Tatian​—Tangata Paruru me e Tangata Irinaki Tuke?

VAITATA ki te openga o te toru o tona tere mitinari, kua kapiki atu te apotetoro ko Paulo e kia raveia tetai uipaanga ma te aronga pakari o te putuputuanga i Ephesia. Kua akakite atu aia kia ratou: “Kua kite oki au kia riro ke atu au, ka o mai ei te luko taae ki roto ia kotou na, kare e akaperepere i te anana. E ka tu mai oki te tangata mei roto ia kotou uaorai, e tuatua mai i te tuatua mingi, kia aruia ratou e te pipi.”​—Angaanga 20:29, 30.

Tika rai ki ta Paulo au tuatua, kua riro te rua anere mataiti T.N. ei tuatau tauianga e no te apoteiti tei totouia ra. Te totoa ra te apiianga Ngotiki, e akapupuanga kimi kite e e akonoanga te taviivii ra i te akarongo o etai aronga irinaki ra. Kua irinaki te aronga Ngotiki e e meitaki te au mea pae vaerua e e kino pouroa te au mea kite mataia. I te maro anga e e kino katoa te kopapa, kua patoi ratou i te akaipoipo e te anau tamariki, i te tuatua anga e na Satani i akamata i teia. Kua irinaki etai ia ratou e i te mea e meitaki te au mea pae vaerua, kare e kino ana e eaa ta tetai tangata ka rave ki tona kopapa. Kua akatupu taua manako ra i te tu oraanga ngata, penei e irinakianga arairai me kore e raveanga i te au mea tau kore o te kopapa. Kua karanga te aronga Ngotiki e ka rauka ua mai te ora mei te irinakianga Ngotiki manamana, me kore te kite uaorai, kare e ngai no te tuatua mou o te Tuatua a te Atua.

I akapeea te au Kerititiano tutu ua i te ariu anga atu ki te kino o te irinakianga Ngotiki? Kua patoi etai au tangata apiipii i te tarevake o ta te reira apiianga, koi tuku ua atu ei etai e kia akakeuia e te reira. Ei akaraanga, kua akono a Irenaeus i tetai oraanga putoto i te patoi i te au apiianga pikikaa. Kua apiiia aia e Polycarp, e tangata te ora ra i te tuatau o te au apotetoro. Kua ako meitaki atu a Polycarp i te mou maroiroi i te au apiianga a Iesu Karaiti e tana au apotetoro. Inara, noatu kua apiiia e taua tangata rai, kua ariki marie te oa o Irenaeus ko Florinus i te au apiianga a Valentinus, te arataki rongonui roa atu o te akapupuanga Ngotiki. E au tuatau akatupu anga i te kino tikai taua tuatau ra.

Ko tei akakite mai i te au irinakianga akonoanga o taua tuatau ra ko te au tataanga a Tatian, e tangata tata rongonui o te rua anere mataiti. Eaa to Tatian tu ei tangata? I akapeea aia i te riro anga mai ei Kerititiano karape? E i akapeea a Tatian i te ariu anga atu i raro ake i te akakeu anga a te apiianga Ngotiki? Ka oronga mai tana au pauanga e tana uaorai akaraanga i te au apiianga puapinga no te aronga e kimi ra i te tuatua mou i teia tuatau.

Kiteanga Atu i “Tetai Au Tataanga Tuke Ua Ake” Rai

E tangata Suria a Tatian. Na roto i te teretere maata e te kite karape o te tatau anga i akariro iaia kia kite i te peu Ereni e to Roma i tona tuatau. Kua aere atu a Tatian ki Roma ei vaa tuatua teretere aere ra. Inara, iaia i Roma kua uri ke tona manako ki te Akonoanga Kerititiano. Kua akamata aia i te kapiti atu kia Justin Martyr, penei i te riroanga mai ei tangata apiiia nana.

