Teia te Taime no te Ikianga Papu Tikai
“Mei te aa te roa o tenana ekoko rua anga?”—1 ARIKI 18:21.
1. Na teaa i akariro i to tatou tuatau kia tuke mei to mua ana?
TE IRINAKI ra ainei koe e ko Iehova anake te Atua mou tikai? Te irinaki katoa ra ainei koe e te tou ra te au totou Pipiria ki to tatou nei tuatau e ko “taua tuatau openga ra” o to Satani akatereanga kino? (2 Timoteo 3:1) Me koia ia, papu ka akatika koe e ko teia, te taime, ka anoanoia te ikianga papu. Kare roa i kitea ana teia tu maata o te oraanga ka rokoia e te kino i roto i te tuatua enua o te tangata i mua ana.
2. Eaa tei tupu i roto i te patireia tai ngauru kopu o Iseraela i te tuatau i te tutaraanga a te Ariki ko Ahaba?
2 I te tai ngauru anere mataiti M.T.N., kua anoanoia te iti tangata o Iseraela kia rave i tetai ikianga puapinga tikai. Koai ta ratou ka tavini? Ko te Ariki ko Ahaba, i raro i te mana akakeu anga a tana vaine peikani, ko Iezebela, tei turuturu i te akamorianga a Baala i roto i te patireia tai ngauru kopu o Iseraela. E atua uua a Baala i te oronga mai i te ua e te au one kai uua. Penei e manganui te aronga akamori ia Baala tei pupui atu ana i te ongi me kore tei tupou atu ana ki tetai itoro o to ratou atua. Ei akakoko ia Baala kia akameitaki mai i ta ratou au one kai e te au manu, kua piri atu tona aronga akamori ki roto i te au ravenga ainga viivii ma te aronga akaturi o te iero. E mea matau katoa na ratou i te kotikoti ia ratou uaorai kia tae mai te toto.—1 Ariki 18:28.
3. Eaa te tu ta te akamorianga a Baala i akatupu ki runga i te iti tangata o te Atua?
3 Kua patoi e 7,000 ngati Iseraela toe i te piri atu ki roto i teia tu akamorianga itoro, tau kore, e te kino. (1 Ariki 19:18) Kua tamou tiratiratu ratou ki to ratou pirianga koreromotu ki te Atua ko Iehova, e kua takinokinoia ratou no teia. Ei akaraanga, kua tamateia te au peroveta o Iehova e te Ariki Vaine ko Iezebela. (1 Ariki 18:4, 13) No teia au turanga kino nei, kua piri te maataanga o te ngati Iseraela ki te rave anga i te akamorianga iroia, i te tauta anga kia akarekareka ia Iehova e ia Baala. Inara e tu apoteiti oki no tetai ngati Iseraela kia ariu ke mei ia Iehova e te akamori atu i tetai atua pikikaa. Kua taputou a Iehova i te akameitaki i te ngati Iseraela me inangaro ratou iaia e me akarongo i tana au akauenga. Inara, kua akamatakite aia ia ratou e me kare ratou e oronga mai i te “akamorianga katoa anake,” nona ka tamateia ratou.—Deuteronomi 5:6-10, NW; 28:15, 63.
4. Eaa ra ta Iesu e tana au apotetoro i totou e ka tupu i rotopu i te au Kerititiano, e i akapeea ra te reira i te akatupu angaia?
