Te Oko​—E Apiianga tei Ngaro ia Kerititome

TE OKO, te irinakianga e kua mate a Iesu ei tutaki i te au tangata ara ra, e mea puapinga ia ki te akonoanga Kerititiano mou. Inara, kua aviriia e kua akakinoia teia apiianga e te aronga apiipii akonoanga o Kerititome.

Eaa ra? Kare ainei a Iesu uaorai i tuatua ia Mareko 10:45: “Kare oki te Tamaiti a te tangata i aere mai kia taviniia tona, ei tavini ra, e kia oronga atu aia i tona ora ei oko no te tangata e manganui”?

Kua tuatua etai pae e kare rava a Iesu i tuatua ana i te reira au tuatua, e i muri ake i tona matenga kua raveia teia i raro ake i te manako o te apotetoro ko Paulo. Kua taumaro tetai pae i te “oko” e tuatua akaaite ua te reira me kore e apiianga no ko mai i te au tua maani ua a te Ereni! No reira kua vaitata atu rai te oko i te ngaro mei te au apiianga a te ekaretia.

Inara penei ka umere koe e akapeea te au Kerititiano mua i te marama anga i te matenga o Iesu. Kua akakite mai a Paulo kia tatou ia 2 Korinetia 5:14, 15: “Te riro nei oki matou i te aroa o te Mesia ra, no te mea te karanga nei matou e, i mate te tangata okotai no te tangata ravarai, . . . kia kore te aronga e ora ra e akono akaou ia ratou uaorai i te ora anga nei, kia akono ra iaia i tei mate e tei tu akaou no ratou ra.” Mei teaa ra te ngoie e te mako meitaki i teia apiianga​—kua matara ia mei te au taui anga aka angaanga te ka raveia e te aronga apiipiianga akonoanga o te ekaretia.

E tau ainei e kua maani ua a Paulo i teia apiianga? Kare, no te mea kua akamarama aia ia 1 Korinetia 15:3: “Kua tuku atu oki au ia kotou i muatangana, i tei rauka mai na iaku ra e, i mate te Mesia i ta tatou nei ara, mei te tuatua i tataia ra.” Te papu ra e i mua roa ake ka tata ei a Paulo i tana au reta, kua marama takere ana te au Kerititiano i to Iesu matenga akaatinga, e tutaki tikai ei akaora mai i te au tangata ara ua, ei oko. Tei maata atu, mei ta Paulo i akakite, kua marama ratou i to te Mesia matenga ei akatupu anga i “te tuatua i tataia ra” koia oki, te au totou mei ia Salamo 22 e Isaia 53 i roto i te au Tuatua Tapu Epera, me kore te “Koreromotu Taito.”

Au Uianga Kare i Pauia

Me ka iki koe i te kimikimi i te au tika naau uaorai, ka kite koe e kua o mai te au apiianga no te akaruke anga i te akarongo ki roto i te akonoanga Kerititiano tei vaitata i te tuatau o te au apotetoro. (Angaanga 20:29, 30; 2 Timoteo 4:3, 4) Inara, kua tupu ua atu te irinakianga o te oko akaatinga o te Mesia, mei ta te au tataanga a te au Metua Ekaretia i akaari mai. Inara, i muri mai te aro anga etai aronga apiipii akonoanga o te ekaretia ki roto i te apiianga o te oko, kua tupu mai tetai au uianga ngata, mei te ra oki e, kua tutakiia te oko kiaʼai? Eaa i anoanoiaʼi te reira tutaki anga?

I te a anere mataiti T.N., kua akamaata a Gregory o Nyssa e tetai pae i te manako e kua tutakiia te oko kia Satani te Tiaporo! Kua maro ratou e te mou ra a Satani i te tangata, e kua tutakiia te oko anga kiaia kia akamatara i te au tangata nei. Inara, kua kitea mai tetai o taua uki rai ko Gregory o Nazianzus tetai vaarua i roto i teia manako ekoko anga. Te akara anga e kua tuatuaia e kua kaiou te Atua ki te Tiaporo​—e neneva tikai! Te manako o te oko kia tutakiia ki te Tiaporo kua mou te reira e kua aere ua atu no te au anere mataiti i aereia mai.

