Iehova—Te Tumu no te Tuatua Tau Tikai e te Tuatua Tika
“Ko te Mato aia ko tei tika rava tana angaanga ra; ko tei tau katoa tona au aerenga; e Atua tuatua-mou, e te kino kore ra.”—DEUTERONOMI 32:4.
1. Eaa tatou i akatuangaiaʼi i tetai umuumu anga no te tuatua tau?
MEI te au tangata ravarai e umuumu ra no te aroa i roto, no reira te inangaro ra tatou katoatoa kia akonoia ma te tuatua tau. Mei ta te tangata angaanga na te kavamani i Marike ko Thomas Jefferson i tata, “te [tuatua tau] ko te tu manako anga ia e i anauia mai ma taua tu ra, . . . ko tetai tuanga o to tatou tu kopapa mei te manako ngakau rai, te kiteanga, me kare akarongoanga.” Kare teia i te mea poitirere, i te mea kua anga mai a Iehova ia tatou i tona uaorai tu. (Genese 1:26) E tika oki, kua anga mai aia ia tatou ma te au tu te ka akaata i tona uaorai tu, ko te tuatua tau oki tetai. No reira ra tatou i akatuangaiaʼi ma te umuumu anga no te tuatua tau e i inangaro ei tatou kia noo ki roto i tetai ao no te tuatua tau tikai e te tuatua tika oki.
2. Eaa te puapinga o te tuatua tau kia Iehova ra, e eaa tatou ka umuumu ei kia mou i te aiteanga o te tuatua tau tu-Atua ra?
2 No Iehova, te akapapu maira te Pipiria kia tatou: “Ko tei tau katoa tona au aerenga.” (Deuteronomi 32:4) Inara i roto i tetai ao te mate ra i te tuatua tau kore, kare i te mea ngoie ua kia mou i te aiteanga o te tuatua tau tu-Atua ra. Inara, na roto i te au kapi o te Tuatua a te Atua, ka rauka ia tatou te kite oonu e i akapeea ta te Atua ra oronga anga i te tuatua tau, e ka rauka kia ariki tatou i te au aerenga meitaki a te Atua ra ma te maata atu. (Roma 11:33) E mea puapinga maata kia kite marama tatou i te tu o te tuatua tau i roto i te Pipiria no te mea penei to tatou manako no te tuatua tau kua riro i te mana o te manako tangata nei. Mei to te tangata tu manako ra, penei kua akamanakoia te tuatua tau ei tetai tu tau ua ki te tutara a te ture ra. Me kare mei ta te kimi kite ko Francis Bacon i tata ra, “ko te tuatua tau e orongaanga ki te au tangata ravarai i tei tau ra nona.” Inara, e maata atu te o maira ki to Iehova tuatua tau.
E Maanaana to Iehova Tuatua Tau
3. Eaa te ka kiteaia mai i te akamanakoanga i te au tuatua reo akamata anga tei taikuia ra i te Pipiria no te tuatua tau e te tuatua tika oki?
3 E atea maata atu te kiteaia ra to te Atua ra tuatua tau na te akamanakoanga e akapeea te akataka anga a te au reo tuatuaia i te Pipiria i te akamata anga ra.a E mea meitaki oki kia manakoia, e i roto i te au Tuatua Tapu kare e tuke anga maata i te tuatua tau e te tuatua tika. Ko te tika, te au tuatua Epera i etai taime te taiku aiteiteia ra, mei ta tatou i kite ia Amosa 5:24, te ngai ta Iehova i akamaroiroi ra i tona au tangata: “Kia taʼe ua maira te tuatua-tau mei te vai ra, e te tuatua-tika mei te vai taʼe viviki.” Pera katoa oki, e manganui te taiku anga i “te tuatua-tau e te tuatua-tika” oki i te mama kapitianga mai no te akaketaketa anga.—Salamo 33:5; Isaia 33:5; Ieremia 33:15; Ezekiela 18:21; 45:9.