4 Mei te reira rai te turanga e vai nei i roto ia Kerititome i teia tuatau. Te karanga ra te au mema akonoanga e e au Kerititiano ratou, kareka ra te patoi ra to ratou au ra orote, te tu, e te au irinakianga i te au apiianga Pipiria. Mei ia Iezebela, te arataki nei te au orometua Kerititome i te takinokinoanga i te Au Kite o Iehova. E rekoti roroa katoa to te au orometua Kerititome no te turuturu i te au tamaki e no reira kua apa no te au mate o te au mirioni ua atu au mema akonoanga kare e rauka kia tareia. I roto i te Pipiria kua akatakaia mai taua tu turuturuanga i te au kavamani o teianei ao ei poneia pae vaerua. (Apokalupo 18:2, 3) Kapiti mai, te maata ua atura te arikianga a Kerititome i te poneia tikai, e i rotopu katoa i tona au orometua. Kua totou ana a Iesu Karaiti e tana au apotetoro i teia apoteiti maata. (Mataio 13:36-43; Angaanga 20:29, 30; 2 Petero 2:1, 2) Eaa ra te ka tupu i te openga no te okotai pirioni e ara atu au pipi o Kerititome? E eaa ra te apainga a te aronga akamori mou o Iehova ki teia aronga e ki te katoatoa rava o etai ke atu tei akavareia e te akonoanga pikikaa? Ka rauka ia tatou tetai pauanga taka ua ki taua au uianga ra na te unuunumou anga i te au tupuanga puapinga tei arataki atu ki te ‘pou rava anga o Baala i Iseraela.’—2 Ariki 10:28.
Te Aroa o te Atua no Tona Iti Tangata Marikonga Kore
5. Akapeea ra a Iehova i te akaari anga i te manako aroa no tona iti tangata marikonga kore?
5 Kare te Atua ko Iehova e mareka ana i te akautunga i te aronga tei akarongo mou kore iaia. Ei Metua aroa, te anoano ra aia kia tataraara te aronga rave ara e kia ariu mai kiaia. (Ezekiela 18:32; 2 Petero 3:9) Ei akapapuanga no teia, e manganui ta Iehova au peroveta i taangaanga ana i te tuatau o Ahaba raua ko Iezebela kia akamatakite i Tona iti tangata i te au openga kino no te akamori ia Baala. Ko Elia tetai o taua au peroveta ra. I muri ake i tetai tuatau maro kino, tei akakiteia i mua roa ake, kua akakite a Elia ki te Ariki ko Ahaba kia akaputuputu mai i te ngati Iseraela e te au peroveta a Baala ki te ngai okotai i runga i te Maunga i Karamela.—1 Ariki 18:1, 19.
6, 7. (a) Akapeea a Elia i te akaari pu ua anga i te tumu o te apoteiti i roto ia Iseraela? (e) Eaa ra ta te au peroveta o Baala i rave? (nga) Eaa ra ta Elia i rave?
6 Kua raveia te akaputuputuanga ki te ngai i vai ana tetai atarau a Iehova tei ‘akangaangaaia’ penei ei akarekareka ia Iezebela. (1 Ariki 18:30) Te mea mii ra, kare te ngati Iseraela tei tae mai i papu e koai ra—me ko Iehova me ko Baala—te ka rauka i te tuku mai i te ua tei anoano maataia. E 450 peroveta tei komono ia Baala, i na ko Elia anake rai te peroveta tei komono ia Iehova. I te aere tika anga ki te tumu o to ratou manamanata, kua ui atu a Elia ki te tangata: “Mei te aa te roa o tenana ekoko rua anga?” I reira, na roto i te au tuatua ngoie ua, kua tuku aia i te maroanga ki mua ia ratou: “Ko Iehova te Atua ra, e aru iaia; ko Baala ra, e aru iaia.” Ei akakeu i te ngati Iseraela ekoko kia oronga i te akamorianga katoa kia Iehova anake ra, kua papau atu a Elia i tetai tarereanga i te akaari e koai te Atua mou. E rua nga toa puakatoro ka taiaia ei atinga, e okotai na Iehova e ko tetai na Baala. Ko te Atua mou ka pou tana atinga i te ai ka. Kua akapapa iora te au peroveta o Baala i ta ratou atinga, e no tetai au ora to ratou kapiki ua anga: “E Baala, e akarongo mai ia matou.” I te akamata anga a Elia i te aviri ia ratou, kua kotikoti iora ratou ia ratou uaorai e tae ua maira te toto, e kua ava nui atura ratou ma te akateitei i to ratou reo. Inara kare ua i pauia mai.—1 Ariki 18:21, 26-29.