E tau ainei e kua tutakiia te oko anga ki te Atua uaorai? Kua manako a Gregory o Nazianzus e kua kite aia i te au manamanata mei teia manako. I te mea ‘kare tatou i tapekaia ki te [Atua],’ eaa i reira i anoanoiaʼi te oko anga kia tutakiia kiaia? Tei maata atu, ‘te rekareka ainei te Metua i te matenga o tana Tamaiti’ na te maro anga mai i te oko? Te akaraanga kua mama mai te au uianga ngata tei akaekoko i te oko anga iaia uaorai.

Te Matenga o te Oko

Penei ka apai teia kimikimi anga ia koe no runga i teia mea ki te 12 anere mataiti i mua ana. Kua tamata a Anselm te Epitekopo o Canterbury, no te pau i teia au uianga i roto i tana puka Cur Deus Homo (Eaa te Atua i Riro mai ei e Tangata). Kua apii mai te puka e kua riro to te Mesia matenga ei ravenga no te akamerengo anga i te tika no te atua mai, inara kare ei oko anga. Kua tuatua a Anselm e te akakore anga i te ara na roto i te oko ma te kore e merengo anga i te tika ka tupu atu te reira ki te akaruke anga i te ara ma te kore e akatikatikaia. “Inara kare te Atua e akaruke i tetai ua atu mea ma te kore e akatikatikaia i roto i Tona Patireia,” i tuatuaʼi a Anselm. Akapeea i reira, te Atua te akatikatika anga i te au mea?

Te taumaro anga e ‘te akangateitei kore ra te ara i te Atua,’ kua tuatua a Anselm e kare ia e rava no te “akaoki ngoie ua i tei apai keia” e ta Adamu ara. Mei te mea e kua akakinoia te Atua, ei oko anga​—pera katoa te atinga o tetai tangata ara kore—​kare ia e rava. “Te tamanako anga i te akakino anga tei orongaia,” kua manako ia te tangata orometua e “e maata atu tei apai keia te ka tau kia akaokiia mai.” (Na matou te tuatua arara.) Kua taumaro a Anselm e kua anoanoia tetai matenga o tetai tei riro ei “Atua pera katoa ei tangata”!

Noatu eaa toou tu ki te au apiianga a Anselm, kua re aia i runga ake i tona au taeake e kua mana ua atu rai teia e tae mai ki to tatou tuatau. I roto i te rutuanga okotai, kua akaririnui a Anselm i te apiianga Toru Tai e kua akakore i te oko anga, i roto ia Kerititome! Kua riro mai te tuatua “merengo anga” ei tuatua anga na te aronga apiipii akonoanga, te tuatua “oko” kua ngaro marie ua atu te reira. Inara, kua akatumuia te katoa anga o ta Anselm au manako tuatua ki runga i te tu ekoko o te tuatua, kare ki runga i te Puka Tapu. I te tuatau e aere ra, kua akamata te aronga apii mei ia Thomas Aquinas rai i te tipu ke i to Anselm manako ekoko o te “merengo anga” ma to ratou uaorai tu karape o te tuatua. Kua tupu ki te maata te tu tamanako ua. Kua tupu mai te au manako tuatua. No te akaora, kua tere mamao atu, e te taumaro anga mei te Tuatua Tapu e oonu atu ki roto i te au manako anga a te tangata, te kimi kite, e te tu o te vaerua.

Te Taui Anga Maata e te Oko

Ka neke maria mai ana tatou ki to tatou tuatau. Te aruru anga te uriia o te Taui Anga Maata o te Porotetani i te 16 anere mataiti, kua tupu mai tetai pupu maata tei kapikiia ko te au Totinia (Socinians).a Kua patoi ratou e kua riro to Iesu matenga ei “oko no te akaora ia tatou,” te kapikianga i teia irinakianga e e “tarevake, tika kore, e te kino pakari . . . , e viivii tikai ki te Tuatua Tapu e te uriurianga manako.” (The Racovian Catechisme) I te mea ka akakore ua te Atua, kare e anoanoia tetai merengo anga no te tika. Kua tuatua ratou e kua akaora to te Mesia matenga i te au mea e kua akakeu i te au tangata kia aru i tona akaraanga ara kore.

