Te Ture a te Karaiti

“Tei raro ake ra au i te ture i te Mesia.”​—1 KORINETIA 9:21.

1, 2. (a) Penei e akapeea te arai anga i te au tarevake a te au tangata nei? (e) Eaa ta Kerititome i kore e kite mei te tuatua enua o te akonoanga Iuda ra?

“KARE te au tangata e te au kavamani i kite ake na tetai ua atu apinga no te tuatua enua mai, kare oki i akono i te au kaveinga no roto mai i te reira.” Ta tetai tangata Tiamani apii kite i tuatua i te 19 anere mataiti ra. E tika, ko te aerenga o te tuatua enua o te tangata kua akatakaia ei tetai “aerenga neneva,” e au tupu anga tamou no te au tarevake kino e te au taitaia, e manganui te ka rauka kia akakoreia naringa te au tangata i anoano ua kia kite na te au tarevake i te tuatau kua topa.

² Ko taua akakore anga i te apii kia kite mei te au tarevake kua topa ra te akakiteia maira i roto i teianei uriuri anga i te ture tu-Atua. Kua mono te Atua ko Iehova i te Ture a Mose ma tetai tei meitaki atura​—koia te ture a te Karaiti ra. Inara, ko te au arataki o Kerititome, te karanga ra e te apii e te akono ra ratou i teia ture, kua kore e apii kia kite mei te tarevake kino roa o te au Pharisea ra. No reira kua taruri ke e kua akono tau kore to Kerititome i te ture a te Karaiti mei ta te akonoanga Iuda i rave ra ki te Ture a Mose. Akapeea ra i tupu ei? Te mea mua, e uriuri tatou i teianei ture uaorai​—eaa te reira, koai ma tana e akatere ra e akapeea oki, e eaa te akatuke ra i te reira mei te Ture a Mose ra. Ei reira tatou ka akara matatio ei i akapeea ta Kerititome akono tau kore anga i te reira. No reira e apii tatou kia kite mei te tuatua enua e kia puapingaia mai i te reira!

Te Koreromotu Ou

3. Eaa te taputou ta Iehova i papau no runga i tetai koreromotu ou ra?

³ Koai anake mari ra ko te Atua ra ko Iehova te ka rauka kia akameitaki atu i tetai Ture apa kore ra? Kare e apa o te Ture koreromotu a Mose ra. (Salamo 19:7) Noatu rai te reira tu, kua taputou maira Iehova: “I na, e tae maira te au rā, . . . e papau ei au i te ngutuare o Iseraela, e i te ngutuare o Iuda, i tetai koreromotu ou: Auraka mei te koreromotu taku i papau i to ratou ra au metua.” Ko te Ture Ngauru​—te ngai rotopu ia o te Ture a Mose ra—​kua tataia ki runga i nga papa toka. Inara ko te koreromotu ou, ta Iehova i tuatua: “E tuku au i taku ture ki roto ia ratou, e tataia e au ki runga i to ratou ngakau.”​—Ieremia 31:31-34.

4. (a) Ko teea Iseraela te o atura ki te koreromotu ou? (e) Koai ma i te pae atu i te Iseraela vaerua tei raro ake i te ture a te Karaiti ra?

⁴ Koai ma te ka raveia atu ki roto i teia koreromotu ou? E mea papu e kare ko te “ngutuare [tikai] o Iseraela,” tei kopae ke ra i te Rotopu o teia koreromotu nei. (Ebera 9:15, NW) Kare, ko teia “Iseraela” ou ko te “Iseraela o te Atua,” ko tetai iti tangata Iseraela vaerua. (Galatia 6:16; Roma 2:28, 29) I muri akera kua kapitiia ki teia pupu meangiti o te au Kerititiano akatainuia ra ki te vaerua tetai “aronga maata rava” no te au pa enua ravarai te ka kimi katoa oki kia akamori ia Iehova. (Apokalupo 7:9, 10; Zekaria 8:23) Noatu rai e kare teia aronga i roto i te koreromotu ou, tei raro katoa ra ratou i te ture ra. (Akaaite ia Levitiku 24:22; Numero 15:15.) Ei “okotai oki anana” i raro i te “okotai oki tiaki,” pouroa ratou tei ‘raro ake i te ture i te Mesia,’ mei ta te apotetoro ko Paulo i tata ra. (Ioane 10:16; 1 Korinetia 9:21) Kua tapaia e Paulo teia koreromotu ou e “koreromotu meitaki maata.” No teaa ra? Ko tetai tumu, kua akatumuia ki runga i te au taputou akatupuia kare ki runga i te au ata no te au mea te aere maira.​—Ebera 8:6; 9:11-14.