4. Eaa te aite anga e kia akono i te tuatua tau, e eaa te turanga tikai no te tuatua tau?
4 Eaa te manako te orongaia maira e teia nga tuatua Epera e te Ereni oki? Te akono i te tuatua tau i roto i te manako Tuatua Tapu ra tona aite anga kia rave i tei tika e tei tau ra. I te mea ko Iehova te akanoo maira i te au ture tau e te au kaveinga oki, me kare te mea tika e te tau, ko te mataara ta Iehova e rave i te au apinga ra ko te turanga tau ia. Te akataka maira te Theological Wordbook of the Old Testament e ko te tuatua Epera tei uriia ra e tuatua tika (tseʹdheq) “te taiku ra i tetai kaveinga, turanga tau e ko te tika oki i roto i te K[oreromotu] T[aito] ko taua turanga ra ko te tu ia e te anoano oki o te Atua ra.” E no reira, ko te mataara ta te Atua e akono ra i tana au kaveinga, e e maata oki i tana akono anga ma te au tangata apa ua ra, te akakite maira i te mata o te tuatua tau tikai e te tuatua tika oki.
5. Eaa te au tu te tatuaia ra ma te tuatua tau o te Atua ra?
5 Te akakite taka meitaki maira te au Tuatua Tapu e ko te tuatua tau a te Atua e maanaana kare i te riri e te ketaketa. Kua imene a Davida: “E mea inangaro oki na Iehova te tuatua-tau, kare oki aia e akaruke i tona aronga tapu ra.” (Salamo 37:28) Te akakeu ra to te Atua tu tuatua tau iaia kia akaari i te tiratiratu e te aroa i tona au tavini. Te akamanako maira te tuatua tau tu-Atua i to tatou au umuumu anga e te akatikatika ra kia mama no to tatou au tu apa ua. (Salamo 103:14) Kare te aite anga o te reira e ka akatika te Atua i te rave kino, no te mea me rave akapera te akamaroiroi ra kia rave tuatua tau kore. (1 Samuela 3:12, 13; Koheleta 8:11) Kua akataka a Iehova kia Mose e Koia e “aroa ua, e te akakoromaki maata, e te meitaki maata, e te tuatua-mou.” Iaia e mareka ua ra kia akakore i te ara e te kino, kare te Atua e akakore i te akautunga no te aronga te tau ra kia peraia.—Exodo 34:6, 7.
6. Akapeea ta Iehova ra akono anga i tana au tamariki i te enua nei
6 Me tamanako marie tatou e akapeea ta Iehova ra akono i te tuatua tau, kare tatou e tau kia manako iaia ei tetai akava ketaketa, te manako ua ra i te tukuanga akautunga ki runga i te aronga rave tarevake. Ei tuke anga, ka tau tatou kia manako iaia ei tetai metua aroa mari ra e ngaueue kore te akono marie anga i tana tamariki na roto i te aerenga meitaki te ka rauka. “E Iehova e, ko koe rai to matou Metua,” ta te peroveta ta Isaia i tuatua. (Isaia 64:8) Ei tetai Metua tuatua tau e te tuatua tika, te akatanotano ra Iehova i tona tu ngaueue kore no te mea tika ma te aroa maru ki tana au tamariki i te enua nei, te anoano ra i te tauturu me kare i te akakore anga ara ei tetai tupu anga no te au turanga ngata me kare au tu paruparu i te pae kopapa.—Salamo 103:6, 10, 13.
Akatakaanga Meitaki Eaa te Tuatua Tau
7. (a) Eaa ta tatou i kite no te tuatua tau tu Atua mei te totou a Isaia ra? (e) Eaa ta Iesu tuanga i te apiianga i to te au pa enua no te tuatua tau ra?
