Te Toru Tai​—Kua Apiiia Ainei i Roto i te Puka Tapu?

“Ko teia oki te Akarongo Katorika, kia akamori tatou i te Atua okotai na roto i te Toru Tai e te Toru Tai i roto i te Taokotai Anga. . . . No reira ko te Atua te Metua, ko te Atua te Tamaiti, e ko te Atua te Vaerua Tapu. Inara kare ratou i te Au Atua Tokotoru, inara Okotai Atua.”

I ROTO i teia au tuatua te akatutu ra te Irinaki Anga Athanasius i te apii anga tumu a Kerititome​—koia te Toru Tai.a Me e mema aere pure koe, e Katorika me kore e Porotetani, penei kua akakiteia ana kia koe e ko teia te apiianga puapinga rava atu kia irinaki koe. Inara ka rauka ainei ia koe i te akamarama i te apiianga? Kua aaki etai o te au tangata kite rava atu i roto ia Kerititome e kare ratou e marama ana i te Toru Tai.

Eaa i reira ratou i irinaki ei i te reira? No te mea ainei e te apii ra te Puka Tapu i te apiianga? Kua oronga mai te epitekopo Angirika tei mate ra ko John Robinson i tetai pau anga akaaraara manako ki teia uianga i roto i tana puka oko maataia Honest to God. Kua tata aia e:

“Me raveia, te oronga maira te tutuanga e te apiianga matauia i tetai manako mana maata o Karaiti tei kare rava e akatikaia e no roto mai i te Koreromotu Ou. Te tuatua ngoie ua ra e i riro ana a Iesu ko te Atua, na roto i tetai tu e ko te nga tuatua ‘Karaiti’ e te ‘Atua’ ka rauka te reira i te taui uaia. Inara kare rava e ngai tei taangaangaia ra teia i roto i te Puka Tapu. Te karanga ra te Koreromotu Ou ia Iesu ei Tuatua na te Atua, te karanga ra te reira e tei roto te Atua ia Karaiti, te karanga ra te reira e ko Iesu te Tamaiti a te Atua; inara kare te reira i karanga ana e ko Iesu te Atua, mei te reira ua ra.”

E tangata patoi uaia a John Robinson i roto i te Ekaretia Angirika. Noatu ra, te tika ainei tana i te tuatuaanga e kare e ngai ta te “Koreromotu Ou” e tuatua ra e “ko Iesu te Atua, mei te reira ua ra”?

Ta te Puka Tapu Tikai e Tuatua Ra

Penei ka pau etai pae i te reira uianga na te taikuanga i te irava te akamata anga ki ta Ioane Evangeria: “I te akamataanga te Tuatua, e i vai ana te Tuatua ma te Atua, e ko te Tuatua ra ko te Atua ia.” (Ioane 1:1, King James Version) Kare ainei e te akatarevake ra te reira i ta te epitekopo Angirika i tuatua? Kare. Ma te kore e ekoko anga kua kite takere a John Robinson, e te patoi ra etai aronga uri o teia tuatau ki te urianga a te King James Version no te reira papaanga tuatua. Eaa ra? No te mea i roto i te tuatua “ko te Tuatua ra ko te Atua ia” i roto i te reo Ereni mua, te tuatua no te “Atua” kare e tuatua papu “te.” I roto i te tuatua i mua atu “i vai ana te Tuatua ma te Atua,” te tuatua no te “Atua” e mea papu te reira, koia oki, tei reira te tuatua papu. Na teia i riro ei e kare e akara anga e e aiteite te aiteanga o teia nga tuatua e rua.

No reira, te apai maira etai au uri anga i te tu meitaki atu ki roto i ta ratou au uri anga. Ei akaraanga, te tuku ra etai pae i te tuatua “e tu-atua te Tuatua.” (An American Translation, Schonfield) Te tuatua ra a Moffatt i te reira “e tu-atua te Roko.” Inara, i te akakiteanga mai e kare te “tu-atua” i te tuatua tau rava atu ki konei, kua tuatua a John Robinson e te Peritane karape i te au papaanga tuatua ko Frederick Kenyon Ngateitei e mei te mea e ko ta Ioane te reira i inangaro i te tuatua tikai, kua taangaanga rai aia i te tuatua Ereni no te “tu-atua,” ko theiʹos. Ko te New World Translation, te akara tika tikai anga i te tuatua “Atua” ei mea papu kore, e pera katoa te apaianga mai i te tu meitaki atu tei akakiteia e te akapapaanga Ereni, kua taangaanga i te tuatua papu kore i te reo Engarani: “Te Tuatua ra e atua ia.”

