Eaa ra te Au Tangata Meitaki ka Mamae Ei?
I TE mataiti 1914, kua aere teianei ao ki te tamaki. Ma te viviki, kua tupu te maki taivu (typhus) i roto i tetai puakapa no te au mouauri o te tamaki i Terepia. Inara ko te akamata ua anga te reira. Kua totoa te maki kino ra ki te au tangata noa ua e matemate atura e 150,000 aronga i roto anake i te ono marama. I rotopu i te au turanga tamaki ra e te orureau anga tei aru mai i Rutia, e toru mirioni tei mate mei te maki taivu. Penei e tau kia taopenga koe e e manganui te au tangata meitaki e to ratou au mema ngutuare tangata tei ngere ra i rotopu i te aronga tei mate.
E akaraanga okotai ua teia o te tumatetenga o te tangata. Penei kua kite ana koe uaorai i te mamae tei tupu ra me mate te aronga tei akaperepereia no te maki kino, te au tumatetenga, e te au tu ravenga kino ra. Te papu ra e ka maromaroa koe me tuia tetai tangata tika ma te mamae o tetai maki kino kare e rauka i te rapakau. Penei ka maromaroa maataia koe no tetai tangata meitaki—penei e tangata ngutuare tei angaanga pakari ra—kua mate aia i roto i tetai tumatetenga. Penei ka mamae koe no ratou te kite anga i te tu mii o te aronga tei ngere ra.
Te manako ra te manganui e ko tetai tangata tei rave ra i te meitaki e tau aia kia tutakiia ki te tu rangatira mei te mamae. Te manako katoa ra etai pae i te mamae ei akapapu anga e e tangata rave tarevake tei kino ra. Ko teia te taumaro anga a te au tangata toko toru tei ora no etai 3,600 au mataiti i topa. E aronga teia tei aiteite to ratou mataiti ki tetai tangata meitaki ko Iobu tona ingoa. Ka oki ana tatou ki to ratou tuatau ia tatou e akamata ra i ta tatou kimianga no tetai pau anga ki te uianga, Eaa ra te au tangata meitaki ka mamae ei?
To Iobu Mamaeanga
Te atoro anga mai to Iobu au taeake tutu ua iaia, te mamae ra aia ma te kore e rauka i te akatutuia mei te mamae e te maki kino. Kua akangereia aia i tana tamariki e tai ngauru e kua ngaro tana au apinga ravarai i te pae kopapa. Te au tangata tei akangateitei ra ia Iobu kua akavaavaa ratou iaia. Pera katoa tana vaine kua anga ke mei iaia ra e kua raurau e kia taumaa aia i te Atua e e mate atu.—Iobu 1:1–2:13; 19:13-19.
E itu au ra e te au po, kua akara muteki ua tana aronga atoro i tona mamae. E oti kua akaapa tetai iaia no tona tu akono tika kore e penei e no reira aia i akautungaiaʼi. “Ka akamaaraara ana,” i karangaʼi te tangata ra a Eliphaza: “Koai ïa tangata ara kore i mate? Kiea te aronga tuatua-tika i te tipu ke angaia? Mei taku rai oki i kite, ko tei arote i te kino, e tei ruru i te ara, ko ta ratou rai ïa e kokoti. E mate ratou i te matangi a te Atua, e i te aʼo o tona putaiu e pou ei ratou.”—Iobu 4:7-9.
No reira, kua tuatua a Eliphaza e kua akautunga te Atua ia Iobu no tana au ara. I teia tuatau katoa, te taumaro ra etai pae e ko te au ravenga kino ra e au angaanga ia na te Atua tei akakoroia no te akautunga i te au tangata te rave ra i te tarevake. Inara kare a Iehova e akautunga ra ia Iobu no te raveanga i te au angaanga tika kore. Kua kite tatou i teia no te mea i muri mai kua akakite te Atua kia Eliphaza e: “Kua tupu toku riri ia koe, e nga oa katoa noou ra toko rua; kare oki ta kotou tuatua i tau iaku, mei ta toku tavini mei ta Iobu.”—Iobu 42:7.
