E Tiratiratu a Iehova i Tana ka Rave

AKAKITEIA E PETER PALLISER

E Titema 1985. Kua tupu te rekareka ia maua e akamata ra i te aere ki te ngai maata akato anga pairere i Nairobi, Kenia. I te akaoro anga ki roto i te oire, kua oki mai te au akamaara anga, tei akaaraia e te au ngai e te au tangi anga matauia.

KUA aere mai maua ki Kenia kia tae ki te Uruoaanga Tapere “Aronga Akono Tu Tika” a te Au Kite o Iehova. E tai ngauru ma rua mataiti i mua atu ana, kua maroia maua ko taku vaine kia akaruke ia Kenia no te mea kua araiia ta matou angaanga tutu aere. Kua noo maua i roto i te Betela i reira, te ingoa i orongaia no te au ngai manga o te Au Kite o Iehova. Mei teaa atura i te mea rekareka meitaki tei tiaki mai ia maua i to maua oki anga ki reira no te atoro!

E tauturu ra i te akapapa i te kai avatea i Betela ko tetai Kite mapu ta maua i kite mei tona rua mataiti anga. Mei te ono mema o te pamiri Betela e au tangata ta maua i kite i to ratou tamariki anga. Mei teaa atura i te rekareka i te kite anga ia ratou ei au mapu mamaata, pera katoa to ratou au pamiri, te maroiroi ra rai i roto i te angaanga orometua! Kua akono to tatou Atua ko Iehova ia ratou i te tamouanga i te taputou a te Pipiria: “Te tangata tiratiratu ra, e tiratiratu katoa taau.” (2 Samuela 22:26) Mei teaa atura te tuke taku i kite i rotopu i toku oraanga i mua ana e te oraanga tutaki meitaki ta teia aronga mapu e arataki ra!

Oraanga Mua ma te Kore e Akakoroanga

Kua anauia au i Scarborough, Engarani, ia Aukute 14, 1918. E rua mataiti i muri mai kua aere toku mama e te tuaine ke ki Kanata, no reira kua akapou au e toru mataiti tei aru mai te noo anga ki ko i toku papa, tona mama, e tona tuaine. I toku rima mataiti anga, kua keia a Mama iaku e kua apai iaku ki Montreal, Kanata. E a mataiti i muri mai kua akaoki aia iaku ki Engarani no te noo i ko ia Papa e te aere ki te apii.

Kua tata mai toku mama e te tuaine ke kiaku i te au ono marama katoatoa. I te openga o ta raua au reta, ka tata raua e kia riro au ei tangata meitaki, ma te tiratiratu ki te Ariki e te enua. Penei kua riro taku au pau anga ei mea poitirere kia raua no te mea kua tata au e kua irinaki au e tarevake te akapaapaa anga enua e te tamaki. Inara, ma te kore e arataki anga taka meitaki, i toku au mataiti ou anga, kua tupu ua atu au ma te kore e akakoro anga.

I reira ia Tiurai 1939, e ono epetoma i mua ake ka akamataʼi te Tamaki II o Teianei Ao, kua raveia au ki roto i te vaeau Peritane. E 20 rai oku mataiti. Kare i roa kua tukuia toku pupu ki te tua tokerau o Varani. I te tamaki anga mai te pairere Tiamani ia matou, kua akaata atu matou au mapu tane i ta matou au pupui kua pupui ia ratou. E oraanga mataku tikai. Kua oki mai matou ki muri i mua ake i te au vaeau Tiamani e tere maira ki mua, e ko au tetai i rotopu i te aronga tei akaateaia i Dunkirk i te tuatau o te epetoma mua o Tiunu 1940. Te maara nei rai iaku ma te vinivini te kite anga i tetai pupu vaeau matemate tei totoa ua i runga i te tapataatai. Kua ora mai au i te reira tupu anga kino e kua tae ki Harwich i te tua itinga o Engarani na runga i tetai pai meangiti.