Kua tuatua te Poropeta ko C. H. Dodd, te akatere o te angaanga New English Bible, no runga i teia tuatua anga: “Tetai uri anga te ka tau . . . koia oki, ‘Te Tuatua ra e atua ia.’ Ei uri anga tuatua-e-te-tuatua kare ona ngai tarevake.” Inara, kare The New English Bible e tuku ana i te irava na teia tu. Mari ra, te tatau ra a Ioane 1:1 i roto i te reira uri anga e: “I te akamata anga te au mea katoa, kua vai takere ana te Tuatua. Kua noo ana te Tuatua ma te Atua, e ko te Atua ra, ko te Tuatua ia.” Eaa ra te kumiti uri anga i kore ei i iki i te tukuanga ngoie ake? Te pau ra te Poropeta ko Dodd e: “Te tumu i kore ei i te mea arikiia koia oki te patoi ra te reira i te aerenga manako o Ioane, e te manako Kerititiano katoa.”​—Technical Papers for the Bible Translator, Voriumu 28, Tianuare 1977.

Te Aite Anga Taka Meitaki o te Tuatua Tapu

Ko te manako e e atua a Iesu e kare e aiteite ki te Atua Tei Anga ra, ka karanga ainei tatou e te patoi ra i to Ioane (koia oki, ta apotetoro Ioane) manako, pera katoa te manako anga Kerititiano katoa? Ka akara matatio ana tatou i etai au papaanga tuatua Puka Tapu te tuatua ra no runga ia Iesu e te Atua, e ka kite tatou eaa ta etai aronga tuatua tei noo i mua ake ka maaniiaʼi te Irinaki Anga Athanasius i manako no runga i te reira au papaanga tuatua.

“Ko au e te Metua ra, okotai ïa.”​—IOANE 10:30.

Kua tuatua a Novatian (vaitata rai 200-258 T.N.) e: “Mei te mea kua karanga Aia ‘okotai’ mea,[b] te tuku ra i te aronga akaapaapa kia marama e kare Aia i karanga ana ‘okotai’ peretana. No te mea ko te okotai tei tukunaia i te tu neuta, te akapiri ra i te kapiti anga rotai, kare i te taokotai anga peretana. . . . Pera katoa, no tei tuatua Aia okotai, e tuatua anga te reira i te koreromotu anga, i te akataka anga o te akava anga, e te piri anga aroa uaorai, mei tei tau ra e okotai te Metua e te Tamaiti i te koreromotu anga, i te aroa, e i te inangaro.”​—Treatise Concerning the Trinity, pene 27.

“E maata oki toku Metua iaku.”​—IOANE 14:28.

Irenaeus (vaitata rai 130-200 T.N.): “Penei ka rauka ia tatou i te apii na roto Iaia [Karaiti] e tei runga ake te Metua i te au mea katoa. No te mea ko ‘te Metua,’ i karangaʼi Aia, ‘e maata atu oki Iaku.’ No reira, kua akakite to tatou Atu e e maata atu te Metua i te pae o te tu kite ra.”​—Against Heresies, Puka II, pene 28.8.

“Teia oki te ora mutu kore, kia kite ratou ia koe i te Atua mou ra, e ia Iesu i te Mesia, i taau i tono maira.”​—IOANE 17:3.

Clement o Alexandria (vaitata rai 150-215 T.N.): “Te kite i te Atua mutu kore, tei oronga maira i tei mutu kore ra, e na te kite anga e te marama anga kia rauka te Atua, e koia oki tei mua, e tei teitei rava atu, e okotai, e tei meitaki. . . . Koia i reira tei noo ra i te oraanga mou ka akapiriia na mua i te kite Iaia ‘tei kore i kitea e tetai, mari te Tamaiti te ka akakite mai (Iaia).’ (Mata. 11:27) Te ka aru mai kia apiiia te tu maata o te Akaora ra i muri ake Iaia.”​—Who Is the Rich Man That Shall Be Saved? VII, VIII.

“Okotai Atua, ko te Metua ïa no te tangata katoatoa, tei rungao i te tangata ravarai, e tei vaitata i te tangata katoatoa, e tei roto oki ia kotou ravarai.”​—EPHESIA 4:6.

Irenaeus: “E no reira okotai Atua koia te Metua te akakiteia ra, tei runga ake i te katoatoa, e na roto i te katoatoa, e i roto i te katoatoa. E tikai tei runga ake te Metua i te katoatoa, e Koia te Upoko o Karaiti.”​—Against Heresies, Puka V, pene 18.2.

