Oraanga Kerititiano e te Angaanga Orometua—Au Manako ke Mai
TEPETEMA 7-13
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | EXODO 23-24
“Auraka e ‘Aru i te Urupu Tangata’”
(Exodo 23:1) Auraka koe e apai aere i te rongo taeke ua; auraka katoa e kapiti atu i to rima ki to te tangata kino ei kite pikikaa.
Kua Kite Ainei Koe i te Tika Ravarai?
7 E reka ana koe i te tuku imere e te au karere ki toou au oa? Me kite koe i tetai tua i roto i te nuti pepa me kore me akarongo koe i tetai tupuanga, ka inangaro ainei koe kia riro mai ei tangata tata nuti e kia akakitekite vave i te reira? I mua ake ka tuku ei koe i tetai imere me kore karere, e ui kia koe uaorai: ‘Kua papu ainei iaku e e tua tika teia? Kua kite tikai ainei au i te tika?’ Me kare i papu ia koe, e pikikaa i reira taau e akakite ra. No reira me kare i papu ia koe me e tika teia tua, auraka e tuku i te reira. Takoreia atu te reira!
8 Te vai katoa ra tetai akaou tumu kare i te mea meitaki kia tuku i tetai imere e te au karere ma te kore e akamanako meitaki. I tetai au enua, kua kotingaia me kore kua araiia ta tatou angaanga. Penei ka tauta te aronga patoi i teia au enua i te akakite i tetai au tua i te tamataku ia tatou me kore te akatupu i te manako ekoko ia tatou uaorai. Akamanako ana i tei tupu i Rutia. Kua akakite aere te akava muna, koia te KGB, e kua tuatua akakino tetai au taeake i te iti tangata o Iehova. Te mea maromaroa, kua irinaki tetai au taeake i teia tua pikikaa e kua akaruke ratou i te putuputuanga a Iehova. Kua oki mai tetai pae i muri mai, inara kare tetai pae i oki mai. Kua takoreia to ratou akarongo e teia au tua pikikaa. (1 Timo. 1:19) Akapeea tatou me kopae i teia kino? Auraka e akakite i tetai tua kino me kore papu kore. Auraka e irinaki i te au mea pouroa taau ka akarongo. Mari ra, e akapapu e kua kite tikai koe i te tika.
(Exodo 23:2) Auraka koe e aru i te urupu tangata i te kino; auraka oki koe e aru i te maata i te akava anga, ka akaruke ei i te tuatua tau ra.
Aarona
E mea puapinga kia kite tatou i te nga atianga e toru i tarevake ei aia, kare a Aarona i akatupu ana i te reira, mari ra, kua tuku aia i te māroanga a te tangata e ta ratou akakoko anga iaia kia rave i te kino. I tona ara mua anga, ka rauka iaia i te aru i teia kaveinga: “Auraka koe e aru i te urupu tangata i te kino.” (Exo. 23:2) Noatu rai, kua akangateiteiia tona ingoa i roto i te Tuatua Tapu, kua akaari e kua āriki katoa te Tamaiti a te Atua iaia i te enua nei, i te tikaanga manea no te ngutuare taunga o Aarona.—Sala. 115:10, 12; 118:3; 133:1, 2; 135:19; Mata. 5:17-19; 8:4.
(Exodo 23:3) Auraka oki koe e akatika ē ua i te tangata rikiriki i tana tuatua.
Po Oki te Mata
Te peu kino e raveia ana kia kore te tika e akonoia kua akatutuia te reira na roto i te tu matapo, kua ako te Ture eiaa ra e rave i te tutaki, te apinga aroa, me kore te iriiri tangata, ka riro teia ei akamatapo i tetai akava e ka akatupu i te tu iriiri me tuku i tana tika. “E po oki te mata o te aronga kite i te tutaki.” (Exo. 23:8) “Ka po oki te mata o te aronga pakari i te tutaki.” (Deu. 16:19) Ka akamatapoia tetai akava, noatu te tu tika e te karape, me orongaia tetai apinga aroa kiaia ei akakoko iaia i roto i tana tuku anga tika. Akamatakite katoa maira te ture a te Atua no te kino ka tupu no te apinga aroa e te tuatua akareka e: “Auraka koe e uri ki te tangata rikiriki, auraka oki e tatomo atu ki te tangata mamaata.” (Levi. 19:15) Noatu te au tuatua akareka me kore kia ārikiia e te katoatoa, kare tetai akava e akakore i tana tuku anga tika no tetai tangata apinganui, no te mea e tangata monimoni aia.—Exo. 23:2, 3.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Exodo 23:9) Auraka oki koe e tinai-mate i te tangata ke; kua kite oki kotou i te ngakau o te tangata ke, e tangata ke oki kotou i te enua ra i Aiphiti.
“Auraka e Akakore i te Kite Atu i te Tangata ke Ke”
4 Kare a Iehova i akaue ua i te ngati Iseraela kia akangateitei i te aronga ke, mari ra kua inangaro aia ia ratou kia akamaara mei teaa tikai to ratou turanga ei tangata ke. (E tatau ia Exodo 23:9.) I mua ake ka riro mai te ngati Iseraela ei tuikaa i Aiphiti, kare to Aiphiti i reka ana ia ratou no te mea e tuke to ratou tu. (Genese 43:32; 46:34; Exodo 1:11-14) E ngata te oraanga o te ngati Iseraela ei aronga ke. Kua inangaro a Iehova kia akamaara ratou i te reira e kia takinga meitaki i te aronga ke e noo ra i rotopu ia ratou.—Levitiku 19:33, 34.
