Kia Mou Apa Kore ma te Ki i te Kite
Autu te Aronga Akono Tu Tika Mataku Kore i te Takinokino Anga Nazi
“E TAKU tamaiti, kia pakari koe, kia rekareka toku ngakau, kia tika iaku kia patoi atu i tei akakino mai iaku nei.” (Maseli 27:11) Te akaari mai nei teia pati anga maana e ka rauka i te au mea ora kite a te Atua i te akariro i to Iehova ngakau kia rekareka no te mea te tiratiratu ra ratou e te vai akarongo ra kiaia. (Zephania 3:17) Inara, ko Satani, tei akakino ra, te tauta ra i te aati i te tu tika o te aronga te tavini ra ia Iehova.—Iobu 1:10, 11.
Koia tikai mei te tuanga mua o te 20 anere mataiti i te uri angaia mai aia mei te rangi ra ki te enua nei, kua akaari a Satani i te riri maata ki to Iehova iti tangata. (Apokalupo 12:10, 12) Noatu rai, kua “mou apa kore rai kotou [te au Kerititiano mou] ma te ki i te kite” e kua akono i te tu tika ki te Atua. (Kolosa 4:12) Ka akamanako poto ana tatou i tetai akaraanga meitaki rava o te aronga akono i te tu tika—koia oki te Au Kite o Iehova i Tiamani i mua ake e i te tuatau o te Tamaki II o te Ao.
Taki Atu te Angaanga Maroiroi ki te Au Timata Anga i te Tu Tika
I te 1920 e te akamata anga o te 1930 ra, te Bibelforscher, tei kiteia te Au Kite o Iehova i Tiamani, te tua maata ra i te au puka Pipiria. I rotopu i te 1919 e te 1933, kua tua ratou i te averiti e varu puka, te au puka rikiriki, me kare te au makatini ki te au pamiri tataki tai i Tiamani.
I te reira taime, kua rauka ia Tiamani tetai ngai tamamaeanga maatamaata roa atu o te aronga akatainuia o Karaiti. E tikai, o te 83,941 tangata takapini i te ao te kai ra i te Kai Aiai a te Atu i te 1933, vaitata rai e 30 patene te noo ra i Tiamani. Kare i roaia, kua kite atu teia Au Kite Tiamani i te au timata anga kino roa atu no te tu tika. (Apokalupo 12:17; 14:12) Kua akakoreia te angaanga, kua tomoia te au kainga, e kua akaateaia mei te apii kua tupu viviki ki roto i te au papaanga, te opu anga, e te tapeka anga. (Tutu 1) Tei tupu mai, i roto i te au mataiti tei tae atu ki te Tamaki II o te Ao, ko te Au Kite o Iehova tetai o te 5 ki te 10 patene tei mouria i roto i te au puakapa tamamae anga.
Eaa oki te Nazi i Takinokino ei i te Au Kite
Eaa oki, te Au Kite o Iehova i akatupu ei i te tu riri o te mana akaaere Nazi? I roto i tana puka Hitler—1889-1936: Hubris, kua akakite te poropeta tuatua enua ko Ian Kershaw e kua riro mai te Au Kite ei takete kia takinokinoia no te mea kua patoi ratou “no te tuku au ki te kavamani Nazi.”
Te puka Betrayal—German Churches and the Holocaust, tataia e nga poropeta tuatua enua ko Robert P. Ericksen raua ko te poropeta apiipii ngati Iuda ko Susannah Heschel, kua akamarama e kua “patoi [te Au Kite] i te kapiti atu ki roto i te ta ua me kare te taangaanga anga i te au apinga vaeau. . . . Te irinaki ra te Au Kite i roto i te tu neutara i te pae poritiki, tera te aite anga kare ratou e voti ia Hitler e kare katoa e oronga i te takai anga rima kia Hitler.” Kua akatupu teia, i na taua puka ei, i te riri o te Nazi e kua takinokino atu i te Au Kite no te mea “kare te National Socialism i ariki ua i taua patoi anga.”
