E tu “Kerititiano” Ainei to te au Kerititiano?

EIA au Kerititiano i teianei ao? Akakite te Atlas of Global Christianity, i te mataiti 2010 kua vaitata e 2.3 pirioni. Inara akakite katoa tera puka e mei te 41,000 akonoanga Kerititiano​—e tukeke ta ratou apiianga e te au peu. I te mea e maata tikai te au akonoanga “Kerititiano” tukeke, ka tupu te manako ekoko e te oripu ua ki tetai pae. Penei ka ui ratou, ‘E tu Kerititiano ainei to teia au Kerititiano?’

Akamanako ana i teia akatutuanga. Me teretere tetai tangata ki te enua ke, ka anoanoia aia kia akakite noea mai aia ki te aronga mana. Ka anoano katoaia kia akapapu e koai aia na te akaari anga i tana passport. Mei te reira katoa, kare tetai Kerititiano mou e akakite ua e te irinaki ra aia ia Karaiti. Ka anoanoia aia kia oronga i te akapapuanga. Eaa te reira?

Kua akamata te tuatua “Kerititiano” i te taangaangaia i muri ake i te mataiti 44 T.N. Akakite te tata Pipiria ko Luka: “E i Anetioka ana te tapa angaia te ingoa o te au pipi e Kerisitiano.” (Angaanga 11:26) Akakite te irava e kua kapikiia te au pipi a Karaiti ei au Kerititiano. Akapeea tetai tangata me riro ei pipi na Iesu Karaiti? Akamārama mai The New International Dictionary of New Testament Theology: “Te aiteanga kia riro ei pipi na Iesu koia kia akaatinga pouroa i [to tetai] oraanga . . . no te katoa anga o te reira.” No reira, ko tetai Kerititiano mou ka akono aia ma te tu ngaueue kore i te au apiianga e te au ikuikuanga a Iesu, tei Akamou i te akonoanga Kerititiano.

Ka kitea ainei teia tu aronga i rotopu i te au tangata tei karanga e e Kerititiano ratou i teia tuatau? Eaa ta Iesu i tuatua e ka akataka mai i tana au pipi mou? Te pati nei matou ia koe kia akamanako akapeea te Pipiria me pau i teia nga uianga. I roto i te au atikara ka aru mai, ka akamanako tatou e rima tuatua a Iesu tei akakite taka meitaki mai koai tana au pipi mou. Ka akara tatou akapeea te au Kerititiano i te anere mataiti mua i te akaari anga i teia au tu. E ka tauta tatou kia kite koai ma i rotopu i te aronga tei karanga e e Kerititiano ratou te aru meitaki nei i tera akaraanga i teia tuatau.

“I Tāpu Tika Kotou i Taku Tuatua”

“I tāpu tika kotou i taku tuatua, e pipi tikai kotou naku i reira: Ka kite ïa kotou i te tuatua-mou, e na te tuatua-mou kotou e akarangatira.”​—IOANE 8:31, 32.

Tona Aiteanga: Te aiteanga o te “tuatua” a Iesu koia oki, ko tana au apiianga no ko mai i te tumu teitei rava atu. “Na te Metua ra i tono mai iaku nei, i akaue mai iaku i te tuatua, kia tuatua au e kia apii au,” i karanga ai a Iesu. (Ioane 12:49) Kua pure a Iesu ki tona Metua i te rangi, te Atua ko Iehova: “Ko te tuatua aau na te tuatua-mou.” Kua taiku putuputu a Iesu i te Tuatua a te Atua ei turu i tana au apiianga. (Ioane 17:17; Mataio 4:4, 7, 10) No reira, ka anoanoia te au Kerititiano mou kia ‘tāpu tika i tana tuatua’​—koia oki, kia āriki i te Tuatua a te Atua te Pipiria, te “tuatua-mou” e te tumu no ta ratou e irinaki ra e e rave ra.

Akapeea te au Kerititiano Mua me Aru i Teia Tu? Ko tetai Kerititiano e maata tana puka Pipiria i tata, ko te apotetoro ko Paulo, kua aite aia mei ia Iesu i te akangateitei i te Tuatua a te Atua. Tata aia: “Te au tuatua tapu katoa i tataia ra, e mea akauruia mai e te Atua, e e mea meitaki.” (2 Timoteo 3:16) Te au tangata tei ikiia kia apii i te au Kerititiano, kua anoano katoaia ratou kia “tāpu piri tikai i te tuatua-mou.” (Tito 1:7, 9) Kua akoia te au Kerititiano mua kia patoi “i te tuatua pakari e te pikikaa puapinga kore a tetai tangata atu, i te tuatua ikuiku a te tangata nei, tei tau i te apiianga mua o teianei ao, kare i ta te Mesia.”​—Kolosa 2:8.