I tera mai mataiti, ia Mati 1941, kua tukuia au ki Initia. I reira kua rauka iaku te terenianga ei mekaniki maani apinga o te pairere. I muri ake i tetai tuatau i roto i te are maki no tetai tupu anga maki, kua tukuia au ki tetai pupu vaeau i Delhi, to Initia oire maata. Tei mamao mei te kainga e kare rai e meitaki ana, kua akamata au i te akamanako i te tuatau ki mua. Kua manako tikai au e eaa te ka tupu kia tatou me mate tatou.

Taangaangaanga i Tetai Tu Tiratiratu Ou

Ko Bert Gale, toku oa i roto i toku pia i Delhi, e tangata Engarani. I tetai ra kua karanga aia e “no ko mai te akonoanga i te Tiaporo,” e tuatua tei akakeu ra i toku manako. Kua riro mai tana vaine ei Au Kite o Iehova, e i tetai au taime, ka tuku mai aia i tetai au puka Pipiria nana. Okotai i teia, ko te puka Hope meangiti, tei opu ra i toku manako. No tei uriuriia te manakonakoanga o te tuakaouanga i akatupu ei i tetai akamaru anga tikai kiaku.

I tetai taime i te akamata anga o te 1943, kua tuatua a Bert ki tetai tangata Engarani Initia, ko Teddy Grubert, tei angaanga kia maua i ko i te ngai o te au vaeau. Ki to maua umere kua kite mai maua e e Kite a Teddy. Noatu i te 1941 kua araiia te au puka a te Au Kite o Iehova, kua apai aia ia maua ki te au uipaanga tei raveia e te Au Kite i Delhi. I roto i te reira putuputuanga meangiti, kua kite au i te akataeake anga maana e te ngakau tae no te taime mua i toku oraanga. Ko Basil Tsatos, e taeake Kerititiano pakarikari no Ereni mai, kua apai aia iaku e kua pau i taku au uianga. Kua oronga mai aia i te au pauanga Pipiria taka meitaki ki te au uianga e no teaa tatou i ruaine ei e mate atu ei, te tuakaouanga, e te ao ou tuatua tika tei taputouia e te Atua.​—Angaanga 24:15; Roma 5:12; 2 Petero 3:13; Apokalupo 21:3, 4.

Te puka Peace​—Can It Last? meangiti, tei neneiia i te 1942, kua opu tikai ia i toku manako. Kua akataka te reira i te Kapitianga Enua ei “puaka taae kutekute.” (Apokalupo 17:3) Te taikuanga i te Apo pene 17, irava 11, o Apokalupo, kua karanga te puka meangiti e: “Ka rauka te Kapitianga i te karangaia i teianei e ‘i vai ana, e kare nei.’” Te akakite katoa anga, kua karanga te reira: “Ka tu akaou mai te kapitianga enua o teianei ao.” I te 1945, e tere atu i te toru mataiti i muri mai, ko te reira tikai tei tupu i te akatupu angaia te akaaerenga Taokotaianga Enua!

I te tuatau o te arai anga o te au puka Kite, kua rauka iaku i te tauturu i toku au oa ou tei kiteia mai. Me tae mai tetai pia puka meangiti Peace​—Can It Last?, kua oake mai te putuputuanga i te reira kiaku kia akono. Koai te ka manako i te akara i te aua vaeau no te au puka tei araiia? I te au taime ka aere au ki te au uipaanga, ka apai au i tetai manga puka na te au taeake. Kua uuna katoa au i ta ratou uaorai au puka Pipiria te mataku anga ko te kimiia to ratou au kainga. I te openga, ia Titema 11, 1944, kua akaateaia te arai anga.

Kua timataia toku tu tiratiratu ki te au apiianga Kerititiano i te tuatau o te au oroa Kiritimiti 1943 tei akapapaia no to matou akatakake anga ei au vaeau. Kua patoi au i te piri ki roto, i te mea kua apii mai au e kare a Iesu i anauia i te tuatau anu o Titema e kare te au Kerititiano mua i akono ana i te Kiritimiti.​—Akaaite ia Luka 2:8-12.

