Te Ora i Muri Ake i te Matenga—Akapeea, Kiea, Aea?

TE ORONGA maira Tei Anga i te tangata e Tei Oronga Ora i tana akapapu anga uaorai e kare te mate tangata e akaope tikai i te ora e tuatau ua atu. Pera katoa, te akapapu maira te Atua ia tatou e ka rauka kare anake ua no te ora akaou no tetai manga tuatau oraanga kotingaia mari ra no te ora ma te manakonakoanga o te kore rava e kite akaou i te mate! Kua akanoo ngoie ua te apotetoro Paulo i te reira, ma te papu tikai: “Ko tana [te Atua] i akakite ua mai ki te tangata katoatoa nei, koia i akatu akaou mai iaia [Iesu Karaiti] mei te mate maira.”​—Angaanga 17:31.

E tikai, ka akaruke mai rai teia i te au uianga tumu pau koreia e toru: Akapeea e raukaʼi i tetai tangata mate i te ora akaou? Aea teia e tupu ei? Ka tupu te reira ora ou kiea? I teianei ao katoa, kua orongaia te au pau anga tukeke ki teia au uianga, inara ko tetai apinga puapinga no te akataka i te tika anga tikai o teia au mea koia ko te marama tikai anga e eaa te tupu ana ki te au tangata i te taime o to ratou mate anga.

Ko te Tu Mate Kore Ainei te Pauanga?

Tetai irinaki anga tei kite maataia koia oki ko tetai tuanga o te au tangata ravarai e mate kore ia e ko to ratou au kopapa anake ua te ka mate. Papu kua rongo koe i tetai tuatua anga mei teia. Teia tuanga tei tuatuaia e e mate kore kua karangaia e ko te “meta” me kore te “vaerua.” Kua karangaia e ka ora atu te reira i te matenga o te kopapa e ka tamou ua atu i te noo i tetai ngai ke. Ma te tika tikai, kare teia irinaki anga i akamata mai i roto i te Pipiria. E tika, kua akara te au tangata Epera Pipiria ki mua ki te ora i muri ake i te matenga, inara kare na te ora anga i etai tuanga mate kore ia ratou ra. Kua akara papu atu ratou ki tetai ora akaou anga ki mua i te enua nei na roto i te temeio o tetai tuakaouanga.

Ko te pateriareka ra ko Aberahama tetai akaraanga puapinga maata no tetai e akarongo tona ki roto i tetai tuakaouanga ki mua no tei mate ra. Te akatutuanga i to Aberahama tu puareinga no te oronga i tana tamaiti ko Isaaka ei atinga, te akakite maira a Ebera 11:17-19 kia tatou e: “No te akarongo i apai ei a Aberahama ia Isaaka, ka timataiaʼi aia ra; . . . i karanga oki aia e, e tika i te Atua kia akatu mai iaia mei te mate maira: e kua rauka akaou maira iaia mei reira mai ei aiteanga,” mei te mea kare te Atua i umuumu ana ia Isaaka kia orongaia ei atinga. Pera katoa te akakite tikaanga i te irinaki anga mua i rotopu i te au Iseraela e ka ora akaou ratou a tetai taime a muri ake (kare e ka rauka tetai ora ua atu anga i tetai ngai vaerua), kua tata te peroveta ko Hosea e: “E akaora au ia ratou i te mana o te vaarua ra; e oko atu au ia ratou mei te mate mai.”​—Hosea 13:14.

No reira i naea te manako o te tu mate kore o te tangata i te tae anga mai ki roto i te manako anga e te irinaki anga ngati Iuda? Ka akatika te Encyclopaedia Judaica e “penei i raro ake i te mana Ereni i tae mai ei te apiianga mate kore o te meta ki roto i te irinaki anga Iuda.” Noatu, te irinaki ra rai te au ngati Iuda akarongo e tae ua atu ki te taime o Karaiti ki roto e te akara atura ki tetai tuakaouanga ki mua. Ka kite meitaki tatou i teia mei te pukapuka anga a Iesu kia Mareta i te matenga o tona tungane ko Lazaro: “Kua karanga aturā Mareta kia Iesu, E te Atu, naringa koe i ko nei, kare e mate toku tungane. . . . Kua tuatua mairā Iesu kiaia, ka tu akaou mai ïa to tungane. Kua karanga aturā Mareta kiaia, kua kite au e, ka tu akaou maira aia i te tuakaouanga i te rā openga ra.”​—Ioane 11:21-24.

