Tamauu Tikai te Tuatua Mou i te Vira o te Au Vai Ra
MEI teaa atura te tuke! E enua tei rongonui no tona au vai kua kiteaia e te kaki vai ra! E ngai vai tei kitea mai e e maro e te apikepike! E kaki vai te reira te ka rauka anake ua i te akapangeaia ki te au vai o te tuatua mou mei te Tuatua na te Atua, koia te Puka Tapu. E tua teia no runga ia Rahbeh, e vira meangiti e 2,200 au tangata, tei akanooia i te au maunga i apatokerau Repanona, mei te 130 kiro mita mei Beirut.
Te aite anga o te ingoa Rahbeh “e ngai atea” i te reo Arapia, e no ko mai i tetai tumu Temite te aiteanga “maata, totoa ki vao.” E tau rai i reira, kua totoa te vira ki runga ie rua puku maunga maata mei te 600 mita te teitei mei te vaito o te tai. I te tuatau paroro e te tupu anga rakau, ka kiteia te kiona i te ngai teitei o te au maunga i te itinga, te kapitianga atu i tetai akara anga manea. Inara, tei maata rava atu, e vira a Rahbeh no te au vai ra. E 360 au vai puipui i reira, te mea mamaata e te mea meangiti i roto i te reira ngai, te orongaanga mai i te vai meitaki no te au titona, au apirikaoti, au pea, au piiti, e te au vine uua i roto i te au o tei takapini ra.
Aravei to Mua Ana e to Teianei ki Rahbeh
I tetai tua te vai ra a Rahbeh i taua tu rai mei te au tuatau Puka Tapu mai. Kua pipiri tikai te au are i te akapapa angaia i roto i te vira. E oiti te au mataara, ma te takapinipini, e kua ki i te au apinga akaoro—te au atini, e te au puakatoro. Noatu e te vaira etai au apinga akaoro, tei te au manu te tika o te aerenga. E putuputu te taime ka akaputu to ratou pu i te au apinga ki runga ia ratou i te ngai tanutanu e ka akaunga mai ia ratou ki te kainga ko ratou anake ua. Ka aru ratou i te au mataara oiti, te angaanga aere anga na roto i te au ngai pipiri, e oki atura ki te kainga. Te aiteite ainei teia ki tei manakoia e Isaia i tona karanga anga e: “Kua kite te puakatoro i tona pu, e te asini i te vairanga kai a tona ra pu”?—Isaia 1:3.
Kua riro katoa a Rahbeh ei ngai e maata te au tuke anga. I konei ka kite koe i te au karatuati apii teitei e pera katoa te aronga angaanga ngoie ua nei tei kare rava i aere ana ki roto i tetai oire. Te vaira te au are vira tei takapiniia e te au aua tiare, e te vaira te au are rikiriki ma te au manu e ori aere ua ra. Ka kitea te au apinga uira i roto i te vaitata rai te au kainga ravarai, inara kare te uira e rauka ua ana i te au taime ravarai. No teia tumu nei, e manganui te au kainga e au matini taviri uira to ratou. Kua patuia te au mataara maata o te vira, inara te maata anga o te au ara te arataki atura ki te au ngai tanutanu kare te reira i patuia e e katukatu. No reira, ko te mataara anake ua ia no te apai anga i te au kai mei te au ngai tanutanu anga ka na runga i te au manu kainga. Ka kite katoa koe i tetai atini i te apaianga i tetai matini taviri uira ki te ngai tanutanu anga no te taangaanga i te au matini pama, koia oki tei taangaangaia i te pae tikai i te au manu angaanga i roto i te au one kai.
Ma te aiteite rai, kare te oraanga i roto i te vira i taui maata roa. Me noo koe ki roto i te vira no tetai po, penei ka akaaraia koe e te au moa te kakaoaanga i te ora rua me kore ora toru i te popongi mamaiata. E akamata vave ana te angaanga o te au ra, no reira auraka e poitirere me akarongo koe i te au parara a te au tangata e aoaaoa ra mei tetai ki tetai i roto i te poiri koi akapapa ei i te au manu. I te akirata anga, e manganui taau au tangata o te vira ka kite, ma ta ratou au manu te akateiaa angaia, te aere ra ki te au ngai tanutanu anga me kore ki te au makete no te okooko i ta ratou au apinga.