5. Eaa te akakoro anga o te koreromotu ou ra, e eaa ra ia ka autu ei?

⁵ Eaa te akakoro anga a teia koreromotu? Koia oki kia akatupu mai i tetai iti tangata ui ariki e te kau taunga ei akameitaki i te au tangata ravarai. (Exodo 19:6; 1 Petero 2:9; Apokalupo 5:10) Kare te Ture koreromotu a Mose i akatupu mai i teia iti tangata i te tu ki katoa, no te mea ko te katoa anga o to Iseraela kua meameaau e kua ngere i to ratou tuatau tika anga. (Akaaite ia Roma 11:17-21.) Inara, ko te koreromotu ou, te papu ra ka autu ia, no te mea te kapiti atura ma tetai ture tuke roa tona. Tuke i teea au mataara?

Te Ture no te Tu Rangatira

6, 7. Akapeea ta te ture a te Karaiti oronga anga mai i te tu rangatira maata atu i ta te Ture a Mose ra?

⁶ E putuputu te ture a te Karaiti i te kapitiia ma te tu rangatira. (Ioane 8:31, 32) Kua taikuia ia ei “te ture rangatira ra” e “te ture tika rava o te rangatira ra.” (Iakobo 1:25; 2:12) Inara, ko te au tu rangatira ravarai o te au tangata nei e mea kotingaia ia. Inara, te oronga mai nei teianei ture i te tu rangatira maata roa atu i to tana i mono ra, koia te Ture a Mose. Akapeea ra?

⁷ Ko tetai apinga, kare tetai i anauia mai i raro ake i te ture a te Karaiti ra. Te au tumu mei te iti tangata rai e te ngai i anauia mai ei kare ia e akamanakoia. E tika kua iki ua te au Kerititiano i roto i to ratou ngakau kia ariki i te amo no te akarongo i teia ture. I te rave anga i te reira, ka kite ratou e e amo maru te reira e te mama te apainga. (Mataio 11:28-30) Kia maaraara, e ko te Ture a Mose kua akapapa katoaia ei apii i te tangata e kua ki aia i te ara e te umuumu tikaia ra tetai atinga oko ei oko mai iaia. (Galatia 3:19) Ko te ture a te Karaiti te apii maira e kua aere mai te Mesia, e kua tutaki i te oko ma tona uaorai oraanga, e kua akatuera mai i te mataara no tatou kia akarangatiraia mei te au takinga kinoanga a te ara e te mate! (Roma 5:20, 21) E raukaʼi kia puapingaia, ka tau tatou kia ‘akono i te akarongo’ i taua atinga ra.​—Ioane 3:16.

8. Eaa te kapitiia ra ma te ture a te Karaiti, inara eaa te akonoanga i te reira i kore ei e umuumuia kia tamou manako i te au anere ua atu au ikuiku anga ture ra?

⁸ Ko te “akarongo” te kapiti ra i te akono anga i te ture a te Karaiti. Te kapiti ra te reira i te rave anga i te au akauenga katoatoa a Karaiti. Te riro ra ainei te aite anga o teia kia tamou manakoia te au anere ua atu au ture e te au akauenga? Kare. I te tuatau ko Mose, te rotopu o te koreromotu taito ra, kua tataia te Ture a Mose ra, ia Iesu, koia te Rotopu o te koreromotu ou ra, kare aia i tata i tetai ture okotai. Mari ra, kua akono aia i teia ture. Na tona rave anga i te oraanga apa kore ua, kua akanoo aia i tetai akara anga no te katoatoa kia aru. (1 Petero 2:21) Penei no reira te akamori anga a te au Kerititiano mua ra i taikuiaʼi e ko “Te Mataara.” (Angaanga 9:2; 19:9, 23; 22:4; 24:22; NW) Kia ratou, ko te ture a te Karaiti ra kua akakiteia mai i te oraanga o te Karaiti. Te aru ia Iesu ko te akono i teia ture. Te aite anga o to ratou aroa maata iaia koia oki te tata anga i teianei ture tikai ki runga i to ratou ngakau mei tei totouia maira. (Ieremia 31:33; 1 Petero 4:8) E ko tetai tei akarongo ra no te aroa kare ia e manako ngakau taitaia​—penei ko tetai atu tumu ia i karangaiaʼi te ture a te Karaiti ko “te ture rangatira ra.”