Kare no te Atua te Apa
I teia tuatau, e mirioni ua atu—te papu ra ka kapiti atu te au tangata meitaki e manganui—kua rokoia e te putaua e te vaitata ra te mate i te pongi. Kua makitakita etai au tangata e kua akaapa i te Atua no to ratou mamae. Inara kare aia e tau kia akaapaia no te onge. Te tika, koia Tei oronga mai i te kai na te au tangata.—Salamo 65:9.
Penei na te noinoi, te karapii, e tetai atu au tika a te tangata e tapupu ra i te oronga anga i te kai ki te aronga mate pongi. Ko te tamaki tetai o te au mea te akatupu ra i te onge. Ei akaraanga, kua karanga The World Book Encyclopedia e: “Penei ka akatupu te tamaki i te onge me akaruke te au tangata tanutanu i ta ratou aua kai no te piri atu ki te au vaeau tamaki. I etai au turanga, kua riro tikai tetai pupu vaeau ei akariro i tetai onge no te akamate pongi i te enemi kia tuku i te au. Kua takore te vaeau i te ngai vairanga kai e te au one kai te tupu ra e kua akatu i te ngai arai anga no te tipu i te au kai a te enemi ra. Kua arai te au ngai arai anga i te au putunga kai kia kore e tae ki te ngai o Biafra i te tuatau o te Tamaki Naiteria na te Tangata (1967-70). Kua tupu tetai onge, e e maata atu i te mirioni au tangata Biafra tei mate i te pongi.”
I reira tikai etai pae te akaapa tarevake ua anga i te Atua i te tuatau o te Tamaki Rua o Teianei Ao, e manganui te au tangata meitaki tei mamae e tei mate. Inara, kua aati te au tangata i te au ture a te Atua na te makitakitaanga e te tamakianga i tetai e tetai. Te ui angaia kia Iesu Karaiti e ko teea te akauenga “tei maata” ra, kua pau aia: “Teia tei maata o te au akauenga katoa ra, ‘E akarongo mai koe, e Iseraela; Ko to tatou Atua ra ko Iehova, okotai oki Iehova:’ ‘E anoano atu koe i toou Atua ia Iehova ma to ngakau katoa, e ma to vaerua katoa, e ma to manako katoa, e ma to ririnui katoa:’ ko te akauenga teia i maata. Mei te reira katoa oki te rua, ‘E aroa atu koe i toou tangata tupu, mei te aroa ia koe uaorai.’”—Mareko 12:28-31.
Me aati te au tangata i te au ture a te Atua na te rave anga i te ta anga maata, ka tau ainei tetai ua atu i te akaapa iaia me tupu te mamae? I te mea ka akakite tetai metua ki tana tamariki e auraka e ta i rotopu ia ratou uaorai e kua kopae ratou i tana ako anga meitaki, nona ainei te apa i mamae ei ratou? Kare no te metua te apa e kare katoa no te Atua te apa i mamae ei te tangata me kopae te au tangata i te au ture atua.
Noatu e ka tupu te mamae me kopaeia te au ture a Iehova, kare te Puka Tapu e akakite maira e ko te au tumatetenga e au angaanga noa ua ia na te Atua no te akakoro i te akautunga i te aronga kino. Te ara anga te tokorua tangata mua ra, kua ngere raua i tana akameitakianga takake e te paruru anga. Ko te au turanga ra tei o mai te ravenga a te atua ra no te akatupu i te au akakoroanga a Iehova, tei tupu ki te au tangata i te au ra ra kua akaaereia e teia kaveinga Tuatua Tapu: “E kare tei te viviki ra te taemoemo anga, e kare katoa tei te aronga maroiroi ra te tamaki anga, kare tei te pakari katoa ra te kai, kare katoa tei te aronga marama ra te apinganui, kare katoa tei te aronga kite ra te mareka anga; no te mea i te au tuatau e te tupu anga kite koreia ka tupu kia ratou ravarai.”—Koheleta 9:11, NW.