Kua marama tikai teia aronga tata mua i teia au irava no te akatutu i te Metua ei teitei rava, ki rungao i te au mea ravarai e te katoatoa tei kapiti maira ia Iesu Karaiti. Kare ta ratou au tuatua e oronga maira i tetai manako e kua irinaki ratou ki roto i tetai Toru Tai.

Akakite Mai te Vaerua Tapu i te Tuatua Mou Katoa

Kua taputou a Iesu i tana au pipi e i muri ake i tona matenga e te tuakaouanga, ka orongaia te vaerua tapu kia ratou ei tauturu. Kua taputou aia: “Kia tae maira aia, ko te Vaerua tuatua-mou ra, nana ïa e arataki ia kotou ki te tuatua-mou katoatoa: . . . e nana oki e akakite mai kia kotou i te au mea e tupu a muri akera.”​—Ioane 14:16, 17; 15:26; 16:13.

I muri ake i to Iesu matenga, kua akatupuia te reira taputou. Te papa ra te Puka Tapu e akapeea te au apiianga ou i te akakite angaia me kore te akapapu angaia ki te putuputuanga Kerititiano na roto i te tauturu o te vaerua tapu. Kua tataia teia au apiianga ki roto i te au puka tei riro mai a muri akera ei tuanga rua no te Puka Tapu, koia te au Tuatua Tapu Kerititiano Ereni, me kore te “Koreromotu Ou.” I roto i teia puke o te marama anga ou, te vaira ainei tetai ua atu akakite anga o te vai anga o tetai Toru Tai? Kare. Te akakite maira te vaerua tapu i tetai mea tuke tikai no runga i te Atua e Iesu.

Ei akaraanga, ia Penetekote 33 T.N., i muri ake i te to anga te vaerua tapu ki rungao i te au pipi tei akaputuputuia mai i Ierusalema, kua akakite te apotetoro Petero ki te urupu i vao ake no runga ia Iesu. Kua tuatua ainei aia no runga i tetai Toru Tai? Ka akamanako ana i etai o tana au akakite anga, e naau uaorai e akava: “Ia Iesu . . . , ko te tangata no ko mai i te Atua i akakiteia mai kia kotou nei i te au angaanga mana, e te mea umere, e te au akairo, ta te Atua i rave iaia i rotopu ia kotou nei.” “Ko taua Iesu nei rai ta te Atua i akatu akenei ki runga, ko matou katoa nei oki te kite.” “Kua akariro mouia aia e te Atua ei Atu e ei Mesia, ko taua Iesu nei rai ta kotou i akasatauro nei.” (Angaanga 2:22, 32, 36) E mea tuke tikai mei te apiianga o tetai Toru Tai, te akataka maira teia au tuatua a Petero tei akakiia ra e te vaerua e tei raro ake a Iesu i tona Metua, e koia te apinga tei taangangaia no te akatupu anga i to te Atua anoano.

I muri poto ua ake, kua tuatua akaou tetai Kerititiano akarongo no runga ia Iesu. Kua apainaia mai a Setephano ki mua i te Tuneteri no te akarongo i te au akaapa anga. Inara, kua akaapa a Setephano i tona aronga akaapaapa, te akavaanga e kua riro tona aronga akaapaapa mei to ratou au tupuna patoitoi rai. I te openga, te karanga ra te papaanga e: “Kua ki akera aia i te Vaerua Tapu, akara tamou tikai atura ki runga i te rangi, e kite atura i te kakā o te Atua, e ia Iesu i te tu anga i te rima katau o te Atua ra; Kua na ko akera aia, I na, te kite atura au i te rangi i te vetea angaia, e te Tamaiti na te tangata i te tu anga i te rima katau o te Atua ra.” (Angaanga 7:55, 56) Eaa ra te vaerua tapu i akakite ei ia Iesu ma te ngoie ua ra ei “Tamaiti na te tangata” ra te tu anga i te rima katau o te Atua e kare i te tuanga o tetai upoko-atua tei aiteite ra ki tona Metua? Te taka meitaki ra, e kare to Setephano manako e no runga i tetai Toru Tai.