I roto i tetai tataanga tei akakite mai i tona tauianga ki te Akonoanga Kerititiano, kua tuatua a Tatian e: “Kua kimi au e ka akapeea e kitea ei e au te tuatua mou.” Te tuatua anga no runga i tona uaorai tupuanga i te tatau anga i te au Tuatua Tapu, kua karanga aia: “Kua rauka iaku i te kite atu i tetai au tataanga umereia tikai, e mea taito roa e kia akaaiteia ki te au manako Ereni, e mea tu-Atua roa kia akaaiteia te au tarevake; e kua akakeuia au kia akarongo i teia e te au tuatua mama ua, te ngakau tae tikai o te aronga tata, te kite i akaariia mai i te au tupuanga a te tuatau ki mua, te meitaki o te au manako, e te akakiteanga mai no runga i te kavamani o te ao katoa e pini ua ake mei tei akanooia ki raro ake i tetai Peretana.”

Kare a Tatian i emiemi ana i te pati i tona au taeake kia akara meitaki i te Akonoanga Kerititiano o tona tuatau e kia akara tikai i te mama ua e te taka meitaki o te reira me akaaiteia atu ki te ngata o te apiianga etene. Eaa ta tatou ka apii mai mei tana au tataanga?

Eaa ta Tana Au Tataanga e Akakite Maira?

Te akaari maira ta Tatian au tataanga nona ei tangata paruru, e tangata tata tei mataku kore i te paruru anga i tona akarongo. E tu pakari tona e te patoi maata i te apiianga peikani. I roto i tana tataanga Address to the Greeks, kua tuatua pakari a Tatian i te puapinga kore o te apiianga peikani e te tau tikai o te Akonoanga Kerititiano. E pakari kino tana akaapa anga iaia e akakite ra i te tu riri no te au tu o te Ereni. Ei akaraanga, no runga i te tangata kimi kite ko Heracleitus, kua tuatua aia: “Inara, kua akaari mai te matenga, i te tu neneva o teia tangata; tei tuia e te dropsy, i te mea kua apii aia no runga i te vai rakau e pera katoa te kimi kite, kua parai aia iaia uaorai ki te tutae o te puakatoro, e i te reira e maro atura, kua akamimiro i te kiko o tona kopapa katoa, e kua veteveteaia aia, e mate atura.”

Kua manako ngateitei a Tatian i te irinakianga i te Atua okotai, ko Tei Anga i te au mea ravarai. (Ebera 3:4) I roto i te Address to the Greeks, kua taiku aia no te Atua ei “Vaerua” e te tuatua ra: “Koia anake ma te kore e akamataanga, e Koia Uaorai te akamataanga o te au mea ravarai.” (Ioane 4:24; 1 Timoteo 1:17) Te kopaeanga i te taangaanga i te au itoro i roto i te akamorianga, kua tata a Tatian: “Ka akapeea au i te tuatua anga ki te potonga rakau e te au toka ei atua?” (1 Korinetia 10:14) Kua irinaki aia e ko te Tuatua, me kore te Logo, kua vai ei tama mua o te au angaanga a te Metua e mei reira mai kua taangaanga ia i roto i te anga mai anga i te ao katoa e pini ua ake. (Ioane 1:1-3; Kolosa 1:13-17) No te tuakaouanga i te tuatau tau, kua akakite a Tatian e: “Te irinaki nei matou e te vaira tetai tuakaouanga o te au kopapa a muri atu i te openga o te au mea ravarai.” Te tumu i mate ei tatou, kua tata a Tatian e: “Kare tatou i angaia kia mate, inara kua mate tatou no ta tatou uaorai apa. Kua takore to tatou anoano rangatira ia tatou; ko tatou tei akarangatiraia kua riro mai ei au tuikaa; kua okoia tatou na roto i te ara.”