Ka Mamae Kapiti te Meitaki e te Kino
Te tika anga tikai, ka mamae kapiti te au tangata meitaki e te kino no te mea no te ara e te tu tiama kore tei iri maira. (Roma 5:12) Ei akaraanga, te kite ra te au tangata tika e te kino ra i te au maki mamae ra. Kua mamae te Kerititiano akarongo ra ko Timoteo mei te “maki putuputu.” (1 Timoteo 5:23) Te taiku anga te apotetoro a Paulo i tona uaorai ‘tara i tona kopapa’ ra te tuatua ra no runga i etai maki i te pae kopapa. (2 Korinetia 12:7-9) Pera katoa no tona au tavini akono tikai, kare te Atua e takore i teianei te au apikepike tei iri maira me kore te au tu paruparu no te maki.
Ka mamae katoa rai te au tangata tu atua no te mea kua taangaanga ratou i te akava anga kino me kare te kore e autu no te taangaanga i te ako anga Tuatua Tapu i tetai au taime. Ei akatutu: Ko tetai tei akarongo kore ra i te Atua ma te akaipoipo i tetai tei kore i irinaki ra ka mamae i te au manamanata akaipoipo anga penei te ka rauka ra iaia i te kopae. (Deuteronomi 7:3, 4; 1 Korinetia 7:39) Me kare tetai Kerititiano e kaikai meitaki e kare e rava ana te akaangaroi anga tau, penei ka mamae aia no tei takino i tona oraanga kopapa.
Penei ka tupu te mamaeanga manako ngakau me aru ua atu tatou i te tu apikepike e te rave i te tu akono tarevake. Kua riro ta te Ariki ko Davida ra akaturi kia Bateseba ei mamaeanga maata nona. (Salamo 51) Koi tauta ei i te uuna i te angaanga tarevake, kua mamae aia i te maromaroa maata. “Iaku i muteki ua ra,” i karanga ei aia, “kua kino roa oku au ivi, i te ngunguru anga noku e po ua atu te rā. . . . toku mauu ra, kua riro ïa mei te marō o te tuatau paroro ra.” (Salamo 32:3, 4) Na te mamae maata no tona tu apa i akameangiti mai i to Davida maroiroi mei te tumu rakau tei ngaro tona ora mauu ra i te tuatau maro me kore i roto i tetai veravera anga paroro. Te akaraanga kua mamae aia i te pae manako ngakau e te pae kopapa. Inara te akaari maira a Salamo 32 e ko teia tu mamaeanga ka rauka te reira i te tamaruia na roto i ta tetai tangata tataraara anga ma te aakianga i te ara e te raukaanga ta te Atua akakore anga ara.—Maseli 28:13.
Te maata anga o te taime ka mamae te au tangata kino no te aruaruanga i tetai kaveinga mako kore, kare ei akautunga na te atua. Kua kiia a Heroda Maata e te maki no te mea no te au tu kino. I tona au ra openga, to Heroda “kua mamae i te au tamamae anga kikino,” i karanga ei te tangata Iuda tata tuatua enua ko Josephus. “E anoano kino tikai tona no te raraku iaia uaorai, kua ki tona kopu i te maki ee, e tona au ngai takake ra kua tuia e te maki akakai e te toketoke. Kua tauta aia ma te puapinga kore i te tamaru mai i tona kavekave anga ao e te mamae anga i roto i te au vai puipui maana ra i Callirrhoe. . . . I teianei te mamae ra a Heroda i teia tu kino tikai e kua tauta aia i te koputa iaia uaorai inara kua araiia e tona katini.”—Josephus: The Essential Writings, uriia e te etitiia e Paul L. Maier.
Na te aruanga i te ture a te Atua ka oronga mai te reira i etai paruru anga mei te au mea mei te maki ainga piri ua. Inara, eaa te au tangata meitaki te kimi ra i tona mareka anga i maata atu ei ta ratou tuanga o te mamaeanga?
