Ka Rauka i Tei Anga kia Akamaata te Aiteanga ki Toou Oraanga

“Ko te reira te akapaapaa i te ingoa o Iehova; kua tuatua oki aia, e oti iora ratou i te angaia.”​—SALAMO 148:5.

1, 2. (a) Eaa te uianga ka tau tatou kia akamanako? (e) Akapeea te o atuanga te anga mai anga ki ta Isaia uianga ra?

“KARE koe i kite?” Penei te aite ra te tangi anga o te reira ki tetai uianga takianga, kia akakeu i te aronga e manganui kia ui e, ‘Kite i teaa?’ Inara e uianga pakari te reira. E ka rauka ia tatou kia ariki meitaki i te pauanga na te akaraanga i tona akatumuanga​—i te pene 40 o te puka Pipiria a Isaia ra. Na tetai Epera taito, ko Isaia, i tata i te reira, no reira ko taua uianga ra e mea taito ia. Inara, e ou katoa oki ia, kia akapiriia atu ki roto roa o te aiteanga o toou oraanga.

² No te puapinga maata, ka tau taua uianga ia Isaia 40:28 ra kia akamanako pakariia e tatou: “Kare koe i kite? kare koe i akarongo? e mutu kore to te Atua ra, ko Iehova, ko tei anga i te enua e tae ua atu ki te openga ra.” No reira ko ‘te kiteanga’ te kapiti ra i Tei Anga i te enua, e te akaari ra te au tuatua koropini e e tere atu i te enua ua tei kapitiia maira. I nga irava e rua i mua akera kua tata a Isaia no te au etu: “Ka nānā na i to kotou mata ki runga, ka akara: naai te reira i anga? te arataki ra aia i taua au nuku ra ki vao ma te tatauia: . . . No tona ra ririnui, e te mana maata, i kore ei tetai i ngaro.”

3. Noatu rai e maata taau i kite no Tei Anga maira, eaa koe ka tau ei kia inangaro kia maata atu to kite?

³ Ae, ko te uianga “Kare koe i kite?” no runga ia i Tei Anga maira i to tatou ao katoa e pini ua ake. Penei kua irinaki koe uaorai e ko te Atua ko Iehova “Tei Anga i te enua e tae ua atu ki te openga ra.” Penei katoa oki e maata taau i kite no tona tu e tona au aerenga. Inara ka peea me ka aravei atu koe i tetai tangata me kare i tetai vaine te ekoko ra me te vaira tetai Tei Anga maira e kare takiri ra i kite eaa tona tu? Kare e tau taua aravei anga kia riro ei poitirere anga no te mea e au mirioni e au mirioni ua atu tei kore ra i kite me kare i irinaki i Tei Anga maira.​—Salamo 14:1; 53:1.

4. (a) Eaa ra i tau ei te akamanakoanga i Tei Anga maira i teianei tuatau? (e) Eaa te au pauanga kare e rauka i te au taineti kia oronga mai?

⁴ Kua aere mai mei te au ngai apii e manganui te aronga ekoko tei manako ra e tei te au taineti (me kare ka kiteai e ratou) te au pauanga ki te au uianga no te akamata anga o te ao katoa e te oraanga oki. I roto i The Origin of Life (te tumu tuatua Varani mua: Aux Origines de la Vie) kua akakite nga tangata tata ko Hagene raua ko Lenay e: “Te akamata anga o te oraanga te taumaroia ra i te akamataanga o te rua ngauru ma tai anere mataiti. Ko teianei manamanata, e ngata kia akaotiia, te umuumuia ra te au kimikimi anga i te au tuanga ravarai, mei te maataanga o te reva ra tae roa ki te mea ngiti rava ra.” Inara, i te pene openga te akakite ra “Te Vaira te Uianga”: “Kua akarakara matou i etai au pauanga taineti ki te uianga, I akapeea i mama mai ei te oraanga ki runga i te enua nei? Inara eaa te oraanga i mama mai ei? E akakoroanga ainei to te oraanga? Kare e rauka i te taineti i te pau i teianei au uianga. Te kimi ua ra ia no te ‘akapeea’ o te au apinga ra. Te ‘akapeea’ e ‘eaa te tumu’ e rua ia uianga tuke takiri. . . . No te uianga e ‘eaa te tumu,’ te apiianga, te akonoanga, e i runga ravao​—ka tika tatou tataki tai kia kimi i te pauanga.”

