Akonoanga Kerititiano e Angaanga Ra—I Roto i te Manamanata
KUA akamata viviki pouroa i tetai ra i roto ia Aperira 1994. Kua mate nga peretiteni o Burundi e Rwanda i runga i tetai pairere tei aruru. I roto ua i nga mea ora kua tupu te ta ua ma te rikarika anga maata i Rwanda. I raro ua ake i te toru marama, e tere atu i te 500,000 au Rwanda—au tane, au vaine, e te tamariki—tei matemate. Kua karanga etai au tangata i te reira tuatau e ko “te genocide.”
Kua anoanoia e apa o to Rwanda 7.5 mirioni au tangata kia oro. Kua kapiti mai teia e 2.4 mirioni tei kimi i te akapuanga i te au enua i te pae mai. Ko te akaruke anga oro-kimiora maatamaata roa atu e te viviki roa atu te reira i roto i te tuatua enua o teia tuatau. Kua akanoo vivikiia te au puakapa akapuanga i Zaire (ko Democratic Republic of Congo i teianei), Tanzania, e Burundi. Etai o teia au puakapa—e mea maatamaata roa atu i teianei ao—kua riro ei akapuanga no te 200,000 au tangata.
E manganui i rotopu i te aronga oro-kimiora e Au Kite o Iehova, e au tangata inangaro i te au tei taangaanga ra i te au kaveinga Pipiria i to ratou au oraanga. I tetai ua atu enua ta ratou e noo ra, kua akono ratou i te turanga neutara tamou e kua taangaanga i te kaveinga tei akonoia i teia au tuatua a Isaia 2:4: “E tupaki oki ratou i ta ratou au koke ei auri arote, e ta ratou au korare ra, ei tipi tope ïa: kare tetai enua e tamaki mai ki tetai enua i te koke, kare oki ratou e apii akaou i te tamaki.” Kua kite puia te Au Kite o Iehova ei pupu akonoanga kare i piri ana ki roto i te ta anga iti tangata i Rwanda.
Kua karanga a Iesu Karaiti no te aronga aru iaia e “kare ratou no teianei ao.” No te mea tei “te ao nei,” ratou, kare ratou e ora ua atu rai i te manamanata o te au pa enua. (Ioane 17:11, 14) I te tuatau o te ta anga iti tangata i Rwanda, e 400 Au Kite tei matemate. Mei te 2,000 Au Kite e te au tangata tei inangaro i te tuatua Patireia kua riro mai ei aronga oro-kimiora.
Ko te aiteanga ainei e na te kore anga i to teianei ao kare te Au Kite o Iehova e rave i tetai mea me tupu te tumatetenga? Kare. Te karanga ra te Tuatua na te Atua e: “Kia mate oki tetai taeake e tetai tuaine i te putaua, e kare e kai i te au rā katoa ra, kia karanga atura tetai o kotou ia raua ra, kia ora na i te aerenga, kia maanaana oki korua, e kia merengo; kare ra i oronga atu i te mea e meitaki ei te kopapa ra; eaa ua ïa puapinga? Koia katoa te akarongo, kare e angaanga, e mea mate ïa, i te mea te vai okotai ua ra.” (Iakobo 2:15-17) Te akakeu katoa ra te aroa tangata tupu i te Au Kite kia tauturu i te aronga e tuke te au manako akonoanga ki to ratou.—Mataio 22:37-40.
