RUNANGA PUKA I RUNGA I TE INITANETI Punanga Tiaki
Punanga Tiaki
RUNANGA PUKA I RUNGA I TE INITANETI
Reo Rarotonga
  • PIPIRIA
  • AU PUKA
  • AU UIPAANGA
  • w96 7/15 kapi 26-28
  • Gamaliela—Kua Apii Aia ia Saula o Tareso

Kare e vitio.

Akakoromaki mai kare te vitio e angaanga.

  • Gamaliela—Kua Apii Aia ia Saula o Tareso
  • Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1996
  • Tumu Tuatua
  • Tetai Atu Manako
  • Koai Tikai a Gamaliela?
  • Apiiia e Gamaliela​—Akapeea?
  • Te Vaerua o ta Gamaliela Au Apiianga
  • Eaa te Aiteanga o te Reira kia Paulo?
  • ‘Kare Matou e Tika kia Kore e Tuatua ia Iesu’
    Te Punanga Tiaki Akakiteanga i te Patireia o Iehova—2006
  • Te Mishnah e ta te Atua Ture kia Mose
    Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1997
  • Tereanga ki Mua ki te Autu Anga Openga!
    Te Punanga Tiaki Akakiteanga i te Patireia o Iehova—2001
  • Koai Taau e Akarongo—Ko te Atua me ko te Tangata?
    Te Punanga Tiaki Akakiteanga i te Patireia o Iehova—2005
Tetai Atu
Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1996
w96 7/15 kapi 26-28

Gamaliela​—Kua Apii Aia ia Saula o Tareso

KUA tu muteki ua te urupu tangata. I mua atu ana, mei tamate rai ratou i te apotetoro ko Paulo. Tei kitea katoaia e ko Saula o Tareso, kua akaoraia aia e te au pupu vaeau Roma e teianei te aro atura i te au tangata mei te taua kake anga ki runga vaitata i te iero i Ierusalema.

I te kamokamoanga i tona rima kia muteki ratou, kua akamata a Paulo i te tuatua Epera, i te na ko anga: “E tāma, e te au taeake, e te ai metua nei, ka akarongo mai ana kotou i taku tuatua kia kotou iaku uaorai nei. . . . E ngati Iuda tikai au, i Tareso i Kilikia toku anau anga, i teianei rai oire toku apii angaia i te vaevaeo o Gamaliela, i apii uaia oki au i te ture a to tatou ai metua ra, maroiroi oki au i ta te Atua, mei ia kotou ravarai na i teianei rā.”​—Angaanga 22:1-3.

Ma tona oraanga i roto i te kino, eaa ra a Paulo i akamata ei no te paruru anga iaia i te tuatua e kua apiiia ana aia e Gamaliela? Koai tikai a Gamaliela, e eaa tei o atu i te apiiia anga e ia? Kua akakeu ainei teia terenianga ia Saula noatu i muri ake kua riro mai aia e ko te apotetoro Kerititiano ko Paulo?

Koai Tikai a Gamaliela?

E Pharisea rongonui a Gamaliela. E mokopuna aia na Hillel te Tangata Pakari, tei akatumu i tetai o te au apiianga maata o te manako e rua i roto rai i te akonoanga ngati Iuda Pharisea.a Kua ariki maataia te rave anga apiianga a Hillel ki tera tangata taemoemo ra, ko Shammai. I muri ake i te akapou anga i te iero o Ierusalema i te 70 T.N., e maata atu a Bet Hillel (te Ngutuare o Hillel) i te inangaroia ia Bet Shammai (te Ngutuare o Shammai). Kua riro mai te Ngutuare o Hillel e ko te tuatua akamanaia o te akonoanga ngati Iuda, i te mea kua ngaro atu tetai au pupu i roto i te akapou anga o te iero. I te maata anga o te taime te au iki anga a Bet Hillel e tumu ia no te ture ngati Iuda i roto i te Mishnah, tei riro mai e ko te tango o te Talmud, i te akara anga kua riro ta Gamaliela akakeu anga ei tumu maata i roto rai i tona akatere anga.

Kua akangateitei tikaiia a Gamaliela e koia te mea mua tei kapikiia e rabban, e taoonga tei teitei atu i to te rapi. Ko te tika, kua riro mai a Gamaliela ei tangata akangateiteiia e te karanga ra te Mishnah nona ra e: “I te mate anga te Rabban ko Gamaliela te tangata pakari kua motu te kaka o te Torah, e kua kore te tu ma e te tainiti [tika tikai “takake anga”].”​—Sotah 9:15.

Apiiia e Gamaliela​—Akapeea?

I te akakite anga te apotetoro ko Paulo ki te urupu tangata i Ierusalema i ‘tona apii angaia i te vaevaeo o Gamaliela,’ eaa te aiteanga o tana tuatua? Eaa tei o atu i te riro anga ei pipi na te puapii mei ia Gamaliela ra?