Koai ma i Teia Tuatau e Aru Meitaki Nei i Teia Tu? Karanga te Dogmatic Constitution on Divine Revelation a te Vatican, tei akanooia e kua aruia i te mataiti 1965 e kua taikuia i roto i te Catechism of the Catholic Church: “Kare no roto mai i te Tuatua Tapu anake ua i akatumu ei te Akonoanga [Katorika] i ta ratou au mea ravarai. No reira, ka āriki e ka akangateiteiia te au akonoanga tapu e te Tuatua Tapu ma te tiratiratu e te akapaapaa.” I roto i tetai atikara o te makatini Maclean’s, kua ui tetai vaine orometua i Toronto, Kanata e: “Eaa tatou i anoanoia kia akarongo ki tetai reo ‘takake’ mei tetai rua tauatini mataiti i topa kia arataki ia tatou? Te mako ua ra to tatou manako inara kua akaparuparuia no te au apiianga a Iesu e te Tuatua Tapu.”

No runga i te Au Kite o Iehova, akakite te New Catholic Encyclopedia: “Akariro ratou i te Pipiria e ko te tumu anake ua no te au irinakianga e te au ture ta ratou e aru ra.” Kare i roa akenei, kua aravei atu tetai vaine e Kite no Iehova i tetai tangata i Kanata tei tāpu mai iaia. “Kua kite au koai koe,” i karanga ai aia, toʼu aia ki te Pipiria, “no taau e mou ra.”

“Kare Ratou no Teianei Ao”

“Te riri nei to te ao nei ia ratou, no te mea kare ratou no teianei ao.”​—IOANE 17:14.

Tona Aiteanga: Kare a Iesu no teianei ao, no reira kare aia i piri ana ki te au taumāro anga e te angaanga poritiki i tona tuatau. “Naringa no teianei ao taku basileia,” i akamārama ai aia, “kua akamaroiroi ïa toku au tavini, kia kore au e tukuia ki te ngati Iuda; kare ra toku basileia i to ko nei.” (Ioane 18:36) Kua akamaroiroi katoa aia i tana au pipi kia kopae i te au tu, te au tuatua e te au angaanga kare e rotai ana ki te Tuatua a te Atua.​—Mataio 20:25-27.

Akapeea te au Kerititiano Mua me Aru i Teia Tu? Akakite te tangata tata puka ko Jonathan Dymond e “kua patoi [te au Kerititiano mua kia piri atu ki roto i te tamaki]; noatu me ka takinokinoia ratou, ka tiria ki roto i te are auri e me ka tamateia.” Kua iki ratou kia tamamaeia e kare kia piri atu ki te tamaki. E tuke ratou no te au turanga ngateitei ta ratou i aru. Akakiteia ki te au Kerititiano: “E te va ua ra ratou i te mea kare kotou i kapiti katoa ia ratou i taua peu kanga maata ra, ma te akakino oki ia kotou.” (1 Petero 4:4) Akakite te tangata tata tuatua enua ko Will Durant no runga i te au Kerititiano e “kua tamanamanata ratou i te ao navenave o te au etene no ta ratou akamorianga e te tu meitaki.”

Koai ma i Teia Tuatau e Aru Meitaki Nei i Teia Tu? Akakite te New Catholic Encyclopedia no runga i te au Kerititiano: “E mea tarevake te patoi i te angaanga tamaki no te akava ngakau.” I roto i tetai atikara o te nuti pepa Reformierte Presse, akakite te ripoti na tetai akaaerenga tei paruru i te tikaanga o te tangata ko te African Rights e kua ō atu te au akonoanga pouroa ki te takore anga maata i Rwanda i te mataiti 1994, “ko te Au Kite o Iehova ra, kare i ō ana ki roto.”

No runga i te Nazi Holocaust, karanga tetai puapii no te apii tua rua “kare tetai ua atu pupu me kore akatereanga tangata i patoi i te au pikipikikaa, te angaanga kino e te tamate anga maata.” Muri ake i te akapapu anga ki te United States Holocaust Memorial Museum, tata aia: “Kua apii mai au i te pauanga.” Kite mai aia kua vai ngaueue kore te Au Kite o Iehova no ta ratou irinakianga noatu e kua takinokino maata ia ratou.