I te rave angaia te Akaputuputuanga “Aronga Akakitekite Taokotaiia” i Jubbulpore (Jabalpur) ia Titema 27 ki te 31, 1944, ko au tetai i roto i te 150 tei tae atu. E manganui te au tereketi uruoaanga tei aere na runga i te rerue no Delhi mai, e terepu mei te 600 kiromita te roa e tere atu. Kare rava e ngaropoina iaku te reva tau tikai i te reira akanooanga i te ngai atea, te ngai i kite ei au i te akaaerenga a Iehova i te angaanga anga.

Kua noo te au tereketi uruoaanga ki roto i te au ngai noo anga apii, te ngai i imene ei matou i te au imene Patireia e tei rekareka ma te mataora i te akataeake anga Kerititiano. I te tuatau o te reira uruoaanga kua akamata au i te angaanga tutu aere i te ngai tangata, e angaanga tei vai ua rai ei apinga akaperepereia ma toku ngakau katoa.

Te Angaanga Tutu Aere Tamou i Engarani

Kua oki au ki Engarani i te 1946 e kare i roa kua akamata i te piri atu ki te Putuputuanga Wolverton. Noatu e tai ngauru rai o matou au papuritia Patireia, kua akariro teia iaku e tei te kainga au, e kua kite katoa au i te tu merengo mei taku i kite i rotopu i toku au taeake i Initia. Kua kiteia a Vera Clifton ei vaine ngakau maana tae tikai i roto i te putuputuanga. I toku kite anga e aiteite rai tona manako ki toku kia riro mai ei painia, tei kapikiia te au orometua tamou, kua akaipoipo maua, i roto ia Me 24, 1947. Kua maani au i tetai vani are, me kore tetai are tere ua, e i tera mai mataiti, kua tae mai ta maua tuanga angaanga painia mua, te taoni enua o Huntingdon.

I taua au ra ka aere maua na runga i to maua patikara takatakai ki te au ngai mamao i te popongi maiata. Kua tamanata uaia ta maua tutu aere anga no te ra katoa e tetai kaikai anga teniviti viviki i te avatea. Noatu eaa te ririnui o te matangi pu e noatu eaa te pakari o te ua ta maua i takatakai mai na roto ki te kainga, kua mataora maua e kua merengo i te angaanga a te Atu.

Kare i roa kua anoano tikai maua i te akamaata i ta maua angaanga tutu aere e te oronga i te “evangelia” ki te au tangata i tetai atu au enua. (Mataio 24:14) No reira kua tata atu maua no te aere ki te apii mitinari o Gileada i South Lansing, New York, U.T.M. I te openga, kua arikiia maua ki te pupu 26 o Gileada tei karatuati i roto ia Peperuare 1956.

Angaanga Orometua Akamaataia i Aperika

Ta maua angaanga mitinari i teianei ko Rotetia Apatokerau (Tamapia i teianei) i Aperika. Kare i roa i muri ake i te taeanga, kua kapikiia mai maua kia tavini ki roto i te Betela o te reira enua. Ei tuanga o taku angaanga Betela, kua akono au i te ngai tataanga kia Aperika Itinga. I te 1956, i Kenia​—tetai o teia au enua Aperika Itinga​—e a rai Au Kite i reira, inara e tere atu i te 24,000 i Rotetia Apatokerau. Kua akamata maua ko Vera i te manako e mei teaa atura i te meitaki i te tavini i te ngai tei anoano maataia te tauturu.

I reira, ma te tapapa koreia, kua tae akaou mai tetai pati anga naku no te aere ki te Apii Gileada, i teia taime e apii e tai ngauru marama na te au akaaere. Te akarukeanga ia Vera i Rotetia Apatokerau, kua aere au ki New York City, te ngai i vai ei te Apii Gileada i te reira taime. I muri ake i te akamutuanga i te apii i roto ia Noema 1962, kua tukuia au ki Kenia no te akatumu i tetai opati manga ki reira. I teia taime kua tere atu i te anere au Kite i Kenia.

