Te Mirianga​—Ka Tau Ainei no te Au Kerititiano?

Te vaitata anga tona oraanga ki te openga, kua maani te pateriareka tiratiratu ko Iakoba i teia pati anga openga: “E tanu kotou iaku i vaitata katoao i oku ra puke metua ki roto i te ana, i te kainga o Epherona ngati Heta ra, Ki roto i te ana i te kainga i Makapela, i vaitata i Mamera, i te enua ra i Kanaana.” ​—Genese 49:​29-31.

KUA akangateitei a Iosepha i te pati anga a tona metua tane na te rave anga i tetai peu te tupu ra i roto ia Aiphiti i taua tuatau. Kua akaue aia i “tona au tavini, i te aronga taunga ra, e miri i tona metua.” Kia tau ki te papa anga tei kitea i roto ia Genese pene 50, kua rave te aronga taunga i te peu e 40 ra kia akateateamamao i te kopapa. Te mirianga ia Iakoba ra, kua akatika te urupu maata o te au mema ngutuare ra e te aronga mana taoonga o Aiphiti ra kia tere marie mei te 400 kiro mita i te apaianga i te kopapa o Iakoba ki Heberona no te tanumanga.​—Genese 50:​1-14.

Ka tau ainei e ka kitea mai te kopapa miriia ra o Iakoba a tetai ra? E mea papu e kare e kitea mai. E ngai meitaki a Iseraela no te vai, te takotinga anga i te tu o te au apinga taito ko ia ra i kitea i reira. (Exodo 3:8) E maata te auri taito e te au apinga toka, inara ko te maata anga o te au apinga paruparu ra, mei te au kakau, te kiri manu, e te au kopapa miriia ra, kare i ora mai i te mau anga e te au taui anga o te tuatau.

Eaa oki te mirianga? Eaa ra i raveiai te reira? No te au Kerititiano ainei te reira?

Akamata Mai te Peu mei Ea Mai?

Ka rauka te mirianga i te akataka meitakiia ei akonoanga i te kopapa o tetai tangata me kare te animara. Kua akatika te aronga tata tuatua enua e kua akamata te mirianga i roto ia Aiphiti inara kua rave katoaia e te aronga Asura taito, e te au Peresia, e te aronga Sekuti. Penei e kua akakeuia te manako mua i roto i te tamatamata anga i te mirianga te kitea mai anga te au kopapa tei tanumia i roto i te one metepara e kua akono meitakiia. Ko taua tanumanga ra ka tapu oki i te mau e te reva i te itaeanga i te kopapa, no reira i kotingaiai tona pe anga. Kua manako etai e ko te mirianga kua akamataia mai i te kiteia anga te au kopapa te akonoia ra i roto i te natron (sodium carbonate), ko tetai alkali te maata ra i roto e te takapini ra ia Aiphiti.

Te akakoro anga o te tangata miri ra kia akamutu i te angaanga natura a te ravenga pakiteria te akamata ra i roto i te ora o te mate anga, i te akariro anga i te kopapa kia kino. Me ka akakoreia teia ravenga nei, ka akamutu te pe me kare ka akamarie mai. E toru apinga te anoanoia ra: te akonoanga i te kopapa i roto i tetai tu akaraanga ora ra, te araianga i te pe, e te tukuanga i te kopapa kia kore e akakinoia e te au manumanu.

Kua miri te aronga Aiphiti taito ra i to ratou aronga tei mate no te au tumu maata o te akonoanga. To ratou manako no tetai oraanga i muri akera kua akapiriia atu ki te anoano kia aravei atu i te au tangata e ora ra. Kua irinaki ratou e ka taangaanga mutu koreia to ratou au kopapa e ka akamaroiroi akaouia ma te ora. Noatu e kua matauia te mirianga, tae mai ki teia tuatau kare i kiteaia mai te papaanga Aiphiti e akapeea i te rave anga i te reira. Te rekoti meitaki roa atu ko ta te tangata tata tuatua enua Ereni ko Herodotus i te rima anere mataiti M.T.N. Inara, kua ripotiia e, i te tautaanga i te anga akaou i te au tupu anga na te taangaangaanga i te au arataki anga tei orongaia mai e Herodotus kare i autu meitaki rava ana.

No te Au Kerititiano Ainei te Reira?

Kua miriia a Iakoba e te aronga kare to ratou au irinaki anga akonoanga i aite ki tana. Inara, kare e rauka ia tatou i te manako atu e ka oronga atu a Iosepha i te kopapa o tona metua tane ra ki te aronga taunga, penei e kua pati atu aia i te au pure anga e te au ravenga te ka aru atu i te mirianga maata te raveia ra i roto ia Aiphiti i taua tuatau ra. Ko Iakoba raua ko Iosepha e nga tangata akarongo. (Ebera 11:​21, 22) Noatu rai e i te akara anga kare i akaueia e Iehova, kare te akonoanga i te kopapa o Iakoba i tuatua ariki koreia i roto i te au Tuatua Tapu. Kare te mirianga o Iakoba e ko te mea maata roa atu no te iti tangata o Iseraela me kare no te putuputuanga Kerititiano. E tikai, kare e au ikuiku anga tau e vaira no runga i te tumu manako i roto i te Tuatua a te Atua. I muri ake i te miri anga ia Iosepha uaorai i Aiphiti ra, kare te Tuatua Tapu i taiku akaou mai ana i te angaanga.​—Genese 50:26.