7 Kua akateiteiia te tu aroa o to Iehova ra tuatua tau i te aerenga mai o te Mesia. Kua apii a Iesu i te tuatua tau tu-Atua e kua akono aia kia rotai ma te reira, mei tei totouia maira e te peroveta ko Isaia. Te taka meitaki ra, te kapiti ra to te Atua tuatua tau i te akonoanga ma te maru i te au tangata tei takatakaiia ra ki raro. E no reira, kare ratou i atiatiia kia kore rava e ora mai. Kua aere mai a Iesu koia to Iehova “tavini,” ki te enua e nana i “tuku atu i te tuatua tau a te Atua ki te au etene.” Kua rave aia i te reira, na te orongaanga kia tatou i tetai akatauanga ora i te aite anga o te tuatua tau tu-Atua ra. Ei te “rara tuatua-tika” o te Ariki ko Davida, kua inangaro a Iesu kia ‘kimi marie i te tuatua-tau, kia akatupu i te tuatua-tika.’—Isaia 16:5; 42:1-4; Mataio 12:18-21; Ieremia 33:14, 15.
8. Eaa ra te tuatua tau e te tuatua tika oki i riro ei kia kore e kite tikaia i te anere mataiti mua ra?
8 Ko taua akataka anga i te tu o to Iehova ra tuatua tau kua umuumuia i te anere mataiti mua T.N. Kua akakite e kua akaari oki te aronga pakari ngati Iuda e te au arataki akonoanga—te au tata tuatua, te au Pharisea, e etai atu—i tetai manako tarevake no te tuatua tau e te tuatua tika oki. Ei tupu anga, penei kua manako te au tangata noa ua, tei kite ra e kare e rauka kia rave i taua au akauenga tei akanooia maira e te aronga tata tuatua e te au Pharisea oki, e ko te tuatua tika a te Atua ra e ngata roa kia itaeia. (Mataio 23:4; Luka 11:46) Kua akaari a Iesu e kare teia i te tika. Kua iki aia i tana au pipi no roto mai i te aronga noa ua ra, e kua apii aia ia ratou i te au turanga tuatua-tika a te Atua ra.—Mataio 9:36; 11:28-30.
9, 10. (a) Akapeea ta te au tata tuatua e te au Pharisea ra kimi anga kia akakite i ta ratou tuatua tika? (e) I akapeea e eaa oki a Iesu i akakite ei e te au ravenga a te au tata tuatua e te au Pharisea e puapinga kore ia?
9 I tetai pae, kua kimi atianga te au Pharisea kia akakite i to ratou “tuatua-tika” na te pureanga na te orongaanga apinga aroa i te ngai tangata ra. (Mataio 6:1-6) Kua tamata katoa ratou kia akakite i to ratou tu tuatua tika na te akonoanga i te au ture tini e te au ikuiku anga—e manganui o te reira na ratou uaorai i maani. Na taua au tauta anga i taki atu ia ratou ‘kia kopae ua i te tuatua-tau, e te anoano i te Atua.’ (Luka 11:42) A vao ua, penei te akara anga tuatua tika ra ratou, inara ko roto ‘kua ki ratou i te rave kino,’ me kare i te tuatua tika kore. (Mataio 23:28) Ei akataka anga mama ua, e meangiti tikai to ratou kite i te tuatua tika no te Atua ra.
10 No taua tumu ra, kua akamatakite a Iesu i tana au pipi: “Kia kore kia maata atu ta kotou tuatua-tika i ta te aronga tata tuatua, e ta te aronga Pharisea, kare rava kotou e o ki te basileia o te ao.” (Mataio 5:20) Ko te tuke anga kokoi i rotopu i te tuatua tau ta Iesu i akakite e te manako anga o iti ua no te tuatua tika kore o te aronga tata tuatua e te aronga Pharisea te tumu ia no te au pekapeka i rotopu ia ratou ra.