Noatu kua anoano te Au Kite o Iehova i te ao katoa i te tauturu i to ratou au taeake irinaki e aro atura i te turanga tumatetenga i Rwanda, kua orongaia te akatere anga o te au tauturu kia Europa Opunga. I te tuatau maana o te 1994, kua aere viviki atu tetai pupu tauturu Au Kite no Europa mai i te tauturu i to ratou au taeake e te au tuaine Kerititiano i Aperika. Kua akanooia te au puakapa akapapa meitakiia e te au are maki ngangaere no te aronga oro-kimiora o Rwanda. E maata ua atu te au kakau, te au parangikete, te kai, e te au puka Pipiria tei apainaia ki reira na runga i te pairere me kore tei apainaia kia ratou na tetai atu ravenga. E tere atu i te 7,000 au tangata tei kinokino—vaitata e toru taime maata atu i te numero o te Au Kite o Iehova i Rwanda i te reira taime—tei puapinga mei te tauturu anga. I te tae anga kia Titema o te reira mataiti, e tauatini ua atu aronga oro-kimiora kapiti mai te maata anga i te reira e Au Kite o Iehova, tei oki ki Rwanda no te patu akaou i to ratou oraanga.
Te Tamaki i Congo
I te 1996, kua aruru te tamaki anga i te tua itinga o te Democratic Republic of Congo. Tei rotopu teia ngai ia Rwanda e Burundi. Kua tupu akaou te tauati e te ta tangata. I rotopu i te au katiriti e taa aere ra e te au vira e ka ra, kua oro te au tangata. Kua taii te Au Kite o Iehova ki roto i te manamanata, e mei te 50 tei matemate. Kua matemate tetai pae i te au katiriti tei oro ke. Kua mate tetai pae no te mea no roto ratou i tetai pupu eteniki tikai me kore kua manako tarevakeia e e au enemi. E tai vira e 150 Au Kite e noo ra ki reira kua takoreia e te ai. I tetai atu au vira e tatini ua atu au are e etai au Are Patireia tei tutungiia ki raro. Ma te akakoreia i to ratou au kainga e te au apinga, kua oro te Au Kite ki tetai atu au ngai e kua tauturuia e te au taeake akamori i reira.
Kua aru mai te onge i muri ake i te tamaki, i te au kai e takinokinoia ra, kua keiaia te au ngai vairanga kai, e kua araiia te au ngai oronga anga kai. E oko maata te au kai tei toe mai. I Kisangani, i te akamataanga o Me 1997, e tai kiro karama pitate e toru tara, tei tere roa atu i te ka rauka i te maata anga o te au tangata i te oko. Kua rauka ua i te maata anga i te oko e te kai okotai kai anga manga i te ra. E tikai, kua aru mai te maki i muri ake i te rava kore o te kai. No te rava kore o te au kai meitaki kua riro ei akaparuparu i to te kopapa rauka anga i te kopae atu i te au maki mariri, maki eke, e te au manamanata kopu koao. Ko te tamariki tikai ka mamae e ka mate.
Akaraanga i te ka Anoanoia
Kua ariu viviki akaou te Au Kite o Iehova i Europa ki tei anoanoia. I te tae anga kia Aperira 1997 kua rere tetai pupu tauturu Au Kite tei kapiti mai e rua nga taote rapakau ki reira ma te au vairakau e te moni. I Goma kua akapapa takere te Au Kite o reira i te au kumiti tauturu no te akara i te turanga e raukaʼi te tauturu viviki i te orongaia. Kua akarakara aere te pupu i te oire e te au ngai i te pae mai. Kua tukuia te au karere kia rauka mai te au ripoti mei te au ngai mamao atu. Kua rauka mai te au tuatua akakite no Kisangani, e tere atu i te 1,000 kiromita te tua opunga o Goma. Kua tauturu te au taeake o te reira ngai no te akatere i te au tauturu i Goma, te ngai mei te 700 Au Kite e noo ra i reira.
Kua karanga tetai o te aronga pakari Kerititiano i Goma e: “Kua akakeu oonuia matou i te kite i to matou au taeake tei aere mai no te ngai mamao mai i te tauturu ia matou. I mua ake i to ratou aere anga mai, kua tauturu matou tetai e tetai. Kua anoanoia te au taeake kia oro mei te ngai i uta i te enua ki roto ia Goma. Kua ngere tetai pae i to ratou au kainga, e kua akaruke i ta ratou au one kai. Kua apai mai matou ia ratou ki roto i to matou au kainga e kua tua i to matou kakau e te au kai tei rauka ra. E meangiti ua ta matou ka rauka i te rave. Te mamae ra etai pae ia matou no te rava kore o te kai meitaki.