Te Tumu i Mamae ei te Au Tangata Tu Atua
Ko tetai tumu puapinga i mamae ei te au tangata tu atua no te mea e aronga tika ratou. Kua akatutuia teia i roto i te turanga o Iosepha koia te tamaiti a te pateriareka ko Iakoba. Noatu e kua raurau tamou te vaine a Potiphara ia Iosepha kia rave i te piri anga ainga kiaia, kua ui aia: “Eaa oki au e tikaʼi kia rave i tenana kino maata, e te ara i te Atua?” (Genese 39:9) Kua arataki atu teia ki te tapeka anga tika kore, e kua mamae a Iosepha no te mea kua vai tiratiratu aia.
Inara eaa te Atua ka tuku uaʼi i tona au tavini akarongo kia mamae? Te vaira te pau anga i roto i tetai maro anga tei akatupuia e te angera patoitoi ra ko te Tiaporo ko Satani. Te o maira te tu akono tika i te Atua ki roto i teia maro anga. Akapeea tatou e kite ei? No te mea kua akaariia teia i roto i te turanga o te tangata tika ra ko Iobu, tei taikuia i mua atu ana.
I tetai uipaanga o te au tamariki angera a te Atua i te rangi, kua ui a Iehova kia Satani: “Kua akamaara ainei koe i toku tavini ia Iobu, kare oki ona e aite i runga i te enua nei, e tangata apa kore e te tiratiratu, i te mataku anga i te Atua, e te akaruke anga i te kino?” Te akara anga i ta te Tiaporo ra pau anga e kua tupu ana tetai taumaro anga no runga e me ka tamou rai te au tangata i te akono tika ia Iehova i raro ake i te timata anga. Kua karanga a Satani e kua tavini a Iobu i te Atua no te au akameitakianga i te pae kopapa tana e rauka ra e kare no te aroa. I reira kua karanga a Satani: “Ka akatika ua atura koe i to rima i tenana, ka rave atu ei i [ta Iobu] e kia ope rava, kare aia e kore i te akakino ia koe ki mua i to mata.” Kua pau a Iehova: “I na, ko tana katoa ra, tei to rima ïa; auraka ra to rima e rave ua atu iaia uaorai.”—Iobu 1:6-12.
Noatu te au mea ravarai ka rauka ia Satani i te rave, kua tamou ua atu rai a Iobu i tetai kaveinga tika e kua akapapu atura e kua tavini aia ia Iehova no te aroa. E tikai, kua akakite a Iobu ki tona aronga akaapa ra e: “Kare takiri ra au e akatika ia kotou: e mate ua atu au, kare rai au e pa i te tuatua-tika naku ra.” (Iobu 27:5) Ae, ko taua aronga akono tika ra kua puareinga ua ana rai ratou i te mamae no te tumu ua nei o te tika. (1 Petero 4:14-16) Te akakite maira te Puka Tapu o te manganui tei motu kore te aroa no te Atua e kua noo i te au oraanga tika ra no te akangateitei iaia e kua akapapu i ta Satani tuatua ei pikikaa e ka rauka iaia i te akaangake i te au tangata ravarai mei ia Iehova. Ko te au tangata tataki tai tei mamae no te mea kua tamou ra i te tu akono tika ki te Atua e tau ratou kia mataora i te mea te akapapu ra aia e e pikikaa te Tiaporo e te akarekareka ra i to Iehova ngakau.—Maseli 27:11.