Kua akataia mai e teia au mea e tetai pae au manako patoitoi, kua taoki atu te Ekaretia Katorika i te akata, na te kapikianga kia taokotai mai te Council of Trent (mei te 1545 ki te 1563 T.N.). Inara kua apai ana tetai i te au turanga e manganui no runga i te au apiianga a te akonoanga, kua papu kore te konitara e kare i inangaro kia kite i te akaora anga. Kua tuatua ia no runga i te ‘puapinga meitaki o Iesu Mesia’ e kua taangaanga i te tuatua “merengo anga” inara kua kopae ma te kikite i te tuatua “oko.” No reira, kua tapu poto ua te ekaretia mei te tukuanga iaia uaorai ki tetai turanga papu o te Tuatua Tapu. Kua tuera atea ua te ngutupa o te tamanako anga.

Eaa i Poka ei te au Arataki Akonoanga

Mei te taime o te aronga apiipii akonoanga o te Council of Trent​—e manganui te Katorika e te Porotetani​—au manako i akatupu no te oko anga. (Akara i te pia i te kapi 7.) Inara, kare e kite mai ana te tikaanga no runga i te aiteanga o te matenga o te Mesia e kite. Te akatika ua ra te aronga apiipii akonoanga ki ta ratou akakino anga i te tuatua “oko” a te Tuatua Tapu e te inangaro ra i te kopae i te reira, te akameangiti mai i te reira, me kore te akamarama ia atu i te reira. Te akamaramaia ra te aiteanga o te matenga o te Mesia na roto i tetai aerenga tuatua aka maramaanga, e tukuanga manako tarevake ma te mako e te ngata, e e au tuatua tangianga teitei, mei te “mana tu akono” e te “tu merengo anga tei komonoia.” Kua akariro te au orometua o Kerititome i tona rakau tamamae anga ei timata anga e te oripu ua kare i akatu i te akarongo ki roto i te matenga o te Mesia.

Eaa te tumu kitea koreia e vaira no teia poka anga kino maata? Te tuatua ra te tangata apiipii o te akonoanga Katorika ko Boniface A. Willems no teia tika e te aronga apiipii o te akonoanga kua “apiiia na roto i te tu tei paruru meitakiia ma te takakeia”​—mamao roa mai mei te au anoano tikai o te au tangata.b Kare ainei koe e akakeuia kia akatika ki te reira tamanako anga? Inara, te mamao atura ta Ieremia 8:9 touanga ki te tumu tikai o te manamanata: “I na! kua kopae ratou i te tuatua a Iehova; e te pakari ra, eaa to roto ia ratou?”

Ma te oronga, penei ka tupu mai etai au uianga ngata mei te apiianga o te oko anga. (2 Petero 3:16) Inara, kua taangaanga te aronga apiipii o te akonoanga i to te tangata pakari e te tuatua karape kare i kimi i te au pauanga mei te Tuatua Tapu. (1 Korinetia 1:19, 20; 2:13) Kua manako ratou no te kopae i tetai ua atu ngai o te Puka Tapu kare e au ana ki ta ratou i manako​—me kore te au manako ekoko. (2 Timoteo 3:16) Kua akamaata ratou i te au apiianga kare i roto i te tuatua tapu, mei te apiianga Toru Tai. (Ioane 14:28) E ta ratou poka anga maata rava atu kua akariro ratou i te ora o te tangata ei mea puapinga maata, te kopae anga i te au mea teiaa te ka kapitiia mai te ingoa o te Atua e te Patireia.​—Mataio 6:9, 10.

Tetai Akakitekite o te Oko

I na, ka neke ana i taau akara matatio anga ki te au mataiti o te 1800. Kua takake mai tetai tangata tei mataku i te Atua, ko Charles Taze Russell tona ingoa mei te akapuanga tikai o te apiipii anga akonoanga e kua akamata i te nenei i teia tianara tikai​—Te Punanga Tiaki Anga. “Mei te mea mua,” i maaraʼi ia Russell, “kua riro ia ei akakitekite takake o te Oko.”

