Apolo—Tei Akakitekite Taka Meitaki i te Tuatua Mou Kerititiano

ME I riro ana ratou ei au mema no te putuputuanga Kerititiano no te au mataiti e manganui me kare no nga mataiti tokoiti ua, ka tau te aronga akakitekite Patireia katoatoa kia manako i te akariro anga kia tere ki mua ei aronga tutu aere i te tuatua meitaki. Tera te aite anga kia akatere atu i to tatou kite i te Tuatua a te Atua e to tatou tu karape kia apii atu i te reira kia etai ke ra. No tetai papaki, penei ka riro te aiteanga e kia aro atu i etai akaaoanga, te autu anga i te au tu ngata, me kare te akariroanga ia ratou uaorai kia va mai no te angaanga maata atu ra.

Te vaira i te Pipiria e manganui te au akaraanga no te au tangata e te au vaine o te au tuatau i taito ra tei autu, i te au tu tuke tuke, i te akariroanga i te tere anga maata ki mua i te pae vaerua e kua kokoti i te au tutaki no ta ratou au tautaanga. Ko tetai i o ratou ra ko Apolo ia. I ta te au Tuatua Tapu ra akakite anga mai iaia kia tatou, ko tetai tangata aia ma te kite apa ua ra i te au apiianga Kerititiano ra; inara, i etai mataiti tokoiti ua i muri iora, te rave ra aia i te angaanga ei tetai akaaere tutaka aere no te putuputuanga o te anere mataiti mua ra. Na teaa ra i raukaʼi iaia kia tupu taua tereanga ki mua ra? Iaia etai au tu te tau meitaki ra no tatou ravarai kia aru.

“Vaa Tukatau, e te Pakari Oki i te Tuatua i Tataia”

E vaitata i te mataiti 52 T.N., kia tau ki ta te tata Pipiria ko Luka ra, “kua aere maira ki Ephesia tetai ngati Iuda, ko Apolo te ingoa, i Alekanederea te anau anga, e tangata vaa tukatau, e te pakari oki i te tuatua i tataia ra. I apiiia aia i te tuatua a te Atu, e no te maroiroi o tona ngakau, kua tuatua iora, e apii marie atura i te tuatua a te Atu, ko te bapetizoanga a Ioane anake ra tana i kite. Timata atura oki aia i te tuatua i roto i te sunago ma te mataku kore.”​—Angaanga 18:24-26.

Ko Alekanederea, i Aiphiti ra, te rua ia o nga oire maata o teianei ao i muri ake i to Roma e ko te reira tetai o te au ngai puapinga maata roa te kite i taua tuatau ra no te ngati Iuda e no te Ereni katoa oki. Penei kua rauka ia Apolo tona kite meitaki i te au Tuatua Tapu Epera i tataia ra e te kite meitaki ei tetai tupu anga no te apiianga i roto i te akaputu anga ngati Iuda maata o taua oire ra. I ea te ngai i apii ei a Apolo no Iesu e maata atu te ngata no te tamanako anga. “I te akara anga e tangata tutaka aere aia​—penei ko tetai tangata okooko aere,” ta F. F. Bruce, tangata apiiia ra i manako, “e penei kua aravei aia i etai aronga Kerititiano tutu aere i tetai ua atu o te au ngai tana i tutaka ana.” I tetai ua atu tu, noatu rai e kua tuatua aia e kua apii ma te kite tika no Iesu, i te akara anga e kua tutuia atu aia i mua ake i te Penetekote o te 33 T.N. ra, i te mea “ko te bapetizoanga a Ioane anake ra tana i kite.”

Ei te momua mai ia Iesu ra, kua oronga a Ioane Papetito i tetai akakite anga ririnui ki te iti tangata katoa o Iseraela ra, e e manganui ta tona rima i papetito ei tetai akatutu anga no te tataraara. (Mareko 1:5; Luka 3:15, 16) Kia tau ki ta etai aronga tata tuatua enua, i roto i te au tangata ngati Iuda o te Patireia o Roma ra, kua kotingaia te kite ia Iesu o te au tangata e manganui ki tei tutuia ra i te pae o te kauvai i Ioritana ra. “Kua vairai ta ratou akonoanga Kerititiano i tona turanga i te akamataanga o te angaanga orometua a to tatou Atu ra,” ta W. J. Conybeare raua ko J. S. Howson i tuatua mai. “E kamakura ratou i te aiteanga katoa o te matenga o Karaiti ra; penei katoa oki kare ratou i kite i te tika o Tona tuakaouanga.” I te akara anga e kua kite kore katoa a Apolo i te riringianga mai i te vaerua tapu ia Penetekote i te 33 T.N. Inara, kua rauka iaia etai au tumu tika no runga ia Iesu, e kare aia i tapu kiaia uaorai. Ko te tika, kua kimi mataku kore ua aia i te au tuatau kia tuatua aere i tana i kite ra. Inara, ko tona maroiroi e te ketaketa kare i tau ake i reira ki to te kite tikai.