Tuke Anga te Tuatua Tau Tu-Atua e te Tuatua Tau Tarevake
11. (a) Eaa ra te au Pharisea i ui ei kia Iesu no te rapakauanga i te Tapati? (e) Eaa ta te pauanga a Iesu i akakite?
11 I te tuatau o tana angaanga orometua i Galilea i te tupuanga rau o te mataiti 31 T.N., kua akara atura Iesu i tetai tangata kua maro te rima, i roto i te tunako. I te mea e Tapati, kua ui atura te au Pharisea kia Iesu: “E tika aina kia akaora i te rā sabati?” Kare e kia akamanako tikai no te mamaeanga o teianei tangata putaua, e anoano to ratou kia kitea tetai tumu no te akaapaanga ia Iesu, mei tei akakiteia ra e ta ratou uianga. No reira rai a Iesu i mamae ngakau ei i to ratou ngakau kite kore! I reira kua pei tika atura aia i tetai uianga aiteite ki te au Pharisea ra: “Eaa tei tau i te ture kia rave i te rā sabati, ko te meitaki aina?” I to ratou muteki anga, kua pau a Iesu i tana uaorai uianga na te uianga kia ratou me kare kia ratou e akaora mai i tetai mamoe tei topa ra ki roto i tetai vaarua i te Tapati.b “E kare aina e rai to te tangata meitaki i to te mamoe?” Kua uriuri manako atu a Iesu, ma te tau kare e rauka kia akaapaia. “E tau mari i te ture kia takinga-meitaki i te sabati,” tana i taopenga atu. Kare e tau ta te Atua tuatua tau kia tapekaia ma te ikuiku anga tangata. I te oti anga te akataka i te reira tumu, kua rave a Iesu i te akaora i te rima o taua tangata ra.—Mataio 12:9-13; Mareko 3:1-5.
12, 13. (a) Ei tuke anga ma te au tata tuatua e te au Pharisea ra, i akapeea ta Iesu akaari anga i tona manako inangaro kia tauturu i te aronga ara ra? (e) Eaa te tuke anga o te tuatua tau tu-Atua e taau uaorai tuatua tika?
12 Me kua manako meangiti ua te au Pharisea no te aronga ma te au apikepike kopapa, e meangiti roa mai to ratou no te aronga tei kino ra te oraanga i te pae vaerua. Kua taki atu to ratou manako tarevake no te tuatua tika ia ratou kia manako kore e kia aviri oki i te aronga koi tero e te aronga ara. (Ioane 7:49) Inara, e manganui taua aronga ra kua akarongo atu ki ta Iesu apiianga, kare e ekoko anga e no te kiteanga i tona anoano kia tauturu atu e kare kia tuku i te akava anga. (Mataio 21:31; Luka 15:1) Inara, kua aviri atu te au Pharisea i ta Iesu tauta anga kia rapakau i tei makiia ra i te pae vaerua. “Te kite mei teianei tangata i te aronga rave ara, e te kaikai katoa ra ma ratou,” ta ratou i koumuumu akakino atu. (Luka 15:2) I te pauanga i ta ratou akaapaanga, kua taiku akaou atura Iesu i tetai akatutu anga no te tiaki mamoe ra. Mei tetai tiaki tei rekareka ra me kiteaia tetai mamoe tei ngaro ra, pera katoa oki te au angera i te rangi ra ka rekareka me ka tataraara tetai tei rave ara ra. (Luka 15:3-7) Kua rekareka a Iesu uaorai i te rauka anga iaia te tauturu ia Zakaio kia tataraara i tona aerenga mua ra i roto i te ara. “I aere mai nei oki te Tamaiti a te tangata e kimi i tei ngaro ra e akaora,” tana i tuatua.—Luka 19:8-10.