No runga i te reira terenianga, kua tata te Poropeta ko Dov Zlotnick o te Ngai Apii Akonoanga Ngati Iuda o Marike e: “Te tika o te ture tuatuaia, te tika tikai o te reira, vaitata e te katoa anga tei runga i te pirianga o te pu ki te pipi: te akono anga i raveia e te pu i te apiianga i te ture e te inangaro o te pipi i te apiianga i te reira. . . . No reira, kua raurauia te au pipi, kia noo i te pae i te vaevae o te aronga apii . . . ‘e kia inu i ta ratou au tuatua ma te kaki tikai.’”​—Avot 1:4, te Mishnah.

I roto i tana puka A History of the Jewish People in the Time of Jesus Christ, te akakite maira a Emil Schürer no runga i te au rave anga a te au puapii rapi i te anere mataiti mua. Kua tata aia: “E akaputuputu ana te au Rapi rongonui i te maata anga o te taime i rotopu ia ratou ma te au numero maata, te au mapu te inangaro ra kia ikuikuia, te akakoro anga koia oki kia akamatau meitaki ia ratou ma te apii anga tuke maata e te au tuatua maata maoraora o ‘te ture tuatuaia.’ . . . Te o maira ki roto i te ikuiku anga te tamou putuputu anga ma te maro o te manako. . . . Ka tuku te puapii ki mua i tana aronga apii i te au uianga tukeke o te ture no ta ratou ikianga e ka akatika ia ratou kia pau i te reira me kore ka pau aia uaorai i te reira. Kua akatika katoaia te aronga apii kia oronga i te au uianga ki te puapii.”

Mei te manako o te au rapi, e maata rava atu te vaira i roto i te turanga o te aronga apii i te rauka ua anga tetai pepa pati. Kua akamatakiteia te aronga te apii ra i raro ake i taua au puapii e: “Ko tetai ka akangaropoina i tetai apinga mei tana i apii ana​—te karanga ra te Tuatua Tapu i te reira kiaia mei te mea ra e tei runga iaia tona ora.” (Avot 3:8) Kua orongaia te akapaapaa anga maata rava atu ki runga i tetai tangata apii e mei te “ruavai tapipiriia ra, kare te reira e ngere i te topata vai.” (Avot 2:8) Ko te reira te terenianga tei rauka ia Paulo, i te reira taime kua matauia tona ingoa Epera, ko Saula o Tareso, mei ko mai ia Gamaliela.

Te Vaerua o ta Gamaliela Au Apiianga

I te aruanga i te au apiianga a te Pharisea, kua akamaata a Gamaliela i te irinaki anga i roto i te ture tuatuaia. No reira kua tuku aia i te akaketaketa anga maata ki runga i te au ikuiku anga a te au rapi e i te Tuatua Tapu akauruia. (Mataio 15:3-9) Kua taiku te Mishnah ia Gamaliela i te tuatuaanga: “E akapapa i tetai puapii noou uaorai [e rapi] kia akamatara mai ia koe mei te ekoko anga, auraka oki koe e oronga maata i te tuanga ngauru na roto i te angaanga rave ua.” (Avot 1:16) Ko teia te aiteanga me kare te au Tuatua Tapu Epera i akakite meitaki e eaa te ka rave, kare tetai tangata e tau kia taangaanga i tona uaorai manako me kore ka aru i tona akava ngakau no te tuku anga i tetai ikianga. Mari ra, ka kimi aia i tetai rapi tei tau tikai te ka tuku i te ikianga nona ra. Kia tau kia Gamaliela, e na roto anake ua i teia mataara e raukaʼi i tetai tangata i te kopae i te ara.​—Akaaite ia Roma 14:1-12.

Inara, kua kite uaia a Gamaliela no te tu akakoromaki, te manako va ua i roto i tana tuku anga ture akonoanga. Ei akaraanga, kua akaari aia i te akamanako anga no te au vaine i te akakite anga aia e ka “akatika [aia] i tetai vaine akaipoipo kia akaipoipo akaou i runga ra i te akakite anga a tetai tei kite [i te matenga o tana tane].” (Yevamot 16:7, te Mishnah) Kapiti maira, ei paruru i te tangata kopae, kua tauru a Gamaliela i tetai au arairai anga i roto i te itiu o te reta kopae anga.

Kua kitea katoaia teia tu i roto i ta Gamaliela au raveanga ma te au pipi mua a Iesu Karaiti. Te akakite maira te puka Angaanga i te kimi anga te au arataki ngati Iuda no te tamate i ta Iesu au apotetoro ta ratou i opu no te tutu aereanga, “tu akera tetai Pharisea ki runga i taua Sunederi ra, ko Gamaliela te ingoa, e apii ture, e tangata akameitakiia e te tangata ravarai, kua akaue atura e arataki atu i te au aposetolo ra ki vao, e kia roa poto ake. E kua karanga atura aia kia ratou, E te au tangata no Iseraela nei, e matakite ia kotou i ta kotou rave anga atu i tenana aronga tangata. . . . teia taku tuatua kia kotou, E akataka ke atu kotou i tenana au tangata, e vaio ua atu: . . . ko te riro aea oki kotou ei aronga tamaki atu ki te Atua.” Kua akonoia ta Gamaliela ako anga, e kua tukunaia atu te au apotetoro.​—Angaanga 5:34-40.