E Maroiroi Mari ra e Taakaaka

Kua aere ua atura ta Luka tataanga: “E kia akarongo aturā Akuila ma Peresila iaia, kua arataki maira iaia ki to raua uaorai ngutuare, e kua akakite tikai atura kiaia i te tuatua a te Atua.” (Angaanga 18:26) Penei kua kite a Akuila raua ko Peresila e e tu aiteite maata to Apolo akarongo ma to raua uaorai, inara e pakari tikai kare raua i tamata i te akatikatika atu i tona kite oti kore ra i te ngai tangata. Penei ka rauka ia tatou te tamanako e kua rave raua i etai au tuatua anga kapiti ma Apolo katoa ra, ma te akakoro anga kia tauturu atu iaia. Eaa ra ta Apolo i rave, koia tetai tangata “tukatau ririnui . . . i te Tuatua i Tapu ra”? (Angaanga 18:24, Kingdom Interlinear) I te akara anga katoa, penei no te tutu aere a Apolo i tana tuatua oti kore ra i te ngai tangata no tetai tuatau i mua ake i te araveianga ia Akuila raua ko Peresila ra. Ka rauka ngoie ua i tetai tangata ngakau parau ra i te akakore atu i te ariki anga i tetai ua atu akatikatika anga, inara e tu taakaaka to Apolo e kua manako meitaki kia rauka te akaoti i tona kite ra.

Te kiteia ra taua tu manako katoa o Apolo ra i tona puareinga anga kia ariki i tetai reta akatika anga meitaki iaia mei ko mai i te au taeake o Ephesia ra ki te putuputuanga i Korinetia ra. Te tuatua ua atura te tataanga: “E inangaro akera aia i te ano ki Akaia, kua tata iora te au taeake i te tuatua, i te ako anga atu i te au pipi, kia kite meitaki mai ratou iaia.” (Angaanga 18:27; 19:1) Kare ra a Apolo i akaue atu kia arikiia mai i tona uaorai tikaanga mari ra kua aru taakaaka ua aia i te akanoonoo anga a te putuputuanga Kerititiano ra.

I Korinetia

E meitaki roa te au tupu anga mua o ta Apolo angaanga orometua i Korinetia ra. Te ripoti maira te puka Angaanga: “E tae atura aia ki reira, e turu maata tona i te aronga i akarongo, te aronga no te aroa ua o te Atua i akarongo ei ra. Māro marie atura aia i te ngati Iuda i te ngati tangata, akakite pu tikai atura e, ko Iesu te Mesia, i te tuatua i tataia ra.”​—Angaanga 18:27, 28.

Kua tuku a Apolo iaia uaorai ei tavini no te putuputuanga ra, ma te akamaroiroianga i te au taeake na tona teateamamao anga e te maroiroi oki. Eaa ra te taviri ki tona autu anga? E tika e kite natura to Apolo e e mataku kore i te tamou marieanga i te uriuri anga ma te au ngati Iuda i te ngai tangata ra. Inara te mea puapinga maata atura, kua uriuri manako aia ma te taangaanga i te au Tuatua Tapu.

Noatu ra e mana ririnui to Apolo i roto i to Korinetia ra, e mea tangi ra kua akatupu tana tutuanga i etai au tupu anga tei manako koreia ra. Na ea ra? E maata te meitaki ta Paulo raua ko Apolo i rave i te tanuanga e te tamauuanga i te ua tuatua mou o te Patireia i Korinetia ra. Kua tutu aere a Paulo i reira vaitata i te 50 T.N., i etai rua mataiti i mua ake i te taenga atu a Apolo ra. Kia tae ra ki te taime i tataʼi a Paulo i tana reta mua ki to Korinetia ra, i vaitata i te 55 T.N., kua tupu mai te au tataka keanga ra. Te manako ra tetai papaki ko Apolo to ratou arataki, e ko etai te akaperepere ra ia Paulo me kare ia Petero me kare kua mou anake ia Karaiti ra. (1 Korinetia 1:10-12) Te na ko ra tetai papaki: ‘No Apolo au.’ No teaa ra?

E aiteite te tuatua tei tutu aereia e Paulo raua ko Apolo, inara e tuke to raua tu akatangata ra. Nana uaorai i akakite, e koia ko Paulo te “kamakura ra au i te tuatua”; i tetai pae ko Apolo e “vaa tukatau.” (2 Korinetia 10:10; 11:6) E au tu kite tona tei rauka ra iaia te akarongoia mai i roto i tetai papaki o te akaputu anga ngati Iuda i Korinetia ra. Kua autu aia i te ‘māro marie atu anga i te ngati Iuda i to ratou tarevake,’ inara ko Paulo, kare i roa i mua akera, kua akaruke mai i te tunako ra.​—Angaanga 18:1, 4-6.

