Au Taviri kia Mataora te Pamiri
Tuatua ki Taau Tamariki no Runga i te Ainga
Ko Alicia,a e mapu, kua karanga aia e: “Tetai taime e inangaro ana au kia kite i tetai mea no runga i te ainga, manako ra oki au e me ui atu au ki toku nga metua, ka manako raua e e apinga kino taku ka rave.”
Ko Inez, te mama o Alicia, karanga aia e: “E inangaro ana au i te tuatua ki taku tamaine no runga i te ainga, tera ra pou ua tona taime ki tona uaorai oraanga. Ngata i te kimi i tetai taime ka va mai aia.”
TEIA tuatau ka kiteaia te au tutu e te au tuatua no te ainga i te au ngai ravarai—runga i te tivi, roto i te teata, e te au akakitekiteanga. Te akaraanga ko te ngai ua rai e manakoia ana teia tumu manako e e mea tau kore, koia oki i rotopu i te au metua e te tamariki. “Vare ua atu au e kua kite te au metua e, mei teaa tikai te ngata e te akama kia tuatua kia ratou no runga i te ainga,” i karanga ai tetai mapu i Kanata tona ingoa ko Michael. “Ngoie atu te tuatua ki tetai oa.”
E emiemi ana te au metua, mei te tamariki rai, i te tuatua no runga i teia tumu manako. Roto i tana puka Beyond the Big Talk, kua karanga te puapii no te oraanga kopapa ko Debra W. Haffner e: “Maata te au metua tei akakite mai kiaku e kua oko ratou i tetai puka na ta ratou tamaiti no runga i te pirianga ainga me kore i te mapuanga mai, kua tuku ki roto i te pia o te tamaiti e kare i uriuri akaou atu i te reira.” Karanga a Haffner e te taka ua ra te karere ki te tamariki: “Inangaro matou ia kotou kia kite no runga i to kotou kopapa e no runga i te ainga; kare ra oki matou e inangaro i te tuatua no runga i te reira.”
Me e metua koe, ka inangaroia koe kia akatuke i toou tu. Ae, e mea puapinga tikai e naau uaorai e tuatua ki taau tamariki no runga i te ainga. Akamanako ana e toru au tumu:
Kua tuke te akamaramaanga a te tangata no runga i te ainga. “Kare te tangata e manako akaou ana i te ainga ei mea—i rotopu ua i te tane e te vaine akaipoipo,” i karanga ai a James e 20 ona mataiti. “Teianei, ko te ainga na roto i te vaa, te ainga na roto i te ara repo, te tuku tutu e te karere ainga na roto i te komupiuta (cybersex), e te tuku karere ainga na roto i te tereponi apaipai (sexting).”
Kare e kore e ka akakiteia te au tuatua tarevake ki ta kotou tamariki i te ou anga rai. “Me akamata ana ratou te aere ki te apii, ka rongo ratou no runga i te ainga,” i karanga ai tetai mama ko Sheila, “kare ratou e kite i te manako e inangaro ra koe ia ratou kia kite.”
E au uianga ta te tamariki no runga i te ainga kare ra oki e inangaro e na ratou e ui mai kia koe. “Ko te tika, kare takiri au i kite e ka akapeea au me tuatua atu ki toku nga metua no runga i te ainga,” i karanga ai a Ana e 15 mataiti, no Paratiri.
Tika anga tikai, ko te tuatua anga ki taau tamariki no runga i te ainga naau na te metua tera apainga, no ko mai i te Atua. (Ephesia 6:4) Tika rai e penei ka ngata, noou e no ratou. Te mea meitaki ra, maata te mapu e akatika ra i ta Danielle e 14 mataiti e karanga ra e, “Inangaro matou i te kite no runga i te ainga na roto mai i to matou au metua—kare e na roto mai i tetai puapii me kore i tetai porokaramu tivi.” Ka akapeea i reira koe me tuatua ki taau tamariki no runga i teia tumu manako puapinga e te ngata?b
Kia Tau ki to Ratou Mataiti
Ka rongo te tamariki no runga i te ainga i te tamariki anga rai, mari ua me te noo ra ratou i tetai ngai mamao ko ratou ua. Te mea manamanata roa atu koia oki i teia “tuatau openga” ka ‘maata atu’ te tupuanga o te aronga kino. (2 Timoteo 3:1, 13) Te mea taitaia ra, e manganui te tamariki e takinga kinoia nei e te aronga mamaata no te akakoroanga peu ainga viivii.