I to Petero apai anga i te tuatua meitaki no runga ia Iesu kia Korenelio, kua rauka maata atu te tuatau no te akakite i te apii anga Toru Tai. Eaa tei tupu? Kua akamarama a Petero ia Iesu e “koia te Atu o te au mea katoa ra.” Inara kua akamarama ua atu aia e ko tona taoonga-atu no ko mai ia i tetai tumu anga teitei rava. Ko Iesu “tei akonoia e te Atua ei Akava i tei ora e i tei mate ra oki.” I muri ake i to Iesu tuakaou anga, na tona Metua i “akakite iaia [oronga i te tika anga kiaia] ki te ngai atea ra” ki tana au pipi. Akapeea te vaerua tapu? Kua mama mai teia i roto i teia pukapuka anga inara kare ei te toru o te peretana o tetai Toru Tai. Mari ra, “ko [Iesu] tei akatainuia mai e te Atua ki te Vaerua Tapu e te mana ra.” No reira, ko te vaerua tapu, tei kare ra i tetai peretana, te akaariia maira e e mea kare i te peretana, mei tetai “mana” ra tei taiku katoaia i roto i te reira irava. (Angaanga 10:36, 38, 40, 42) Ka akara meitaki ana i te Puka Tapu, e maata atu taau au tika ka kite e kare te vaerua tapu i tetai tu peretana mari ra e mana ririnui te ka rauka i te akaki i te au tangata, te akakeu ia ratou, te akatupu ia ratou kia kaka, e kia riringiia ki rungao ia ratou.

I te openga, kua rauka i te apotetoro Paulo tetai tuatau memeitaki no te akamarama i te Toru Tai​—naringa e e apiianga tika te reira—​i tona tutu aereanga ki te au tangata Atene. I roto i tana tuatua, kua tuatua aia no runga i to ratou atarau “Na te Atua Kitea Kore” e kua karanga e: “Ko ta kotou oki e akamori ua nei ma te kite kore iaia, koia taku e akakite atu kia kotou nei.” I tuatua ainei aia no runga i tetai Toru Tai? Kare. Kua akatutu aia i te “Atua i anga i teianei ao, e te apinga tini ravarai i roto, te Atu o te rangi ma te enua nei.” Inara akapeea a Iesu? “Kua akonoia e [te Atua] te ra e akava mai ei aia i to te ao katoa nei ma te tuatua-tika, na te tangata i akonoia e ia ra.” (Angaanga 17:23, 24, 31) Kare e taiku anga Toru Tai i reira!

Ko te tika, kua akataka a Paulo i etai mea no runga i te au akakoro anga a te Atua i rauka kore ei ia Iesu e tona Metua kia riro mai ei nga tuanga aiteite o tetai Toru Tai. Kua tata aia: “Kua tuku oki [te Atua] ‘i te au mea katoa ki raro ake i [to Iesu] vaevae.’ Ko tana ra i tuatua maira e, Kua tukuia te au mea katoa ki raro ake iaia ra, kua kitea uaia e, te toe ra aia uaorai, ko tei tuku i te au mea katoa ki raro ake iaia ra. E kia tuku tikaia te au mea ravarai ki raro ake iaia ra, ei reira e kitea puiaʼi e, i raro katoa ake te Tamaiti uaorai iaia, i tei tuku i te au mea katoa i raro ake iaia ra; kia riro ko te Atua i rungao i te au mea katoa i te au ngai ravarai.” (1 Korinetia 15:27, 28) No reira, ka riro rai te Atua ki rungao i te au mea katoa, kapiti mai ia Iesu.

Kua apiiia ainei i reira te Toru Tai i roto i te Puka Tapu? Kare. Kua tano rai ta John Robin­son. Kare te reira i roto i te Puka Tapu, e kare katoa i tetai tuanga o te “manako Kerititiano.” Te manako ainei koe i teia ei mea puapinga ki taau akamori anga? E tau koe kia pera. Kua karanga a Iesu e: “Teia oki te ora mutu kore, kia kite ratou ia koe i te Atua mou ra, e ia Iesu i te Mesia, i taau i tono maira.” (Ioane 17:3) Me rave tatou i ta tatou akamori anga i te Atua ma te angaanga tika tikai, e mea puapinga i reira kia kite tatou iaia, i tona tu tikai, mei tana i akakite mai iaia uaorai kia tatou. I reira anake e rauka tikaʼi ia tatou i te karanga e tei rotopu tatou i te “aronga akamori tika ra” e “akamori ei i te Metua . . . ma te vaerua e te tuatua-mou.”​—Ioane 4:23.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tataanga i te kapi 28]

Te akaari papu maira te aite anga taka meitaki o te Tuatua Tapu e kare a Iesu e tona Metua i te Atua okotai

[Tataanga i te kapi 29]

Eaa ra te vaerua tapu i kore ei i akakite mai ia Iesu e ko te Atua ia i muri ake i te Penetekote 33 T.N.?