I te ra e pou atura, ka aere mai te au tamariki tamaroa e te au tamaine ki vao ka kangakanga i runga i te au pae mataara e te au ngai no te katoatoa. Kua ki te mareva i ta ratou au aue anga e te kata anga, mei te reira katoa te tu i Ierusalema i taito ra mei tei akatutuia e te peroveta ko Zecharia: “Ka ki oki te au arataa o te oire ki te au tamariki tamaroa e te au tamaine, i te ori aere ua anga i to reira au arataa ra.” (Zekaria 8:5) Ka kite katoa koe i te au tangata o te vira ei aronga oaoa tikai e te uiui uianga. Ka anoanoia koe kia aravei i te au tangata vira ravarai taau ka aravei, no te mea ka inangaro ratou i te kite e koai koe, e noea koe te ngai i aere mai ei, e eaa koe i aere ei ki reira, e te aere ra koe kiea. Ka kite meitaki te au tangata i tetai e tetai.
Kua Tae te Au Vai o te Tuatua Mou ki Rahbeh
I roto i tetai ngai tangata piri vaitata, e viviki te au nuti i te tae. Ko teia tei tupu te oki anga a Asaad Younis ki Rahbeh mei te Unaite Teite mai i te 1923. Te manakoanga e me kua apinganui rai a Asaad i Marike, kua aere tona taeake a Abdallah Blal i te akara iaia. Inara i te mea e ka tuatua raua no runga i te moni, kua oake a Asaad i tetai kopi o te puka The Harp of God e kua akakite kiaia: “Teia te au apinganui tikai.” Ko Abdallah, e Porotetani i te taime mua, kua tatau aia i teia puka tei akatumuia ki runga i te Puka Tapu e kua umere tikai aia. Noatu e kare a Asaad i rave maata ana no runga i te akakite anga, kua rekareka a Abdallah no runga i tana e apii ra e kua aaki atea ua e kua kiteaia e ia te tuatua mou.
I etai taime i muri mai, kua neke a Abdallah ki Tripoli, te oire maata i apatokerau o Repanona. I reira, e maata tei rauka iaia i te aravei o te aronga Apiipii Puka Tapu, tei kitea te Au Kite o Iehova i te reira taime, e kua tere aia ki mua i roto i te au apii Puka Tapu. I muri mai kua oki mai aia ki Rahbeh no te tua i te tuatua meitaki tana i apii ra. Ka akao aia i te au tangata o te vira ki roto i te au uriuri anga no runga i te au tumu manako mei te Toru Tai, e me e meta mate kore ainei to te tangata, te ai era, te turanga taunga, te Pure Tutia, e te rave anga o te au itoro akatikitikiia, te tuaanga i ta te Puka Tapu e apii tikai ra kia ratou.
Kua akaari etai o te au tangata o te vira i te tu inangaro. E toru me kore e a ia ratou tei piri mai kia Abdallah i roto i te angaanga tutuanga. E oti kua akamata ratou i te rave i te au uipaanga Tapati. Kua kapiti mai te akarongoanga ki tetai ako anga tei rekotiia mei tetai matini rekoti me kore ra tetai tatauanga mei te Puka Tapu, aru mai tetai uriuri anga no runga i ta ratou i akarongo ra. I muri mai, kua taangaangaia etai au tauturu apii Puka Tapu, kapiti te au puka The Harp of God, Riches, e te “Let God Be True.” Kare te aronga tei tae maira i tere atu i te tai ngauru au tangata, te maata anga ia ratou e maata atu te tarotokaka i te inangaro i te kite. Te akara anga e kua aere ua mai etai pae no te kaikai anga tei orongaia i te openga o te uipaanga takitai.