No reira e mea puapinga tikai kia akamata koe i te apii i taau tamariki koi rikiriki ei. “Me tiaki koe kia mapu mai ratou,” i karanga ai tetai mama i Tiamani ko Renate, “penei ka emiemi ratou i te tuatua mai no te akama no te mea kua mapu.” Te taviri koia oki kia akakite ki te tamariki i teia au mea kia tau ki to ratou mataiti.
No te tamariki kare i akamata i te apii tua tai:
Akamou ki runga i te apii anga i te au ingoa tikai o te au mero ainga, akapapu atu e kare tetai ua atu tangata e akatikaia kia amiri i teia au mero. “Kua akamata au i te apii i taku tamaiti iaia e toru rai mataiti,” i karanga ai tetai mama i Meiko ko Julia te ingoa. “Manamanata tikai au i te mea kua kite au e ka rauka ua i tetai au puapii, tetai aronga tiaki tamariki me kore tetai tamariki mamaata ake i te takino iaia. Ka anoanoia aia kia kite e akapeea aia i te paruru anga iaia mei tetai ua atu tangata.”
TAMATA I TEIA: Tereni i taau tamaiti kia patoi pakari atu i tetai ua atu tangata te ka titau i te amirimiri i tona au mero ainga. Ei akaraanga, apii i taau tamaiti kia akakite atu e: “Akamutu koe i tena angaanga! Ka akakite au ia koe!” Akapapu ki taau tamaiti e e mea tau ua rai kia akakite, noatu me taparu mai tetai tangata ia koe ki tetai apinga aroa me kore me tamataku mai ia koe.c
No te tamariki apii tua tai:
Akariro i teia au mataiti ei tuatau no te akamaata marie atu i te kite o taau tamaiti. “I mua ake ka tuatua atu ei no runga i teia tumu manako, akara e eaa ta ratou i kite e me ka inangaro ratou kia kite i tetai au mea ke mai,” i akakite ei tetai papa ko Peter. Eiaa e maro atu. Kare e kore e me papa ratou ka tuatua ua mai ratou me akapou putuputu koe i tetai taime ki taau tamariki.
TAMATA I TEIA: Uriuri putuputu poto ua kia ratou, eiaa e akaroa roa i te uriurianga. (Deuteronomi 6:6-9) Teia mataara kare taau tamariki e iu. Tetai, ia ratou e mamaata maira ka rauka ia ratou te apiianga tei anoanoia, kia tau ki to ratou turanga pakari.
No te tamariki e mapu maira:
Teia te taime i te akapapu e kua rava te marama o taau tamaiti no te au tuanga pae kopapa, manako ngakau, e te au tuanga no te tu tau o te ainga. “Te tamariki tamaroa e te tamariki tamaine i taku apii kua akamata takere i te pirianga ainga kangakanga ua (hooking up),” i karanga ai a Ana e 15 mataiti tei taikuia i mua ua akenei. “Toku manako, ei Kerititiano, ka anoanoia kia rava toku marama no runga i teia tumu manako. Noatu te akama me tuatua no runga i te ainga, ko tetai apinga ra teia ka inangaroia kia kite au.”d
Akamatakiteanga: Penei ka tapupu te au mapu i te uiui mai no te mea te mataku ra ratou e ka tarotokaka to ratou metua ia ratou i te tu tau kore. Te reira ta tetai papa ko Steven te ingoa, i kite. “Emiemi ta maua tamaiti i te tuatua mai no runga i te ainga,” i karanga ai aia. “I muri mai ra oki, kua kitea mai e maua e te manako ra aia e ka tarotokaka maua iaia. Kua akapapu atu maua e kare maua e uriuri nei i teia au tumu manako no te mea te tarotokaka ra maua iaia; inangaro ua maua i te akapapu e kua kite meitaki aia e akapeea me patoi atu i te au akakeuanga kino.”
TAMATA I TEIA: E ui atu ki taau tamaiti e mei teaa ra te manako o tona au oa apii no runga i te ainga, eiaa ra e akaaoanga tika ua atu iaia na roto i te uiui anga. Ei akaraanga, penei e karanga koe e: “Maata te tangata i teia tuatau e manako ana e kare te ainga ki te vaa i te ainga tikai. E manako akapera ana rai toou au oa apii?” Na roto i taua au tu uianga ra kare e kore ka tuatua maoraora ua mai taau tamaiti e ka akakite mai i tona uaorai manako.