Kimianga i te Au Pauanga e te Aiteanga

5. Eaa te tu tangata penei ka maata te puapingaia mei te apiianga kia tere atu no runga i Tei Anga maira?

⁵ Ae, ka anoano tatou kia kite e eaa i vai mai ei te oraanga​—e e maata atu oki e eaa tatou i tae mai ei ki konei. Pera katoa, ka tau tatou kia manako atu i te au tangata kare ra i irinaki ake e te vaira tetai Tei Anga maira, e e meangiti ua ta ratou i kite no tona au aerenga. Me kare e tamanako i te aronga tei tuke maata ra to ratou manako no te Atua i ta te Pipiria i oronga ra. E au pirioni ua atu tei tupu ake i te Orieni ra me kare i etai atu ngai kare ra te au tangata e manako ana no tetai Atua tikai, ei peretana ora ma tetai tu meitaki tikai. Kia ratou te tuatua “atua” penei ka akatupu i tetai manako mana ua kare ra e akakoroanga tikai. Kare ratou ‘i kite i Tei Anga maira’ e tona au aerenga oki. Me ka riro ratou me kare te aronga mirioni ua atu ma te manako aiteite ra kia irinaki e te vaira Tei Anga mai, mei teaa ra te au puapinga te ka rauka ia ratou, kapiti katoa i te au meitaki mutu kore! Ka rauka katoa ia ratou tetai apinga te meangiti ua ra​—koia tetai aiteanga tikai, e akakoroanga tikai e te au oki te manako, i te oraanga nei.

6. Akapeea te au oraanga o te aronga e manganui i teia tuatau nei i aiteite ei ki te tupu anga kia Paul Gauguin e ki tetai o tana au penianga ra?

⁶ Ei akatutu anga: I te 1891, kua aere atu te tangata toroa Varani ko Paul Gauguin kia kimi i tetai oraanga meitaki i Porinetia Varani, ki tetai ngai mei te parataito rai. Inara kare i roa kua apai mai tona oraanga tau kore i te tuatau kua topa i te maki mate kiaia uaorai e ki etai katoa oki. I tona manakoanga te vaitata maira te matenga, kua peni aia i tetai taporeni maatamaata i te akara anga te ‘akataka maira aia i te oraanga ei tetai mea ngaro maata.’ I kite koe eaa ta Gauguin i tapa i taua penianga ra? “Noea Mai Tatou? Eaa Tatou? Te Aere Nei Tatou Kiea?” Penei kua akarongo koe i etai atu i te ui anga i te uianga aiteite. E manganui te pera ra. Inara me ka kore e kitea e ratou te pauanga akamerengo​—kare tikai e aiteanga no te oraanga​—ka aere ratou kiea i reira? Penei ka manako ratou e e meangiti ua te tuke anga to ratou oraanga mei to te au manu rai.​—2 Petero 2:12.a

7, 8. Eaa ra te au kimikimi anga a te taineti i kore ei e rava kia ratou uaorai?

⁷ No reira ka rauka ia koe kia kite eaa tetai mei te poropeta physics ko Freeman Dyson i raukai kia tata: “Te tu nei au i roto i te au oa meitaki me ka ui akaou au i te au uianga ta Iobu i ui ra. Eaa tatou ka mamae ei? Eaa ra teianei ao i tuatua tau korei? Eaa te akakoroanga no te mamae e te tumatetenga?” (Iobu 3:20, 21; 10:2, 18; 21:7) Mei tei akakiteia ra, e manganui te au tangata tei uri atu ki te taineti no te au pauanga kare ki te Atua. Te aronga apii i te au mea ora, te aronga apii i te moana, e etai atu te akaputu ra i te kite no to tatou enua nei e te ora anga ki runga i reira. Te kimianga i tetai atu tuanga, te au tangata apii etu e te aronga physics te apii maata ra i te akatereanga o te ra, te au etu, e pera katoa te au vairanga etu mamao ra. (Akaaite ia Genese 11:6.) Ki teea au manako taopenga tau te ka rauka i taua au tika ra kia tou atu?