7 I na no Elia teia taime. Te mea mua, kua patu akaou aia i te atarau o Iehova e kua tuku i te au potonga o te punua puakatoro ki rungao i te reira. Aru mai, kua akaue aia kia riringiia e a ariki vai ki runga i te atinga. Kua raveia teia e toru taime e ki rava akera te rua takapini i te atarau i te vai. I reira kua pure iora Elia: “E te Atua no Aberahama, no Isaaka, e no Iseraela, e Iehova e, e akakite mai koe i teianei rā, ko koe te Atua i Iseraela nei, e ko au toou tavini, e no te mea kua tuatuaia mai au e koe ra, i rave ei au i taua au mea katoa nei. E akarongo mai iaku, e Iehova, e akarongo mai, kia kite teianei aronga e ko koe te Atua ko Iehova, e e akaariu oki koe i to ratou ngakau.”—1 Ariki 18:30-37.
8. Akapeea te Atua i te ariu mai anga ki te pure a Elia, e eaa te ikianga ta te peroveta i rave?
8 Kua pau mai te Atua mou tikai na te akapou anga i te atinga e te atarau atu ki te ai mei te rangi maira. Kua akapou takiri katoa taua ai ra i te vai i roto i te rua takapini i te atarau! E akamanako ana ra i ta teia i akatupu ki runga i te ngati Iseraela. “Kua tipapa iora ki raro te mata: kua tuatua akera, Ko Iehova, koia te Atua; ko Iehova, koia te Atua.” I teianei kua rave akaou atura a Elia i tetai ikianga papu tikai, te akaue anga atu i te ngati Iseraela: “E opu ana i te au peroveta a Baala; auraka rava tetai kia ora.” I reira kua tamateia atu te katoatoa o te 450 peroveta a Baala i te tumu o te Maunga i Karamela.—1 Ariki 18:38-40.
9. Akapeea te aronga akamori mou i te timata akaou angaia?
9 I taua ra kare e rauka kia akangaropoinaia, kua akatopa maira a Iehova i te ua ki rungao i te enua no te taime mua i roto i te toru e te apa mataiti! (Iakobo 5:17, 18) Ka rauka ua ia koe kia akamanako eaa te au tuatua i rotopu i te ngati Iseraela ia ratou e oki ra ki te kainga; kua akapapuia mai to Iehova Atua anga. Inara, kare te aronga akamori a Baala, i tuku ana i te au. Kua rave atu rai a Iezebela i tana angaanga takinokino i to Iehova au tavini. (1 Ariki 19:1, 2; 21:11-16) I reira kua timata akaouia te tu tiratiratu o te iti tangata o te Atua. Ka oronga ainei ratou i te akamorianga katoa kia Iehova anake ra me tae mai tona ra akautungaanga i te aronga akamori a Baala?
E Iki Papu Tikai i Teianei
10. (a) I teia au tuatau, eaa ta te au Kerititiano akatainuia i rave mai ana? (e) Eaa te aiteanga kia akarongo i te akauenga tei kiteaia i roto ia Apokalupo 18:4?
10 I teia au tuatau, kua rave ana te au Kerititiano akatainuia i tetai angaanga mei ta Elia rai. Na roto i te tuatua vaa ua e na roto i te kapi pepa neneiia, kua akamatakite ratou i te tangata o te au pa enua ravarai i roto e i vao ake ia Kerititome no runga i te kino o te akonoanga pikikaa. Tei tupu, e mirioni ua atu tei rave i tetai ikianga papu tikai kia akaope i to ratou pirianga ei mema i roto i te akonoanga pikikaa. Kua akatapu ratou i to ratou au oraanga kia Iehova e kua riro mai ei au pipi papetitoia no Iesu Karaiti. Ae, kua akarongo ratou ki te patianga rapurapu a te Atua no runga i te akonoanga pikikaa: “Ka aere ke mai ana kotou ki vao, e aku au tangata, kia kore kotou e riro ei rave katoa i tana ra au ara, kia kore kotou e mate katoa i tona ra au mate.”—Apokalupo 18:4.