13 Te akakite marama maira teia au maroanga i te tuke anga i rotopu i te tuatua tau tu-Atua, tei kimi ra kia rapakau e kia akaora, e te tuatua tika ia ratou uaorai, tei kimi ra kia akateitei i te aronga tokoiti e kia akaapa i te aronga e manganui. Kua taki te au peu puapinga kore e te au ikuiku anga na te tangata, i te aronga tata, tuatua e te au Pharisea kia akatietie e kia akateitei ia ratou uaorai, inara kua tou tika atu a Iesu kia ratou e “te akaruke nei [ratou] i te au mea mamaata o te ture, te tuatua-tau, te aroa, e te akarongo.” (Mataio 23:23) Kia aru tatou ia Iesu i te akonoanga i te tuatua tau e te tika i ta tatou au mea ravarai ka rave e kia matakite katoa i te vaarua topa anga no te tu tuatua tika e taau uaorai.
14. I akapeea tetai o ta Iesu ra temeio i te akatutu anga e te akono ra te tuatua tau tu-Atua i te turanga o tetai peretana ra?
14 Ia Iesu i kopae ke ei i te au ture tau kore a te au Pharisea ra, kua mou ra aia i te Ture a Mose. (Mataio 5:17, 18) I te raveanga i te reira, kare aia i tuku i te reta o te Ture tuatua tika ra kia na rungao i tana au kaveinga. I te akatukia anga tona kakau e tetai vaine tei maki atekeria ra no te 12 mataiti e ora atura tona maki, kua tuatua atu a Iesu kiaia: “E akamaroiroi, e maine: kua ora koe i toou akarongo, kia ora koe i toou aerenga.” (Luka 8:43-48) Na ta Iesu au tuatua tangi ra i akapapu e kua akono te tuatua tau o te Atua ra i te manako anga no tona au turanga. Noatu rai e te viivii ra aia i te pae o te ture e kua aati ua i te Ture a Mose na te aerenga ki roto i te urupu tangata ra, kua tau ra tona akarongo kia tutakiia.—Levitiku 15:25-27; akaaite ia Roma 9:30-33.
No te Katoatoa te Tuatua Tika
15, 16. (a) Eaa ta te akatutu anga a Iesu no te tangata tupu Samaria i apii mai ia tatou no te tuatua tau ra? (e) Eaa tatou i tau ei kia kopae ke i te “maata ua i te ketaketa kia tika”?
15 I te pae atu i te akaketaketaanga i tona tu aroa, kua apii katoa a Iesu i tana au pipi e ka tau te tuatua tau tu-Atua ra kia kapiti i te au tangata katoatoa. Ko to Iehova anoano ia ‘nana e tuku atu i te tuatua-tau ki te au pa enua katoatoa.’ (Isaia 42:1) Ko teia te tumu no tetai o ta Iesu au akatutu anga rongonui maata ra, koia te Samaria aroa i tona tangata tupu ra. E pauanga taua akatutuanga ra ki tetai uianga tei akatuia mai e tetai tangata kite i te Ture tei inangaro ra i te “akatika iaia uaorai.” “Koai oki toku tangata tupu?” tana i ui, kare e ekoko anga e kua anoano aia kia kotingaia tana apainga tangata tupu ki te au tangata ngati Iuda anake. Kua akakite te tangata Samaria i ta Iesu akatutu anga ra i te tuatua tika akono Atua, no te mea kua mareka ua aia kia akapou i tona tuatau e tana moni oki i te tauturuanga i te tangata ke no tetai atu enua. Kua taopenga atura Iesu i tana akatutu anga na te akaueanga i tei ui maira kiaia: “Ka aere koe, e akapera katoa.” (Luka 10:25-37) Me ka rave katoa tatou i te meitaki ki te au tangata ravarai noatu no ea mai ratou me kare no teea pupu eteniki, ka aru tatou i to te Atua ra tuatua tau i reira.—Angaanga 10:34, 35.