Te Turanga o Tei Mate

I konei akaou, kare e anoanoia kia tamanako uaia teia mea. Ko te tuatua mou Pipiria ngoie ua koia oki te “moe” ra tei mate, ma te kite kore, ma te kore takiri e amiri anga e te kite. Kare teia tuatua mou i orongaia na roto i tetai tu ngata, ma te aka angaanga i te marama i roto i te Pipiria. Ka akara ana i teia au tuatua tapu ngoie i te marama: “Kua kite oki te aronga e ora nei e ka mate ratou: kare ra a te aronga i mate ra e tuatua i kitea . . . Ko tei kitea e koe ta to rima e rave ra, ka rave ma to ririnui ra; kare oki e angaanga, kare e kimianga, kare oki e kite, kare oki e pakari, i roto i te vaarua taau e aere na.” (Koheleta 9:5, 10) “Auraka e irinaki ki te ui ariki, i te tamaiti a te tangata nei, kare oki ona ora. Te riro nei oki tona vaerua, te oki nei aia ki tona ra one; kore rava atura tana i akakoro i taua rā ra.”​—Salamo 146:3, 4.

E mea marama ua, i reira, te tumu i tuatuaʼi a Iesu Karaiti i te mate ei moe. Kua rekoti te apotetoro ko Ioane i tetai pukapuka anga i rotopu ia Iesu e tana au pipi: “Kua karanga atura aia kia ratou, kua moe to tatou oa ko Lazaro; e te aere nei au e akaara iaia. Kua tuatua maira tana au pipi, E te Atu, te moe ra aia, ka ora ïa. No te mate te tuatua a Iesu i karanga atura; i manako ra ratou e no te akāvai moe ua nei tana i tuatua maira. Kua akakite pu aturā Iesu kia ratou, kua mate takiri a Lazaro.”​—Ioane 11:11-14.

Ka Mate te Tangata Katoa

Te tupu anga o te mate tangata ka o mai te tangata katoa, kare ko te mate anga ua o te kopapa. Kia tau ki te au akakite anga Pipiria taka meitaki, ka taopenga tatou e kare o te tangata meta mate kore te ka ora atu i te matenga o tona kopapa. Te akakite taka meitaki maira te au Tuatua Tapu e ka mate tetai meta. “I na, noku anake te au [meta] ravarai nei, mei te [meta] o te metua ra, koia katoa te [meta] o te tamaiti, noku katoa ïa: ko te [meta] e rave i te ara ra, ko te ka mate ïa.” (Ezekiela 18:4, akaaite ia NW.) Kare e ngai te tuatuaia ra te au tuatua “mate kore” me kore “tu mate kore” e e tu ia i roto i te tangata.

Te oronga maira te New Catholic Encyclopedia i teia papaanga meitaki ki te au tuatua Epera e te Ereni tei tuatuaia “meta” i roto i te Pipiria: “Te meta i roto i te KT [Koreromotu Taito] e nepeš, i roto i te KO [Kororemotu Ou] e [psy·kheʹ]. . . . No ko mai te nepeš i tetai aka mua penei te aiteanga kia akaea, e no reira . . . i te mea ka akataka te ao i tei ora mei tei mate ra, te aite anga o te nepeš ko te ora me kore ko koe uaorai me kore te ora ua nei o tetai. . . . Kare e tuanga takake anga [takake ki roto ie rua tuanga] o te kopapa e te meta i roto i te KT. Kua kite te au ngati Iseraela i te tika tikai, i to ratou katoa anga, e no reira kua tamanako aia i te au tangata ei au peretana e kare ei au tuanga ke ke. Te tuatua nepeš, noatu kua uriia i ta tatou tuatua meta, kare rava tona aite anga e e meta tei takake ra mei te kopapa me kore te tangata tikai ra. . . . Te tuatua [psy·kheʹ] e tuatua KO te reira tei aite ra ki te nepeš. Ka riro tona aite anga e ko te tumu mua o te ora, te ora uaorai, me kore te tangata ora.”

