E Paruru i Toou Ingoa
KO TETAI tangata te akapapa ra i te au are manea te akatupu ra i tetai ingoa nona uaorai ei tangata karape i te parani are. Ko tetai mapu vaine tere ki mua i te pae apii kua kiteia ei vaine apiipii meitaki tikai. E pera katoa tetai tangata kare e rave angaanga ana kua akatupu i tetai ingoa nona e ko tetai tei ngoru ra. Te tuatua maata anga i te puapinga no te akatupu anga i tetai ingoa meitaki, te akakite ra te Pipiria: “E ngari ake tetai ingoa meitaki i te apinga maata ra, tetai rongo anga meitaki i te ario e te auro.”—Maseli 22:1, An American Translation.
Ka akatupuia tetai ingoa meitaki na roto i te au angaanga meangiti e manganui no tetai au tuatau. Inara ko te ka anoanoia kia akakino i te reira, ko tetai rave anga neneva. Ei akaraanga, ka rauka i tetai tupu anga ainga tau kore i te akaviivii i tetai rongo anga meitaki. I roto i te pene 6 o te puka Pipiria o Maseli, te oronga maira te Ariki ko Solomona o Iseraela taito i te akamatakite anga o te au tu e te au angaanga te ka akaviivii i to tatou rongo anga e pera katoa ka akakino i to tatou pirianga ma te Atua ko Iehova. I roto i teia te au taputou manako kore, te tu kope, te akavare, e te ainga tau kore—e au mea maata ta Iehova e riri ana. I te akono anga i teia ako anga ka tauturu ia tatou kia paruru i to tatou ingoa meitaki.
E Akaora Mai ia Koe Uaorai mei te Au Taputou Neneva
Te akamata ra te pene 6 o Maseli ma teia au tuatua: “Kia riro koe, e taku tamaiti, ei tutaki no to oa ra; e kua tuku koe i to rima ia etai ke; Kua ii koe i te tuatua a to vaa; kua mou koe i ta to vaa i tuatua ra: E akapera, e taku tamaiti, kia ora koe, tei te rima oki koe o to oa ra; e aere, ka taakaaka ia koe uaorai, e tuatua raurau atu koe ki to oa na.”—Maseli 6:1-3.
Te ako patoi nei teia materi i te o atu anga ki roto i te au rave anga pitiniti a tetai ke, koia tikai i te au tangata ke. Ae, kia ‘tauturu [to Iseraela] e kia rokoia to taeake e te putaua ra, e kua riro aia ei ao i o ou ra.’ (Levitiku 25:35-38) Inara kua piri atu etai au Iseraela ki roto i te au pitiniti ravenga kimi moni e kua rauka te turuanga i te pae moni na te akariro anga i tetai “ei tutaki” no ratou, te akariro anga ia ratou kia tutaki i te kaiou. Penei ka tupu mai tetai au turanga mei te reira rai i teia tuatau. Ei akaraanga, ka umuumu te ngai moni e rua tangata kia taina i mua ake ka akatika ei i te rounu ta ratou i manako e mea tumatetenga ia. Mei teaa atura te pakari kore no te akono viviki anga i tetai taputou anga no tetai atu! Eaa ra, penei ka akaereere te reira ia tatou i te pae moni, te akatupu anga i tetai ingoa kino no tatou ma te au pangika e tetai aronga koi kaiou!
Akapeea me kite tatou ia tatou uaorai i roto i tetai turanga kua akono i tetai apinga i te akamata anga ei mea pakari inara na roto i te akara makitoro anga e mea neneva ia? Te ako anga koia oki kia tuku ke i te tu ngakau parau e “e tuatua raurau atu koe ki to oa na”—e pati maro tamou. Kia rave tatou i te ka rauka katoa ia tatou i te rave no te akatikatika i te au mea. Te tou tika maira tetai puka: “E tauta i te au mataara ka rauka e tae ua atu e kua akatika koe i tei patoi ia koe e kua akatikatika i te reira, kia kore taau moni tutaki e riro naau e tutaki e toou pamiri.” Kia raveia teia auraka e taroaroaia, te tuatua ra te ariki e: “Auraka to mata e moe, auraka oki to topirimata e varea e te moe; Ka oro, mei te zabi e oro ke i te ereere ra, e mei te manu i te ereere a te kimi manu ra.” (Maseli 6:4, 5) E meitaki atu kia akaatea mai mei tetai taputou anga pakari kore me rauka e kia akaereereia e te reira.
Kia Angaanga Maroiroi mei te Ro Rai
“Ka aere ana ka akara i te ro, e tenana tangata moe ua; ka akamaara i tana ravenga, kia pakari koe,” i ako ei a Solomona. Eaa te pakari ka rauka ia tatou mei te au tu o te ro meangiti ra? Te pau maira te ariki: “Kare oki ona arataki, kare e tutara, kare e akamatutu; Te roi ra i tana kai i te tuatau tikai ra, e kia mou ra e akaputuputu ei aia i tana kai.”—Maseli 6:6-8.