Kare te Atua e manako kore ua i te mamae o tona au tavini akarongo ra. Te karanga ra te tata taramo a Davida e: “Te mou rā Iehova i te aronga katoa e inga ra; kua akatu i te aronga katoa e piko ki raro.” (Salamo 145:14) Penei te ngere ra te aronga tei akatapuia kia Iehova te rava meitaki o te maroiroi uaorai no te akakoromaki i te au mamae o te oraanga e te takinga kino ta ratou e kite ra ei iti tangata nona. Inara te akamaroiroi ra te Atua e te akaki ra ia ratou e te oronga ra i te kite pakari tei anoanoia kia ratou no te tamou marie i to ratou au timata anga ravarai. (Salamo 121:1-3; Iakobo 1:5, 6) I te mea ka ta te aronga takinga kino i etai o to Iehova au tavini akono papu, tei ia ratou te manakonakoanga o tetai tuakaou anga tei orongaia mai e te Atua. (Ioane 5:28, 29; Angaanga 24:15) Noatu i te reira tu, ka rauka i te Atua i te takauri i te autu o tetai ua atu mamaeanga tei kiteia e te aronga tei aroa ra iaia. Kua akaope aia i to Iobu mamae e kua akameitaki maata tikai i te reira tangata tiratiratu. E ka papu ia tatou e kare a Iehova e akangaropoina i tona iti tangata i to tatou tuatau.—Iobu 42:12-16; Salamo 94:14.
Kare e Roa Atu—Kare e Mamae Akaou!
No reira, te kite ra te katoatoa i te mamae no te tu tiama kore tei iri mai ki runga ia tatou e te oraanga i roto i teia akatereanga kino o te au mea nei. Ka tapapa katoa rai te aronga tu atua i te mamae no te tamouanga i te tu akono tikai ia Iehova. (2 Timoteo 3:12) Inara ka rauka rai kia rekareka ratou, no te mea kare e roa atu ana ka apai mai te Atua i te openga ki te au roimata, te mate, te mii, te aue, e te mamae. I teia tu, kua tata te apotetoro ko Ioane e:
“Kite atura au i tetai rangi ou e tetai enua ou; no te mea kua pati te rangi taito e te enua taito, e kare akaou te tai. Kite katoa atura au i te oire tapu, ko Ierusalema Ou ra, i te eke anga mai mei te rangi ra no ko mai i te Atua e te akapapaia ei vaine akaipoipo akamaneaia na tana tane. Ma te reira kua akarongo au i tetai reo maata mei te terono ra i te tuatua anga: ‘Ina! Tei te tangata nei te puakapa o te Atua, e ka noo aia kia ratou, e ka riro ratou ei iti tangata nona ra. E ka vai te Atua uaorai kia ratou. E ka orei aia i te au roimata ravarai mei to ratou mata, e kore rava te mate, e kore katoa te mii me kore te aue e te mamae oki. Kua pati te au mea taito.’ E kua tuatua maira Tei noo i runga i te terono: ‘Ina! Te akariro nei au i te au mea ravarai ei mea ou.’ Kua tuatua katoa aia: ‘E tata, no te mea e tiratiratu teia au tuatua e te tika.’”—Apokalupo 21:1-5, NW.
Ma te aiteite rai, kua akakite te apotetoro ko Petero e: “Inara te vaira te au rangi ou e tetai enua ou ta tatou e tapapa atura i tau ki tana [te Atua ko Iehova] taputou, e i roto i teia te vaira te tuatua tika.” (2 Petero 3:13, NW) Eaa te au manakonakoanga maata te vaira i mua! Ka rauka te oraanga ki runga i tetai enua parataito ei akameitakianga rekareka noou. (Luka 23:43) No reira, auraka e tuku ua i te mamae o teianei ei akamakitakita ia koe. Mari ra, e akara ki te tuatau ki mua ma te manako papu. E tuku i toou manakonakoanga e te tu papu ki roto i te ao ou a te Atua te vaitata maira tikai. E aruaru i tetai kaveinga tei arikiia e te Atua ko Iehova, e ka rauka ia koe i te noo e tuatau ua atu ki roto i tetai ao tei matara ra mei te au mamae ravarai.
[Tutu i te kapi 4]
Noatu e kua mamae a Iobu, kua aruaru aia i tetai kaveinga tei arikiia e te Atua
[Tutu i te kapi 7]
Ka rauka ia koe te noo ki roto i tetai ao tei matara mei te au mamae ravarai
[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 3]
Collier’s Photographic History of the European War