Ka kite i reira koe e i te taime o te mate, te tangata ora ua ake nei, me kore te meta ora, ka kore te reira e ora akaou. Ka oki te kopapa ki te “one-pueu” me kore ki te au mea o te enua, ka tupu marie te reira na roto i te tanumanga e te pe aere anga me kore te akaviviki angaia na roto i te tareu anga. Kua akakite a Iehova kia Adamu: “E one-pueu oki koe, e ka riro akaou rai koe ei one-pueu.” (Genese 3:19) Akapeea, i reira, e raukaʼi te ora i muri ake i te matenga? No te mea e manako anga uaorai to te Atua o te tangata tei mate ra. Tei ia Iehova te mana temeio e te ravenga no te anga i te au tangata, no te reira kare i reira i te mea poitirere e ka rauka iaia i te akono i tetai papaanga o te tu oraanga o te tangata i roto i tona manako anga akamaara anga. Ae, pouroa te au manakonakoanga no tetai kia ora akaou tei te Atua te reira.

Ko teia te aite anga o te tuatua “vaerua,” tei tuatuaia e ka oki ki te Atua mou tei oronga maira i te reira. Te akatutu anga i teia tupu anga, kua akataka te tata akauruia o te puka o Koheleta e: “Ei reira te one-pueu e oki ei ki raro i te enua no reira aia ra, e oki ra te vaerua ki te Atua i oronga maira.”​—Koheleta 12:7.

Ko te Atua anake ua te ka rauka i te akaora mai i tetai tangata. I to te Atua anga anga i te tangata i Edene e kua pupui ki roto i tona putangiu “te ao ora,” i te pae i te akakianga i te au ate mama o Adamu ki te ao, kua akatupu a Iehova i te mana ora kia akaora i te au teera pouroa i roto i tona kopapa. (Genese 2:7) No te mea ka rauka teia mana ora i te orongaia mei te nga metua ki te tamariki na roto i te ravenga o te ua anga e te anau anga, ka rauka meitaki tetai ora tangata i ta te Atua rave anga, e tikai ra, tei na roto mai i nga metua ra.

Tuakaouanga​—E Tuatau Mataora

Kare te tuakaouanga e tau kia akaoripuia ki te anau akaou anga, kare oki te reira i turuia i roto i te au Tuatua Tapu. Te anau akaou anga e irinaki anga e i muri ake ka mate ei tetai tangata, ka anau akaouia aia ki roto i tetai mea me kore e tere atu au mea ora. Kua karangaia teia e no te turanga i runga me kore tetai turanga akaaka o te ora anga me akaaiteia ki te oraanga o tetai i mua ake ana, tei runga ua i te tu papaanga tei patuia i te tuatau o te reira tuatau oraanga i mua ake ana. Kia tau ki teia irinaki anga, penei ka “anau akaouia” tetai ei tangata me kore ei manu. Kare te reira e au ana ki ta te Pipiria e apii ra.

Te tuatua “tuakaouanga” te uriia ra mei te tuatua Ereni a·naʹsta·sis, tona aite anga tikai “e tuakaouanga ki runga.” (Kua akataka te aronga Epera uri i te reo Ereni i te a·naʹsta·sis ma te au tuatua Epera techi·yathʹ ham·me·thimʹ, tona aite anga “te akaora anga mai o te mate.”) I roto i te tuakaouanga ka o mai tetai taangaanga akaou anga i te tu oraanga o te tangata, ko te reira tu oraanga ra kua tamou te Atua ki roto i tona manako akamaara anga. Kia tau ki to te Atua anoano no te tangata ra, ka akaoki akaouia mai te tangata ma tetai kopapa tangata me kore kopapa vaerua; inara ka vai rai tona tu akataka anga ei tangata, te raukaanga taua tu tangata e te au manako maaraara anga i tona mate anga.