Eaa te Aiteanga o te Reira kia Paulo?

Kua tereniia a Paulo e kua apiiia e tetai o te au puapii rapi maata rava atu o te anere mataiti mua T.N. Kare e ekoko anga kua akakeu ta te apotetoro taiku anga ia Gamaliela ki te urupu tangata i Ierusalema kia akarongo i tana tuatua. Inara kua tuatua aia kia ratou no runga i tetai Puapii tei teitei atu ia Gamaliela​—ko Iesu, Mesia. I teianei ei pipi na Iesu, kare e na Gamaliela, kua tuatua atu a Paulo ki te urupu tangata.​—Angaanga 22:4-21.

Kua akakeu ainei te terenianga a Gamaliela i te apiianga a Paulo e ei Kerititiano? Te papu ra, kua riro te ikuiku anga pakari i roto i te Tuatua Tapu e te ture ngati Iuda ei mea puapinga tikai kia Paulo ei puapii Kerititiano. Inara, te akaari taka marama maira ta Paulo au reta tei akauru tu-Atua ia te ka kiteia i roto i te Pipiria e kua kopae aia i te au tumu puapinga o te irinaki anga Pharisea o Gamaliela. Kua arataki a Paulo i tona au taeake ngati Iuda e tetai pae atu, kare ki te au rapi o te akonoanga ngati Iuda me kore ki te au ikuiku anga na te tangata ra, mari ra kia Iesu Karaiti.​—Roma 10:1-4.

Naringa ra a Paulo i tamou ua atu ei pipi na Gamaliela, ka rekareka atu aia i te tu ngateitei maata. Kua tauturu katoa tetai atu i roto i te pupu o Gamaliela no te akataka i te tuatau ki mua o te akonoanga ngati Iuda. I tetai akara anga, kua rave te tamaiti a Gamaliela ko Simeon, penei paa e taeake apii no Paulo, i tetai tuanga maata i te orureau anga a te ngati Iuda ia Roma. I muri ake i te akapou anga o te iero, kua akaoki akaou te mokopuna a Gamaliela ko Gamaliela II i te mana o te Tuneteri, i te nekeanga i te reira ki Yavneh. Na te mokopuna a Gamaliela II ko Judah Ha-Nasi i akapapa i te Mishnah, tei riro mai e ko te tango o te manako anga ngati Iuda e tae roa mai ki to tatou tuatau.

Ei tangata apii na Gamaliela, penei kua rongonui ana a Saula o Tareso i roto i te akonoanga ngati Iuda. Inara, no runga i taua karia, kua tata a Paulo: “Ko taua au mea apinga naku ra, ko taku ïa i akariro akenei ei mea puapinga kore i te Mesia nei. Koia tikai, e mea puapinga kore te au mea ravarai nei iaku i te meitaki maata ra i to kite i taku Atu ra ia Iesu Mesia: i akaruke ei au i te au mea katoa ra, e kua riro ïa ei teita iaku, kia rauka iaku te Mesia.”​—Philipi 3:7, 8.

Na te tukuanga i tona karia ei Pharisea ki muri e te riro anga ei pipi na Iesu Karaiti, kua taangaanga a Paulo i te ako a tona puapii o mua ana kia paruru “ko te riro aea oki kotou ei aronga tamaki atu ki te Atua.” Na te akamutuanga i tana takinokino anga i te au pipi a Iesu, kua akamutu a Paulo i te tamaki atu ki te Atua. Mari ra, na te riro anga ei pipi na Karaiti, kua riro mai aia ei ‘oa rave angaanga no te Atua.’​—1 Korinetia 3:9.

Te akakite aereia nei rai te tuatua o te akonoanga Kerititiano mou e te Au Kite maroiroi o Iehova i to tatou tuatau. Mei ia Paulo rai, e manganui i teia aronga kua rave i te taui anga umere tikai i roto i to ratou au oraanga. Kua akaruke etai ia ratou i te au karia puapinga e raukaʼi kia maata atu te tuanga i roto i te angaanga tutu aereanga i te Patireia, e angaanga tikai “na te Atua ra.” (Angaanga 5:39) Mei teaa te mataora tikai ia ratou e kua aru ratou i ta Paulo akaraanga kare i ta tona puapii o mua ana, ko Gamaliela!

[Tataanga Rikiriki i Raro]

a Te karanga ra etai au tata anga e tamaiti a Gamaliela na Hillel. Kare ra te Talmud i taka marama no runga i teia tumu.

[Tutu i te kapi 28]

E ko te apotetoro ko Paulo, kua akakite aere a Saula o Tareso i te tuatua meitaki ki te tangata o te au pa enua

    Au Puka Reo Rarotonga (1983-2025)
    Akaruke
    Aere ki Roto
    • Reo Rarotonga
    • Akaari ki Etai Ke
    • Taau e Inangaro
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ture no te Taangaanga Anga i te Web Site
    • Ture Akamanaia
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Aere ki Roto
    Akaari ki Etai Ke