9. Eaa tikai te tumu anga o te ture a te Karaiti, e na teea mataara teia ture i kapiti ei i tetai akauenga ou?

⁹ Me e puapinga maata te aroa i te Ture a Mose ra, ko te reira te tumu tikai o te ture Kerititiano ra. No reira te kapiti ra te ture a te Karaiti i tetai akauenga ou​—ka tau te au Kerititiano kia akono i te aroa tuku atinga ia ratou uaorai no tetai e tetai. Ka tau ratou kia aroa mei ta Iesu i rave ra; kua tuku mareka ua aia i tona oraanga kia tamateia no tona au oa ra. (Ioane 13:34, 35; 15:13) No reira penei ka tuatuaia e e teitei atu te akakite anga i te ture a te Karaiti i te teokaratiki i ta te Ture a Mose ra. Mei ta teia puka i akakite i mua ana: “Ko te teokaratiki e tutara na te Atua; ko te Atua te aroa; no reira ko te teokaratiki e tutara na te aroa.”

A Iesu e te Au Pharisea Ra

10. Akapeea te tuke anga ta Iesu au apiianga ma ta te au Pharisea ra?

¹⁰ Kare i te mea poitirere, i reira, e kua o atu a Iesu ki roto i te maro anga ma te au arataki akonoanga ngati Iuda o tona tuatau ra. Ko tetai “ture tika rava o te rangatira ra” e mamao ke atu i te manako o te aronga tata tuatua ra e to te au Pharisea mei tetai ua atu apinga ra. Kua tauta ratou kia akatere i te au tangata na roto i te au ikuiku anga a te au tangata nei. Kua riro ta ratou au apiianga ei takinga kino, ei akaapa anga, e ei tau kore ua. Ei tuke anga maata, ko ta Iesu apiianga e maata te akamatutuanga e te puapinga! E tau tikai tana e kua oronga i te au umuumu anga tikai e te au mea manakoia no te au tangata ra. Kua apii mama ua aia e ma te manako ngakau tikai, i te taangaanga anga i te au akatutu anga no te oraanga o te au ra ravarai e no roto mai i te mana no te Tuatua a te Atua. No reira “kua va ua te tangata i tana tuatua.” (Mataio 7:28) Ae, kua itae ta Iesu apiianga ki to ratou au ngakau ra!

11. Akapeea ta Iesu ra akakite anga e e tau te Ture a Mose ra kia akonoia ma te manako tau e te aroa oki?

¹¹ Kare e na te kapiti anga kia maata atu te au ikuiku anga ki te Ture a Mose ra, kua akaari a Iesu e akapeea te akonoanga tau na te au ngati Iuda i taua Ture ra mei muatangana maira​—ma te manako tau e te aroa oki. Ei akatauanga, e akamanako i te atianga i te akavaitata atu anga tetai vaine kiaia tei makiia ra i te mate atekeria ra. Kia tau ki te Ture a Mose ra, ko tetai ua atu tana ka akatuki atu ka riro kia viivii aia, no reira kare takiri aia e tika kia kairo atu ki roto i tetai urupu tangata ra! (Levitiku 15:25-27) Inara e inangaro tikai tona kia rapakauia e kua aere atu aia na roto i te urupu tangata ra e kua akatuki atura i te kakau o Iesu. Kua akamutu viviki ua te taeanga te toto ra. Kua akaapa atu ainei a Iesu iaia no te aati anga i te ture? Kare; mari ra, kua kite aia i tona turanga inangaro maata e kua akakite i te tumu maata roa o te Ture ra​—koia te aroa. Kua taka meitaki tana tuatua anga kiaia: “E taku tamaine, kua ora koe i toou akarongo, ka aere koe ma te au, e ma te ora i to maki.”​—Mareko 5:25-34.