“Inara kua apai mai te au taeake no Europa i te moni tei rauka ia matou i te oko kai, tei rava kore e te oko maata. Kua tae mai te kai i te taime tau, i te mea e manganui kare a ratou apinga no te kai i to ratou kainga. Kua tua matou i te kai na te Au Kite e te aronga kare i te Au Kite. Naringa kare te tauturu i aere mai i te reira taime, e manganui atu ka matemate, te tamariki tikai. Kua akaora a Iehova i tona iti tangata. Kua umere tikai te aronga kare i te Au Kite. E manganui tei tuatua no runga i to matou tu taokotai e te aroa. Kua ariki tetai pae e na matou te akonoanga tika.”
Noatu kua okoia te au kai i reira e kua orongaia te au vairakau, e maata atu ka anoanoia. Te vaira tetai anoano no te kakau e te au parangikete, pera katoa te au kai maata atu e te vairakau. Kua anoano katoaia te tauturu no te akatu i te au kainga kare i takoreia.
Oronga Pu Ua te Au Tangata
Kua aruaru te au taeake i Europa i te tauturu atu. Kua akatangi te opati o te Au Kite o Iehova i Louviers, Varani, i te kapikianga i roto i te au putuputuanga i Rhône Valley pera katoa i Normandy, e tetai ngai o Paris. I konei kua angaanga akaou tetai kaveinga Tuatua Tapu: “Ko te ruru ma te akaperepere ra, e kokoti ïa ma te mea ngiti; e ko te ruru ma te akaperepere kore ra, e kokoti ïa ma te maata, e oronga te tangata ravarai i tana i akakoro i roto i tona ngakau; eiaa ma te noinoi, e mei te mea e no te umuumu: ko te tangata oronga ma te rekareka ta te Atua e inangaro.”—2 Korinetia 9:6, 7.
E tauatini ua atu tei rekareka ua i te oronga. E au pia e te au kete kakau, te au tamaka, e tetai atu au apinga tei aere ua mai ki te au Are Uipaanga Patireia e i reira kua apainaia ki te opati manga o te Au Kite o Iehova i Varani. I reira e 400 aronga tauturu tei papa no te rave i te tuanga ka aru mai o te angaanga “Tauturu ia Zaire.” I te au apinga oronga ua e aere maira, kua iriiri teia aronga tauturu, kua atuatu, e kua akapapa i te au kakau ki roto i te au pia tei akapapaia taki 30 ki tetai terera. Kua manako te au tamariki i to ratou au taeake e te au tuaine rikiriki i Aperika e kua tuku i te au apinga kangakanga—te au motoka kangakanga kanapanapa, te au popani takaviriviri, te au pepe rakau, e te au tapa kangakanga. Kua akapapaia teia ma te au apinga tei anoanoia no te oraanga. Te katoatoa, e iva 12 mita vairanga tei ki e kua tukuia ki Congo.
Eaa te maata o te tauturu tei tukuia ki Central Aperika ma te tauturu o te au tauatini ua atu Au Kite i Belgium, Varani, e Switzerland? I te tae anga kia Tiunu 1997 te katoatoa e 500 kiro karama vairakau, e 10 tane pitikiti maata te porotini, e 20 tane au kai ke atu, e 90 tane kakau, e 18,500 tamaka, e 1,000 parangikete. Kua apaina katoaia te au puka Pipiria na runga i te pairere ki reira. Kua ariki maata katoatoaia teia, te akapumaanaanga i te aronga oro-kimiora e te tauturuanga ia ratou no te akakoromaki i to ratou au timata anga. Kua taea te tutaki o te au apinga katoatoa vaitata i te $1,000,000, U.S. Na roto i teia au akaputu anga tauturu te kitea ra te akataeake anga e te aroa i rotopu i te aronga te tavini ra ia Iehova.