Kua akaaere meitaki umereia te au ro e te taokotai umere ra tetai e tetai. Na roto i te tu pakari, ka akaputuputu ratou i te au kai no te tuatau ki mua. ‘Kare [o ratou] arataki, e tutara.’ E tika, tei reira te ro ariki vaine, inara e ariki vaine ua aia i te tu e nana e anau ana i te au ua e ko te mama ia ki te katoa anga. Kare aia e oronga ana i te au akauenga. Noatu kare e pu kia akakeu ia ratou me kore akaaere kia akara atu ia ratou, te angaanga roiroi kore ra te au ro i ta ratou angaanga.
Mei te ro rai, kare ainei e tau e kia angaanga maroiroi katoa tatou? Te angaanga maroiroi anga e te tauta anga i te akameitaki mai i ta tatou angaanga e meitaki ia no tatou noatu me te akaraia maira tatou me kare ra. Ae, i te apii, i to tatou ngai angaanga, e koi piri atu ei ki roto i te au angaanga pae vaerua, kia rave tatou i tei meitaki ia tatou. Mei te au ro e puapinga ra mei ta te reira angaanga maroiroi, te inangaro ra te Atua ia tatou kia ‘rave tatou i te meitaki no ta tatou katoa ra au angaanga.’ (Koheleta 3:13, 22; 5:18) Ko tetai akava ngakau ma e te merengo anga uaorai e au tutaki anga no te angaanga pakari.—Koheleta 5:12.
Te taangaanga anga i nga ui anga uiui ua e rua, kua tauta a Solomona i te akaara i tetai tei ngoru ra mei tona turanga: “Mei te aa te roa o toou na moe, e tenana tangata moe ua? eaa koe e ara ai i taau moe?” Te aru anga iaia na roto i te tuatua, te na ko ra te ariki: “Ei manga moe iti rai, ei akāvai anga iti rai, e tapeka iti ua atu rai te rima ei manga moe rai! E rokoia mai koe e te putaua mei te tuitarere ra, e toou ra ngere anga mei te tangata taoonga tamaki ra.” (Maseli 6:9-11) Koi takoto ua ei tei kope, kua rokoia aia e te putaua mei te viviki o te aronga keia, e kua tamaki te apinga kore iaia mei te au tangata ma te apinga tamaki. Kua riro viviki te au kainga kai o tei kope ra e kua ki i te ngangaere e te mauku mangeo. (Maseli 24:30, 31) Kua kino tana pitiniti kare e roaia. Mei teaa te roa i te akakoromaki anga tetai tangata angaanga i tei ngoru ra? E ka rauka ainei i tetai tangata apiipii tei ngoru ra i te apii i te rave meitaki i te apii?
Kia Tika Ua
Te akataka anga i tetai atu tu te akakino ra i to tetai tangata rongo anga meitaki i te ngai tangata e tona pirianga ma te Atua, te akakite ra a Solomona: “Ko te tangata puapinga kore ra, te tangata kanga ra, te aere ra ïa ma te vaa ketaketa ua. E kamokamo ua oki tona mata, e akairo mai tona vaevae, e apii mai tona rima; Te akakoro ra tona ngakau i te tuatua kino; kare aia e akapaki i te kimi i te kino; te akatupu ra aia i te karo.”—Maseli 6:12-14.
E akataka anga teia no te tangata akavare ra. Ka tauta tetai tangata pikikaa i te uuna i tona tu tika kore. Akapeea? Kare ua “ma te vaa ketaketa ua” pera katoa ma te tutu o te kopapa. Te tou tika maira tetai tangata kite: “Te au akatutu anga, te tangi anga reo, e akakite anga o nga mata e au ravenga akavare anga; i muri ake i te reira tu akaraanga ngakau tae te vaira te manako pikikaa e te tu rotai kore.” Te raverave ra taua tangata manako kore i te au ravenga kino e te akatupu ra i te au maro anga i te taime katoatoa. Akapeea te au mea e riro ei nona?
“E rokoia uaia mai aia e te mate,” i pau mai ei te ariki o Iseraela. “Kare e roaia; mei te kamoanga mata ra, mate rava akera aia, e kare roa e ora.” (Maseli 6:15) Me akamaeu ia aia, kua akakinoia te rongo anga o tei pikikaa ra. Naai e irinaki akaou iaia ra? E openga tumatetenga tikai tona, no “te aronga pikikaa katoatoa ra” kua akapapaia i roto i te aronga te ka mamae i te matenga mutu kore. (Apokalupo 21:8) No reira, kia ‘akono meitaki [tatou i] ta tatou i te au mea katoa nei.’—Ebera 13:18.