Akapeea to ratou turanga? “I teia tuatau te patoi ra te maataanga o te au mapu Katorika i te au apiianga a te akonoanga no te noo kapiti [e te] pirianga ainga i mua ake i te akaipoipo,” i karanga ai te makatini U.S. Catholic. Taiku teia makatini i tetai tiakono, tei karanga e: “Kite au i te maataanga​—toku manako tere atu i te 50 patene​—te noo kapiti ra ratou i mua ake ka akaipoipo ei.” Kareka The New Encyclopædia Britannica, karanga te reira no runga i te Au Kite o Iehova e “ka tamou tikai ratou i te turanga ngateitei no ta ratou e rave ra.”

“E Aroa Kotou ia Kotou Uaorai”

“E tuku atu au i te akauenga ou kia kotou, E aroa kotou ia kotou uaorai: mei iaku i aroa ia kotou na, e aroa katoa oki kotou ia kotou uaorai. Ko te mea teia e kite ei te tangata katoa e e pipi kotou naku, kia aroa kotou ia kotou uaorai.”​—IOANE 13:34, 35.

Tona Aiteanga: Akakite a Karaiti ki tana au pipi kia aroa ia ratou uaorai mei iaia i aroa ia ratou. Akapeea a Iesu i te akaari anga i tona aroa no ratou? Kua aroa papakitai kore aia i te au tangata ravarai kapiti mai te au vaine, noatu noea mai ratou. (Ioane 4:7-10) Kua akakeu te aroa ia Iesu kia akaatinga i tona taime, tona maroiroi, e tana i inangaro ei tauturu atu i tetai ke. (Mareko 6:30-34) Pera katoa, kua akaari a Karaiti i te aroa na roto i tetai mataara puapinga roa atu. “Ko au te tiaki mamoe meitaki ra,” i karanga ai aia. “Ka oronga te tiaki mamoe meitaki i tona uaorai ora no te mamoe.”​—Ioane 10:11.

Akapeea te au Kerititiano Mua me Aru i Teia Tu? I te anere mataiti mua, kua kapiki te au Kerititiano ia ratou uaorai ei “taeake” me kore tuaine. (Philemona 1, 2) Kua āriki maoraoraia te au tangata mei te au pa enua ravarai ki roto i te putuputuanga Kerititiano, no te mea irinaki ratou “kare rava oki e tu ke te ngati Iuda e te Eleni; e takinga-meitaki maata oki to te Atu o te au mea katoatoa nei.” (Roma 10:11, 12) I muri ake ia Penetekote 33 T.N., “kua oko atura oki [te au pipi i Ierusalema] i to ratou kainga e te apinga, e tua iora oki na ratou ravarai, e tau katoatoa akera.” Eaa ratou i akapera ai? Kia noo te au pipi ou tei papetitoia i Ierusalema e kia “mou piri tikai atura ratou i ta te au aposetolo i apii ra.” (Angaanga 2:41-45) Eaa tei akakeu ia ratou? Mei te 200 mataiti i muri ake i te mate anga o te au apotetoro, akakite a Tertullian i ta tetai ke i karanga no runga i te au Kerititiano: “E āka aroa to ratou ia ratou uaorai . . . e kua papa katoa ratou kia mate no tetai e tetai.”

Koai ma i Teia Tuatau e Aru Meitaki Nei i Teia Tu? I roto i te puka The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (1837) kua kiteaia i te au anere mataiti i aereia mai no runga i te aronga tei karanga e Kerititiano ratou “e kino atu ta ratou takinokino anga ia ratou uaorai, i te takinokino anga a te aronga meameaau [kare o ratou irinaki].” Kua kiteia i roto i tetai kimikimianga i Marike e ko te aronga aere pure​—te maataanga tei karanga e Kerititiano ratou​—e tu papakitai to ratou ki te au tangata enua ke. Te aronga i roto i tetai akonoanga, kare o ratou pirianga ki te au mema o ta ratou uaorai akonoanga i tetai enua ke, e no reira me anoanoia te tauturu, kare e rauka me kore kare ratou e inangaro i te tauturu atu i to ratou au taeake irinaki.