⁸ Te tuatua ra etai taineti no te “manako” o te Atua me kare te “tataanga rima,” tei akakiteia maira i te ao katoa e pini ua ake. Inara ka tatipake ainei te reira i te tumu taviri? Kua akakite te makatini Science: “Me tuatua te aronga kimikimi e te akakite ra te apii anga i te cosmos i te ‘manako’ me kare ‘te tataanga rima’ a te Atua, te akakite ra ratou i te tu-Atua no tei meangiti maira i te ao katoa e pini ua ake​—koia tona akapapaanga materia ra.” Ko te tika, kua tata te tangata tei rauka mai te Nobel no te physics ko Steven Weinberg e: “Ko te maata atu te kiteanga i te ao katoa e pini ua ake, i te akara anga e maata atu te tumu kore o te reira.”

9. Eaa te akakite anga ka rauka kia tauturu ia tatou e etai atu kia kite i Tei Anga maira?

⁹ Inara, penei ko koe tetai i roto i te au mirioni tei apii pakari ra i taua tumu ra e tei mou ra e ko te aiteanga tikai i te oraanga te piri atura ki te kiteanga i Tei Anga maira. E tamanako ana i ta te apotetoro ko Paulo i tata ra: “Kare e rauka i te au tangata kia tuatua e kare a ratou apinga i kite no te Atua ra. Mei te akamataanga mai o te ao nei, kua kite te au tangata eaa to te Atua tu na te au apinga Tana i anga maira. Na teianei i akaari i Tona mana te ka vai e tuatau ua atu. Te akaari maira te reira e ko te Atua Aia.” (Roma 1:20, Holy Bible, New Life Version) Ae, te vaira te au tika no to tatou ao nei e no tatou oki te ka tauturu i te au tangata kia kite i Tei Anga maira e kia kite te aiteanga tei kapitiia ma ia katoa ra. E akamanako i nga tuanga e toru no teianei: te ao katoa takapini ia tatou, te akamata anga o te oraanga, e to tatou uaorai au kite manako nei.

Au Tumu kia Irinaki

10. Eaa tatou ka tau ei kia akamanako atu i te “akamataanga” ra? (Salamo 111:10)

¹⁰ I akapeea to tatou ao katoa e pini ua ake i tae mai ei ki konei? Penei kua kite koe mei te au ripoti no te au telescope e te au akarakara anga ta te maata anga o te aronga taineti i kite ra e kare to tatou ao katoa e pini ua ake i vai mai mei muatangana mairai. E akamataanga to te reira, e te totoa aere ra ia. Eaa te akakiteia maira e teianei? E akarongo atu ki te tangata apii etu ko Sir Bernard Lovell: “Me i tetai tuanga i te tuatau kua topa, kua topiriia te mareva ki tetai ngai okotai ua koia anake e meangiti e e putunga okotai, ka tau tatou kia ui eaa i reira i mua ana . . . Ka aro atura tatou ki tetai manamanata no tetai Akamataanga.”

11. (a) Akapeea te maata o te ao katoa e pini ua ake? (e) Eaa ta te tu tano tau tikai o te ao katoa e pini ua ake te akakite maira?

¹¹ Te akapapa anga o te ao katoa e pini ua ake, kapiti katoa to tatou enua nei, te akaata maira i te rave anga tano meitaki tikai. Ei akatauanga, nga tu umere e rua o to tatou ra e etai atu etu ko te tuatau roa o te meitaki anga e te tinamou oki. Te tareanga manakoia no te numero o te au vananga etu i te ngai akara mataia o te ao katoa e pini ua ake ka aere mai mei te 50 pirioni (50,000,000,000) ki te 125 pirioni. E ko to tatou vananga etu tarava e au pirioni ua atu au pirioni etu to roto i reira. E akamanako i teianei: Kua kite tatou e ko tetai matini motoka te umuumuia ra tetai akataka anga tano tikai no te penitini e te reva oki. Me e motoka toou, penei ka tutaki koe i tetai mekaniki tereniia kia tiunu i te matini, kia meitaki ei te aereanga o toou motoka, kia takataka meitaki. Me te puapinga maata ra taua ravenga ra ma tetai matini ua, ka peea te akatauanga no to tatou ra “te kaka” meitaki mai nei? Te taka meitaki ra, te au mana taviri te o maira ko te akapapa anga tano tikai no te oraanga kia ora mai ki te enua nei. I tupu ua mai ainei te reira? Kua uiia kia Iobu taito ra: “Naau ainei i akakite te au ture te akatere nei i te au rangi, me kare i akataka i te au ture natura no runga i te enua?” (Iobu 38:33, The New English Bible) Kare na te tangata i rave. No reira noea mai te akapapaanga tano ra?​—Salamo 19:1.