E Riri i ta Iehova i Riri Ra
Te riri anga i te mea kino tikai—mei teaa te uri ke i te reira mei te rave anga i te au angaanga te ka akakino i to tatou rongo anga! Kare ainei e tau kia tatanu tatou i te tu riri i te mea kino ra? Inara eaa tikai ta tatou ka riri? Te akakite maira a Solomona: “Eia nga mea e ono ra ta Iehova e riri nei, e te itu oki, e mea viivii katoa ïa na tona vaerua: Ko te mata teitei, te arero pikikaa, e te rima i maringi ei te toto ara kore ra; Ko te ngakau i akakoro i te tuatua kino ra, te vaevae e oro viviki e rave i te kino, Te kite pikikaa, e tuatua i te tuatua pikikaa ra, e ko tei akatupu i te karo i rotopu i te au taeake ra.”—Maseli 6:16-19.
E itu au papa anga tei taikuia e te materi e mea mama uaia e te kapi ra vaitata e pouroa te au tu tarevake. “Te mata teitei” e “te ngakau i akakoro i te tuatua kino” e au ara te raveia ra i roto i te manako. “Te arero pikikaa” e te “tuatua i te tuatua pikikaa” e au tuatua ara ua ia. “Te rima i maringi ei te toto ara kore” e “te vaevae e oro viviki e rave i te kino” e au angaanga kino ia. E ko tei ririia e Iehova koia oki ko te au tangata te rekareka ra i te akono i te au tu putoto anga i rotopu i te au tangata tei inangaro i te noo kapiti ma te au. Te maata i roto i te numero mei te ono ki te itu te taiku ra kare i akakoroia te akapapa anga e kia oti meitaki, mei te mea e te akamaata ua ra te au tangata i ta ratou au angaanga kino.
E tikai, ka anoanoia tatou kia tatanu i te tu rikarika no ta te Atua e riri ra. Ei akatauanga, kia kopae tatou i te “mata teitei” me kare etai akaari anga o te tu ngakau parau. E ko te urutoe kino e mea papu kia kopae ia, ka rauka ngoie ua i te reira i te akatupu i te “karo i rotopu i te au taeake.” Na te akatotoa anga i te au tuatua takinga kino, akavaavaa tau kore, me kore, au pikikaa, penei kare “i maringi ei te toto ara kore,” ia tatou inara papu ka rauka ia tatou i te akakino i to tetai tangata rongo anga meitaki.
“Auraka to Ngakau kia Inangaro ki Tona ra Purotu”
Kua akamata a Solomona i te tuanga i aru mai o tana ako anga i te na ko anga: “E tāpu meitaki, e taku tamaiti, i te akaue a to metua tane, e auraka e akaruke i te ture a to metua vaine: E mou piri tika ua mai i te reira ki roto i to ngakau; e akaei marie i te reira ki runga i to kaki.” Te tumu? “Kia aere koe ra, na taua mea ra koe e arataki; kia moe koe ra, nana koe e tiaki; e kia ara koe ra, nana e tuatua mai kia koe.”—Maseli 6:20-22.
Ka paruru ainei te tupu anga i te pae Tuatua Tapu ia tatou mei te au ereere o te ainga tau kore? Ae, ka rauka i te reira. Te akapapuia maira tatou: “E lamepa oki te akauenga, e turama oki te ture; e te ako i te apii anga, ko te ara ora ïa: Ei tāpu ia koe i te vaine kino; i te arero taparu o te vaine ke ra.” (Maseli 6:23, 24) Te akamaara anga i te ako anga o te Tuatua a te Atua e te taangaanga i te reira ei ‘lamepa i to tatou nei vaevae, e turama no to tatou nei arataa’ ka tauturu ia tatou kia patoi i te au pati anga pateka a tetai vaine kino, me kore tetai tane kino ra.—Salamo 119: 105.
“Auraka to ngakau kia inangaro ki tona ra purotu;” i ako ei te ariki pakari, “e auraka koe kia riro ki tona ra akara anga mai.” No teaa ra? “No te vaine akaturi oki i ope ei te kai; kareka te vaine moeana ra, te aruaru maira ïa ki te apinga maata ra ki te vaerua.”—Maseli 6:25, 26.