I te mataiti 2004, e ā uriia tei takino i te oire ko Florida i roto i te rua marama. Kua atoro atu te tiamana o te Florida’s Emergency Operations Committee i te akapapu e te taangaanga meitakiia ra ta ratou apinga tauturu. Karanga aia e kare e pupu ke atu tei akaaere meitakiia mei te Au Kite o Iehova, e kua karanga katoa aia e ka orongaia te au apinga tauturu tei anoanoia e ratou. I te mataiti 1997, kua teretere atu tetai pupu tauturu o te Au Kite o Iehova ki te Democratic Republic of Congo e kua tari i te vairakau, te kai, e te kakau ei tauturu i to ratou taeake Kerititiano e tetai ke. Kua oronga atu te au Kite no Europa i te au apinga tauturu tei taeria mei te okotai mirioni tara (moni Marike).

“Kua Akakite Atu Au i Toou Ingoa”

“Kua akakite atu au i toou ingoa i te au tangata o teianei ao, . . . E kua akakite atu oki au kia ratou, e e akakite atu rai au, i toou ingoa.”​—IOANE 17:6, 26.

Tona Aiteanga: Kua akakite a Iesu i te ingoa o te Atua i roto i tana angaanga orometua. Te tatau anga a Iesu i te au Tuatua Tapu, mei tana i mātau, kua taiku aia i te ingoa o te Atua. (Luka 4:16-21) Kua apii katoa aia i tana au pipi kia pure: “E to matou Metua i te ao ra, Kia tapu toou ingoa.”​—Luka 11:2.

Akapeea te au Kerititiano Mua me Aru i Teia Tu? Akakite te apotetoro ko Petero ki te aronga pakari i Ierusalema e kua rave te Atua mei roto i te au pa enua i tetai iti tangata “no tona ingoa.” (Angaanga 15:14) Kua tutu te au apotetoro e tetai ke e “ko te kapiki i te ingoa o te Atu ra, e ora ïa.” (Angaanga 2:21; Roma 10:13) Kua taangaanga katoa ratou i te ingoa o te Atua i roto i ta ratou au tataanga. The Tosefta, e puka ture na te ngati Iuda tei oti mei te 300 T.N., karanga te reira no runga i te taʼu anga i te au tataanga a te au Kerititiano e te aronga patoi e: “Te puka a te aronga tutu Evangeria e te puka a te minim [tamanakoia e au Kerititiano ngati Iuda] kare ratou e uuti mai mei roto i te aʼi. Inara ka tuku ua kia kā, . . . te au puka e te au taiku anga i te Ingoa o te Atua i roto i reira.”

Koai ma i Teia Tuatau e Aru Meitaki Nei i Teia Tu? I roto i te tuatua akamataanga a te Pipiria Revised Standard Version, tei akamanaia e te National Council of the Churches of Christ in the United States: “Ko te taangaanga i te ingoa o te Atua mou okotai, mei te mea e ka anoanoia kia akatakake iaia mei te au atua ke, kua akamutu te ngati Iuda i te reira i mua ake i te tuatau Kerititiano e kare e tau no te akamatutu i te akarongo o te katoatoa i roto i te Akonoanga Kerititiano.” No reira, kua monoia te ingoa o te Atua ki te taoonga, “ATU.” Kare i roa akenei, kua akaue te Vatican i te au epitekopo: “I roto i te au imene e te pure, auraka e taangaangaia me kore e tuatuaia te ingoa o te Atua koia te tetragrammaton YHWH.a”

Koai ma i teia tuatau e taangaanga ra e te akakite ra i te ingoa o te Atua? E 15 o Sergey mataiti iaia i Kyrgyzstan, kua akara aia i tetai teata tei akakite mai e ko Iehova te ingoa o te Atua. E tai ngauru mataiti, kare aia i rongo akaou i te ingoa o te Atua. Muri mai, te neke anga a Sergey ki Marike, kua atoro tetai nga Kite o Iehova iaia i tona kainga e kua akaari i te ingoa o te Atua kiaia mei roto i te Pipiria. Kua umere a Sergey i te kite i tetai pupu e taangaanga ra i te ingoa ko Iehova. E mea poitirere te kite i roto i te Webster’s Third New International Dictionary, te aiteanga o te tuatua “Atua ko Iehova,” koia oki “e atua ngateitei tei ārikiia e tei akamoriia e te Au Kite o Iehova.”

[Tataanga Rikiriki i Raro]

“E Tutu Aereia te Evangelia o te Basileia”

“E tutu aereia te evangelia o te basileia nei, e kako rava ake te ao katoa nei; ei kite no te pa enua ravarai; ko te openga iora ïa i reira ra.”​—MATAIO 24:14.