Ae, te tuatua ra te Pipiria no runga e rua tu tuakaouanga. Tetai e tuakaouanga ki te rangi ma te kopapa vaerua; no tetai tokoiti ua teia. Kua rauka ia Iesu Karaiti te reira tu tuakaouanga. (1 Petero 3:18) E kua akakite aia e ka kiteia teia e tetai tokoiti ua tei ikiia i roto i tana au pipi tei aru i tona takainga vaevae, te akamata anga ki te au apotetoro akarongo ra, tana i oronga ra te taputou anga: “Te aere nei au e akamanea i tetai ngai no kotou. . . . Ka oki mai au, e arataki ia kotou ki oku ra; ei reira katoa kotou, i te ngai e nooia e au ra.” (Ioane 14:2, 3) Te tuatua ra te Pipiria i teia e ko “te tuakaouanga mua,” te mea mua i te pae o te taime e te turanga. Te akatutu ra te au Tuatua Tapu i te aronga tei akatuia ki te oraanga i te rangi ei au kautaunga no te Atua e te tutara ra ei au ariki ma Iesu Karaiti. (Apokalupo 20:6) Teia “tuakaouanga mua” no tetai numero kotingaia te reira, e te akaari maira te au Tuatua Tapu uaorai e e 144,000 anake ua te ka raveia mai mei rotopu i te au tangata e te au vaine akarongo. Kua akapapu rai ratou i to ratou tu akono meitaki ki te Atua ko Iehova e Iesu Karaiti e tae ua atu ki to ratou mate anga, te maroiroi anga i roto i te akakitekite anga i to ratou akarongo ki tetai atu.​—Apokalupo 14:1, 3, 4.

Ma te kore e ekoko anga, ka riro te tuakaouanga o tei mate ei tuanga mataora maata tikai no te aronga te ka akatuia mai ki te ora i te rangi. Inara kare te tu mataora e ope ki reira, no te mea kua taputou katoaia tetai tuakaouanga ki te ora i konei tikai i te enua nei. Te aronga te ka akatuia mai ka piri atu ki tetai numero kotinga koreia tei ora mai i te openga o te akatereanga kino o teianei. I muri ake i te akara anga i te numero meangiti te ka tau meitaki no tetai tuakaouanga ki te rangi, kua orongaia tetai orama ki te apotetoro ko Ioane no te “aronga maata rava, kare takiri e pou kia tatau, no te pa enua ravarai, e te au kopu ravarai, e te au iti-tangata ravarai, e te au reo katoa oki.” Mei teaa atura i te tuatau mataora me rauka i te au mirioni ua atu, penei e pirioni ua atu, i te oki mai ki te ora i konei tikai i te enua nei!​—Apokalupo 7:9, 16, 17.

Aea te Reira?

Tetai ua atu rekareka e te tu mataora ka poto ua te reira naringa tei mate i oki mai ki tetai enua tei ki ra i te tauetono anga, te akamaringi toto, te taero, e te ta ua​—mei te turanga oki o teia tuatau ra. Kare, ka tapapa atu te tuakaouanga i te akanoo anga o tetai “enua ou.” Ka tamanako ana, i tetai paraneta tei tamaia o te au tangata e te au taokotaianga e tae mai ki teianei te akara anga te aruaru ra no te takino i te enua e te takoreanga i tona manea tikai, i te pae i te mamae kino ta ratou i apai maira ki rungao i tona au tangata.​—2 Petero 3:13; Apokalupo 11:18.

