Akara Vaitata i Etai au Tua Maani ua no Runga i te Matenga

I ROTO i te tuatua enua, kua oripu ua te au tangata e te mataku ra i te manako poiri i mua ake i te matenga. Te mea maata atu, kua akamaataia te mataku no te matenga na te kairo anga i te au manako o te au akonoanga pikikaa, te au peu rongonui, e te au irinaki anga oonu ua ra. Te manamanata no te mataku anga i te matenga ka akangoru te reira i to tetai kite kia rekareka i te oraanga e ka akakore atu i te irinaki anga papu o tetai e e akakoro anga to te oraanga.

Kua apa tikai te akonoanga mamaata no te akamaata anga i tetai au tua maani rongonui ua no runga i te matenga. Na te akara matatioanga i tetai o teianei ma te tauturu anga a te tuatua mou o te Pipiria, e akara e me te akamaramaia ra toou uaorai au manako no runga i te matenga.

Tua maani ua 1: Ko te matenga te akaope anga o te oraanga.

“Te matenga . . . e tuanga ia no to tatou au oraanga,” i karanga ei te puka Death​—The Final Stage of Growth. Te au tuatua mei teia rai te akaata ra i te irinaki anga e ko te matenga e mea matauia, te ope natura ua anga i te au mea ora katoatoa ra. No reira, kua akatupu taua irinaki anga ra i tetai apiianga tau kore e te au tu taporoporo i roto i te manganui.

Inara ko te matenga ainei te ope natura anga o te oraanga? Kare te aronga kimikimi katoatoa e irinaki ana i te reira. Ei akatauanga, ko Calvin Harley, ko tetai tangata apii i te au mea ora tei apii ana i te ruaine anga o te tangata, te karanga ra i roto i tetai uiui anga e kare aia e irinaki ana e kua ‘porokaramuia te au tangata kia mate.’ Te na ko ra te immunologist ko William Clark: “Kare te matenga i taokotaiia tikai ki te akataka anga o te oraanga.” E te manako ua maira a Seymour Benzer, o te California Institute of Technology, e “ko te ruaine anga ka rauka i te akatakaia kare mei te ora rai mari ra ei turanga, ta tatou e manakonako ra e ka rauka i te tauiia atu.”

Me apii te aronga taineti i te maani angaia o te au tangata, kua oripu ua ratou. Kua kitea mai e ratou e kua orongaia mai kia tatou te au mea e te au tu kite tei tere mamao atu i te au anoano o to tatou oraanga e 70 ki te 80 mataiti ra. Ei akatauanga, kua kiteia e te au taineti e e maata tikai te tu manako o te roro o te tangata. Te manako ra tetai tangata kimikimi e ka rauka i to tatou roro i te tamou i te tuatua te “ka rauka i te akaki i etai rua ngauru mirioni voriumu, e manganui ua atu i roto i te au are vairanga puka o teianei ao.” Te irinaki ra etai au taineti vai anga roro e i te avereti o te tuatau o te ora anga ra, te taangaanga anake ra tetai tangata e 1/100 o te 1 patene (.0001) o tona roro tikai. E mea tau i reira i te ui e, ‘Eaa ra i raukai ia tatou tetai roro ma taua kite maata ra me te taangaanga ua ra tatou e meangiti ua te tuanga o te reira i roto i te tuatau o te ora anga ra?’

E akamanako katoa ana e akapeea te au tangata i te ariu kore anga ki te matenga! Ki te maata anga, te matenga o tetai vaine, tetai tane, me kare tetai tama e tupu anga mamae tikai i roto i tetai tuatau o te ora anga. Kua tamamae putuputuia te turanga manako ngakau tikai o te au tangata no tetai tuatau roa i muri ake i te matenga o tetai tangata akaperepereia ra. E ko te aronga te tuatua ra e e mea natura ua te matenga ki te au tangata te kite ra e mea ngata i te ariki i te manako e ko to ratou uaorai matenga ko te openga ia o te au apinga ravarai. Te tuatua ra te British Medical Journal e ko “tetai manako kite noa ua nei ta te katoatoa e inangaro ra koia oki kia roa atu te ora anga.”