(Exodo 23:20, 21) I na, te tono nei au i tetai Angela i mua ia koe, e tiaki ia koe i te arataa ra, ei arataki oki ia koe i te ngai i akonoia e au ra. 21 Kia matakite koe iaia, e akarongo i tona reo; auraka e akakoko atu iaia; kare oki aia e akakore i ta kotou ara; no te mea, tei iaia toku nei ingoa.
Mikaela
1. Ko te angera tapu anake tei taikuia i roto i te Pipiria i te pae mai ia Gaberiela, kapikiia aia ko te “angela maata.” (Iuda 9) Te ngai mua i taikuia teia ingoa tei roto i te pene tai ngauru o Daniela, te akatakaia ra a Mikaela e ko “tetai ariki maata”; aere maira aia i te tauturu i tetai angera tei patoiia e “te ariki ra o te basileia o Peresia.” Kapiki katoaia a Mikaela e ko “te ariki ra o [to Daniela] ra au tangata,” “te ariki maata ra . . . ko tei tu mai ei tika no te tamariki a [to Daniela] ra au tangata.” (Dani. 10:13, 20, 21; 12:1) Akaari maira teia e ko Mikaela te angera tei arataki mai i to Iseraela na roto i te metepara. (Exo. 23:20, 21, 23; 32:34; 33:2) I te turuanga i teia manako kua ‘taumāro te angela maata ra ko Mikaela, raua ko te diabolo i te kopapa o Mose ra.’—Iuda 9.
(Exodo 23:1-19) Auraka koe e apai aere i te rongo taeke ua; auraka katoa e kapiti atu i to rima ki to te tangata kino ei kite pikikaa. 2 Auraka koe e aru i te urupu tangata i te kino; auraka oki koe e aru i te maata i te akava anga, ka akaruke ei i te tuatua tau ra. 3 Auraka oki koe e akatika ē ua i te tangata rikiriki i tana tuatua. 4 Kia aravei koe i te puakatoro a to enemi, e te asini, te aere ke ra, ka akaoki ïa koe i taua puaka ra kiaia. 5 Kia kite koe i te asini a to enemi i te vai ua anga i raro ake i tona apainga, e e akaruke iaia, e kare e pange atu; ka pange rai koe ma ia katoa. 6 Auraka koe e ruri ke i ta te putaua ra tuatua i te akava anga. 7 Kia atea ke atu rai koe i te tuatua pikikaa; auraka e ta i te aronga ara kore e te tuatua-tika; kare oki au e akatika i te tangata kino ra. 8 Auraka koe e rave i te tutaki: e po oki te mata o te aronga kite i te tutaki, e e mingi te tuatua a te aronga tuatua-tika i te reira. 9 Auraka oki koe e tinai-mate i te tangata ke; kua kite oki kotou i te ngakau o te tangata ke, e tangata ke oki kotou i te enua ra i Aiphiti. 10 E ono o oou mataiti ruru anga ua i toou enua, e ka akaputuputu oki i tei ua i reira ra: 11 Kareka te itu o te mataiti ra: ka vaoo ua ïa kia noo ua ana; kia kai te putaua i o ou na, e tei toe ia ratou ra, e vaoo ua atu na te au puaka o te ngangaere e kai. E akapera katoa koe i toou au kainga vine, e toou kainga olive ra. 12 E rave koe i taau au angaanga i nga rā e ono ra, kareka te rā itu ra ka akaangaroi ua koe i te reira; kia akaangaroi taau puakatoro e te asini naau, e kia maru te tamaiti a to tavini vaine, e te tangata ke. 13 E te au mea ravarai i karangaia atu e au kia kotou na, ko ta kotou ïa e akono tikai: auraka ra te ingoa o te au atua ke ra e akaiki uaia e kotou, auraka roa e puta mai mei roto i to vaa. 14 E toru aau oroa e akono i te mataiti okotai naku. 15 E akono koe i te oroa areto akaopue kore ra; kia po itu koe i te kainga i te areto akaopue koreia ra, taku i akaue atu kia koe na, i te tuatau i akonoia ra, i te marama ra ia Abiba, taua marama ra oki toou aere anga mai mei Aiphiti maira; e auraka roa tetai e aere puapinga kore ua mai ki mua i toku aroaro nei: 16 E te oroa o te akaū ra, i te popo o taau angaanga ra, ko taau i ruru i te kainga: e te oroa i te akaputuputu anga kai ra, kia tae ki te openga o te mataiti ra, kia akaputuputuia e koe to roto i te kainga ra, taau i angaanga ra, i roto. 17 E toru o taau au tane katoa aere anga mai ki mua i te aroaro o te Atu ra o Iehova i te mataiti okotai. 18 Auraka koe e apai mai i te toto o taku ra atinga, ma te areto akaopueia ra; auraka katoa te tongaua o taku ra kaingakai e vaooia kia ao. 19 Te au mea memeitaki o te popo o toou na enua, ko taau ïa e apai mai ki te are o toou Atua ra o Iehova. Auraka koe e tunu i te punua puakanio i te u o tona ra tinana.
TEPETEMA 14-20
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | EXODO 25-26
“Te Apinga Puapinga Tikai o te Puakapa”
(Exodo 25:9) Mei te tu o te puakapa, e te tu o tona katoa ra au mea, taku i akakite kia koe, e akapera kotou i te anga.