Tona Aiteanga: Akakite te tata Evangelia ko Luka e kua “aere atura [a Iesu] na roto i te au oire, e te au vila katoa, i te tutu aere anga i te tuatua meitaki i te basileia o te Atua.” (Luka 8:1) Karanga katoa a Iesu: “E tutu aere rai au i te evangelia o te basileia o te Atua i te au oire ke atu e tikaʼi; i tonokia mai ei oki au.” (Luka 4:43) Kua tono aia i tana au pipi kia tutu aere i te nuti meitaki i roto i te au oire e te au tapere e kua akaue atu ia ratou: “Ei kite oki kotou noku . . . e tae ua atu ki te openga o te enua ra.”​—Angaanga 1:8; Luka 10:1.

Akapeea te au Kerititiano Mua me Aru i Teia Tu?: Kare te au pipi a Iesu i tavarevare ana e kua rave i tana i akaue ia ratou. “Kare e rā i tukua ia ratou, i te apii anga atu e te tuatua anga atu ia Iesu Mesia, ki roto i te iero ra, e i tera are i tera are.” (Angaanga 5:​42) Kare te angaanga tutu aere i kotingaia ki tetai pupu ikiia. Karanga te tangata tata tuatua enua ko Neander e “ko Celsus te tangata tata mua i akaapa i te Akonoanga Kerititiano, e kua akavaavaa i te aronga e raverave ra i te uruuru mamoe, te aronga maani tamaka, te aronga rapakau kiri, te aronga apii koreia e te aronga kite kore o te au tangata ra, e aronga tutu maroiroi i te evangeria.” I roto i tana puka The Early Centuries of the Church, tata a Jean Bernardi e: “Kia aere [te au Kerititiano] ki vao no te tuatua i te au ngai e ki te au tangata ravarai. I runga i te au mataara maata e i roto i te au oire, i te ngai tangata e i roto i te au kainga. Ma te ārikiia mai e me kare e ārikiia mai. . . . Kua aere ki te au ope o te enua nei.”

Koai ma i Teia Tuatau e Aru Meitaki Nei i Teia Tu? “No te mea kare te akonoanga e rave maroiroi i te angaanga tutu aere e te apii, ko tetai tumu teia i paruparu ei te turanga pae vaerua o te manganui i teia tuatau,” i tata ei tetai orometua Porotetani ko David Watson. I roto i tana puka Why Are the Catholics Leaving? tata a José Luis Pérez Guadalupe no runga i te angaanga a te aronga akonoanga Evangelia, te Rā Itu e tetai ke e kua kite mai aia e “kare ratou e aere ana mei tera are ki tera are.” Inara, kua tata aia no runga i te Au Kite o Iehova: “Kua akaaere meitakiia ta ratou angaanga tutu aere mei tera are ki tera are.”

Kua kite mai a Jonathan Turley i tetai mea umere e te mou tikai tei tataia i roto i te puka Cato Supreme Court Review, 2001-​2002: “Me taiku koe i te Au Kite o Iehova, ka viviki ua te tangata i te manako e ko tera aronga tutu aere tei atoro mai i toou kainga i te ora tau kore. Inara ko te Au Kite o Iehova, kare ratou e tutu aere mei tera are ki tera are kia akamaata i te au mema o to ratou akarongo mari ra, e tuanga puapinga teia no te akamatutu i to ratou akarongo.”

[Pia]

Koai ma e Akaari Nei i Teia au Tu?

Mei te au irava ta tatou i uriuri i roto i teia au atikara, koai ma, i toou manako, e akaari nei i te au tu Kerititiano mou? Noatu e tauatini ua atu au pupu e te akonoanga tei karanga e e au Kerititiano ratou, e akamaara i ta Iesu i akakite ki tana au pipi: “Kare te aronga e tuatua mai iaku e, E te Atu, e te Atu, e ope katoatoa i te tae ki te basileia ra ki te ao; ko tei akono ra i te anoano o taku Metua i te ao ra.” (Mataio 7:21) Me kite meitaki koe koai ma te akono ra i te anoano o te Metua​—koia oki, te akaari ra i teia au tu Kerititiano mou​—e me kapiti atu koe kia ratou, ka rauka ia koe te au akameitakianga mutu kore i raro ake i te Patireia o te Atua. Te pati nei matou ia koe kia ui atu ki te Au Kite o Iehova, tei kave i teia makatini kia koe, no tetai akakiteanga maata atu no runga i te Patireia o te Atua e te au akameitakianga ta te reira ka akatupu.​—Luka 4:43.