungane e te au tuaine i te Betela, tei apai ra i te au tuku anga angaanga ma te puareinga e te rekareka tikai. Noatu e te tavini ra tatou ia Iehova i te Betela me kare i tetai ngai, e tumu meitaki to tatou tataki tai i te manako mei te Ariki ko Davida—no te akara ma te ariki, me kare te marekaanga, ki rungao i te “Are o te Atua.”
[Tutu i te kapi 31]
Kua rave mataora teia au Kerititiano i te tavini anga tapu i roto i te Betela i Tiamani no tetai ngauru ua atu mataiti