E Tuku Ua Ainei te Ture a te Karaiti?

12. (a) Eaa tatou ka kore ei e tau kia manako e e tuku ua a Karaiti ra? (e) Eaa te akaari ra e ko te maani anga kia manganui te au ture te taki atura ki te maani anga kia manganui te au kotoe anga?

¹² Ka tau ainei tatou kia manako, i reira, e no te mea e ko te ture a te Karaiti “o te rangatira ra,” i mea tuku ua ia, e ko te au Pharisea, ma ta ratou au ikuiku anga vaa ua, kua tamou i te tu akono o te au tangata ki roto i te au kotinga ketaketa? Kare. Te akatutu maira te au akatere anga ture o teia tuatau nei e putuputu e ko te maata atu te au ture, ko te maata atu ia o te au tu kotoe anga te ka kitea e te au tangata i roto ia ratou ra.a I to Iesu tuatau ra no te tini o te au ture a te au Pharisea ra kua akamaroiroiia te kimianga i te au kotoe anga, koia te rave anga i te au angaanga kare ra e aroa, e te tatanuanga i tetai tu tuatua tika nona uaorai i vao ua ei uuna i te tu viivii o roto ra.​—Mataio 23:23, 24.

13. Eaa ra te ture a te Karaiti i akatupu ei i tetai turanga tu akono teitei atu i etai ua atu ture tataia ra?

¹³ Ei tuke anga, ko te ture a te Karaiti, kare e akono i taua au tu manako ra. Te tika, ko te akarongoanga i tetai ture tei akatumuia ra ki runga i te aroa ia Iehova e te raveia ra na te aruanga i to Karaiti aroa tuku atinga iaia uaorai no etai atu te akatupu maira i tetai turanga tu akono teitei roa atu i ta te aruanga i tetai ture ua nei. Kare te aroa e kimi i te au kotoe anga; ka arai ra ia tatou kia kore e rave i te au apinga akakino ta te ture tataia penei kare e akakore takiri. (Akara ia Mataio 5:27, 28.) No reira, ka akakeu te ture a Karaiti ia tatou kia rave apinga no etai ke​—kia akaari i te oronga ua, te akono tau, e te aroa—​i roto i te au mataara kare ra tetai atu ture e akakeu ia tatou kia rave.​—Angaanga 20:35; 2 Korinetia 9:7; Ebera 13:16.

14. Eaa te tupu anga na te akonoanga i te ture a te Karaiti ki runga i te putuputuanga Kerititiano o te anere mataiti mua ra?

¹⁴ I te mea kua akono tona au mema i te ture a te Karaiti, kua rekareka te putuputuanga Kerititiano mua ra i tetai reva maanaana, e te aroa, ma te kore te tu manako ketaketa, akavava, e te pikikaa tei tupu maata ra i roto i te au tunako o taua tuatau ra. E mea tika ra e kua kite te au mema o taua au putuputuanga ou ra e te noo ra ratou na “te ture o tetai aronga rangatira ra”!

15. Eaa etai o ta Satani au tauta anga mua ra kia taviivii i te putuputuanga Kerititiano ra?

¹⁵ Inara, kua anoano a Satani kia taviivii i te putuputuanga Kerititiano ra mei roto mai, mei tana i taviivii ra i te iti tangata o Iseraela. Kua akamatakite maira te apotetoro ko Paulo no te au tangata mei te ruko rai te ka “tuatua mai i te tuatua mingi” e ka takinga kino i te anana a te Atua. (Angaanga 20:29, 30) Kua maro atu aia i te au tangata akonoanga Iuda ra, tei tamata ra kia taui i te tu rangatira o te ture a te Karaiti ra no te tuikaa anga ki te Ture a Mose, tei akaotiia ra i roto ia Karaiti. (Mataio 5:17; Angaanga 15:1; Roma 10:4) I muri ake i te mate anga te mea openga o te au apotetoro ra, kua kore atura te tapu i taua rave anga kino ra. No reira kua tupu maata te taviivii anga.​—2 Tesalonia 2:6, 7.