Ko teia ainei te tumu no te aruanga o tetai papaki ia Apolo? Kua manako etai o te aronga tuatua e penei na te inangaro o roto i te au Ereni no te uriuri anga apiianga i taki atu i tetai papaki kia akaperepere i te tuatua akakeuanga a Apolo ra. Kua akakite a Giu­sep­pe ­Ricciotti e na “[to Apolo] reo tuatua akatakataka e tana au akatutu anga teitei ra i raukaʼi iaia te rekarekaanga o te aronga e manganui tei reka maata atura iaia ia Paulo ra, i tetai tei ngere ra i te kite vaa tuatua meitaki.” Me, e tika, kua tuku tarevake etai i taua au iki anga ra kia akatupu i te au akatataka keanga i roto i te au taeake ra, e mea ngoie ua i reira kia kite i te tumu i akaapa pakari ei a Paulo i te akateitei anga i “te pakari o te aronga pakari.”​—1 Korinetia 1:17-25.

Inara, kare taua akaapa anga ra i te pekapeka i rotopu ia Paulo raua ko Apolo. Inara kua manako ua tetai papaki e ko teia nga tangata tutu aere e rua e maroanga pakari ta raua kia re i te inangaro anga a to Korinetia ra, kare te au Tuatua Tapu i tuatua akapera. E mamao ke i te tautaanga kia akanoo iaia uaorai ki runga ei arataki i tetai meameaau anga, kua akaruke atu a Apolo i Korinetia, e kua oki atu ki Ephesia, e i reira aia ma Paulo katoa i tana tata anga i te reta mua ki te putuputuanga tataka ke ra.

Kare e tu taokotai anga kore me kare taemoemo anga i rotopu ia raua; mari ra, kua angaanga taokotai ua raua i te akakore i taua au manamanata i Korinetia ra ma te irinaki anga okotai. Penei e au tu ekoko to Paulo no tetai papaki i Korinetia ra inara e mea papu e kare no Apolo. E rotai tikai te angaanga a aua nga tangata e rua ra; e turu anga ta raua apiianga tetai i tetai. Ei taiku anga i ta Paulo uaorai au tuatua ra: “Naku oki i tanu, na Apolo i tamauu ki te vai,” no te mea ko raua tokorua “e oa rave angaanga oki [raua] no te Atua.”​—1 Korinetia 3:6, 9, 21-23.

Mei ia Paulo rai, kua manako ngateitei to Korinetia ia Apolo, e kua anoano kia oki akaou atu aia e atoro ia ratou. Inara i ta Paulo pati anga ia Apolo kia oki akaou atu ki Korinetia, kare taua tangata Alekanederea ra i aere atu. Te tuatua ra Paulo: “Kareka taku taeake nei ko Apolo, kua tuatua marie atu au iaia, kia aere atu aia . . . kia kotou na: kare ra aia i inangaro i te aere atu i teianei, e tae atura aia kia tae ki te rā e tau ei ra.” (1 Korinetia 16:12) Penei kare a Apolo i inangaro i te aere atu no te mataku e ka akatupu kia maata atu te tataka keanga, me kare no te maata ua tana angaanga i etai atu ngai ke ra.

Te taiku anga openga ia Apolo i roto i te au Tuatua Tapu, te aere ra aia i tona tere ki Kereta e penei kia mamao atu. Kua akaari akaou a Paulo i te manako maata no tona oa e te taeake angaanga, i te patianga kia Tito kia oronga apinga na Apolo e tona oa tutaka aere, koia a Zena, ma te au apinga katoa penei ka anoanoia no to raua tere. (Tito 3:13) I teia tuatau, i muri ake i etai tai ngauru mataiti o te tereni anga Kerititiano, kua rava to Apolo ra tere anga ki mua kia riro aia ei tetai akaaere tutaka aere no te putuputuanga.

Au Tu Tau i te Atua te ka Tauturu i te Tupuanga Vaerua

Kua akanoo mai taua tangata tutu aere no Alekanederea ra i tetai akaraanga meitaki no te au papuritia katoatoa o teia tuatau nei o te tuatua meitaki e, ka tika oki, no te aronga katoa te inangaro ra kia tere ki mua i te pae vaerua. Penei kare tatou e aite mei iaia ra te tukatau, inara ka rauka ia tatou i te tauta kia aru i tona kite e te karape i te taangaanga i te au Tuatua Tapu ra, na reira te tauturuanga i te aronga kimi ngakau tae i te tuatua mou ra. Na tana akaraanga i te angaanga maroiroi, kua rave a Apolo “e turu maata tona i te aronga i akarongo.” (Angaanga 18:27) E tu akaaka to Apolo, e tuku atinga iaia uaorai, e te anoano kia tavini atu ia etai ke ra. Kua kite meitaki aia e kare e ngai no te taemoemo anga me kare te inangaro tau kore i roto i te putuputuanga Kerititiano ra, no te mea “e oa rave angaanga oki [tatou] no te Atua.”​—1 Korinetia 3:4-9; Luka 17:10.

Ko tatou mei ia Apolo rai, ka rauka kia tere ki mua i te pae vaerua. Te anoano ra ainei tatou kia meitaki mai me kare kia akatotoa i ta tatou angaanga tapu, ma te tukuanga ia tatou uaorai ki roto i tetai turanga kia maata atu te taangaangaia e Iehova e tana akaaerenga oki? I tera tu ka riro tatou ei aronga maroiroi tei apiiia e ei aronga akakitekite i te tuatua mou Kerititiano.