Te Aruna o te Koreromotu
Te tu e Tona au Mea. Te apinga mua ta Iehova i oronga kia Mose, tona akaue anga iaia kia maani i te puakapa, koia oki kia anga aia i te Aruna tona tu e tona au mea, no te mea e apinga maata te reira no te puakapa e ki te iti tangata Iseraela. Te vaito o te pia e 2.5 kubiti te roa, e 1.5 kubiti te atea, e 1.5 kubiti te teitei (c. 111 × 67 × 67 cm; 44 × 26 × 26 in.). Maaniia te reira ki te rakau sitima, vaîia a roto e a vao ki te auro meitaki. E ei tarae “auro a rungao” e “pini ua ake” i te reira. Te tuanga rua o te Aruna, to te reira vaî, kua maaniia ki te auro meitaki te tiroa e te tipoto o te aruna, kare ki te rakau vaîia ki te auro. Tamouia ki runga i te nga kerubi e rua tei tupakiia, okotai ki tetai poo e tetai ki tetai poo, e nga upoko ki raro e nga peau na runga ake e tapoki ra i te Aruna. (Exo. 25:10, 11, 17-22; 37:6-9) Matauia teia tapoki e ko te “nooanga o te aroa” me kore “tatara i te ara.”—Exo. 25:17; Ebe 9:5; i te reo Papaa, akara i te PROPITIATORY COVER.
(Exodo 25:21) E ka tuku koe i te tapoki ki rungao i te aruna; e ka tuku oki koe i nga papa kite taku e apai atu kia koe na, ki roto i te aruna.
Te Aruna o te Koreromotu
Riro katoa te Aruna ei vairanga no te au mea tapu no te au akamaaraanga tapu me kore te nga kite, te mea maata ko te nga papa kite e rua, me kore te Ture Koreromotu. (Exo. 25:16) Ka tukunaia ki roto i te Aruna te “kapu auro i akakiia i te māna, e te rakau a Aarona i pua ra” muri akera kua akaateaia i mua ake ka pātuia te iero o Solomona. (Ebe. 9:4; Exo. 16:32-34; Nume. 17:10; 1 Ari. 8:9; 2 Para. 5:10) I mua ake ka mate ei a Mose, kua oronga aia i tetai kopi o te “buka ture” ki te kau taunga Levi e te ikuikuanga kia tukunaia te reira, kare ki roto, mari ra “ki te pae o te aruna koreromotu a to kotou Atua ra a Iehova, . . . ei kite noku ia koe na.”—Deu. 31:24-26.
(Exodo 25:22) E ei reira au e aravei ei ia koe, e ei rungao i te tapoki i rotopu i nga kerubi, i rungao i te aruna kite ra, e tuatuaʼi au kia koe i te au tuatua ravarai taku e tuku atu kia koe, kia akaue atu i te tamariki a Iseraela ra.
Te Aruna o te Koreromotu
Akaari maira e te reira te Atua. Te akaari maira te Aruna e tei reira te Atua i to ratou oraanga katoa. Taputou maira Iehova: “E ei reira au e aravei ei ia koe, e ei rungao i te tapoki i rotopu i nga kerubi, i rungao i te aruna kite ra.” “Ei roto oki i te tumu-rangi i rungao i te tapoki e kiteaʼi au.” (Exo. 25:22; Levi. 16:2) Tata a Samuela e te “noo [ra a Iehova] i rotopu i nga kerubi ra” (1 Samu. 4:4); no reira te nga kerubi e “tu o te kariota” o Iehova. (1 Para. 28:18) “E kua tae iorā Mose ki rotopu i te Are uipaanga e tuatua kia Iehova ra, kua kite aia i te reo i te tuatua anga mai kiaia i runga i te tapoki i rungao i te aruna kite, i rotopu i nga kerubi ra; i reira tana tuatua anga mai kiaia ra.” (Nume. 7:89) Muri mai, kua ui a Iosua e te Taunga Maata ko Phinehaza kia Iehova ki mua i te Aruna. (Iosu. 7:6-10; Aka. 20:27, 28) Inara, ko te taunga maata anake ka tomo ki roto i te Ngai Tapu Rava e kua kite atura i te Aruna, okotai taime i te mataiti, kare no te tuatua kia Iehova, mari ra no te Ra Tapokiangaara.—Levi. 16:2, 3, 13, 15, 17; Ebe. 9:7.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Exodo 25:20) E ka totoa nga kerubi i o raua peau na rungao, ka tapoki ei i te tapoki ki o raua peau, e ka anga atu anga mai o raua aro; ka ariuia oki o nga kerubi ra mata ki runga i te tapoki ra.
Kerubi
Kua kapitiia te nga kerubi ki te akamaneaanga o te puakapa i te metepara. Tamouia ki tetai poo o te Aruna e ki tetai, te nga kerubi auro meitaki tupakiia. Ka anga atu raua ki tetai e tetai mei te tu e te akamori ra. Ka totoa to raua nga peau na rungao i te tapoki, i te tapoki anga i te reira ki to raua nga peau mei tera te tu, te paruru ra e te arai ra i te reira. (Exo. 25:10-21; 37:7-9) Pera katoa, kua taviriia te au kerubi ki runga i te kakau tapoki no te puakapa e te paruru tei akatakake i te Ngai Tapu mei te Ngai Tapu Rava.—Exo. 26:1, 31; 36:8, 35.
(Exodo 25:30) E tuku oki koe i te areto no te aroaro ki rungao i taua kaingakai ra, ei mua iaku nei vaoo tamou ei.