Te akaari maira te turanga kino o te kopapa tangata tei kiteaia i roto i te au vaarua i Paretaina e kare ia i te peu Epera kia miri i tei mate ra, kare oki i te akono anga no tetai tuatau roa. Ei akatauanga, ko Lazaro ra, kare i miriia. Noatu e kua takaiia aia i roto i te kakau ra, kua akakiteia mai te manako i te uri ke angaia te toka te momaniia ra tona tanumanga. I te mea e kua mate a Lazaro e a ra i mua atu, kua papu i tona tuaine e te vaira te aunga me vaiia te tanumanga.— Ioane 11:​38-44.

Kua miriia ainei a Iesu Karaiti? Kare te au papa anga Evangeria i turu ana i teia manako. I taua tuatau ra, e peu na te ngati Iuda kia akapapa i te kopapa ma te au apinga kakara e te au manongi kakara i mua ake ka tanuiai. Ei akatauanga, e raukai i te akono i to Iesu kopapa, kua oronga a Nikodemo e maata tikai te au apinga kakara no teia akakoro anga. (Ioane 19:​38-42) Eaa ra i manganui ei te au apinga kakara? Penei no te aroa ngakau tae e te ngateitei no Iesu ra i akakeu iaia no taua apinga aroa. Kare tatou e anoanoia kia manako e te taangaangaia ra taua au apinga kakara ra no te akono anga i te kopapa.

Ka patoi ainei tetai Kerititiano i te peu o te mirianga? Mei tetai manako anga tau ra, te taroaroa ua ra te mirianga eaa te ka tupu mai. Mei te one pueu mai tatou, e te oki akaou nei tatou ki te one pueu i te matenga. (Genese 3:19) Inara eaa te roa mei te tuatau o te matenga e tae ua atu ei ki te tanumanga ra? Me ka aere mai te au mema ngutuare e te au oa mei te ngai mamao e te inangaro ra kia akara i te kopapa, kare e ekoko anga e ka miriia te kopapa i etai taime.

Kia tau ki te Tuatua Tapu, i reira, kare i te mea manamanata e me te umuumuia maira e te ture i taua ngai ra e kia miriia te kopapa ra me kare te inangaro ra te au mema ngutuare e kia raveia teia. Te aronga i mate ‘kare e tuatua i kitea.’ (Koheleta 9:5) Me tei roto ratou i te manako o te Atua, ka akatu akaouia mai ratou ki te ora i roto i tana ao ou taputouia maira.​—Iobu 14:​13-15; Angaanga 24:15; 2 Petero 3:13.

[Pia/Tutu i te kapi 31]

TE MIRIANGA​—I REIRA E I TEIANEI

I Aiphiti taito ra, penei e te vaira te tu no te mirianga i te kopapa ki runga i te turanga o tetai ngutuare. Penei e ka iki tetai ngutuare apinganui ra i te ravenga ka aru mai:

Ka uutiia mai te roro na roto i te au putangiu na te taangaanga anga i tetai apinga auri. I muri mai, ka orongaia te rapakau anga no te katu ma te au vairakau tau. Te takainga ka aru mai te piri maira te akaatea anga i te au apinga pouroa i roto ko te ka toe ua mai ko te pukuatu e te nga katu ii. Kia taeria te kopu, ka raveia tetai tipu anga i runga i te kopapa, inara kua manakoia teia e ei tu ara. Kia rave i teia maro anga maata, kua iki te aronga miri Aiphiti ra i tetai tangata te kapikiia ra ko tetai tangata tipupu kia rave i te tipu anga. Kua oro viviki aia me oti teia i te raveia, te utunga no teia mea kino nei ko te taumaa e te peiia anga ki te au toka.

I muri ake i te kiritiia anga te au mea i roto i te kopu, kua tama meitakiia. Kua tata te tangata tata tuatua enua ko Herodotus: “Kua akaki ratou i te puta ma te mura paii ma ra, ma te katia, e tetai ua atu tu o te apinga kakara kare ra te tapou kara, e kua tui i te puta.”

Aru mai, kua tamaroia te kopapa na te tukuanga ki roto i te natron e 70 ra. I muri mai, kua tamaia te kopapa e kua vai meitakiia ki roto i te kakau. Kua paraiia i reira te kakau ki tetai tapou me kare ki tetai atu tu tapou te taangaangaia ra ei kuru, e kua tukunaia te kopapa mate ki roto i tetai pia rakau manea tikai mei te tu o te tangata ra.

I teia tuatau, ka oti te mirianga i roto i te au ora poto ua. E raveia ana te reira na te tukuanga i tetai vai mirianga i roto i te au ara toto ki roto e te au ara toto ki vao e pera katoa i roto i te au puta o te kopu e te kaki. Tere atu i te au mataiti, e tukeke te au vairakau tei maaniia e tei taangaangaia. Inara, no te moni e te tu matakite ra, ko te formaldehyde te vairakau no te mirianga tei taangaanga putuputu maataia.

[Tutu]

Te pia mate auro o te Ariki Tutankhamen