11. Eaa te ka anoanoia e rauka mai ei ta Iehova arikianga?
11 Ko etai au mirioni, noatu te reka maira i te karere akatumuia ki roto i te Pipiria e akatotoa aereia nei e te Au Kite o Iehova, kare rai e papu ana eaa te mea tau kia rave ratou. I tetai taime e aere mai ana tetai papaki o teia aronga nei ki te au uipaanga Kerititiano, mei te akono anga i te Kaikai Anga Aiai a te Atu me kore ki tetai au tuanga o te uruoaanga tapere. Te raurau atu nei matou i taua aronga katoatoa ra kia akamanako meitaki i te au tuatua a Elia: “E eaa te roa ia koe i te noo ua anga ki runga i te aua?” (1 Ariki 18:21, New English Bible) Auraka e tavarevare, ka anoanoia ratou kia rave i tetai ikianga papu tikai i teianei e kia angaanga maroiroi atu rai ma te akakoro kia riro mai ei tangata akamori akatapuia, e te papetitoia no Iehova. Ka takinoia to ratou manakonakoanga no te ora mutu kore!—2 Tesalonia 1:6-9.
12. Kua topa tetai au Kerititiano papetitoia ki roto i teea au turanga kino, e eaa te ka tau kia rave ratou?
12 Te mea mii ra, kare tetai au Kerititiano papetitoia e putuputu ana me kore kare e maroiroi akaou ana i roto i ta ratou akamorianga. (Ebera 10:23-25; 13:15, 16) Tetai papaki kua ngaro takiri to ratou inangaro no te mataku i te takinokino, no te au manamanata o te oraanga, no te au tautaanga kia apinganui, me kore no te aruaru noinoi i te au mea navenave. Kua akamatakite mai a Iesu e ka riro teia au mea nei i te akaturori, i te arairai, e i te akaereere i tetai papaki o tana au pipi. (Mataio 10:28-33; 13:20-22; Luka 12:22-31; 21:34-36) I to te “ekoko rua anga,” kia “akamaroiroi, e e tataraara” taua aronga ra na te rave anga i tetai ikianga papu tikai kia taangaanga i to ratou akatapuanga ki te Atua.—Apokalupo 3:15-19.
Te Openga Poitirere ua o te Akonoanga Pikikaa
13. Akataka mai i te turanga i roto ia Iseraela i te akatainu angaia a Iehu ei ariki.
13 Ko te tumu i rapurapuia ai te tangata kia rave i tetai ikianga papu tikai i teianei ka kiteia i roto i tei tupu i Iseraela i te 18 mataiti i muri ake i te akapapuangaia te maroanga o tona Atua anga i runga i te Maunga i Karamela. Kua tae poitirere ua e te tapapa koreia te akautungaanga a Iehova i te akamorianga a Baala i te tuatau i te angaanga orometua a Elisaia, te komono o Elia. Te tutara ra te tamaiti a te Ariki ko Ahaba a Iorama i Iseraela, e te ora ra rai a Iezebela ei ariki metua vaine. Kua tono ngaro ua atura, Elisaia i tona tavini kia akatainu i te rangatira vaeau o Iseraela, ia Iehu, ei ariki ou. I taua taime ra, tei te tua itinga o Ioridana a Iehu i Ramota-gileada, e rangatira ra i tetai tamakianga i to Iseraela au enemi. Ko te Ariki ko Iorama tei Iezereela i te o vaitata atu ki Megido, te akameitaki marie maira mei tona puta mei te tamaki mai.—2 Ariki 8:29–9:4.