12. Eaa ra i kore ei e tau kore kia akamanako e na tetai mana Kite ririnui i rave te anga maianga?

¹² Penei no ko mai i tetai apinga me kare no ko mai i Tetai kare ra e kitea e te mata tangata nei? E akamanako i teianei uianga i roto i te marama anga o te taineti o teia tuatau. I teianei te ariki nei te maata anga o te aronga akara etu e te vaira te au kopapa ririnui i te rangi​—te au puta kerekere. Kare teianei au puta kerekere e kitea kia akara, inara te irinaki ra te aronga kite karape e te vaira ratou. Aiteite katoa, te ripoti ra te Pipiria e i tetai atu tuanga ngai te vaira te au mea ora ririnui kare ra e kitea kia akara​—e au mea ora vaerua ratou. Me te vaira taua au mea ora ririnui akara koreia, kare ainei i te mea tau e ko te akapapa anga akakiteia maira i te ao katoa e pini ua ake i akamata mai ia ma tetai Tei Kite ririnui ra?​—Nehemia 9:6.

13, 14. (a) Eaa tikai ta te taineti i akanoo no runga i te akamataanga o te oraanga? (e) Eaa ta te vai maianga o te oraanga ki runga i te enua nei e tou maira?

¹³ Te rua o te tumu akapapu anga te ka rauka kia tauturu i te au tangata kia akatika e e Tei Anga mai tetai, te kapiti ra i te akamata anga o te oraanga. Mei te tuatau kimikimi anga na Louis Pasteur, kua arikiia e kare te oraanga i tupu ua mai mei te kore ua na tetai tupu anga poitirere ua. No reira i akapeea te akamata anga mai te oraanga i te enua nei? I te au 1950 ra, kua tauta te au taineti kia akapapu e penei kua tupu marie mai i tetai moana mua ra i te akatukiaanga putuputu te reva e te uira ra. Inara, te akaari mai nei te au akakite anga i muri akera, e kare e rauka taua akamata anga o te oraanga i te enua nei no te mea kare i vai mai taua tu reva ra i reira. No reira rai, te kimi ra tetai papaki taineti no tetai akatakaanga e meangiti mai te tarevake anga. Inara te tatipake katoa ra ainei ratou i teia tumu?

¹⁴ I muri ake i te akapouanga e au raungauru ua atu mataiti i te apiianga no te ao katoa e pini ua ake e te oraanga i roto i reira, kua tuatua te taineti Peritane ko Sir Fred Hoyle e: “Kare e kia ariki i te tuanga meangiti ua ake e penei i akamata mai te oraanga na roto i te au mana matapo natura ra, e akara anga meitaki atu kia manakoia e ko te akamata anga mai o te oraanga na tetai rave anga kite akakoroia ra.” Ae, ko te maata atu to tatou kite anga i te au mea umere no te oraanga, te maata atu ia te tau e i aere mai te reira mei tetai Tumu manako kite ra.​—Iobu 33:4; Salamo 8:3, 4; 36:9; Angaanga 17:28.

15. Eaa ka raukai kia tuatuaia e e takake koe?

¹⁵ No reira ko tetai tumu mua no te manakoanga te kapiti ra i te ao katoa e pini ua ake, e te rua, ko te akamataanga o te oraanga ki runga i te enua nei. Tamanako i te toru​—to tatou tu takake. I te au tu e manganui e tu takake to te au tangata ravarai, tera te aite anga e ko koe katoa tetai. Naea ra? Penei kua akarongo koe e kua akaaiteia te roro ki tetai komupiuta ririnui. Inara, ko te tika, te akaari maira te au kite anga ou e tei raro roa teianei akaaite anga. Kua tuatua tetai taineti i te Massachusetts Institute of Technology e: “Kare te au komupiuta o teia tuatau nei i vaitata atu ki tetai tamaiti e a mataiti i to ratou kite kia akara, kia tuatua, kia neke aere, me kare kia taangaanga i te manako tau ua nei. . . . Kua manakoia e ko te rave akatakaanga kite noatu no tetai komupiuta ririnui maata te aite ua atura ki te akatereanga niuro no tetai patito​—ko tetai tuanga rikiriki ua ia no te mana tei te komupiuta ririnui i roto i [to] upoko ra.”