16 I tetai pae ko te akatauanga a te au tata tuatua e te au Pharisea, te akamaara maira kia tatou e me ka akono tatou i te tuatua tau tu-Atua, kare tatou e tau kia “maata ua i te ketaketa kia tika.” (Koheleta 7:16) Te kimianga kia manako maataia mai e etai ke ra ma te au akaariari anga tuatua tika me kare na te tukuanga te au puapinga kia maata rava ki te au ture maaniia e te tangata nei kare ia e apai mai i to te Atua ra mareka anga no tatou.—Mataio 6:1.
17. Eaa ra i puapinga maataʼi no tatou kia akakite i te tuatua tau tei tau i te Atua ra?
17 Ko tetai tumu i akatakaʼi a Iesu ki to te au pa enua i te tu o to te Atua ra tuatua tau koia oki kia kite ei te katoatoa o tana au pipi kia akakite i teianei tu. Eaa ra i puapinga maataʼi teia? Te akamaroiroi maira te au Tuatua Tapu ia tatou ‘ei aru i te Atua,’ e ko to te Atua au aerenga katoatoa e tuatua tau ia. (Ephesia 5:1) Pera katoa, te akataka maira Mika 6:8 e ko tetai umuumu anga a Iehova kia “rave [tatou] i te tuatua tau” ia tatou e aaere ra ma to tatou Atua. Pera katoa oki, te akamaara maira Zephania 2:2, 3 ia tatou e me ka anoano tatou kia uunaia i te ra e riri ei a Iehova ra, ka tau tatou kia “kimi i te tuatua-tika” i mua ake ka tae mai ei taua ra ra.
18. Eaa nga uianga te ka pauia i roto i te atikara te aru maira?
18 No reira ko teia tuatau openga kino nei ko “taua tuatau tau ra” ia, kia akono i te tuatua tau. (2 Korinetia 6:2) Ka papu ia tatou e, mei ia Iobu rai, ‘kia kakau tatou i te tuatua-tika’ e ‘te tuatua tau ei kakau pu no tatou,’ ka akameitaki a Iehova ia tatou. (Iobu 29:14) Akapeea ka tauturu ei te akarongo i to Iehova ra tuatua tau, ia tatou kia akara atu i te tuatau ki mua ra ma te irinaki anga? Pera katoa oki, ia tatou e tatari nei i te “enua ou” tuatua tika, akapeea ta te tuatua tau akono Atua ra i te paruru anga ia tatou i te pae vaerua? (2 Petero 3:13) Na te atikara te aru mai nei e pau i teia nga uianga nei.
[Au Tataanga Rikiriki i Raro]
a I roto i te au Tuatua Tapu Epera, e toru nga tuatua maata te o atura. Tetai o teia e (mish·patʹ) e putuputu te uriia e “tuatua-tau.” Ko etai atu e rua (e tseʹdheq e te tuatua piri atura tsedha·qahʹ) i te maata anga o te taiku anga kua uriia e “tuatua-tika.” Ko te tuatua Ereni tei uriia e “tuatua-tika” (e di·kai·o·syʹne) kua akatakaia ei te “tu tika me kare e tau.”
b Kua meitaki tikai te iki anga i ta Iesu akatauanga no te mea kua akatika ua te ture tuatuaia a te ngati Iuda ia ratou kia tauturu atu i tetai manu i roto i te turanga kino i te Tapati. I etai au atianga, kua tupu te au maroanga no teianei tumu, koia oki, me ka tika i te ture kia rapakau i runga i te Tapati ra.—Luka 13:10-17; 14:1-6; Ioane 9:13-16.
Ka Rauka Ainei ia Koe te Akataka?
◻ Eaa te aiteanga o te tuatua tau tu-Atua?
◻ Akapeea ta Iesu apii anga tuatua tau ki to te au pa enua ra?
◻ Eaa ra te tuatua tika a te au Pharisea ra i tarevake ei?
◻ Eaa ra tatou i tau ei kia akono i te tuatua tau?
[Tutu i te kapi 8]
Kua akakite meitaki a Iesu i te atea o te tuatua tau tu-Atua ra