14, 15. Eaa te akauenga ta Iehu i rauka mai, e akapeea aia i te ariu anga atu?
14 Teia ta Iehova i akaue ia Iehu kia rave: “E naau e ta i te ngutuare o to pu ra o Ahaba, kia tutaki au i te toto o toku ra au tavini, to te au peroveta, e te toto o te au tavini ravarai o Iehova, i te rima o Iezebela. Ka ope takiri oki te ngutuare o Ahaba i te pou; . . . E na te puaka aoa e kai ia Iezebela i te kainga i Iezereela, kare e tanumia.”—2 Ariki 9:7-10.
15 E tangata manako papu a Iehu. Ma te kore e tavarevare, kua kake aia ki roto i tona kariota e kua akaoro viviki atura ki Iezereela. E kite maira tetai tiaki i Iezereela i te akaoro a Iehu kua ripoti atura ki te Ariki ko Iorama, i reira kua kake a Iorama ki roto i tona kariota e kua aere atura i te aravei i tona rangatira maata o te vaeau. I te aravei anga raua, kua ui atura a Iorama: “E tere au toou, e Iehu?” Kua pau maira a Iehu: “Eaa tena au, te maata rava ra te akaturi e te purepure o to metua vaine ra o Iezebela?” I reira, i mua ake ka oro ei te Ariki ko Iorama, kua toto iora Iehu i te ao o tana ana e kua tamate atura ia Iorama ki te kakao tei mama roa ki tona pukuatu.—2 Ariki 9:20-24.
16. (a) Eaa ra te turanga ta te au opita paepae o Iezebela i aro poitirere atu? (e) Akapeea ra te tuatua a Iehova no runga ia Iezebela i te akatupu angaia?
16 Kare i kaimoumou taime ana, kua oro viviki atura a Iehu ki te oire na roto i tona kariota. Te akara maira na roto i tetai maramarama, ko Iezebela kua ki i te au apinga akamanea e, kua tuatua akaaoanga mai i te tamataku ia Iehu. I te kopae anga iaia, kua kapiki atura a Iehu no tetai turuturuanga: “Koai, Koai tei toku nei pae?” Ka anoanoia te au tavini o Iezebela kia rave i tetai ikianga papu i taua taime ra. Kua aro maira e rua me kore e toru au opita paepae i to ratou upoko ki vao na roto i te maramarama. I reira rai, kua timataia to ratou tu tiratiratu. “Ka uri mai iaia ki raro nei,” kua akaue atura a Iehu. Kua uri maira te au opita ia Iezebela kia topa ki raro i runga i te purumu, te ngai i takatakaiia ai aia e te au oroenua e e te kariota o Iehu. I reira kua tae akera tei akamata i te akamorianga a Baala ki tona openga tau. I mua ake ka rauka ai tetai tuatau i te tanu iaia, kua pou takere tona kopapa i te kaingaia e te au puaka aoa, mei tei totouia.—2 Ariki 9:30-37.
17. Ka tau ta te Atua akautungaanga ki rungao ia Iezebela ei akaketaketa i to tatou akarongo i roto i teea tupuanga i te tuatau ki mua?
17 Mei te reira rai te openga vinivini ka tupu ki te vaine akaturi akatutu tei tapaia tona ingoa ko “Babulonia Maata.” Te akatutu maira te vaine akaturi i te au akonoanga pikikaa o to Satani ao, tei akamataia mai ratou mei te oire muatangana ko Babulonia. I muri ake i te takore anga i te au akonoanga pikikaa, ka uri mai te Atua ko Iehova i tona akakoroanga ki te au tangata katoatoa koia oki te au tuanga noa ua nei o to Satani ao. Ka takore katoaia teia aronga, i te akamaka anga i te mataara no tetai ao tuatua tika ou.—Apokalupo 17:3-6; 19:19-21; 21:1-4.