16. Eaa ta toou kite i te reo tuatua e tou maira?

¹⁶ E kite toou i te tuatua i tetai reo no te mea e roro toou. Te tuatua ra tetai papaki e rua reo, e toru, me kare e tere atu te au reo, inara ko te kite kia tuatua noatu e okotai ua te akairo maira ia tatou ei takake. (Isaia 36:11; Angaanga 21:37-40) Kua ui nga poropeta ko R. S. raua ko D. H. Fouts: “Ko te tangata anake ainei . . . te rauka ra kia komunikeiti na te reo tuatua? . . . Pouroa te au manu teitei ra ka rauka kia komunikeiti ma . . . te oriori anga, te au kakara, au kapiki anga, te aue e te au imene, e pera katoa oki te ura anga a te au rango meri. Inara ko te au animara i te pae atu i te tangata i te akara anga kare a ratou reo tuatua akapapaia. E kare a te au animara, penei ka riro ei tu puapinga maata, kia toroa i te au tutu akatutu anga. I te maata anga ka rauka anake ia ratou kia rave i te tata puapinga kore.” E tika tikai, ko te tangata anake ua ka rauka kia taangaanga i te roro kia tuatua i tetai reo e kia toroa oki i te au tutu e aiteanga to ratou.​—Akaaite ia Isaia 8:1; 30:8; Luka 1:3.

17. Eaa tetai tuke anga maata i rotopu i to tetai manu akaraanga ki roto i tetai io e tetai tangata i te raveanga i te reira?

¹⁷ Pera katoa oki, te kite ra koe ia koe uaorai; te matakite ra i toou tu. (Maseli 14:10) Kua akara ainei koe i tetai manu, tetai puakaoa, me kare tetai ngiao i te akara anga ki roto i tetai io e ka paopao atu, ka riri, me kare ka rere atu e ka kakati? Te manako ra aia e e manu ke atu tana e akara atura, no te kore e kite iaia uaorai. Ei tuke anga, me akara atu koe ki roto i tetai io, ka kite koe e ko koe ia. (Iakobo 1:23, 24) Penei ka akara koe i toou tu me kare ka manako eaa toou tu akara anga i nga mataiti tokoiti ki mua. Kare te au animara e rave i te reira. Ae, te akariro ra toou roro ia koe kia takake. Ka tukuia te akameitaki anga kiaai? I akapeea i rauka mai ei toou roro, me kare no ko mai i te Atua ra?

18. Eaa te au raveanga manako te akataka ke ra ia koe mei te au animara maira?

¹⁸ Te akatika katoa ra toou roro kia ariki koe i te tutu e te akatangianga imene pera katoa kia rave i tetai tu akono tau. (Exodo 15:20; Akava 11:34; 1 Ariki 6:1, 29-35; Mataio 11:16, 17) Eaa ra i riro ei ko koe e kare te au animara katoa ra? Te mea mua te taangaanga ra ratou i to ratou roro kia akono no te au mea umuumuia i reira​—te kai, te kimia i tetai tokorua, me kare te maanianga i tetai koanga. Ko te au tangata anake te manako ra kia mamao atu i te tuatau poto ua. Tetai papaki ka manako e akapeea te akatupu anga a ta ratou au angaanga i te reva me kare to ratou au anaunga i te tuatau roa ki mua. No teaa ra? Te tuatua ra a Koheleta 3:11 (NW) no te au tangata: “E kua tuku [Tei Anga maira] i te manako tuatau mutu kore ki roto i to ratou ngakau.” Ae, ko toou kite kia akamanako i te aiteanga no te tuatau mutu kore ra me kare kia tamanako i te oraanga mutu kore ei mea takake.

E Tuku na Tei Anga e Akamaata te Aiteanga

19. Eaa nga tuanga e toru no te manakoanga penei ka taangaanga koe ei tauturuanga i etai ke ra kia tamanako no runga i Tei Anga maira?