Areto
Ka tukunaia nga areto okotai ngauru ma rua ki runga i te kaingakai i roto i te ngai Tapu o te puakapa me kore te iero e ka tauiia te reira ki te kai ou a te Sabati. (Exo. 35:13; 39:36; 1 Ari. 7:48; 2 Para. 13:11; Nehe. 10:32, 33) Te tuatua Epera no te areto ko te “areto no te aroaro.” Te aiteanga o te tuatua “aroaro” te taiku ra ki “mua i tona mata” (2 Ari. 13:23), no reira te areto tei mua ua i te aroaro o Iehova ka vaoo tamou ei, ei atinga kiaia. (Exo. 25:30) Tetai tuatua ke no te areto e “kai o te aroaro vaoo tamou” (2 Para. 2:4), “manga o te aroaro” (Mare. 2:26), e e “kai o te aroaro” (Ebe. 9:2).
(Exodo 25:23-40) E ka anga koe i tetai kaingakai i te rakau ra e sitima: kia rua kubiti te roa, okotai kubiti te pararauare, okotai oki kubiti e afa kubiti te teitei. 24 E ka vaî oki koe ki te auro meitaki ki rungao, e anga oki i te ei auro e pini ua ake. 25 E akaurupae oki koe e pini ua ake, okotai ake rima i te teitei; e ki rungao i taua urupae ra, ei ei auro e pini ua ake taau ïa e anga. 26 E anga oki koe i nga tātai auro e a, ka tamou ei i te au tātai i nga poo e a, ki runga i nga vaevae e a ra. 27 E i te tapa o taua urupae ra tamou ei koe i nga tātai ra, ei vairanga amo ei apai anga i taua kaingakai ra. 28 Ei sitima te rakau kia tarai koe i nga amo ra, e ka vaî koe i te reira ki te auro, ei apai anga i taua kaingakai ra. 29 E anga oki koe i tona au mereki, e tona au kapu, e tona au kapu mamaata, e tona au āriki ei riringi anga ra: ei auro meitaki anake te reira kia anga koe ra. 30 E tuku oki koe i te areto no te aroaro ki rungao i taua kaingakai ra, ei mua iaku nei vaoo tamou ei. 31 E anga katoa koe i tetai vairanga lamepa auro meitaki ra: ei mea tupaki taua vairanga lamepa ra kia anga koe: tona pu, e te au mangamanga, e te au āriki, e te au ponapona, e te au tiare, kia okotai rai ïa manga auro. 32 Kia ono ake mangamanga no roto i nga pae o te reira ra, e toru mangamanga i tetai pae vairanga lamepa, e toru mangamanga i tetai pae vairanga lamepa ra: 33 Kia toru ake āriki, mei te sekadi te tu, ma nga ponapona, e nga tiare, to te manga manga okotai ra; e toru oki āriki mei te sekadi te tu, ma nga ponapona e nga tiare, to tetai mangamanga; e mei te reira katoa oki te au mangamanga e ono no taua vairanga lamepa nei. 34 E to runga i te pu o taua vairanga lamepa nei, kia a ïa āriki, mei te sekadi te tu, e to ratou au ponapona, e to ratou au tiare: 35 Ko e rua mangamanga ra, okotai ponapona, i raro ake i te reira, ko e rua oki mangamanga ra, okotai ponapona, i raro ake i te reira, e ko e rua oki mangamanga ra, okotai ponapona, i raro ake i te reira, ko nga mangamanga e ono ïa no taua vairanga lamepa ra. 36 Te au ponapona, e te au mangamanga katoa ra kia okotai ïa manga auro; taua vairanga lamepa katoa ra, kia okotai rai ïa manga auro meitaki tupakiia te reira. 37 E ka anga koe i tona au lamepa e itu ra; ei rungao taua au lamepa ra vai ei, ei akamārama i te au ngai katoa i mua atu ia ratou ra. 38 E tona au pakoti, e tona au āriki pakoti katoa ra, ei auro meitaki ïa. 39 Okotai ake taleni auro meitaki to te vairanga lamepa, e taua au mea katoa ra kia anga koe ra. 40 E akara meitaki ana oki koe kia anga, kia aite ki te tu i akakiteia atu kia koe i runga i te maunga nei.
TEPETEMA 21-27
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | EXODO 27-28
“Eaa ta Tatou ka Apii Mai Mei te Kakau o te Taunga?”
(Exodo 28:30) E naau oki e tuku i te Urima e te Tumima ki runga i te tapoki-umauma tuatua-tau ra; ei runga i te umauma o Aarona vai ei te reira, kia aere aia ki roto ki mua ia Iehova ra: ei runga ia Aarona te tuatua-tau i te tamariki a Iseraela ki runga i tona umauma, ki mua i te aroaro o Iehova i te au rā katoa ra.
Urima e te Tumima
Irinaki tetai aronga kite o te Pipiria e, ko te Urima e te Tumima e au kerero te reira. Kapikiia te reira e ko “te au kerero tapu” ta James Moffatt urianga o Exodo 28:30. Manako tetai i te reira e toru tuanga, okotai tataia “ae,” e tetai “kare,” e tetai atu kare e tata. Ka ruruia te reira, i te akaari mai i te pauanga no tetai uianga ngata, me ka ruruia te toru o te tuanga, kare e pauanga. Kua manako tetai pae penei e nga papa toka te reira, teatea tetai tua e kerekere tetai. Me peiia ki raro, me uri mai nga tua teatea te aiteanga “ae,” me e kerekere “kare,” me kerekere e te teatea kare e pauanga. I tetai atianga, kua ui a Saula ki te taunga me ka tau akaou ratou i te tamaki i to Philiseti, tana pauanga, kare. Te manako anga e kua ara tetai o tona pupu tangata kua pati akatenga aia: “E te Atua o Iseraela e, e tuku mai koe i te tika!” Kua ikiia a Saula raua ko Ionatana; muri akera, kua tuʼaia te kerero ei akapapu mai i tana tika. I konei te aerenga manako, “tuku mai koe i te tika,” te akaari maira i te akatakake anga na roto i te tuʼa kerero, e te akaari katoa maira i to raua pirianga.—1 Samu. 14:36-42.