I te akamanako anga i to te tangata ra ariu anga ki te matenga, tona tu umere maata i te maaraanga e te apiianga, e tona anoano no te mutu kore, kare ainei e taka meitaki ana e kua angaia aia kia ora ua atu? E tikai, kua anga te Atua i te au tangata, kare ko te matenga te tupu anga natura ua, mari ra ma te manakonako anga kia ora ua e tuatau ua atu. E akamanako ana i ta te Atua i akanoo ki mua i nga tangata mua no to raua tuatau ki mua: “Kia anau korua, e kia maata roa, e e akaki i te enua nei, e e akavi; e kia mana korua ki rungao i te au ika o te tai, e ki rungao i te au manu o te reva, e ki rungao i te au mea ora katoa e totoro aere ua ki rungao i te enua nei.” (Genese 1:28) Mei teaa te umere, e te tuatau mutu kore ki mua no te reira!

Tua maani ua 2: Te apai ra te Atua i te au tangata i te matenga kiaia.

Ko tetai mama e 27 mataiti te vaitata ra i te mate e ka akaruke mai e toru tamariki kua tuatua atu ki tetai paretenia Katorika: “Auraka e aere mai e akakite mai kiaku e ko to te Atua anoano teia noku. . . . E mea riri naku me akakite mai tetai ke i teia kiaku.” Inara, ko teia ta te au akonoanga e manganui e apii ra no runga i te matenga​—e te apai ra te Atua i te au tangata kiaia.

E kino tikai ainei te Atua e ka akatupu manako kore ua mai aia i te mate ki runga ia tatou, i te kiteanga e te akamamae ra teia i to tatou ngakau? Kare, kare te Atua o te Pipiria ra. Kia tau ia 1 Ioane 4:8, “te Atua oki te aroa.” E akamanako ana e kare te reira i karanga mai ana e aroa to te Atua me kare e aroa te Atua, inara te karanga ra te reira e ko te Atua oki te aroa. E oonu, e ma, e apa kore to te Atua ra aroa, e akaki anga tikai te reira i tona tu e te au angaanga penei te tuatuaia ra aia e ko te tu tikai o te aroa. Kare teia i tetai Atua te apai atura i te au tangata i te matenga kia vaitata atu kiaia.

Kua akaruke oripu ua te akonoanga pikikaa i te manganui no runga i te turanga o te mate. Te rangi, ai era, purukatoria, Ngai Kitea Koreia​—ko teia au ngai e tetai atu te tupu ra te marama kore anga e te rikarika anga tikai. I tetai tua ra, te akakite maira te Pipiria kia tatou e kare te mate e kite; tei roto ratou i tetai turanga te akaaite meitakiia ra ki te moe anga. (Koheleta 9:​5, 10; Ioane 11:​11-14) No reira, kare tatou e manamanata atu e eaa te ka tupu kia tatou i muri ake i te matenga, mei te mea rai e kare tatou e manamanata ana me kite tatou i tetai tangata te moe meitaki ua ra. Kua tuatua ana a Iesu i tetai tuatau “te aronga katoa i roto i te rua” ka “aere mai ki vao” ki tetai oraanga akaouia ki runga i te enua parataito.— Ioane 5:​28, 29; Luka 23:43.

Tua maani ua 3: Te apai ra te Atua i te tamariki rikiriki kia riro mai ei au angera.

Ko Elisabeth Kübler-Ross, tei apii ana no te aronga tataki tai e maki kino ra, kua taiku mai i tetai manako noa i roto i te au tangata akonoanga. I te akatakaanga mai i tetai tupu anga tika tikai, kua tuatua mai aia e “kare i te mea meitaki i te akakite ki tetai tamaine tei mate tona tungane e te inangaro maata ra te Atua i te au tamariki tamaroa rikiriki no reira aia i apai ei ia Johnny meangiti ra ki te rangi.” Te oronga ra taua tuatua ra i te manako pikikaa no te Atua e kare e akaata ana i tona tu e te manako anga. Te tuatua maira a Dr. Kübler-Ross e: “I te maata anga mai teia tamaine meangiti nei ei vaine kare aia i akatikatika ana i tona riri ki te Atua, tei tupu mai ei taitaia anga i te pae manako i te mate anga atu tana uaorai tamaiti meangiti e toru ngauru mataiti i muri mai.”