I toku oki anga ki Rotetia Apatokerau no te aravei ia Vera, tano anga tikai ka tapu au ki Nairobi, Kenia no tetai manga taime poto ua. Inara i toku tae anga, kua aravei mai a Bill Nisbet iaku, e karatuati Gileada o te pupu 25, ma te au nuti e ka rauka tetai akatika anga opita no te aere viviki ki Kenia. Kua aere atu maua ki te au akaaere o te opati tuku anga, e i roto i nga mea miniti, kua rauka mai iaku tetai pepa akatika anga kia angaanga e rima mataiti. No reira kare au i oki ana ki Rotetia Apatokerau; mari ra, kua aru ake a Vera iaku ki Nairobi.

I muri ake i tetai apii anga reo Tuairi maani ua, kua piri atu maua ki te putuputuanga meangiti i Nairobi i roto i te angaanga tutu aere. I muri roa ake i to maua tatau anga i ta maua papaanga tuatua Tuairi, ka tuatua mai te tangata ngutuare, “Kare au e marama ana i te reo Engarani!” Noatu teia, kua aruaru ua atu maua e kua autu marie mai i te manamanata i te pae o te reo.

Kua kapiti mai ta maua au ngai are maata ma te au ingoa Pipiria mei ia Ierusalema e Ieriko. Kua tupu viviki te inangaro, e mei teia au ngai e manganui te au papuritia Patireia ou tei rauka mai. Mei teaa atura te akakeu anga umere o te tuatua mou Pipiria ki rungao i teia au tangata! Kua ngaro aere te au manako akateitei anga kopu i te riro anga te tu tiratiratu ki te Patireia ei apai i te tu taokotai ki rotopu i te iti tangata o Iehova. Pera katoa kua tupu te au akaipoipoanga kopu ke, e apinga tuke tikai i rotopu i te au tangata kare i te Au Kite.

Kua mou te aronga ou tei akakitekite i te Patireia i te tuatua mou ma te maroiroi. Ei akaraanga, no to Samson anoano tikai i te tuatua mou Pipiria kia tae ki tona ngai kainga kua pati ua aia i te au painia kia tukuia ki reira. Te tika, kua akatu aia i tetai akatoro anga ki tona are i roto i te ngai Ukambani ei ngai noo anga no ratou. Kare i roa kua akatumuia tetai putuputuanga ou o te aronga akakitekite i te Patireia ki reira.

E manganui te taime i toku atoro anga i to matou au taeake i te enua Aperika Itinga o Etiopia. Te akapou ra ratou e tere atu i te 20 ora avereti i te marama i roto i te angaanga tutu aere, noatu te au tapeka anga are auri, te au papa anga, e te kimi anga putuputu. I tetai taime e rua ki anga pati o te au taeake e te au tuaine Etiopia tei teretere e tai epetoma, te tikotianga i te au ngai maunga kino, no te aere ki tetai uruoaanga tapere i Kenia. E mea umere tikai to ratou rave anga no te akanoo i te au puka Patireia kia rauka i to ratou enua. Kua mataora ua matou i Kenia i te tauturu ia ratou kia rauka ua te reira.

Kua maroia tetai arai anga opita i ta matou angaanga i Kenia i te 1973, e kua akaueia te au mitinari kia akaruke. I te reira taime e tere atu i te 1,200 Au Kite i Kenia, e e manganui i teia tei tae ki te ngai akato anga no te turou atu ia matou tei kore rava e ngaropoinaia. Kua riro to ratou tae anga mai ei akakeu i tetai tangata turoto kia ui e me e nga tangata rongonui rai maua. Kua oki atu maua ko Vera ki Engarani e kua tukuia mai tetai tuanga angaanga ki reira, inara kua anoano tikai maua i te oki ki Aperika.