Autu Anga i te Tu Ngata
Te tuatua anga ki taau tamaiti no runga i te ainga, penei ko tetai ia o te au angaanga ngata roa atu a te metua, taau ka aro atu. Inara ka pauna meitakiia taau tautaanga. “Te tuatau ka aereia,” i karanga ai tetai mama ko Diane, “ka ngaro te tu ngata, e ka riro te tuatua anga ki taau tamaiti no runga i te ainga ei tuatau no te akaketaketa i to korua pirianga.” Te akatika ra rai a Steven tei taikuia i mua ake. “Ka mama roa atu i te uriuri i te au tumu manako ngata mei te ainga, me akanoo koe i tetai peu matau no te tuatua maoraora ua no runga i tetai ua atu manako ka tupu mai i roto i te pamiri,” i karanga ai aia, ma te kapiti katoa mai e: “Kare te tu ngata e ngaro takiri, ko te mea puapinga roa atu ra ka anoanoia no tetai pamiri Kerititiano matutu, ko te komunikeiti maoraora anga.”
a Kua tauiia te au ingoa i roto i teia atikara.
b Ka akara teia atikara i te anoano kia tuatua ki ta kotou tamariki no runga i te ainga. Ka uriuri tetai atikara te ka aru mai i roto i teia au tua, e ka akapeea me apii i te au kaveinga puapinga o te tu tau i roto i taua au tu uriurianga ra.
c Raveia mai mei te kapi 171 o te Learn From the Great Teacher, tei neneiia e te Au Kite o Iehova.
d Taangaanga i te pene 1-5, 28, 29, e te 33 o te Questions Young People Ask—Answers That Work, Volume 2, neneiia e te Au Kite o Iehova, kia uriuri e taau tamaiti no runga i te ainga.
UI KIA KOE UAORAI . . .
Tatau i teia au tuatua na te au mapu takapini i teianei ao, e oti ui kia koe uaorai i te au uianga e aru maira.
“E akakite mai ana toku nga metua kia tatau au i te au atikara no runga i te ainga e oti me e uianga taku, e ui atu kia raua. Inara inangaro ua atu au kia tuatua mai raua kiaku, no runga i te reira.”—Ana, Paratiri.
Eaa i toou manako i puapinga ai kia maata atu taau ka rave, i ta te oronga ua i tetai au atikara me kore au puka ki taau tamaiti kia tatau?
“E manganui te au tu ainga tau kore viivii taku i kite—e au apinga, i toku manako kare takiri toku papa i kite. Ka poitirere roa aia me ui atu au kiaia no runga i te reira.”—Ken, Kanata.
Eaa ra te au mea e mataku ra taau tamaiti i te tuatua atu kia koe no runga i tona au manamanata?
“Te rauka anga iaku te ngakau toa i te ui atu ki toku nga metua no runga i te ainga, kua pau mai raua mei te mea ra e te akaapa maira iaku, na te ui anga mai e, ‘Eaa koe ka ui mai ei i te reira? Eaa ra e apinga tetai i tupu ana?’”—Masami, Tiapani.
Me ui atu taau tamaiti kia koe i tetai uianga no runga i te ainga, akapeea taau ariu anga atu i te akamama anga me kore i te akangata anga i tetai uriurianga no te tuatau ki mua?
“Ka tauturuia me ka akapapu mai toku nga metua kiaku e, i to raua tamarikianga mei iaku rai, i ui ana rai raua i taua au uianga ra, e e mea meitaki katoa kia ui au.”—Lisette, Varani.
Akapeea koe i te akamama anga no taau tamaiti, kia kore aia e emiemi i te tuatua atu kia koe no runga i te ainga?
“E ui mai ana toku mama kiaku i tetai au uianga no runga i te ainga—na roto ra i tetai reo maru ua. Manako au e e puapinga teia, kia kore te tamaiti e manako e te akavaia maira aia.”—Gerald, Varani.
Eaa te tu tangi anga o te reo taau e taangaanga ana me tuatua ki taau tamaiti no runga i te ainga? Ka anoanoia ainei tetai tauianga?