Kua aere ua atu Te Punanga Tiaki Anga i te tavini e tae mai ki teia ra. E tere atu i te anere mataiti, kua oronga ia te au tumu tau mei te Tuatua Tapu no te irinaki i te oko anga, e kua oronga i te au pauanga tau meitaki mei te Tuatua Tapu ki te au akaaoanga a te aronga kimi apa. No reira te pati nei matou ia koe kia akara maata atu e eaa ta te Puka Tapu e tuatua ra no runga i te matenga o Iesu e tona aiteanga.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia i te kapi 7]

AU AKARAANGA O TE AU MANAKO TEI TUATUA IA NO TE AKAORA ANGA

◻ MANAKO EKOKO NO TE AKONOANGA ME KORE KAVAMANI: Kua akatupu te tangata Orani o te apiipii akonoanga ko Hugo Grotius teia i te 17 anere mataiti no te patoi i te au manako tei tuatua ia o te au Totinia. Kua manako a Grotius i te matenga o te Mesia “ei ravenga akatikaia i tau ki te ture, te akakianga te Atua i te angaanga ei Akaaere me kore ei Kavana, e te tangata te tiaki ra no te akavaanga.”​—Ta Hastings Encyclopædia of Religion and Ethics.

◻ MANAKO EKOKO NO TE TARANGAARA PUAPINGA: Kua tamanakoia teia i te 1946 e te tangata apiipii o te Porotetani ko Clarence H. Hewitt. Kua manako aia i ta te Mesia angaanga, kare no te akatikaanga i etai tamanu anga, inara ‘te akamatara anga mai ia tatou mei te taomi anga a te ture o te ara e te matenga e te anoanoia anga te tataraara e te tu tangi a te atua, te tuku anga ia tatou ki roto i tetai turanga akakore anga i mua i te Atua.’

◻ AKAORA ANGA NA TE AKATAEAKE ANGA KERITITIANO: Te akaaiteite ra te tangata apiipii o te akonoanga Roma Katorika ko Boniface A. Willems (1970) ki te “akaora anga” ma te “uri ke anga mei to tatou au inangaro e te akatuera anga i to tatou au ngakau ki tetai e tetai.” Kua tuatua atu aia: “Te tukuanga a te Kerititiano i te pau anga me kore te mamaeanga tetai ki tetai koia oki kia kite tetai iaia uaorai no tei kapitiia atu ki te au inangaro taokotai ma te au iti tangata tei kiia e te ara. . . . No reira ko te Ekaretia te ngai akataeake anga o te aronga tei papa no te rave i te angaanga takake no tetai pae.”

◻ MANAKO EKOKO NO TE TANGATA TEI AKAAPAIA: Kua tamanako te tangata o te apiipii akonoanga Katorika ko Raymund Schwager i teia i te 1978. Kua kopae aia i te manako e kua “maro [te Atua] i tetai mata no tetai mata.” Kua manako aia i te atinga o te Mesia ei mea tamaanga (orei anga) te ka tuku i te tangata katoatoa kia aere ki vao​—i te ta ngaro uaorai—​i te au manako ta ua mei mua mai.

◻ AKAORA ANGA NA TE TANGATA E TE ANGAANGA PORITIKI: Kua tata te tangata apiipii o te akonoanga Papetito ko Thorwald Lorenzen i te 1985: “Kare te Atua e kimi ua ra i te akakore anga o te akonoanga no tei ara ra pera katoa te matara anga i te pae o te angaanga poritiki no te aronga putaua e te aronga takinokinoia. . . . No reira te akaari maira te matenga o Iesu i tetai Atua tei manako maira i te akaoraanga i te au tu turanga o te oraanga tangata.”

[Tutu i te kapi 5]

Kua akatupu te aronga apiipii o te akonoanga Porotetani e te Katorika i te au manako no te tuatua e manganui no runga i te oko anga e te tutaki anga, inara eaa ta te Puka Tapu e apii ra?