I te au mataiti o te 1940, kua orongaia kia Abdallah Blal te apainga o te akonoanga i te pupu i Rahbeh. Kua riro mai aia ei tavini maroiroi e te akono papu ia Iehova, te tukuanga i te akaraanga memeitaki no tetai pae. Ko tetai o teia, ko te Taeake ko Mattar, kua maara iaia e akapeea to ratou aereanga i ta ratou angaanga tutu aere: “I te mea e kare te au motoka i rauka i te reira tuatau, kua aaere vaevae ua maua ko te Taeake ko Blal no te tutu aere i roto i te au vira i te pae mai. Kua apai aere au i te matini rekoti, koi rave ei te Taeake a Blal i te tuatuaanga. I te maata anga o te taime kua aere maua ma te rua me kore toru ra i mua ake ka oki mai ei ki te kainga.” Kua tavini te Taeake ko Blal ia Iehova ma te akarongo e tae ua atu ki tona mate anga i te 1979 i te 98 mataiti.
Apai Mai te Tere Anga ki Mua i te Patoi Anga
I te angaanga e tere ra ki mua, kua akamata te au taeake i te kite i te patoi anga. I te 1950, i te raurau anga a te orometua o te vira, kua akamataia tetai oroanga takinokino anga ki runga i te au taeake i Rahbeh. Kua akaapa te orometua i te au taeake no te akakinoanga i te ekaretia e no te tu tapu kore. Kua riri tikai etai au tangata o te vira e kua pepei i te au taeake ki te toka, e kua apainaia etai au taeake e kua tapekaia. Inara, kua riro te kimikimi anga i muri mai ei akapapu e kua tarevake te au akaapa anga. Noatu rai, kua vaooia te au taeake ki roto i te are auri no tetai au ra.
Kua tauta tetai tangata patoi i te rave i te au tangata o te vira, ko etai pae penei kare i rauka ana i te tatau meitaki, no te taina i tetai pepa te akaapaanga i te au taeake no tetai au mea e manganui, kapiti katoa te tamanataanga i te au tangata na te atoro putuputu anga i to ratou au kainga. E raukaʼi kia maata atu te au tangata no te taina i te pepa, kua akakite aia kia ratou e e pati anga te reira no tetai tangata angaanga kia akaokiia mai ki roto i te vira. Te kite anga te au tangata e e akaapa anga te reira ki runga i te Au Kite, kua kiriti ratou i to ratou au ingoa tei tainaia. Na roto i te au rave anga mei teia kua riro ia ei tauturu i te orongaanga i tetai tutu anga meitaki ki te manganui o te au opita i roto i te reira ngai.
I te pae i te raveanga atu i teia patoi anga, kua aro atu te au taeake i tetai manamanata akaou. I roto i tetai vira meangiti ua te ngai kua kite te katoatoa i tetai ua atu, “e rokoia e te ii tei mataku i te tangata ra,” mei ta te Puka Tapu e tuatua ra i roto ia Maseli 29:25. Te anoanoia ra te tu mataku kore i te au taeake no te tutu aere ki te au tangata i te pae mai, te au taeake, e te au kopu tangata, tei aviri e te tuatua akakino putuputu ia ratou. No reira te orongaia ra te aiteanga tikai ki ta Iesu au tuatua ia Mataio 10:36: “E kitea oki to te tangata nei enemi i roto i tona uaorai ngutuare.” Inara, mei ta te materi e karanga ra, “ko tei irinaki ia Iehova ra, e ora ïa.” Na roto i te tu akarongo e te tamou marie o te au taeake kua tupu mai te au tupu anga meitaki.