Kua Taviivii a Kerititome i te Ture a te Karaiti

16, 17. (a) Eaa te au tu taviivii anga tei tupu ki roto ia Kerititome ra? (e) Akapeea te au ture a te Akonoanga Katorika ra i te akatupu anga i te manako akamingiia ra no runga i te ainga?

¹⁶ Mei te akonoanga Iuda ra, kua tupu e tere atu i te okotai tu taviivii anga i roto ia Kerititome. Kua topa aia ki te au apiianga pikikaa e te au akono tau kore ra. E ko tana au tauta anga kia paruru i tana anana i te au mana mei vao maira e putuputu te riro anga ei akakino i tetai ua atu potonga toenga o te akamori ma ra. Kua tupu ruperupe te au ture ketaketa e te tau kore i te Tuatua Tapu ra.

¹⁷ Ko te Akonoanga Katorika tei maata roa i te maanianga i te au pupu ture akonoanga ra. Ko teianei au ture te maata anga kua akamingiia no runga i te au tumu te piri atura ki te ainga. Kia tau ki ta te puka Sexuality and Catholicism, kua rave te akonoanga i te apiianga Ereni a te akonoanga Stoic, tei tarotokaka ra i te au tu mareka anga ravarai. Kapiti katoa te au pirianga matauia no te akaipoipo anga, e rave anga ara ia. (Akatuke ia Maseli 5:18, 19.) Kua akatakaia te ainga no te anau tamariki anake, kare no tetai atu apinga. E no reira kua akaapaia e te ture akonoanga tetai ua atu tu arai anga kia kore e to tetai ara kino roa, i etai taime te umuumuia ra e manganui te au mataiti no te tataraara. Pera katoa oki kua tureia to ratou kau taunga kia kore e akaipoipo, ko tetai ture tei akatupu ra kia maata te ainga tau kore, kapiti katoa oki te rave ainga tau kore i te tamariki ra.​—1 Timoteo 4:1-3.

18. Eaa tei tupu mai no te maata o te au ture o te akonoanga ra?

¹⁸ I te tupu anga kia maata te au ture akonoanga, kua akapapaia ki roto i te au puka. Kua akamata te reira i te akapoiri e kua maata atu oki i te Pipiria. (Akaaite ia Mataio 15:3, 9.) Mei te akonoanga Iuda ra, kua irinaki kore te akonoanga Katorika i te tataanga kare na ratou e kua manako e akakoko anga te maata anga o te reira. Kare i roa kua mamao ke atu teia manako i ta te Pipiria akamatakite tau no te reira tumu. (Koheleta 12:12; Kolosa 2:8) Ko Jerome, tetai tangata tata no te akonoanga i te a o te anere mataiti T.N., kua karanga e: “E te Atu, me ka rauka akaou mai iaku etai puka no teianei ao me kare ka tatau ia ratou, kua akakore au ia koe na.” I muri iora, kua rave te akonoanga i te akara matatioanga i te au puka​—noatu ko te au puka kare ra no te au tumu ua nei. E no reira ko Galileo e tangata akara etu o te 17 anere mataiti ra kua akaapaia no te tataanga e te takapinipini ra te enua i te ra. Ko te manono anga o te akonoanga e ko ratou te mana openga i te au tu apinga ravarai​—noatu me ko tetai no runga i te au tu akara etu—​i te openga ka rave i te akakore anga i te akarongo i te Pipiria ra.

19. Akapeea te au are pure ra i te akatupu anga i te akonoanga mana ketaketa ra?

¹⁹ Kua tupu maata ta te akonoanga ra maanianga ture i roto i te au are pure ra, te ngai akataka ke ra te au mongoka ia ratou uaorai mei teianei ao kia noo i roto i te tu akakore ia ratou uaorai. Te maata anga o te au are pure Katorika kua aru i “Te Ture a St. Benedict.” Te abbot (ko tetai tuatua no te tuatua Arama maira no te “metua”) kua tutara ma te mana takiri. (Akaaite ia Mataio 23:9.) Me ka rauka mai i te mongoka tetai apinga aroa mei ko mai i tona nga metua ra, ka riro na te abbot e iki me ka tau na te mongoka me na tetai atu. I te pae atu i te tuatua viivii ko tetai ture ra e arai ra i te au tuatua rikiriki ravarai e te au takatakata oki, i te na ko anga: “Kare e pipi e akatikaia kia tuatua i taua au tu apinga ra.”

