Tua Oraanga

“Te Oraanga i Teianei”​—Rekareka Anga Pu Tikai i te Reira!

AKAKITEIA E TED BUCKINGHAM

E ono mataiti i toku orometua tamou anga e e ono marama i te akaipoipo anga kua rokoia au ma te poitirere i te poliomyelitis. E 1950 tera taime, e e 24 ua rai oku mataiti i te pakari. E iva marama i roto i te are maki e maata te tuatau tei orongaia mai kiaku kia akamanako no runga i toku oraanga. Ma te au tu ou o toku pirikoki, eaa ta te tuatau ki mua e oronga maira kia maua ko taku vaine, ko Joyce?

I TE 1938 kua rave mai toku papa, kare aia i te tangata no te akonoanga, i tetai kopi o te puka Government.a Penei na te oripu ua anga poritiki e te manakonakoanga no tetai tamakianga i akakeu iaia kia rave mai i te puka. I taku i kite, kare aia i tatau ana i te reira, inara kua tatau ra toku mama e inangaro oonu tikai tona i te akonoanga. E viviki tikai tona ariuanga ki to te reira karere. Kua akaruke aia i te Church of England e noatu te patoianga mei toku papa, kua riro mai aia ei Kite tiratiratu no Iehova e kua noo ua atu rai e tae ua atu ki tona mateanga i te 1990.

Kua apai a Mama iaku ki taku uipaanga Kerititiano mua i te Are Patireia i Epsom, i te tua tonga o London. Kua uipa te putuputuanga i roto i tetai ngai e are toa oki i mua ana, e kua akarongorongo matou ki tetai rekoti anga o tetai ako a J. F. Rutherford, ko tei akaaere ra i te angaanga no te Au Kite o Iehova i taua taime ra. Kua akaruke te reira i tetai manakoanga oonu kiaku.

Te pomuanga kino tikai i te taime i tomoia ai a London kua akatupu maata mai i te au tumatetenga. E no reira i te 1940 kua manako mai toku papa i te apai atu i te pamiri ki tetai ngai meitaki ake​—i Maidenhead, e taoni meangiti ua e 45 kiro mita i te tua opunga o London. Kua riro teia ei mea puapinga, mei te mea e kua riro te au mema e 30 o te putuputuanga i reira ei tumuanga meitaki no te akamaroiroianga. Ko Fred Smith, tetai Kerititiano maroiroi tei papetitoia i te 1917, kua akono mai iaku e kua tereni iaku kia puapinga mai ei tangata tutu aere. E aka kaiou taku kiaia e nei no tona akaraanga e te tauturu takinga meitaki.

Tomo Atuanga ki Roto i te Tavinianga Tamou

I te 1941, e 15 mataiti ua rai, kua papetitoia au i roto i te kauvai ko Thames i tetai ra anu ia Mati. I taua taime ra, kua pati atu toku tuakana, ko Jim kia riro mai ei tangata tutu evangeria tamou. I teia tuatau, te noo ra raua ko tana vaine, ko Madge, i Birmingham, i muri ake i te akapouanga i tetai oraanga tuatau roa i roto i ta Iehova angaanga i te au tukuanga angaanga kotinga e te tapere i Peritane. Toku tuaine mapu, ko Robina e tana tane, ko Frank, te vai katoa nei rai ei au tavini tiratiratu no Iehova.

Te angaanga ra au ei tangata tiaki akaoniti no tetai ngai tuianga kakau. I tetai ra kua kapiki mai te akaaere manitia iaku ki tona opati i te oronga mai kiaku i te manakonakoanga no tetai angaanga meitaki atu ei tangata okooko no te kamupani. Inara, no etai taime, te manako ra au i te aru i te akaraanga a toku tuakana, e no reira kua patoi maru ua atu au i te patianga a toku pu, i te akatakaanga i te tumu. Ki toku poitirere, kua akameitaki pumaana mai aia iaku no te inangaro anga i te aruaru i tetai angaanga Kerititiano puapinga maata. E no reira i muri ake i tetai uruoaanga tapere i Northampton i te 1944, kua riro mai au ei tangata tutu evangeria tamou.