Tuaanga i Congo
I te au apinga e akamata ra i te tae ki Congo, e rua nga taeake e tetai tuaine tei aere mai no Varani no te angaanga ma te au pupu tangata tauturu o reira. No runga i te tu ariki maata tei akaariia e te au tangata Congo Au Kite, kua karanga a Joseline, e: “Kua rauka ia matou te au reta e manganui o te tu ariki. Kua oronga mai tetai tuaine putaua i tetai apinga akamanea malachite. Kua oake mai tetai pae i to ratou uaorai au tutu. Ia matou e akaruke ra, kua ongi mai te au tuaine iaku, kua takave mai iaku, e kua aue. Kua aue rai au. E manganui tei tuatua mai i te au tuatua ‘E meitaki a Iehova. Te manako maira Iehova ia matou.’ No reira kua kite ratou e ka aere te meitaki no teia orongaanga ki te Atua. Ia matou e tua ra i te au kai, kua akapaapaa te au taeake e te au tuaine ia Iehova ma te au imene Patireia. E mea akakeu anga tikai.”
Ko Loic tetai mema o te pupu e taote rapakau aia. E manganui tei akaputu pu ua mai ki roto i te Are Uipaanga Patireia e kua tiaki marie ua no to ratou taime i te kimi tauturu. Te inangaroanga i te rave i tetai angaanga, kua maani tetai tuaine Congo e kua tua aere e 40 tonati na te aronga e tiaki ra i te akara i te taote. Mei te mea e 80 au tangata e tiaki ra, kua rauka tataki tai te apa tonati.
Tauturuia te Aronga Kare i te Au Kite
Kare teia tauturu anga tangata i oronga anake uaia ki te Au Kite o Iehova. Kua puapinga katoa tetai pae atu, mei te manganui ra i te 1994. Te rotai ra teia kia Galatia 6:10, te akakite ra: “E kia rauka ta tatou ravenga, e takinga-meitaki tatou i te tangata ravarai, kia maata atura ki to te ngutuare o te akarongo ra.”
Kua tua aere te Au Kite i te vairakau e te kakau ki te au apii akamata anga e tetai ngai akono anga tamariki matiroeroe i te pae ia Goma. E 85 tamariki i teia ngai akono anga tamariki matiroeroe. I tetai terepu mua no te akara i te turanga, kua atoro te pupu tauturu i te ngai akono anga tamariki matiroeroe e kua taputou kia oronga kia ratou e 50 au pia pitikiti maata te porotini, te au pia kakau, e 100 au parangikete, te vairakau, e te au apinga kangakanga. Kua tupati te au tamariki ki roto i te aua e kua imene no te au manuiri. Tei aru mai kua akakite ratou i tetai patianga takake—me ka rauka rai tetai poro tuetue na ratou e raukaʼi ia ratou i te kanga tue poro?
I te au epetoma i muri mai kua akatupu te pupu tauturu i ta ratou taputou no te apai mai i te au apinga. Kua umere i te tu oronga e na tana i tatau i roto i te au puka Pipiria tei orongaia kiaia, kua karanga te akatere o te ngai akono anga tamariki matiroeroe e te aere atura aia ka riro mai ei tetai o te Au Kite o Iehova. Kua oakeia ainei tetai poro tue poro na te tamariki? “Kare,” i pau ei a Claude, te akatere o te pupu tauturu no Varani mai. “Kua oake matou e rua poro tue poro na ratou.”