(Exodo 28:36) E anga oki koe i tetai tarae auro meitaki ra, ka kokoti ei ki rungao, mei te kokoti sigilo ra, Kia Tapu to Iehova.
Rae
Taunga Maata o Iseraela. I Iseraela kua tataia ki mua i te pare o te taunga maata, ki rungao i te rae o te taunga, tetai tarae auro, “no te korona tapu,” te tuatua kokotiia “ki runga i te sigilo” tataia ra “Kia Tapu to Iehova.” (Exo. 28:36-38; 39:30) Ei komono maata o Iseraela no te akamorianga a Iehova, kua tau e kia akono te taunga maata i tana tuanga tapu, ka riro teia tuatua ei akamaaraara ki te katoatoa o Iseraela kia vaio tamou te tu tapu i roto i ta Iehova angaanga. Akaata maira teia i te tu o te Taunga Maata Rava, ko Iesu Mesia, e kua akatapuia aia e Iehova e e taunga tei akangateitei i to te Atua tu tapu.—Ebe. 7:26.
(Exodo 28:42, 43) E tui oki koe i tetai piripou orongā ra, ei tapoki ia ratou: mei te taukupu ra e tae ua atu ki te ūā i te roa ra. 43 Ei runga ïa ia Aarona, e tana au tamariki, kia aere ratou ki roto i te Are uipaanga ra, e kia akavaitata ratou ki te atarau, e rave i te taoonga i roto i te ngai-tapu ra: ko te rave aea oki ratou i te ara, e ko te mate aea: ei akonoanga tamou teia nana, e na tona uanga a muri ake.
Akangateitei ia Iehova na te Akaari Anga i te Tu Ngateitei
17 E mea tau rava kia akaari tatou i te tu ngateitei takake me akamori tatou ia Iehova. “E matakite i to vaevae kia aere ki te are o te Atua ra,” i akakite ei a Koheleta 5:1. Kua akaueia a Mose raua ko Iosua kia kiriti i to raua tamaka me tomo ki roto i te ngai tapu. (Exo. 3:5; Iosu. 5:15) Kia rave raua i teia ei akairo no te tu akangateitei me kore no te tu akatapu. Kua anoano katoaia te au taunga ngati Iseraela kia aao i te au piripou kakau “ei tapoki ia ratou.” (Exo. 28:42, 43) Kua riro teia ei paruru kia kore e akataka tau kore uaia te kopapa me angaanga i mua i te atarau. Pouroa te au mema ngutuare tangata tataki tai o te kau taunga kia akono ratou i to te Atua turanga ngateitei.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Exodo 28:15-21) E anga oki koe i te tapokiumauma tuatua-tau ra, ma te angaanga a te taunga karape; mei te angaanga ki runga i te tiputa taau e anga; ei auro, e te kerekere, e te purapura, e te muramura, e te orongā i taviriia, kia anga koe ra. 16 Kia aiteite nga aro e a; kia okotai angaonu te roa, kia okotai oki angaonu te pararauare, kia okotai angaonu te roa, kia okotai oki angaonu te pararauare, kia tua ruaia oki. 17 E akamou oki koe i te toka ki roto e kia piri, kia a tupāti toka; te tupāti mua ra, ei saradio ïa, e te topazi, e te bereketa; ko te tupāti mua ra ïa. 18 E te rua o te tupāti ra, ei emeradino ïa, e te saphiro, e te ieloma: 19 E te toru o te tupāti ra, ei uakini ïa, e te sebu, e te ametusi: 20 E te a o te tupāti ra, ei berulo ïa, e to sema, e te iasepe: e to ratou akamouanga, ei roto ïa i te auro akamou ei. 21 Ei vairanga ingoa taua au toka nei no te tamariki a Iseraela, tino ngauru ma rua, ko to ratou ïa au ingoa; mei te kokoti anga sigilo ra, ko te toka ko te ingoa, e kia tau ki nga kopu tino ngauru ma rua ra.
Kua Kite Ainei Koe?
Noea mai te au toka memeitaki i runga i te tapoki umauma o te taunga maata o Iseraela?
Muri ake te akaruke anga te ngati Iseraela ia Aiphiti e te tomo anga ki roto i te metepara, kua akaue te Atua ia ratou kia maani i teia tapoki umauma. (Exodo 28:15-21) Te au toka i runga i te tapoki umauma e saradio, topazi, bereketa, emeradino, saphiro, ieloma, uakini, sebu, ametusi, berulo, sema, e te iasepe. Kua tu tikai ainei te ngati Iseraela i taua au tu toka memeitaki ra?
Te tuatau Pipiria, e mea puapinga tikai te au toka memeitaki ki te tangata, e e okooko ana ratou i te reira. Ei akaraanga, e rauka mai ana te au toka memeitaki a to Aiphiti i taito, mei te ngai mamao tei karangaia i teianei e ko Iran, Afghanistan e penei e Initia. E maata te au toka memeitaki tukeke tei rauka mai mei roto i te au maina o Aiphiti. Na te au ariki o Aiphiti e akaaere ana i te au maina e koia mai ana te au toka memeitaki, i roto i te au ngai e akaaere ra ratou. Kua akataka mai a Iobu e akapeea te aronga i tona tuatau te aere anga na raro i te au vaarua e te au pia, i te kimi i te au toka memeitaki. Tetai au apinga tei koia mai, e saphiro e te topazi mei ta Iobu i akakite mai.—Iobu 28:1-11, 19.