¹⁹ E toru ua tuanga ta tatou i taiku ana: te akapapa anga tei kiteia i te ao katoa e pini ua ake, te akamataanga o te oraanga ki runga i te enua nei, te tu takake tikai o te roro tangata, ma tona au kite tuke tuke. Eaa ta teianei au tumu e toru i tou mai? Teia tetai tumu manakoanga te ka rauka ia koe kia taangaanga ei tauturu i etai ke kia itae ki tetai manako taopenga. Ka rauka ia koe kia ui na mua: E akamataanga ainei to te ao katoa e pini ua ake? Ka akatika te maata anga e ko te tika ia. Ei reira ka ui ei: Kare ainei e akatumu anga no taua akamataanga ra, me kare i akatumuia ainei te reira? Te manako ra te maata anga o te tangata e e mea akatumuia te akamataanga o te ao katoa e pini ua ake. Na teianei e taki atu ki te uianga openga: Na tetai apinga mutu kore ainei i akatumu te akamataanga me kare na tetai Tei mutu kore ra? Ma taua oronga anga taka meitaki e te tau oki i te au tumu ra, e manganui te ka rauka kia takiia kia akatika: E tika ra te vaira Tei Anga mai! Me koia ia, kare ainei e tau e ka rauka te aiteanga ki te oraanga ra?

20, 21. Eaa ra te kiteanga i Tei Anga maira i puapingai ki to tatou kite anga i te aiteanga i te oraanga?

²⁰ To tatou vai ora maianga, kapiti katoa ki to tatou manako akono tau e te akono tau tikai oki ka tika kia kapitiia atu ma Tei Anga maira. Kua tata a Dr. Rollo May i tetai tuatau: “Ko te akapapa anga meitaki anake no te akono tau ko tei akatumuia ki runga i te aiteanga roa no te ora anga.” Teiea te ngai e kiteai te reira? Kua tuatua ua atura aia: “Te akapapa akaoti anga ko te tu tikai ia o te Atua. Te au kaveinga a te Atua ko te au kaveinga ia tei akanooia ei tango no te oraanga mei te akamataanga mairai o te anga maianga tae roa ki te openga.”

²¹ Ka kite meitaki tatou, i reira, e eaa te tata taramo i akakite ei i te taakaaka e te pakari i tana pati anga i Tei Anga maira: “E akakite mai koe kiaku i to au arataa, e Iehova; e apii mai koe iaku i to au aerenga. E arataki koe iaku i te tuatua-mou naau ra, e apii mai oki iaku; ko koe oki te Atua o toku ora.” (Salamo 25:4, 5) I tona riro anga kia kite meitaki atu i Tei Anga maira, e tika kua tere atu te aiteanga o te oraanga o te tata taramo ra, te akakoroanga, e te aratakianga oki. Ka tika kia aiteite te tu ma tatou tataki tai katoa oki.​—Exodo 33:13.

22. Eaa te o atura ki te riroanga kia kite i te au arataa o Tei Anga maira?

²² Te riroanga kia kite i to Tei Anga maira “au arataa” te kapiti ra i te riro anga kia kite meitaki atu eaa tona tu, tona tu ei Atua e tona au arataa oki. Inara i te mea e akara koreia Tei Anga maira e te matakuia ra tona ririnui, akapeea tatou e riro ei kia kite meitaki atu iaia? Ka akamanakoia teia i te atikara te aru mai nei.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

Akapeea Koe me Pau?

◻ Eaa tatou i tau ei kia aere mamao ke atu i te kimi anga akakite anga taineti no runga i to tatou ao katoa e pini ua ake?

◻ I te tauturuanga i etai atu kia manako no runga i Tei Anga maira, penei eaa taau ka tou atu?

◻ Eaa te kiteanga i Tei Anga maira i riro ei ei taviri ki te merengoanga i te aiteanga no te oraanga?

[Tutu i te kapi 18]

(No runga i teia, akara i te puka)

Eaa Toou Manako Taopenga?

To Tatou Ao Katoa e Pini Ua Ake

↓ ↓

Kare Ona E Akamataanga

Akamataanga Tona

↓ ↓

Kare e Tumuanga Kua Akatumuia

↓ ↓

E Tetai APINGA E Tetai TEI

Mutu Kore Mutu Kore Ra

[Tutu i te kapi 15]

Te tu maata e te tu tau mako tikai te kiteia ra i te ao katoa e pini ua ake kua taki atu i te aronga e manganui kia manako no Tei Anga maira

[Akameitakianga]

Pages 15 and 18: Jeff Hester (Arizona State University) and NASA