Taku tukuanga angaanga mua koia oki ki Exeter, i te tapere o Devon. Te meitaki marie ua maira teia oire mei te pomuanga i te taime o te tamakianga. Kua noo au ki roto i tetai apatimani e e rua nga painia te noo ra ki reira, ko Frank raua ko Ruth Middleton, e e meitaki tikai raua kiaku. E 18 ua rai oki au e e kare e kite maata ana i te pua kakau e te tunu kai, inara kua meitaki mai te au apinga iaku e akatupu ra i toku au tu karape.

Toku tokorua no te tutu anga ko Victor Gurd e 50 mataiti i te pakari, tetai tangata Airerani tei tutu aere ana mei te au mataiti 1920 aere. Kua apii mai aia iaku i te akapapa meitaki i toku ora, kia akatupu i tetai inangaro oonu i te tatauanga i te Pipiria, e kia kite i te puapinga o te au urianga Pipiria tukeke. I taua au mataiti tupuanga, kua riro to Victor akaraanga ngaueue kore e ko taku apinga tikai e inangaro ra.

Te Akaaoanga no te Tu Neutara

Te vaitata ua maira te tamaki i te akamutu, inara te aruaru ra rai te au mana tutara i te au tane mapu no te angaanga vaeau. Kua aere atu au ki mua i tetai akava anga i te 1943 i Maidenhead, te ngai i akataka meitaki atu ei au i toku turanga no te kopaeanga ei orometua no te Evangeria. Noatu e kua patoiia taku patianga, kua manako mai au i te neke atu ki Exeter i te akamata i taku tukuanga angaanga. E no reira i Exeter au i tamanuia ai i te openga ra kia aere atu ki mua i te akava anga i reira. I te akautunga anga iaku e ono marama kia angaanga pakari i roto i te are auri, kua akakite mai te akava maata e kua tataraapa aia e kare i rauka ana e kia roa atu te reira. I muri mai i te akapouanga i taua ono marama ra, kua akaokiia atu au ki te are auri no tetai a marama akaou mai.

No te mea e ko au anake ua te Kite i roto i te are auri, kua kapiki mai te aronga tiaki iaku ko Iehova. E akaraanga tuke ake rai te reira i te pau atu anga ki tetai kapikianga ingoa, mei te mea e kua umuumuia au, inara mei teaa tikai te arikianga rekareka i te akarongo anga i to te Atua ingoa i te kapikiia anga mei tera ra ki tera ra! Te akakite ra teia ki tetai atu au mouauri e no toku turanga i te pae akava ngakau e ko tetai ia o te Au Kite o Iehova i tukunaia mai au ki rotopu ia ratou. I muri akera, kua tonokia mai a Norman Castro ki teia are auri rai, e kua tauiia te ingoa. Kua tapaia maua ko Mose raua ko Aarona.

Kua nekeia atu au mei Exeter ki Bristol e taopenga ra ki te are auri i Winchester. Kare te au turanga e meitaki roa ana, inara kua riro mai ei tauturuanga kia rauka i te tu katakata. Kua mataora maua ko Norman i te akono kapiti i te Akamaaraanga ia maua i Winchester. Kua oronga mai a Francis Cooke, ko tei atoro mai ia maua i roto i te are auri, i tetai ako meitaki no matou.

Au Tauianga i te Au Mataiti i Muri ake i te Tamakianga

I te uruoaanga i Bristol i te 1946, te ngai i tukuna mai ei te tauturu apii Pipiria “Let God Be True,” kua aravei mai au i tetai tamaine manea, ko Joyce Moore, te painia katoa ra rai i Devon. Kua tupu to maua akataeakeanga, e kua akaipoipo maua e a mataiti i muri mai i Tiverton, te ngai i noo ana au mei te 1947 mai. Kua maani maua i to maua kainga i roto i tetai pia tarauia e kua tutaki ua maua e 15 tiringi ($1.10, U.S.) i te epetoma. E oraanga mataora tikai te reira!