Akakite maira te papaanga i roto ia Exodo e kua “pou iora to Aiphiti” au apinga puapinga i te ngati Iseraela, te akaruke anga ratou i te enua. (Exodo 12:35, 36) No reira penei kua rauka mai to te ngati Iseraela au toka i runga i te umauma o te taunga maata mei Aiphiti mai.
(Exodo 28:38) Ei runga i te rae o Aarona vaoo ei, kia vai rai ia Aarona te apa a te tamariki a Iseraela, i te au mea tapu ta ratou i akatapu ra, i ta ratou katoa apinga tapu i orongaia ra; kia vaoo tamou marie rai ki runga i tona rae, kia kitea mai ratou e Iehova ra.
Apinga Tapu
Au Manu e te Au Kai. Te au anaunga mua o te puakatoro, te mamoe, e te puakanio e au manu tapu ïa kia Iehova e nana ïa. Ka akaatingaia ratou, e tetai tuanga ka orongaia ki te au taunga. (Nume. 18:17-19) Te popomua e te tuanga ngauru e mea tapu ïa, e pera katoa te au atinga pouroa e te au apinga akatapuia, no te ngai tapu. (Exo. 28:38) Te au apinga akatapuia kia Iehova e au mea tapu tikai te ka akangateiteiia e kia kore e akaviiviiia. Tetai akaraanga te ture no runga i te tuanga ngauru. Me kua akapae tetai tangata i tetai apinga, penei e ruru titona ei tuanga ngauru nana, e oti akera kua apai ua aia me kore tetai o tona ngutuare i te reira na ratou ei kai, kua apa te reira tangata no te mea kua aati aia i te ture a te Atua no te au apinga tapu. Raro i te Ture ka apai aia i tana tutaki e tetai tuanga rima ki te ngai tapu e pera katoa tana atinga mamoe toa ei atinga tapokiangaara nana. Akaari maira te reira e kia akangateiteiia te au apinga tapu ka orongaia kia Iehova.—Levi. 5:14-16.
(Exodo 27:1-21) E anga katoa koe i tetai atarau e sitima te rakau, e rima kubiti te roa, e rima oki kubiti ta pararauare; kia aiteite nga aro e a o te atarau; kareka te teitei e toru ake ïa kubiti. 2 Ka anga oki koe i nga tara i nga poo e a ra; kia okotai rai ïa rakau e te atarau uaorai i aua nga tara ra; e ka vaî koe i te reira ki te veo ra. 3 E anga oki koe i tona au pani āriki reu, e tona au taipu, e tona au kapu, e tona au kokai, e tona au āriki ai: tona au mea ravarai, ei veo anake ïa kia anga koe ra. 4 Ka anga katoa oki koe i te paata veo kopekapeka; ka anga oki koe i e a tātai veo no nga poo e a i taua mea kopekapeka ra. 5 Ka tuku oki koe i te reira ki raro ake i te nia ei rotopu tikai i taua atarau ra, e kia aite tikai taua mea kopekapeka ra ki te ngai i rotopu i taua atarau ra. 6 E tarai oki koe i nga amo no te atarau; ei amo sitima, ka vaî ei ki te veo ra. 7 Ka momono oki nga amo na roto i te au tātai ra, ei nga pae o te atarau nga amo, ei apai anga. 8 Ei tapaanga rakau kia puerakaua i roto ra kia anga koe ra: mei tei akakiteia kia koe ki runga i te maunga ra, e akapera ratou i te anga. 9 E rave katoa oki koe i te paepae no te puakapa: to te pae i apatonga ra, ei paruru orongā i taviriia ra no te paepae, okotai anere kubiti i te roa, no te tuapoto okotai ïa: 10 E to reira oki au pou okotai takau, e to ratou au turanga veo okotai takau; kareka te au tapeka no taua au pou ra, e te au tatua ra, ei ario ïa. 11 E pera katoa i te tuaroa i te pae i apatokerau ra, kia okotai anere kubiti te paruru i te roa; e to reira oki au pou okotai takau, e to ratou au turanga veo okotai takau; kareka te au tapeka no taua au pou ra, e te au tatua ra, ei ario ïa. 12 E to te pararauare o te paepae i te pae i te opunga o te rā ra, kia rima ngauru ïa kubiti te paruru i te roa: to te reira oki nga pou okotai ngauru, e to ratou au turanga okotai ngauru. 13 E te pararauare o te paepae i te pae i te itinga o te rā ra, e rima ngauru ïa i te kubiti. 14 Te paruru no tetai pae, i tua tomoanga ra, kia okotai ïa ngauru ma rima i te kubiti; to reira oki nga pou e toru, e to ratou au turanga e toru. 15 E te paruru oki no tetai pae, kia okotai ïa ngauru ma rima i te kubiti; to reira oki nga pou e toru, e to ratou puke turanga e toru ra. 16 E to te tomoanga i taua paepae nei, ei paruru ïa, kia okotai takau kubiti kakau kerekere, e te purapura, e te muramura, e te orongā i taviriia ra, ma te angaanga akamanea na te tui; to reira oki pou e a, e to ratou turanga e a ra. 17 Ka tatuaia te au pou ravarai e pini ua ake taua paepae nei ki te ario; ei ario oki to ratou au tapeka, kareka te au turanga, ei veo ïa. 18 Okotai anere kubiti taua paepae nei i te roa, e rima ngauru kubiti i te pararauare e pini ua ake, e e rima oki kubiti i te teitei: e orongā i taviriia ïa, e te turanga o te au pou ra, e veo ïa. 19 Te au apinga ravarai o te puakapa ra, no te au angaanga katoa ra, e te au titi, e te au titi ravarai no te paepae ra, ei veo anake ïa. 20 E akaue oki koe i te tamariki a Iseraela, kia apai mai ratou i te inu olive meitaki i reruia ra kia koe na, no te lamepa, kia ka tamou tikai te lamepa. 21 I roto i te Are uipaanga, i vao mai i te paruru, ki mua atu nei i te aruna kite ra, na Aarona, e tana puke tamariki, e rave marie i te reira, mei te aiai ra e ao ua ake, ki mua i te aroaro o Iehova ra: ei akonoanga tamou teia na te tamariki a Iseraela, e ope ua atu to ratou au uki.