Te Au Puakapa Akapuanga
Kare te tauturu i kotingaia kia Congo. E tauatini ua atu aronga oro-kimiora tei oro mei te ngai tamaki anga ki tetai enua i te pae mai te ngai e toru puakapa akapuanga i akatu vivikiia. Kua aere katoa te Au Kite ki reira, no te akara eaa te ka rauka i te rave. I te akapapa angaia teia ripoti, kua akono te au akapuanga e 211,000 aronga oro-kimiora, te maata anga ia ratou no Congo mai. Mei te 800 e Au Kite e ta ratou tamariki e te au tangata tei inangaro i te tuatua meitaki o te Patireia. Tetai manamanata tikai i roto i te au akapuanga ko te rava kore o te kai. I tetai puakapa, kua rava ua te kai no te toru anake ra, e kua kapiti mai te reira i te au pi e toru mataiti te roa.
Noatu ra, te meitaki ua ra te tu o te Au Kite. Noatu e meangiti ua ta ratou au puka Pipiria, kua rave tamou ratou i te au uipaanga i te ngai atea no te akamaroiroi ia ratou uaorai i te pae vaerua. Te maroiroi katoa ra ratou i te tutu aere i te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua ki tetai atu i roto i te au puakapa.—Mataio 24:14; Ebera 10:24, 25.
Kua kapiti mai i roto i te pupu kimikimi anga o te Au Kite ko tetai taote rapakau. Noatu kua akatika te au mana taoonga ia ratou kia akapou i tetai nga mea ra i roto i te akapuanga takitai, kua rave ratou i te au akarakara anga rapakau. Kua akaruke ratou i te au vairakau e te moni ki te aronga pakari Kerititiano. No reira, kua ora atu te au taeake. Kua manakonako katoa ratou kia oki atu te Au Kite i roto i te au puakapa ki to ratou enua kainga kare e roa atu ana.
Akapeea i te tuatau ki mua? Kua akakite a Iesu Karaiti e ka riro to tatou tuatau ei mea manamanata maata, e tuatau akairoia e te au tamaki e te rava kore o te kai. (Mataio 24:7) Kua kite te Au Kite o Iehova e na te Patireia o te Atua anake e akaope i te mamae te vaira i te enua nei. I raro ake i tona tutara anga, ka riro mai to tatou enua kainga ei parataito o te au, e te maata, e te mataora mutu kore no te au tangata akarongo. (Salamo 72:1, 3, 16) I taua taime rai, ka akakitekite te Au Kite i te tuatua meitaki o te reira Patireia i te rangi e ka rave katoa ua atu i te tauturu i te au taeake akamori e tetai pae i te au tuatau tei anoanoia.
[Tataanga i te kapi 4]
Mei te 1994 mai, kua tuku te Au Kite o Iehova i Europa anake e tere atu i te 190 au tane kai, kakau, vairakau, e tetai au apinga tauturu ki te au ngai Vai Roto Maata o Aperika
[Pia i te kapi 6]
Taangaangaia te Tu Aroa Kerititiano
I rotopu i te aronga tei aruaru ra i te piri ki roto i te angaanga “Tauturu ia Zaire” i Varani ko Ruth Danner. I te meangiti anga, kua tapekaia aia ki roto i te au puakapa Nazi tamamae anga no tona akarongo Kerititiano. Kua tuatua aia: “Kua mataora tikai matou i te rave i tetai mea no to tatou au taeake e te au tuaine i Aperika! Inara te vaira tetai mea i mataora roa atu ei au. I te 1945, i to matou oki anga ki te kainga no Tiamani mai, kare takiri a matou apinga. Noatu te kakau ta matou i aao e mea oriia te reira. Kare i roa, ra, kua rauka ia matou te tauturu i te pae puapinga mei to matou au taeake pae vaerua i Marike. No reira kua riro teia rave anga tauturu ei tuatau no te akaoki i te tu takinga meitaki tei akaariia mai kia matou i te tuatau i topa ake nei. Mei teaa atura i te akameitakianga kia riro mai ei tuanga o teia pamiri maatamaata o te au taeake tei taangaanga i te aroa Kerititiano!”—Ioane 13:34, 35.
[Tutu i te kapi 7]
Kare e roa atu ana—e parataito i te enua nei ma te maata no te katoatoa