I to maua mataiti mua i te akaipoipo anga, kua apai atu tetai neke akaou anga ia maua ki apatonga ki Brixham, e taoni manea tikai e uapu tetai e te ngai i akamata mua ai te ravenga no te tukuanga i tetai kupenga maatamaata no te ika. Inara, kare maua i roa ana i reira, te aere ra maua ki tetai uruoaanga i London, i rokoia ai au i te polio. Kua topa atu au ki roto i tetai koma. I te openga ra kua aere mai au ki vao mei te are maki​—i muri ake e iva marama, tei taikuia i mua akenei. Kua kino tikai toku rima katau e nga vaevae roa ai, e te pera nei rai, e kua taangaanga au i tetai tokotoko. Kua riro taku vaine akaperepere ei tokorua mataora noku e e tumuanga no te akamaroiroi, koia tikai e kua rauka iaia i te tamou marie ua atu i roto i te angaanga orometua tamou. Inara eaa ta maua ka rave i teianei? Kua kite viviki mai au e kare roa to Iehova rima e poto ana.

Te mataiti tei aru mai kua aere atu maua ki tetai uruoaanga i Wimbledon, London. Tae mai ki teia taime te aaere ra au e kare oku tokotoko. I reira kua aravei maua ia Pryce Hughes, ko tei akaaere ra i te angaanga i Peritane. Kua viviki aia i te aravei mai iaku: “E koe! Te inangaro nei matou ia koe i roto i te angaanga kotinga!” Kare atu e akamaroiroianga maata tei rauka iaku! Te maroiroi ra ainei au? Kua manako mai maua roa rai ko Joyce no runga i te reira, inara ma tetai terenianga e tai epetoma e te irinaki pu tikai anga ki roto ia Iehova, te aere ra maua ki te tua itinga tonga o Engarani, te ngai i tukunaia atu au kia tavini ei akaaere kotinga. E 25 ua ake rai oku mataiti i te pakari i te reira taime, inara te maara nei rai iaku ma te arikianga oonu i te takinga meitaki e te akakoromaki o taua Au Kite ra tei tauturu tikai mai iaku.

O te au angaanga tukeke katoatoa no te angaanga teokaratiki, kua kite mai maua ko Joyce e ko te atoroanga i te au putuputuanga tei akavaitata roa atu ia maua ki to maua au taeake e te au tuaine. Kare o maua motoka, e no reira e aaere ua ana maua na runga i te rerue me kore te bus. Noatu e te akatanotano ra rai au ki te au kotinga anga o toku maki, kua rekareka maua i ta maua au akameitakianga e tae roa atu ki te 1957. E oraanga merengo ua tikai te reira, inara i taua mataiti ra kua tupu akaou mai tetai akaaoanga.

Ki te Angaanga Mitinari

Te rauka anga i tetai patianga kia aere atu ki te pupu 30 o Gileada e mataoraanga tikai no maua. Te meitaki ra oki au i toku maki akangoru, e no reira kua ariki rekareka maua ko Joyce i te kapikianga. Mei te kiteanga, kua kite oki maua e e oronga ua mai ana a Iehova i te maroiroi me kimi maua i te rave i tona anoano. E rima marama no tetai terenianga pakari tikai i te Apii Pipiria Punanga Tiaki o Gileada, tei kiteaia i te ngai manea o Lansing Apatonga, New York, U.S.A., kua viviki ua i te pou. Te maataanga o te aronga apiipii e au tokorua akaipoipo aere i roto i te angaanga tutaka. I te uiia mai anga ki te pupu apii me ka inangaro tetai i te oronga ua kia aere atu no te angaanga mitinari i tetai ngai ke, ko maua tetai o te aronga tei ariki ua i te reira. Ka aere maua kiea? Ki Ukanata, i Aperika Pae Itinga!