20. Eaa te akaari ra e kua rauka katoa i te akonoanga Porotetani i te akono i te akonoanga mana tau kore i te tuatua tapu ra?

²⁰ Te akonoanga Porotetani, tei akono ra kia akatikatika i te au ture tau kore a te akonoanga Katorika ra i te tuatua tapu, kare i roa kua riro kia aiteite te tu i te maanianga o te au ture ma te kore e tumu anga i roto i te ture a te Karaiti ra. Ei akatauanga, ko te tangata akatikatika maata ko John Calvin kua riro kia tapaia ko “te maani ture o te Akonoanga akatikatikaia ra.” Kua akatere aia i Geneva ma te au ture tini ra tei akamanaia e te “Aronga Pakari” tei akakiteia ra e Calvin to ratou “opati,” “e akaaere i te oraanga o te katoatoa ra.” (E akatuke ia 2 Korinetia 1:24.) Na te akonoanga i akatere i te au are takapini e kua akatikatika i te au tumu no te tuatua te ka akatikaia. E au akautunga ketaketa no te au tarevake mei te imeneanga i te au imene akangateitei kore ra me kare te uraanga.b

Apiianga Mei te Au Tarevake o Kerititome

21. Eaa te tupu anga katoa o to Kerititome ra riro anga ‘kia rai te manako anga i te tangata i tei tataia ra’?

²¹ Kua paruru ainei teianei au ikuiku e te au ture ravarai ia Kerititome mei te tu viivii ra? E tuke roa ia! I teia tuatau kua tataka ke a Kerititome ki roto e au anere ua atu au akonoanga, mei te au tu ketaketa roa ki te tu tuku ua. Pouroa ratou, na roto i tetai mataara me kare na tetai ke atura, ‘kia rai te manako anga i te tangata i tei tataia ra,’ e kua tuku i te manako tangata kia akatere i te anana e kia akakore i te ture tu-Atua ra.​—1 Korinetia 4:6.

22. Eaa ra to Kerititome tarevake anga i koreʼi e riro ei openga no te ture a te Karaiti ra?

²² Inara, kare te tuatua enua o te ture a te Karaiti i tetai mea te ka akakoreia. Kare roa te Atua ko Iehova e akatika kia takore atu te au tangata ua nei i te ture tu-Atua. Te maata ra te mana o te ture Kerititiano i teia tuatau i roto i te au Kerititiano mou e tei teia aronga te tuatau maata te tika no te nooanga kia tau ki te reira. Inara i muri ake i te akara matatioanga i ta te akonoanga Iuda e Kerititome i rave ma te ture tu-Atua ra, penei ka tau tatou kia tamanako e, ‘Akapeea tatou i te noo anga ma te ture a te Karaiti e te kopaeanga i te ereere o te taviiviianga i te Tuatua a te Atua ma te au manako anga tangata e te au ture te ka akakino i te vaerua tikai o te ture tu-Atua ra? Eaa te manako tau ta te ture a te Karaiti e akatupu ki roto ia tatou i teianei tuatau?’ Ka pauia teia au uianga i roto i te atikara te aru mai nei.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

Akapeea Koe me Pau?

◻ Eaa tikai te tumu anga o te ture a te Karaiti ra?

◻ Eaa te tuke o ta Iesu ra apiianga mei ta te au Pharisea ra?

◻ Akapeea ta Satani taangaanga i tetai vaerua ketaketa e te maanianga ture ei taviivii ia Kerititome ra?

◻ Eaa etai tupu anga papu no te akonoanga kia tau i te ture a te Karaiti ra?

[Tutu i te kapi 16]

Kua tau e te aroa oki ta Iesu taiku anga i te Ture a Mose