18. I muri ake i te matenga o Iezebela, eaa tei tupu ki te aronga akamori a Baala i Iseraela?
18 I muri ake i te matenga o Iezebela, kare te Ariki ko Iehu i tavarevare ana i te tamate i te au uanga e te aronga turuturu maata katoatoa o Ahaba. (2 Ariki 10:11) Inara e manganui te aronga akamori o Baala i vai mai i roto i te enua. No runga i teia aronga, kua rave a Iehu i tetai ikianga papu i te akaari i tona “maroiroi ia Iehova.” (2 Ariki 10:16) I te tapikikaa anga iaia uaorai ei tangata akamori no Baala, kua akatupu a Iehu i tetai oroa maata i ko i te iero o Baala ta Ahaba i patu i Samaria. Kua aere katoatoa mai te aronga akamori ia Baala i roto ia Iseraela ra ki te oroa. Kua piritiaia ki roto i te iero, taia katoatoa ia atura ratou e te au tangata o Iehu. Kua taopenga maira te Pipiria i te papaanga ki te au tuatua: “Pou rava akera Baala i Iseraela ia Iehu.”—2 Ariki 10:18-28.
19. Eaa ra te manakonakoanga maata e tapapa maira i te “aronga maata rava” o to Iehova aronga akamori tiratiratu?
19 Kua takoreia atura te akamorianga a Baala mei Iseraela. E mea papu rai, e e openga poitirere e te vinivini te ka tupu, ki te akonoanga pikikaa o teia ao. Tei toai tua ra koe a taua ra akautunga anga maata ra? E rave i tetai ikianga papu tikai i teianei, e penei ka akameitakiia koe kia piri atu ki roto i te “aronga maata rava” o te au tangata ka aere mai mei roto i te “mate maata.” I reira e rauka ai ia koe i te akamaara ma te rekareka, e ka akapaapaa koe i te Atua no te tuku anga i te utunga ki rungao i “taua vaine akaturi maata ra, ko tei akaviivii i to te ao nei i tana akaturi anga.” Taokotaiia ki te aronga akamori mou ke atu, ka rauka ia koe i te ariki i te au tuatua mataora a te au reo o te rangi e imene maira e: “Aleluia: tei te Atu ra, tei te Atua mana katoatoa ra te au.”—Apokalupo 7:9, 10, 14; 19:1, 2, 6.
Au Uianga Akamanako Anga
• Akapeea roa a Iseraela taito ra i apa ai no te akamorianga a Baala?
• Eaa ra te apoteiti maata ta te Pipiria i totou, e i akapeea taua totou ra i te akatupu angaia?
• Akapeea a Iehu i te akaatea anga i te akamorianga a Baala?
• Eaa te ka anoanoia tatou kia rave kia ora atu i te ra akautungaanga o te Atua?
[Mapu i te kapi 25]
(No runga i teia, akara i te puka)
Soko
Apheka
Helekata
Iokeneama
Megido
Taanaka
Dotana
SAMARIA
Eni-dora
Sunema
Ophera
Iezereela
Ibeleama (Gata-rimona)
Tireza
Bete-semesa
Bete-seana (Bete-sani)
Iabesa-gileada?
Abela-mehola
Ngutuare o Bete-arabela
Ramota-gileada
Mountain Peaks
Maunga Karamela
Maunga Tabora
More
Maunga Gilaboa
[Bodies of water]
Tai Metiterenia
Tai o Galilea
[Kauvai]
Kauvai Ioridana
[Spring and well]
Ruavai o Haroda
[Akameitakianga]
Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Au Tutu i te kapi 26]
E tuanga puapinga tikai no te akamorianga te piri putuputu ki roto i te tutu anga i te Patireia e te tae ki te au uipaanga Kerititiano
[Tutu i te kapi 28, 29]
Mei ia Iehu, pouroa te aronga e inangaro ra kia ora atu i te ra o Iehova ka anoanoia kia rave i tetai ikianga papu tikai