TEPETEMA 28–OKOTOPA 4
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | EXODO 29-30
“E Atinga Kia Iehova”
(Exodo 30:11, 12) Kua tuatua mairā Iehova kia Mose, na ko maira, 12 Kia tatau koe i te tamariki na Iseraela, i te aronga e tatauia ra, e te maata anga, kia tatauia ratou ra, ei reira te tangata ravarai e apai mai ei i tetai apinga akaora iaia uaorai kia Iehova ra; kia kore e makiia to roto ia ratou, kia tatauia ratou ra.
Tatauia
I Sinai. Tau ki ta Iehova akauenga kua raveia te tatau anga mua i te tuatau i noo puakapa ei te katoatoa i Sinai i te rua o te marama i te rua o te mataiti i to ratou aerenga Exodo anga mai mei Aiphiti. Ei tauturu ia Mose, kua ikiia te au mataiapo tataki tai o te kopu okotai kia akono i te reira apainga e kia akaaere i te tatauanga o tona kopu. Kua akatakaia te ingoa o teia au tane e 20 mataiti e aere ua atu—tei tau no te angaanga vaeau—kua tuku katoa te Ture i teia aronga tei tatauia kia tutaki i te moni tero e afa sekela ($1.10) no te angaanga i te puakapa. (Exo. 30:11-16; Nume. 1:1-16, 18, 19) Te katoa anga o te numero tei akapapaia mai e 603,550, kare te ngati Levi i kapitiia mai, kare o ratou tuanga i te enua. Kare ratou e tutaki tero no te puakapa e kare e rave i te angaanga vaeau.—Nume. 1:44-47; 2:32, 33; 18:20, 24.
(Exodo 30:13-15) Teia ta ratou e apai mai, ta te aronga ravarai i tatauia ra, e afa sekela, i te sekela o te ngai-tapu ra: (tera te sekela okotai takau gera:) e afa sekela i te tangata okotai; ei atinga na Iehova. 14 Taua aronga katoa i tatauia ra, ko tei tae ki te rua ngauru o tona mataiti e ara atu oki, ei atinga tana e apai kia Iehova ra. 15 Auraka te tangata apinga e akamaata i tana, auraka te tangata apinga kore e akaiti i tana, ei afa sekela kia apai kotou i te atinga na Iehova ra, ei akaora ia kotou uaorai.
Atinga
Raro ake i te ture kua anoanoia e kia orongaia te atinga. I te tatau anga a Mose i te tamariki Iseraela, ka apai mai te au tane e 20 mataiti e aere ua atu i tetai apinga ei akaora iaia uaorai, “e afa sekela [penei e $1.10] i te sekela o te ngai-tapu.” E ‘atinga kia Iehova’ ei akaora ia ratou e “ka vaoo ei no te peu o te Are uipaanga ra.” (Exo. 30:11-16) Karanga ai te tangata tata tuatua enua ngati Iuda ko Josephus (The Jewish War, VII, 218 [vi, 6]) e, ko teia tero e “apinga uipa” ka tutakiia i te au mataiti ravarai.—2 Para. 24:6-10; Mata. 17:24; reo Papaa, akara i te TAXATION.
(Exodo 30:16) Ka rave oki koe i taua moni akaora a te tamariki a Iseraela ra, ka vaoo ei no te peu o te Are uipaanga ra; ei manakoanga i te tamariki na Iseraela ki mua i te aroaro o Iehova ra, ei akaora ia kotou uaorai.
Kua Kite Ainei Koe?
Akapeea te angaanga i ko i to Iehova iero i Ierusalema me tutakiia?
Kua akonoia kia vai meitaki te angaanga tukeke i te iero, na roto i te tutaki tero, oronga i te tuanga ngauru. Te vaira tetai au ravenga ke no te tutaki tero. Ei akaraanga, i te tuatau pātu anga i te puakapa, kua akakite a Iehova kia Mose kia koʼi e afa sekela ario no ko mai i te tamariki Iseraela tei tatauia, ei “atinga na Iehova.”—Exodo 30:12-16.
Kua riro iora te reira ei peu matau na te ngati Iuda tataki tai i te oronga i te moni tero no te iero i te au mataiti ravarai. Ko teia te moni tei uutiia mai mei te ika, ta Iesu i akaue ia Petero kia aere e tutaki i ta raua tero.—Mataio 17:24-27.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Exodo 29:10) E taki mai koe i te puakatoro ki te ngutupa o te Are uipaanga ra; e tuku oki a Aarona e tana au tamariki i to ratou rima ki runga i te mimiti o taua puakatoro ra.