E ngata i te marama no runga i ta Tatian akatakaanga no te meta. Te karanga ra aia: “Kare te meta uaorai i te mate kore, e te au Ereni e, inara ka mate ua ia. E oti akera ka rauka ua kia kore te reira e mate. Me, e tika e, kare te reira i kite i te tuatua mou, e mate atura, e kua pe ma te kopapa katoa, inara ka tu akaou i te openga ra o te ao ma te kopapa, te rauka anga te mate ei utunga i roto i te mate kore.” Eaa tikai te aiteanga o ta Tatian au tuatua kare i taka meitaki. Penei koi mou ei ki tetai au apiianga Pipiria, kua tauta katoa aia i te akono e kia marekaia mai e tona au taeake e kua kairo i te au tuatua mou Tuatua Tapu ma te au apiianga peikani?

Ko tetai tataanga tau na Tatian koia oki ko te Diatessaron, me kore te Harmony of the Four Gospels. Ko Tatian te mea mua tei oronga ki te au putuputuanga i Asura te au Evangeria i roto i to ratou uaorai reo. E tataanga akangateiteiia teia, te taokotaianga i nga Evangeria e a ki roto i te akakite anga okotai. Kua taangaangaia te reira e te Ekaretia Asura.

E Kerititiano Ainei me e Tangata Irinaki Tuke?

Na te akara matatio anga i ta Tatian au tataanga e akakite mai e kua kite tikai aia i te au Tuatua Tapu e kua akangateitei maata i te reira. Kua tata aia no runga i ta te reira akakeu anga iaia: “Kare au e apiapi ana kia apinganui; kare au e reka ana i te mana vaeau; e rikarika ana au i te poneia; kare au i akakeuia e te inangaro i te au apinga kia riro mai ei mataro; . . . kare oku inangaro maata i te tu rongonui . . . No te katoatoa te ra, e ka mate rai te katoatoa, me ka noo mareka ua ratou e me ka noo putaua.” Kua ako a Tatian e: “E mate ki te ao, e kopae ke i te tu neneva i roto i te reira. E akono ua atu ki te Atua, e na te marama anga Iaia tikai e kopae ke i toou au tu taito.”​—Mataio 5:45; 1 Korinetia 6:18; 1 Timoteo 6:10.

Inara, ka akamanako ana i ta Tatian tataanga te ingoa On Perfection According to the Doctrine of the Savior. I roto i teia tataanga kua akaapa aia i te Tiaporo no te akatupuanga i te akaipoipo. Te tuatua anga e te akatuikaa ra te au tangata tataki tai ia ratou uaorai ki te ao mate ua na roto i te akaipoipo, kua kopae pakari a Tatian i te reira.

I te akaraanga mei te 166 T.N., i muri mai i te matenga o Justin Martyr, penei kua akanoo a Tatian me kare kua kapiti atu ki tetai akapupuanga arairai tei tapaia e ko te Encratites. Kua tuatua pakari tona aronga irinaki i te akatere uaorai e te akatere i to tetai uaorai kopapa. Kua akono ratou i te irinakianga arairai te umuumu ra i te akaruke anga i te uaina, te akaipoipo, e te au apinga.

Tetai Apiianga kia Apiiia Mai

Eaa ra a Tatian i akaruke ei i te au Tuatua Tapu? Kua riro mai ainei aia ei “tangata akangaropoina” ra? (Iakobo 1:23-25) Kua autu kore ainei a Tatian i te akaruke i te au tuatua pikikaa e mei reira mai kua inga atu ki roto i te au apiianga a te tangata? (Kolosa 2:8; 1 Timoteo 4:7) I te mea kua maata tikai te au tarevake tana i turu, penei paa e kua manga neneva ia aia?

Noatu e eaa te tumu, kua oronga mai ta Tatian au tataanga e te akaraanga i te tu o te akonoanga i tona tuatau. Kua akaari mai te reira mei teaa te kino o te apiianga o te ao. Ka tau tatou kia akono i ta te apotetoro ko Paulo akamatakiteanga kia uri ke “i te tuatua rikiriki mako kore kare e puapinga ra, e te tuatua taumāroia ra i tapikipikiia e e kite.”​—1 Timoteo 6:20.