Te taiku ra ainei a Solomona ki tetai vaine rave ua i te ainga ei vaine akaturi? Penei paa. Me kare penei te akataka ra aia i rotopu i te au tupu anga o te raveanga i te ainga tau kore ma tetai tei rave ua i te ainga e tei tupu mei te akaturi anga ki tetai vaine a tetai tangata. Tei piri vaitata ra ma tei rave ainga ka rauka i te akameangitiia e “ope ei te kai”—kia putaua tikai. Penei ka tuku ua aia ki te mamae e ka akakinoia e te au maki piri ainga, kapiti mai i te maki mate AIDS. I tetai tua, ko tei kimi ra i te piri anga ma tetai tokorua akaipoipo ka o viviki ki roto i te tumatetenga maata i raro ake i te Ture. Ka akakino te vaine rave ainga tau kore i te “apinga maata ra ki te vaerua” o tona patana kare i tau ki te ture. “E maata atu i te tapoto anga i te oraanga na te akatotoa . . . me akakoroia,” i na tetai tataanga ei. “Te tau ra tei ara e kia mate ei utunga.” (Levitiku 20:10; Deuteronomi 22:22) Noatu e eaa te tu, noatu te tu manea, auraka e inangaroia taua tu vaine.
‘Auraka e Tuku i te Ai ki Roto i Toou Umauma’
Kia tuatua maata i te kino o te akaturi, kua ui a Solomona: “E tika ainei i te tangata kia tuku i te ai ki roto i tona umauma, e kare ainei e ka tona kakau? E tika ainei i te tangata kia aere na runga i te ngarau ka ra, e kare ainei tona vaevae e pakapaka?” Te akamarama anga i te aiteanga o te akatutu anga, kua na ko aia: “Koia katoa tei akavaitata atu ki te vaine na tetai ke; ko tei rave ua atu iaia kare e tuatuaia i te ara kore.” (Maseli 6:27-29) Papu rai ka akautungaia taua tangata ara ra.
“Kare e akarukeia te keia, kia keia ei akapangia i tona kaki kia mate i te pongi ra,” te akamaaraia ra tatou. Noatu rai, “kia kitea ra e tataki itu ïa tana kia akaoki mai; e ope rava tei tona ra are i te apai mai.” (Maseli 6:30-31) I Iseraela taito, kua umuumuia tei keia ra kia tutaki noatu me ka pou tei umuumuia mei iaia ra.a Mei teaa te puapinga te utunga no tetai tei akaturi, kare ana kotoeanga no tana i rave ra!
“Ko tei akaturi i te vaine ra, e neneva maata ïa;” i akakite ei a Solomona. Ko tetai tane tei inangaro i te ngakau te ngere ra i te akava anga meitaki, i te mea “kua ta ïa i tona uaorai vaerua.” (Maseli 6:32) I te akara anga o vao, kua akaraanga ei tangata meitaki aia, inara te ngere ra tei roto ra i te tupu anga tau.
E maata te o ra ki roto i te turanga tei kokoti ia e te akaturi. “Ko te puta, e te akama, te ka rauka iaia; kare oki te akakino iaia e orei keia. Viviki maata oki to te tangata riri i te vareae; kare aia e akaperepere i te rā e tutaki ei ra. Kare aia e rave i te apinga akaora; kare oki e maru, kia apiia atu te apinga e kia maata ua atu.”—Maseli 6:33-35.
Ka rauka i tetai tangata keia i te tutaki i tana i keia, inara kare e rauka i tei akaturi i te rave i te tutaki akaou anga. Eaa te tutaki anga tana ka oronga ki tetai tane riri? Kare e re noatu te maata o te pati anga i te tu tangi aroa o te tangata rave kino. Kare katoa e rauka i tei akaturi ra i te akatupu kia meitaki akaou no tana ara. Te kino e te akangateitei kore tei tukuna ki runga i tona uaorai ingoa ka vai rai. Pera katoa, kare e rauka iaia te oko iaia uaorai me kore tutaki e kia rangatiraia mei te utunga tei tau ra kiaia.
Mei teaa te pakari i te akaatea mei te akaturi e pera katoa i tetai atu tu e te au tu te akakino ra i te ingoa meitaki e penei ka apai mai i te kino ki runga i te Atua! Kia matakite tatou, i reira, auraka e tuku i te au taputou neneva. E tuku i te tu maroiroi e te tika tikai kia akamanea i to tatou rongo anga. Ia tatou e tauta ra i te riri i ta Iehova e riri ra, kia akatupu tatou i tetai ingoa meitaki ma ia e to tatou au taeake.
[Tataanga Rikiriki i Raro]
a Kia tau ki te Ture a Mose, kua umuumuia tetai keia kia tutaki e taki rua, taki a, me kore taki rima. (Exodo 22:1-4) Te tuatua “tataki itu” te akakite ra i te maata o te utunga, tera ra e e maata atu i tana i keia.
[Tutu i te kapi 25]
Kia matakite no te taina anga i tetai rounu
[Tutu i te kapi 26]
Kia angaanga maroiroi mei te ro rai
[Tutu i te kapi 27]
E paruru mei te au urutoe kino