Oki Anga ki Aperika

No reira, i nga mea marama i muri mai, kua rauka ia maua tetai tuanga angaanga ou, ki ko i te Betela o Accra, te oire maata o te enua opunga o Aperika ko Kaana. I reira i tetai o taku au tuanga angaanga i kite ei au i te tu ngata ta to tatou au taeake e kite ra. Iaku e rave ra i te au okooko anga o te au putunga kai no te pamiri Betela, kua poitirere au i te aka moni o te au kai. I te maata anga o te taime kare e rauka ngoie ua i tetai i te oko i te au apinga tei anoanoia. Te rava kore o te penitini e te rava kore o te au pati apinga matini kua riro ei au manamanata maata atu.

Kua kite mai au i te puapinga o te tu akakoromaki, e tu tei rauka ra i to matou au taeake Kaana. E mea akamaroiroi tikai i te kite i to ratou tu rekareka tamou ia ratou e patoi ra i te timata anga kia rauka te au apinga anoanoia o te oraanga na roto i te ravenga oronga tau kore. Tei tupu, kua kite maataia mai te iti tangata o Iehova i Kaana no to ratou tu tika e i muri maira kua rekareka i tetai ingoa meitaki ma te au opita e manganui.

Inara, noatu te rava kore o te au apinga materia, te tupu ra te puapinga anga i te pae vaerua. I te au ngai katoatoa o te enua, kua kitea ta matou au puka Pipiria i roto i te vaitata te au kainga ravarai. E kua kite maua i te numero o te aronga akakitekite Patireia i Kaana i te tupu anga mei te 17,156 i te 1973 i to maua tae anga ki te tere atu i te 23,000 i te 1981. I te reira mataiti kua riro toku maki kaneta o te pakiri, kare e ekoko anga e na te vera o te ra i Initia e Aperika i kino roa atu ei, i maro ia maua kia akaruke ia Kaana no te oki ki Engarani no te au rapakau anga tamou.

Au Turanga Ou i Engarani

Iaku te aiteanga o to maua oki anga e aka akatikatika anga tei anoanoia i ta maua angaanga tutu aere. Kua matau roa au i te tuatua ngoie ua ki te au tangata tei akangateitei i te Atua e te Pipiria. Inara i London, kare teia tu e kite uaia. E umere ana au i te tu aruaru o te au taeake i Peritane. Na teia i kite ei au i te anoano no te akatupu maata atu i te tu tangi no te au tangata tei ‘mate i te roiroi, e kua pueurikiriki keia’ i te pae vaerua.​—Mataio 9:36.

I muri ake i to maua oki anga no Aperika mai kua angaanga kapiti maua ko Vera i ko i te Betela London e tae ua atu ki tona mate anga i roto ia Tepetema 1991 e 73 mataiti. Kare i te mea ngoie ua i te ngaro anga tetai tokorua tiratiratu tei angaanga kapiti ana i te pae iaku i roto i te angaanga tutu aere i taua au mataiti roa. Te mii maata nei au iaia. Inara te mataora nei au i te turu anga meitaki tei rauka iaku mei to matou pamiri Betela e 250 mema.

E akameitakianga tikai naku i te kite i te akaaerenga a Iehova e neke ra ki mua e te kite i te manganui ua atu e akariro ra i te angaanga tutu aere tamou ei tu oraanga no ratou. Ka rauka iaku i te akapapu atu kia koe, kare e oraanga meitaki atu i teia, no te mea ‘kare oki a Iehova e akaruke i tona aronga tapu ra.’​—Salamo 37:28.

[Tutu i te kapi 23]

Kua painia maua i Engarani mei te 1947 ki te 1955

[Tutu i te kapi 23]

Tutu aere anga no te taime mua i te tuatau o tetai uruoaanga i Initia

[Tutu i te kapi 23]

Ei nga mitinari i Rotetia Apatokerau

[Tutu i te kapi 23]

I te 1985, ma te au taeake kare maua i kite ana no etai 12 mataiti