Mei te mea e kua araiia te angaanga a te Au Kite o Iehova i Ukanata i taua taime ra, kua akakiteia mai kiaku kia noo tamou ki te reira enua e kia kimi i tetai ngai angaanga kimi moni. I muri ake i tetai tereanga roa na runga i te rerue e te poti, kua tae atu maua ki Kampala, Ukanata. Kare te au opita te akaaere ra i te Enua i rekareka ana i te kite anga mai ia maua e kua akatika ua ia maua kia noo e nga mea marama ua. Kua akaueia maua i reira kia akaruke. I te au ikuikuanga mei te opati maata, kua aere atu maua ki Rotetia Pae Tokerau (ko Tamapia i teianei). I reira e mataora maata tikai i te araveianga e a o to maua au taeake no te apii Gileada​—ko Frank raua ko Carrie Lewis e Hayes raua ko Harriet Hoskins. Mei reira, kua tukuna akaouia atu maua i muri ua mai ki Rotetia Pae Tonga (ko Timipapue i teianei).

Kua teretere atu maua na runga i te rerue e kua rauka ia maua i te kite mua anga i te Vai Rere umere tikai o Victoria i mua ake i tae atu ei ki Bulawayo. Kua roa maua i te noo anga ki te pamiri McLuckie, ko ratou oki tetai o te Au Kite mua tei noo ki reira. Tei ia maua tikai te arikianga rekareka i te kite meitaki anga ia ratou i te 16 mataiti tei aru mai.

Akatanotanoanga ki te Au Tauianga

I muri mai i nga epetoma e rua no te terenianga kia akamatau mai ki te angaanga i Aperika, kua ikiia au kia tavini ei akaaere tapere. Te tutu aere anga i roto i te ngai teita o Aperika te aiteanga koia oki kia amo i te vai, te kai, te apinga moe, e te au kakau uaorai, tetai apinga nenei teata e tetai matini akataka i te uira, tetai aka paruai, e tetai atu au apinga umuumuia. Kua apapa pouroaia teia ki roto i tetai toroka ketaketa ua i te apai ia maua na roto i te au ngai panapana aere ua.

Kua angaanga kapiti atu au ma te au akaaere tapere Aperika e kua mataora ua a Joyce i te tauturu i ta ratou au vaine e te tamariki tei kapiti katoa mai. Te aaere anga na roto i te ngai matie o Aperika e mea roiroiia, koia tikai i te taime vera i te avatea, inara kua viviki au i te kite mai e i roto i teia tu reva ra, e mama ake iaku i te akono anga i toku au kotinga i te pae kopapa, e no te reira kua rekareka tikai au.

E aronga putaua te maataanga o te tangata. Te manganui tei roto tikai i te akonoanga peu tupuna e te purepure e te akono ra i te angaanga porikami; inara kua akaari ratou i te tu ngateitei tikai no te Pipiria. I roto i tetai au ngai, kua raveia te au uipaanga putuputuanga i raro i te au tumu rakau maatamaata, e te marumaru, e i te au aiai ra, kua aere ua mai te marama mei te au mori inu tei akatautauia. E kite ua ana matou i tetai tu umere me te apii ra i ta te Atua Tuatua i raro tikai i te au rangi etu ra, tetai tuanga mekameka tikai o tana au mea i anga mai.

Te akaarianga i te au teata a te Taiate Punanga Tiaki no runga i te au paka o Aperika ko tetai tupuangaia kare roa e ngaropoinaia. Penei ka taeria te numero o tetai putuputuanga e 30 Kite inara i taua atianga ra, kua kite putuputu ana matou e ka rauka ia matou mei tetai 1,000 tangata me kore e maata atu te ka tae mai!

Ko te tika, i roto i te toropika, ka riro te oraanga kino i te pae kopapa ei manamanata, inara i te au taime ravarai e mea umuumuia kia rauka i te akaraanga papu. Kua kite mai maua ko Joyce i te akono meitaki tikai​—kua rauka iaku i te akono i te au taime ra e rokoia ana au i te maki mariri, e kua rauka ia Joyce i te akono mai i te maki akatupuia e te au amoeba.