Rima
Tukuia te Rima ki Runga. I te pae mai i te raverave angaanga, ka tukuia te rima ki runga i tetai tangata me kore tetai apinga no tetai akakoroanga puapinga. Inara, te aiteanga o te reira, te akataoongaia ra, te ikiia ra tetai tangata me kore tetai apinga, no tetai angaanga maata. I te tuatau akataoonga anga i te kau taunga, ka tuku a Aarona e tana au tamariki tamaroa i to ratou rima ki runga i te mimiti o te puakatoro e te toa mamoe te ka akaatingaia, te akakite anga e ka akaatingaia teia au manu no ratou, no te riro anga mai ei au taunga no te Atua ko Iehova. (Exo. 29:10, 15, 19; Levi. 8:14, 18, 22) I te ikianga ia Iosua kia mono iaia, tei tau ki ta te Atua akauenga, kua tuku a Mose i tona rima ki rungao ia Iosua, ‘ki akerā ki te vaerua pakari’ e kua arataki iora i to Iseraela. (Deu. 34:9) Ka tukuia te rima ki rungao i tetai tangata, me akameitakiia aia. (Gene. 48:14; Mare. 10:16) Kua akatika a Iesu Mesia me kore kua tuku i tona rima ki runga i te aronga tana i akaora. (Mata. 8:3; Mare. 6:5; Luka 13:13) Ka orongaia te vaerua tapu ei apinga aroa ki tetai, na te tuku anga i te rima ki rungao i te au apotetoro.—Anga. 8:14-20; 19:6.
(Exodo 30:31-33) E tuatua oki koe ki te tamariki a Iseraela, e karanga atu, Ei manongi tapu akatainu anga teia noku, e tae ua atu i to kotou au uki katoa ra. 32 Auraka roa teianei manongi e riringiia ki rungao i te kopapa tangata, auraka roa oki kotou e iro i tetai mei te reira te tu: e mea tapu ïa, kia tapu rai ia kotou. 33 Ko te iro i te manongi mei te reira te tu ra, e te tuku i te reira ki rungao i te tangata ke ra, ka tipu keia ïa i tona uaorai iti-tangata.
Akatainuia, Akatainu Anga
I roto i te Ture ta Iehova i oronga kia Mose, akakite mai aia akapeea me kairoia te au manongi akatainu anga. Kua kairoia te au rakau kakara tu ke roa—te mura meitaki, kinamo kakara, kane kakara, kasia, e te manongi olive. (Exo. 30:22-25) Ka akautungaia tetai me kairo puapinga kore i te reira e no tetai angaanga tau kore. (Exo. 30:31-33) Akatutu maira teia i te puapinga e e tapu rava me akataoongaia tetai na teia tu na roto i te akatainu anga manongi tapu.
(Exodo 29:31-46) “Ei reira koe ka rave ei i te mamoe toa akataoonga ra, ka tunu ei i tona kiko ki roto i tetai ngai tapu. 32 E na Aarona e na nga tamariki nana e kai i te kiko o taua mamoe toa ra, e te areto i roto i te kete ra, ei te ngutupa o te Are uipaanga ra kai ei. 33 Na ratou e kai i te reira, tei akariroia ïa ei tapokiangaara, ei akataoonga, e ei akatapu ia ratou: kare rava ra tetai tangata ke atu e kai, no te mea e mea tapu ïa. 34 E kia toe tetai manga i taua kiko akataoonga ra, e te areto, kia popongi ake, e taʼu koe i taua vaʼi i toe ra ki te ai; auraka e keingaia, no te mea e mea tapu. 35 E akapera atu koe ia Aarona, e nga tamariki nana, i te au mea katoa taku i akaue atu kia koe na; kia po itu koe i te akataoonga anga ia ratou. 36 Ei puakatoro tarangaara taau e oronga i te au rā katoa ra, ei tapokiangaara; e ka tamā koe i taua atarau ra; kia oti taau tapokiangaara i te apai no taua atarau ra, ei reira koe akatainu ei i te reira kia tapu. 37 Kia po itu koe i te apai anga i te tapokiangaara ki runga i te atarau, kia tapu ïa, e ka riro ei atarau tapu roa: ko te akatukia ua atu i taua atarau ra, ka tapu ïa. 38 Teia taau e apai ki rungao i taua atarau ra; kia rua punua mamoe mataiti okotai, auraka ei rā e tukua. 39 Tetai punua mamoe, ei te popongi koe apai ei; e tetai punua mamoe ra, ei te aiai koe apai ei i te reira: 40 E to tei muatangana punua mamoe ra, e kapiti atu i tetai omera faraoa i irokia ki te inu reruia okotai kuata ina; e tetai kuata ina wina ei atinga-inu. 41 E tetai punua mamoe ra, ei te aiai koe apai ei, e te atinga-kai katoa mei taau i apai i te popongi ra, e te atinga-inu katoa o te reira ra, e atinga ai aunga kakara ïa na Iehova. 42 Ei atinga karakaratio tamouia teia e ope ua atu to kotou au uki ra, ei te ngutupa o te Are uipaanga ra ki mua i te aroaro o Iehova; ei reira au e aravei ei ia kotou, ka tuatuaʼi oki kia koe. 43 E ei reira au e aravei ei i te tamariki a Iseraela, e ka tapu taua ngai ra i toku kakā. 44 E akatapu oki au i te Are uipaanga ra, e te atarau: e akatapu katoa oki au ia Aarona e tana au tamariki, kia rave ratou i te taoonga taunga iaku nei. 45 E ka noo au i rotopu i te tamariki a Iseraela, e ei Atua au no ratou. 46 E kite oki ratou e, ko au to ratou Atua ko Iehova, ko tei arataki mai ia ratou mei te enua maira mei Aiphiti, kia noo au i rotopu ia ratou: ko to ratou ïa Atua ko au, ko Iehova.