Tamauu Tikai te Tuatua Mou ia Rahbeh
I te au mataiti tei aereia mai kua ariki te au tangata o te vira i te tu akono memeitaki o te Au Kite o Iehova, e e manganui tei ariki i te tuatua mou. Kua rekareka te au taeake i te 1969 te akatupu angaia tetai putuputuanga rua i roto ia Rahbeh. Kua aere ua atu ratou i te angaanga maata tikai. E manganui tei rave i te angaanga tutu aere tamou, kua neke etai pae no te tavini i roto i tetai atu au ngai, kapiti katoa te oire o Beirut. Kua akameitaki a Iehova i ta ratou au angaanga maata, e kua akatumuia te toru o te putuputuanga ki Rahbeh i te 1983. I te reira taime, e maata te au taeake tei aere me kore tei neke no te noo ki roto i te au oire. Noatu rai, kua aere ua atu te tupu anga, e kua akatupuia te a o te putuputuanga i Rahbeh i te 1989, tei aru mai te rima i te 1990.
Te tae anga ki teia taime kua vaitata rai e kua rauka i te au kopu tangata ravarai tetai o to ratou kopu tangata me kore tetai taeake ei Kite. Ko te tu kino tei vai ana i reira kua ngaro te reira. Kua akaoaoa mai te au tangata ki te Au Kite. Te tika, ko te au tuatua “aronga pakari,” “painia,” “akaaere kotinga,” “akaputuputuanga,” e te “Aramakito” kua riro mai te reira ei tuanga putunga tuatua na te au tangata o te vira. I tetai au atianga takake ra, mei te atoro anga a te akaaere kotinga me kore te Akamaara Anga, kare e tangata i runga i te mataara e kua ki te au Are Uipaanga Patireia. Ka tuku katoa etai au putuputuanga i te au pia tangi maata ki runga i te porotito kia rongo te au tangata i te pae mai.
Te vaira i teianei e tere atu i te 250 au papuritia o te Patireia i Rahbeh. Tera te aite anga te vaira e 1 Au Kite i roto i te 8 au tangata i roto i te vira! I roto i tetai putuputuanga e 51 au papuritia e 76 au are i ta ratou au ngai, e te rave ra ratou i te reira i te au epetoma ravarai. Ka tamanako ana e eaa te ka tupu i te tuatau o te au marama o Mati e Aperira i te mataiti i topa akenei e 98 o te 250 au papuritia tei rave i te angaanga painia tauturu, pera katoa e 13 au painia tamou i Rahbeh. E maata te taime e raveia ana te reira i te au epetoma ravarai. Kare i te mea matau koreia no tetai are kia atoroia e rua me kore e toru au tokorua papuritia i taua ra rai me kore ra i taua taime rai. Kua matau i reira te au tangata o te vira i teia au atoro anga. Inara te kopekope anga tetai, kua pau atu tetai papuritia e: “Me ariki ra koe i ta matou oronga anga no te rave i tetai apii Puka Tapu, i reira koe e atoroiaʼi e tai anake taime i te epetoma.” E tuatua katoa ana ratou ki te katoatoa tei araveiia i te au ngai tanutanu anga—te au tangata e arote ra, te ruru ra, te pipi ra, me kore te aere ra na runga i tetai atini.
Ko te tika, kua tamauu tikai te tuatua mou Puka Tapu ia Rahbeh, te vira o te au vai ra. Kare ko te reira ua. Mei ia Rahbeh te riro anga mai ei tumu no te vai mapia no te manganui o te au vira tei takapini ra, kua oronga katoa mai te reira i te au vai ora o te tuatua mou Puka Tapu kia ratou.
E na raro aere ana te au papuritia o Rahbeh no te atoro i te au tangata i roto i te au vira i te pae mai e e akanoo ana i te au pupu motoka e e rave ana i te au tere i te ra katoa no te tutu aere i roto i te au vira mamao ra. Kua neke etai au papuritia no te tavini i roto i tetai atu au oire. Ma te akameitakianga a Iehova, ka tupu ua atu rai te tupu anga no te apai mai i te akapaapaa anga maata ki te Metua i te rangi ra, ko te Atua ko Iehova.
[Tutu i te kapi 26]
Tetai akaraanga i runga i te mataara i Rahbeh