E tikai, te vaira rai ki mua te tuatau no te tuakaouanga ua nei o te au tangata. Ae te tuatua meitaki koia oki kare te reira e mamao roa ana. E tika, ka tiaki te reira kia ope teia akatereanga kino o te au mea nei. Inara, te riro ra te au kite anga maata e te vaitata maira te tuatau no te tupu anga viviki o te “mate maata,” te akaotianga ki “te tamaki i taua rā maata o te Atua mana, katoatoa ra”​—tei matauia ko Aramakito. (Mataio 24:3-14, 21; Apokalupo 16:14, 16) Ka akaatea teia i te au tu kino katoatoa mei teia paraneta manea, koia te Enua. A muri ake i te reira ko te Tutara Anga Tauatini Mataiti o Iesu Karaiti, me akariro mariaia te enua ei ngai parataito.

Te akaari maira te Pipiria e i te tuatau o teia tutara anga Tauatini Mataiti, ka tupu te tuakaouanga o te au tangata mate. I reira e akatupuiaʼi te taputou ta Iesu i rave iaia i te enua nei: “Auraka e poitirere ua i te reira: te vaitata mai nei oki te ora, e akarongo ei te aronga katoa i roto i te rua i tona reo, e kua aere mai ki vao . . . ei te tuakaouanga.”​—Ioane 5:28, 29.

Te ka Tupu mei te Manakonakoanga o te Tuakaouanga

Mei teaa atura i te manakonakoanga manea ki mua teia manakonakoanga o te tuakaouanga​—e tuatau me oki mai tei mate ra ki te ora! Mei teaa atura te akamaroiroi anga a te reira ia tatou e aro atura i te au kino o te ruaine anga, te maki, te au mate tapapa koreia e te mamae, e te au taomi anga o te au ra ua nei e te au manamanata o te oraanga! Ka apai ke te reira i te tara o te mate​—kare te akakore takiri anga i te mamae mari ra te akatakake anga ia tatou mei te aronga kare o ratou manakonakoanga no te tuatau ki mua. Kua akatika te apotetoro ko Paulo i te tu pumaana o te manakonakoanga o te tuakaouanga na teia au tuatua: “E te au taeake kare au i inangaro e kia kore kotou e kite i te tuatua i te aronga i topa i te moe nei, kia kore oki kotou kia taitaia, mei tetai papaki kare o ratou tiakianga ra. Kua akarongo oki tatou e i mate a Iesu e i tu akaou akera ki runga, koia katoa te aronga e moe ki roto ia Iesu nei, na te Atua ïa e akaoki mai ma ia katoa.”​—1 Tesalonia 4:13, 14.

Penei kua kite takere tatou i te tuatua mou no tetai atu kite anga tei raveia e te tangata Orieni ko Iobu: “Pou ua atu te tangata mei tetai mea pe ra, mei tetai kakau tei kaingaia e te au uu ra. Tangata tei anauia e te vaine e iti ua au ra ma te ki i te manamanata. Ka mama mai aia mei tetai tiare ra e ka mate aere; mei tetai ata pou ra, kare aia e tamou marie.” (Iobu 13:28–​14:2, New International Version) Te kite katoa ra tatou i te tu papu kore o te ora e te tika kino o te “tuatau e te tupu anga kite koreia” ka tupu ia ki tetai ua atu ia tatou. (Koheleta 9:11, NW) Tei papu, kare okotai o tatou e rekareka i te manako o te aroanga atu i te tupu anga o te mate. Noatu rai, te manakonakoanga papu o tetai tuakaouanga ka tauturu ia i te apai ke anga i te mataku maata o te mate.

E akamaroiroi, i reira! E akara ki mua atu i tetai moe ua anga i te mate ki tetai oki mai anga ki te ora na roto i te temeio o te tuakaouanga. E akara papu ki mua ki te manakonakoanga o tetai oraanga ki mua ma te kore e openga, kapiti mai ki teia ko te rekareka o te kiteanga e te vaira tetai tuatau akameitakiia a te tuatau ki mua.