Eaa ra te Atua ka apai ei i tetai tamaiti kia riro mai ei angera​—mei te mea rai e maata atu to te Atua inangaro anga i tetai tamaiti i to te tamaiti ra nga metua? Me e tika oki te reira e te apai ra te Atua i te tamariki, kare ainei te reira e maani ana iaia ei Anga aroa kore e te karapii? Tei tuke ki taua manako ra, te karanga ra te Pipiria: “No ko mai oki te aroa i te Atua ra.” (1 Ioane 4:7) Ka akatupu ainei tetai Atua aroa i tetai akangere anga kare ua atu rai tetai au tangata ma te manako anga tau e ariki ana?

No reira eaa ra te au tamariki i mate ei? Tetai tuanga o te pau anga a te Pipiria kua tataia ia Koheleta 9:11: “I te au tuatau e te tupu anga kite koreia ka tupu kia ratou ravarai.” (NW) E te akakite maira a Salamo 51:5 kia tatou e ko tatou katoatoa e apa, e tu ara, mei te tuatau o to tatou anau mai anga, e ko te openga o te au tangata katoatoa i teianei ko te mate no te au tupu anga e manganui. I tetai taime ka tupu te matenga i mua ake i te anau anga, i te akatupuanga i te anau mate anga i te pepe. I tetai atu turanga, kua mate te tamariki no te au turanga kino kia ratou me kare kua u e kua mate atu. Kare e ko te Atua tei apa no taua au tupu anga ra.

Tua maani ua 4: Te tamamaeia ra tetai au tangata i muri ake i te matenga.

E manganui te au akonoanga te apii ra e ka aere te aronga kino ki tetai ngai ai era e ka tamamaeia e tuatau ua atu. E apiianga Tuatua Tapu ainei teia e te tau? Kua kotingaia te oraanga roa o te au tangata e 70 me kare e 80 mataiti. Noatu e te apa ra tetai tangata no te maata i te rave anga i te kino i tona oraanga katoa ra, ka tau ainei te tamamae anga mutu kore ei utunga tau? Kare. E mea tau kore tikai i te tamamae anga i tetai tangata e tuatau ua atu no te au ara tei raveia e ia i te oraanga poto ua ra.

Ko te Atua anake te ka rauka i te akakite mai eaa te tupu ra me mate te tangata, e kua akakite mai aia i te reira i roto i tana Tuatua i tataia, te Pipiria. Teia ta te Pipiria e tuatua maira: “Te mate nei [te au manu], e te pera katoa nei [te tangata] i te mate; okotai oki o ratou katoa ra aʼo . . . Te aere nei ratou katoa ki te ngai okotai; no te one-pueu anake nei ratou, e te oki anake nei ratou ki te one-pueu ra.” (Koheleta 3:​19, 20) Kare e ai era i taikuia mai ana i konei. Te oki ra te au tangata ki te one pueu​—ki te vai kore ua anga​—me mate ratou.

E raukai kia tamamaeia, te ora ua ra te tangata. Te ora ua ra ainei te mate? Te oronga akaou maira, te Pipiria i te pau anga: “Kua kite oki te aronga e ora nei e ka mate ratou: kare ra a te aronga i mate ra e tuatua i kitea: kare oki a ratou tutaki toe i te enua nei; kua akangaropoinaia oki ratou.” (Koheleta 9:5) Kare e rauka i tei mate ra, e “tuatua i kitea,” kia kite i tetai mamae i tetai atu ngai.

Tua maani ua 5: Te aite anga o te matenga te ope tikai anga o to tatou vai anga.

Kare tatou e vai ana me mate tatou, inara kare te aite anga o teia e kua akamutu tikai te au mea ravarai. Kua kite te tangata tiratiratu ko Iobu e ka aere aia ki te vaarua, ki Teoro, me mate aia. Inara e akarongo atu ki tana pure anga ki te Atua: “Naringa koe e akapipini iaku ki te vaarua e, angairi koe e uuna iaku, e kia riro ke toou riri, angairi koe e akataka i te taime noku, ka maara mai ei iaku nei! Kia mate te tangata nei, ka ora akaou ainei aia? . . . Naau e kapiki mai, e naku e io atu kia koe.”​—Iobu 14:​13-15.