Tetai Maro Anga i te Ao Katoa e te Tamaki Anga Pakari
Na roto i tetai karere takake, ia Peperuare 9, 1934, kua tuku atu a Joseph F. Rutherford, tei te ngai mua o te angaanga i taua taime ra, i tetai reta patoi anga kia Hitler no runga i te akakoromaki anga Nazi. (Tutu 2) Ia Okotopa 7, 1934, kua turuia atu ta Rutherford reta e etai 20,000 reta e te au terekarama patoi anga tei tukunaia e te Au Kite o Iehova i roto i te 50 enua, kapiti mai ia Tiamani kia Hitler.
Kua pau atu te Nazi na te akamaataanga i ta ratou takinokino anga. Ia Aperira 1, 1935, kua araiia te Au Kite takapini i te enua. Ia Aukute 28, 1936, kua akamata atu te Gestapo i tetai tamaki anga pakari ia ratou. Inara, kua “tua tamou ua atu [te Au Kite] i te au aenga pepa e kua akono i to ratou akarongo,” i na te Betrayal—German Churches and the Holocaust.
Ei akatauanga, i raro ua i te putangiu o te Gestapo, ia Titema 12, 1936, kua tua atu etai 3,500 Au Kite i te au kopi e ngauru tauatini ua atu i roto i reira kua neneiia te au akakoroanga no runga i te takinokino anga te mamae ra ratou. No runga i teia oro akamaata anga, kua ripoti Te Punanga Tiaki e: “E autu anga maata ia e e ko anga kino ki te enemi, no te rekareka kare e rauka i te akatakaia o te aronga angaanga tiratiratu.”—Roma 9:17.
Poka te Takinokino Anga!
Kua rave tamou ua atu te kimi anga a te Nazi i te Au Kite o Iehova. I te tae anga ki te 1939, e ono tauatini ia ratou kua opuia, e e au tauatini ua atu tei tukunaia ki te au puakapa tamamae anga. (Tutu 3) Eaa oki te turanga i te tae anga ki te openga o te Tamaki II o te Ao? Kua mate etai 2,000 Au Kite tapekaia, e tere atu i te 250 tei tamateia. Noatu rai, i tata ei nga Poropeta ko Ericksen raua ko Heschel, “kua mou piri atu te Au Kite o Iehova i to ratou akarongo noatu te manamanata.” Tei tupu mai, i te inga anga ta Hitler akaaerenga, kua tere atu i te tauatini Au Kite tei tukunaia ki vao ma te manuia mei te au puakapa.—Tutu 4; Angaanga 5:38, 39; Roma 8:35-37.
Eaa tei akariro i te iti tangata o Iehova kia maroiroi i te akakoromaki ua atu i te takinokino anga? Kua akamarama tetai tangata tei ora mai i te puakapa tamamae anga ko Adolphe Arnold e: “Noatu me kua paruparu tikai koe, te kite maira a Iehova ia koe, te kite ra e eaa taau e na roto atura, e ka oronga atu aia kia koe te maroiroi te anoanoia ra kia autu i taua turanga e kia vai tiratiratu. Kare tona nga rima i poto ua.”
Mei teaa atura te tau tikai i te au tuatua a te peroveta ko Zephania ki taua au Kerititiano tiratiratu ra! Te karanga ra aia: “Ko to Atua ra ko Iehova, tei roto ïa ia koe, ko tei ririnui ïa; nana rai e akaora; e rekareka aia i runga ia koe ma te pereperekavana.” (Zephania 3:17) Kia aru te aronga akamori katoatoa i te Atua mou i teia tuatau i te akarongo o taua Au Kite akarongo ua tei akono i te tu tika noatu te takinokino anga Nazi e pera katoa te akariro ra i to Iehova ngakau kia rekareka.—Philipi 1:12-14.
[Akameitakianga no te Tataanga i te kapi 8]
Panstwowe Muzeum Oświȩcim-Brzezinka, courtesy of the USHMM Photo Archives