I muri akera kua tukunaia atu maua ki te opati manga i Salisbury (ko Harare i teianei), e kua riroia ei akameitakianga i te angaanga kapiti atu ma tetai au tavini tiratiratu no Iehova, ko tetai ia ratou ko Lester Davey e George raua ko Ruby Bradley. Kua ikiia au e te kavamani kia angaanga ei opita no te akaipoipo, i rauka ai iaku i te akono i te au akaipoipo no te au taeake Aperika, i te akamaroiroianga i reira i te tatua no te akaipoipo Kerititiano i roto tikai i te au putuputuanga. I nga mea mataiti i muri mai, kua aere akaou mai tetai akameitakianga kiaku. Kua inangaroia au i te atoro atu i te au putuputuanga katoatoa e kare i te Bantu i te enua nei. E tere atu i te ngauru mataiti, kua mataora tikai maua ko Joyce i te kite mai anga i to tatou au taeake na roto i teia mataara, e kua rekareka maua i to ratou tere meitaki anga ki mua i te pae vaerua. I taua taime ra kua atoro katoa atu maua i to matou au taeake i Potuana e i Motamapiki.

Neke Akaou Anga

I muri ake i te au mataiti mataora e manganui i Aperika pae tokerau, kua tukuna akaouia atu maua i te 1975 ki Tiera Reone, Aperika Pae Opunga. Kua viviki maua i te noo meitaki ua i te opati manga kia rekareka i ta maua ngai ou no te angaanga, inara kare teia i roa ana. Kua makiia mai au e kua paruparu oki no tetai maki mariri maata, e i te openga iora kua rapakauia au ki London, i reira kua akakiteia mai kiaku e auraka e oki akaou ki Aperika. Kua taitaia tikai maua i te reira, inara kua ariki pumaanaia maua ko Joyce ki roto i te pamiri Betela i London. Te au taeake Aperika e manganui i roto i te au putuputuanga i London kua ariki pumaana mai ia maua mei te mea e tei te kainga tikai maua. I te meitaki mai anga toku oraanga i te pae kopapa, kua akatanotano akaou atu maua ki tetai rave anga matauia, e kua patiia mai au kia akono atu i te Tipatimani no te Okooko. Ma te au akatotoaanga ta maua i kite ana i roto i te au mataiti i aereia mai, ko teia te angaanga reka roa atu.

I te akamataanga o te au mataiti 1990, kua rokoia taku akaperepere ko Joyce i te maki motor neuron, e kua mate atu aia i te 1994. Kua riro mai aia ei vaine aroa, i te akarongo, e te tiratiratu, i te puareinga ua ana i te tauiui ua ki te au turanga tukeke ta maua i aro kapiti atu. I te akonoanga i tetai ngereanga mei teia rai, kua kite mai au e e mea puapinga i te tamou marie i tetai akaraanga taka meitaki i te pae vaerua e kia akara ua atu ki mua. Na te pureanga kia akono i tetai papaanga teokaratiki meitaki, kapiti katoa mai i te tutu aere anga, kua tauturu katoa iaku i te akamou i toku manako kia ki tikai.​—Maseli 3:5, 6.

E akameitakianga tikai kia tavini i te Betela e e mataara meitaki tikai no te oraanga. E manganui tikai te au mapu ou i te angaanga kapiti atu e e manganui te au rekareka te ka kitea mai. Tetai akameitakianga koia oki ko te aronga atoro e manganui ta matou e ariki ana i London. Tetai taime e kite ana au i te au taeake akaperepere mei taku au tukuanga angaanga i Aperika, e oki ua mai ana te au akamaaraaraanga mataora. Kua tauturu pouroa teia iaku i te tamou ua atu i te rekareka pu tikai i “te oraanga i teianei” e kia tapapa atu ma te irinaki anga e te manakonakoanga no te oraanga “a muri atu.”​—1 Timoteo 4:8.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 25]

Maua ko toku mama i te 1946

[Tutu i te kapi 26]

Maua ko Joyce i to maua ra akaipoipoanga, i te 1950

[Tutu i te kapi 26]

I te uruoaanga i Bristol i te 1953

[Au Tutu i te kapi 27]

Tavinianga i tetai pupu akatakakeia (i runga) e tetai putuputuanga (kaui) i Rotetia Pae Tonga, i teianei ko Timipapue