Kua irinaki a Iobu e me tiratiratu aia e tae ua atu ki te matenga, ka maaraia mai aia e te Atua e a tetai tuatau ka akatuakaouia mai. Ko teia te irinaki anga katoatoa o te au tavini o te Atua i te au tuatau taito. Kua akapapu mai a Iesu uaorai i teia manakonako anga e kua akaari mai e ka taangaanga te Atua iaia kia akatu mai i tei mate ra. Kua oronga mai ta Karaiti uaorai au tuatua i teia akapapu anga: “Te vaitata mai nei oki te ora, e akarongo ei te aronga katoa i roto i te rua i [to Iesu] reo, E kua aere mai ki vao; tei rave ana i te meitaki ra, ei te tuakaouanga ora ïa ratou; e tei rave ana i te kino ra, ei te tuakaouanga akaapa ïa ratou.”​—Ioane 5:​28, 29.

Kare e roa atu ka takore te Atua i te au kino katoatoa e ka akatupu i tetai ao ou i raro ake i te tutara anga o te rangi ra. (Salamo 37:​10, 11; Daniela 2:44; Apokalupo 16:​14, 16) Te ka tupu mai ko tetai parataito i rungao i te enua katoa, te ka nooia e te au tangata te tavini ra i te Atua. I roto i te Pipiria ka tatau tatou: “Kua akarongo atura au i tetai reo maata no te rangi maira, i te na ko anga mai e, I na, tei ko te tangata ra te puakapa o te Atua, e e noo aia ki rotopu ia ratou, e riro ratou ei tangata nona, e e noo te Atua ki rotopu ia ratou, ei Atua no ratou. E nana e orei i te roi-mata katoatoa; e e kore rava te mate, e te aue, e te mii; e te mamae oki, e kore katoa ïa; no te mea kua kore te au mea taito.”​—Apokalupo 21:​3, 4.

Rangatira Anga Mei te Mataku Anga

Te kite no te manakonako anga o te tuakaouanga kapiti atu ki te kite anga i Tetai te tumu o taua apinga ra ka matuapuru mai ia tatou. Kua taputou mai a Iesu: “Ka kite ïa kotou i te tuatua-mou, e na te tuatua-mou kotou e akarangatira.” (Ioane 8:32) Te kapiti ra te reira i te akarangatira anga ia tatou mei te mataku anga i te matenga. Ka rauka anake ia Iehova te taui i te ravenga o te ruaine anga e te matenga e te oronga mai anga i te ora mutu kore kia tatou. Ka rauka ainei ia tatou te irinaki ki roto i te au taputou a te Atua? Ae, ka rauka ia koe no te mea e tika tikai te Tuatua a te Atua. (Isaia 55:11) Te raurau atu nei matou ia koe kia apii maata atu no runga i te au akakoroanga a te Atua no te au tangata. Ka mataora te Au Kite o Iehova i te tauturu ia koe.

[Tataanga i te kapi 6]

Te manamanata no te mataku anga i te matenga koia oki ka akangoru i to tetai kite kia rekareka i te oraanga

[Tutu i te kapi 7]

ETAI AU TUA MAANI UA NO RUNGA I TE MATENGA EAA TA TE AU TUATUA TAPU E KARANGA RA?

● Ko te matenga te ope anga o te oraanga Genese 1:28; 2:17; Roma 5:12

● Te apai ra te Atua i te au tangata i te matenga kiaia Iobu 34:15; Salamo 37:11, 29; 115:16

● Te apai ra te Atua i te au tamariki rikiriki kia riro mai ei au angera Salamo 51:5; 104:1, 4; Ebera 1:7, 14

● Te tamamaeia ra etai au tangata i muri ake i te matenga Salamo 146:4; Koheleta 9:5, 10; Roma 6:23

● Te aiteanga o te matenga ko te openga tikai ia o to tatou vai anga Iobu 14:14, 15; Ioane 3:16; 17:3; Angaanga 24:15

[Tutu i te kapi 8]

I te kiteanga i te tuatua mou no runga i te matenga ka akarangatira ia tatou mei te mataku anga

[Akameitakianga no te Tataanga i te kapi 5]

Barrators​—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.